1. Kampus 9 mei 2019
Welkom

2. Een blik op het mondiale voedselprobleem
Jef Van Eyck

3. Onze voeding:
een uitdaging van
formaat

4. .
Deel 1
Landbouw en voedsel:
Analyse door nationale
en internationale
overheden: 2017-2018

5. Uit Trends en uitdagingen voor Landbouw en Voedsel, een internationale en Europese situatieschets,
Vlaams Departement Landbouw en visserij, 2018
Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft het mondiale landbouw- en voedselsysteem
fundamentele veranderingen ondergaan. Meer voedselzekerheid voor meer mensen is
daarbij één van de grote verdiensten. Met de gevolgen en consequenties van die
veranderingen werden echter nooit ernstig rekening gehouden. En dus rijst de vraag of
het huidige landbouw- en voedselsysteem in staat is om de groeiende wereldbevolking
met een eetpatroon in verandering duurzaam te voeden.
De FAO (Food and Agriculture Organization van de Verenigde Naties) schetste in 2017
9 internationale trends die impact hebben op de landbouw en ons voedselsysteem.

6. 1. Bevolkingsgroei,
verstedelijking,
vergrijzing.
- In 2050 zijn we met 9,78 miljard
mensen, in 2100 met 11,8 miljard
- in 2050 woont 60 % van de
bevolking in steden

7. 2. Economische ontwikkelingen
- Tegen 2050 zou het gemiddelde
inkomen met 132 % toenemen, maar de
enorme kloof tussen Noord en Zuid
blijft. Gevolgen ?

8. 3. Schaarste in en concurrentie voor natuurlijke
hulpbronnen
- 33 % van de wereldwijde landbouwgrond is
gedegradeerd
- Uitbreiding landbouwgronden is oorzaak van 80 %
van de ontbossing
- Waterschaarste: de landbouw is verantwoordelijk
voor 70% van wateropname

9. 4. Klimaatverandering en natuurrampen
- De landbouw en ander energiegebruikers in de voedselproductie zijn
verantwoordelijk voor 26% van de totale broeikasgasemissies.
- De landbouw is de belangrijkste uitstoter van methaan- en lachgas (broeikasgassen)

10. 5. Landbouwproductiviteit en innovatie
- Om aan de verwachte vraag tegemoet te komen moet de landbouw in 2050
bijna 50% meer voedsel, voeder en biobrandstof produceren dan in 2012
- Maar grond en water zijn schaars goed: het zal dus van nieuwe technologie
moeten komen : ggo’s (???), nanotechnologie,…

11. 6. Grensoverschrijdende plagen en
ziektes
- Wereldwijd gaat jaarlijks tussen 20 en 40 %
van de landbouwproductie verloren door
plantenziektes (220 miljard USD)
- 70 % van de infectieziekten die sinds 1940
optraden bij de mens zijn terug te leiden tot
dieren.

12. 7. Armoede, ongelijkheid,
voedselonzekerheid en conflicten
- Ook al is extreme armoede wereldwijd
afgenomen, nog steeds moeten 9,6 % van de
bevolking (700 miljoen) mensen toekomen met
1,9 USD per dag.
- 13,2 % of 775 miljoen mensen in lage en
middeninkomens hebben onvoldoende voedsel
om aan hun dagelijkse minimale hoeveelheid
calorieën te geraken.
- In 2015 zijn 65 miljoen mensen op de vlucht
geslagen omwille van voedselonzekerheid ten
gevolge (gewapende) conflicten

13. 8 . Voeding en gezondheid
- 800 miljoen mensen zijn ondervoed
- 2 miljard mensen heeft nutritionele
tekorten (bv. ijzer, vitamine A)
- 40 % van de bevolking had overgewicht, 13
% kampt met obesitas (cijfers 2014)

14. 9. Veranderde landbouwsector en veranderde
voedselsystemen
- Landbouw is goed voor minder dan 5 % van het mondiale BBP,
tewerkstelling in de landbouw neemt af.
- Omwille van de verstedelijking stijgt de vraag naar makkelijk
bewaarbaar en vervoerbaar voedsel (veelal voor supermarkten) :
de voedselverwerking is een belangrijke tak van ons
voedselsysteem geworden.
- In stedelijke gebieden dienen zich ook andere ontwikkelingen aan:
de hernieuwde aandacht voor alternatieve
kleinschalige voedselproductie en een toenemend aantal
migranten die bijdragen aan een wijzigende cultuur.

15. Deel 2 : Ons Voedingssysteem: problemen

16. Hoe ziet ons consumptie-
patroon er uit ?
 De consument geniet van een
ruim voedselaanbod tegen lage
prijzen
 De vleesconsumptie is hoog
 …maar wel dalend
om 1 kilo rundvlees te produceren stoten we in
in Vlaanderen, volgens berekeningen van het
milieuadviesbureau ERM en de UGent, tussen 22
22 en 25 kilo broeikasgas uit

17. Welke patronen zien we in de landbouwproductie ?
 Evolutie naar steeds minder maar grotere landbouwbedrijven zet door:
Vlaanderen telde in 2015 ongeveer 1,3 miljoen runderen, 6 miljoen
varkens en 32 miljoen stuks pluimvee.
 Intensieve landbouw is niet op alle vlakken even efficiënt : verlies aan
biodiversiteit, dierenwelzijn, grotere ziektegevoeligheid, meer
dierengeneesmiddelen en gewasbeschermingsmiddelen,…
 Lagere marges geven minder ruimte voor duurzame productie: o.a.
omwille van machtspositie van de grote distributie ketens

18. Milieuverstoringen : Broeikasgassen
 De CO2 uitstoot veroorzaakt door de voedingsconsumptie van de Vlamingen
ontstaat deels buiten Vlaanderen (productie, distributie, verwerking afval,…)
 De CO2 uitstoot veroorzaakt door de voedingsindustrie is voornamelijk voor
rekening van veeteelt (31%), akkerbouw (16 %) en elektriciteitsproductie (17 %)
 Emissies van natuurlijke processen vormen de grootste uitdaging voor de Vlaamse
landbouw. Voornamelijk ten gevolge van productie voor export: methaan en
lachgas (herkauwers) en mestopslag zijn de belangrijkste broeikasgassen (andere
dan CO2)

19. Landbouw ondervindt zelf de gevolgen van de klimaatverandering
 Landbouw is zowel oorzaak als slachtoffer van klimaatopwarming
 Extreme droogte kan leiden tot :
- 30 % oogstvermindering (bv. suikerriet)
- Hittestress bij vee en samenhangend productieverlies
- Minder verwarmen, maar veel meer koelen
- Nieuwe ziektes
- Droogtestress bij planten en dus schommelende opbrengst (en inkomsten)
 Omzetten van akker- naar grasland kan een goede buffer zijn voor CO2
toename… maar oppervlakte (blijvend) grasland gaat achteruit.

20. Milieuverstoringen : Stikstofverliezen
in de landbouw
Te veel stikstof in het milieu leidt uiteindelijk
tot vermesting en verzuring van het milieu:
 Vermesting leidt tot vervuiling van
drinkwatervoorraden, tot achteruitgang
van de biodiversiteit, achteruitgang van
voedingsgewassen en eutrofiëring
(algengroei) van oppervlaktewater
waardoor vissen en waterplanten niet
meer kunnen overleven.

21. Milieuverstoringen : Stikstofverliezen
in de landbouw
Te veel stikstof in het milieu leidt uiteindelijk
tot vermesting en verzuring van het milieu:
- Verzuring kan leiden tot zure regen,
verhoogde nitraatgehaltes in het
grondwater en tot de uitspoeling van
metalen naar het grondwater.
- Beide fenomenen zijn schadelijk voor plant,
dier en mens.

22. Deel 3: Ons Voedingssysteem :
oplossingen
De aard, omvang, geografische reikwijdte en
urgentie van de milieu-uitdagingen vragen
dringend om meer structurele samenwerking en
innovaties in het hele voedingssysteem.
Niet alleen de productieschakels maar ook de
handel, consumenten, overheden, onderwijs,
kennisinstellingen, kredietverstrekkers,
belangenverenigingen, maatschappelijke
organisaties enz. moeten betrokken worden.

23. Anders Eten
 Lagere consumptie van dierlijke producten leidt tot minder land- en watergebruik en
verlaagde broeikasgas- en stikstofemissie.
 Minder voedselverspilling : gemiddeld 18 à 26 kg /persoon/jaar
 Alternatieve eiwitbronnen kunnen dierlijke producten vervangen: soja, peulvruchten,
kweekvlees, insecten, algen en wieren, novel proteïn foods,…

24. Anders produceren en verdienen
 Efficiënter en meer circulair produceren binnen de grenzen van de
milieugebruiksruimte. Zo kunnen reststromen uit de landbouw ook in andere
sectoren worden aangewend (productie van energie,…)
 Kringloopmodel tussen bedrijf en andere actoren uit nabij gelegen dorp/stad (cfr
agro-ecologie)
 Biologische landbouw: loopt in VL achter op de rest van Europa.
 Verdienmodellen met hogere toegevoegde waarde: bioproducten, recreatie
streekproducten, educatie, leveren van ecosysteemdiensten bv graslanden, bijdrage
aan leveren van groene energie,…

25. Anders vermarkten, (ver)delen en verbinden
 milieu- en sociale kosten integreren in de voedselprijs
 Samenwerken in de voedselketen tussen detailhandel en landbouwers
i.f.v. meer duurzaam aanbod voor de consument.
 Anders vermarkten en verbinden: Korte keten verkoop: hoevewinkels,
boerenmarkten, automaten, zelfpluktuinen, CSA,
voedselabonnementen, voedselteams,…

26. Handvaten om de transitie naar een duurzamer
voedingssysteem te versnellen
1. Werken aan een brede, gedragen lange termijn visie via een overleg model waarin
vele (beleids-, sector-, middenveld) actoren betrokken worden.
2. Die lange termijnvisie moet omgezet worden in geïntegreerd beleid, in alle
domeinen van de samenleving: in de landbouw, de distributie, de detailhandel,
het onderwijs, het middenveld, de politieke partijen,….
3. Creëren van experimenteerruimtes via regelluwe zones met ruimte voor
innovatie, subsidiesystemen,…
4. Nationale en lokale netwerken om ook op stedelijk niveau samen te werken aan
duurzame voeding.

27. Uitsmijter

32. Panelgesprek
Hoe krijgen we de Kempen op een duurzame manier gevoed?
Sofie Vantournhout Voedselteams vzw
Kelly Theunis Vrijwilliger Rikolto vzw
Dries Wicke Colruyt
Judith Schrijvers Stad Hoogstraten
Alma De Walsche MO*derator

33. Vragen uit het publiek

34. Van praten naar actie
Katrien Loots

35. Een terugblik: Plannen voor Plaats

36. De Duurzame Menukaart

37. www.duurzamemenukaart.be

38. Een voorbeeld: VITO
Inge Eyskens

39. Voedselteam @ VITO
Inge Eyskens
10/05/2019
©VITO – Not for distribution 39

40. 10/05/2019
©VITO – Not for distribution 40
QUICK WIN 30
DISTRIBUTION POINT
FOR BIO-FOOD

42. Tijdlijn
10/05/2019
©VITO – Not for distribution 42
October
2018
May
2017
May
2019
IDEA
FACT
June
2018
July
2017
?
OnePlanet
Walk the talk
45 members
57 members
December
2018

43. Receptie