SlideShare a Scribd company logo

Khmer History - Extra book

•
•
Chormvirak Moulsem
Chormvirak Moulsem

:D

Education
1 of 87
Download to read offline
កលវ ិទ ល័យប សកមុ េ ក គ : សំបូរ ៉ មុខវ ិ : បវតិ សែខរ ក់ បរ ិ ប ត (Evening) េស វេ : Extra Book និស ិត : មូលែសម ចមវ ីរៈ ID : ៦៦៥៥៩ គម : ១៦ ំសិក ២០១៤-២០១៥
េស វេ : បវតិ សែខរ គ២ ១៦៣ ទំព័រ (ពី រក ង ជ នីចតុមុខដល់ ចុងរជ ល ពះ ទសុីសុវតិមុនីវង ) ផ ពផ យេឡយវិញេ យ អក សី តឹង រ បរិ ែផកវប ធម៌ និងអរិយធម៌ សុី រ បវតិ សែខរេ មហវិទ ល័យអក រ ស និងមនុស ស គឹះ នេ ះពុមផ យ អងរ េ ំ ២០០៨ ផះេលខ ១៤៣Eo ផូវេខមរភូមិន(st.១៣០) ភំេពញ
ជំពូកទី៩ បេទសែខរេ ក់ក លទី ២ ៃនសតវត ទី ១៥ វិបតិកុង ជវង ែខរ ទំព័រ១៣១ ដល់ ១៣៥ ក. រក ងភំជូនេពញ ជពង វ រខះ ននិនពី បវតិ សៃន កងភំេពញ ែដល ន េសចកីស មលដូចតេ ៖ កុង លែដលកនងយូរេ េហយ ន សីេម ៉ យ ក់ អក ន ទព សុកសម ែដលអកផងេ ដូន េពញ ។ ផះ ត់ ំងេ េលទួលខស់មួយេ េលេ តយ ងលិចៃន ទេន ប ម (ចេនចតុមុខសព ៃថ ) ។ សម័យៃថមួយ កុងរដូវវស នទឹកជំនន់េ បេទស វ ៉ងធំ ប លឲ ក់ ំង រលំេដមគគីរ េ ចន េហយអែណតបេ យទឹក ម ទេនេមគងរហូតមកដល់ទេន ប ម ។ កុងចំេ មេ ះ នេដមគគីរធំ មួយ នអែណតមកេទរេ តង់ ត់កំពង់របស់ដូនេពញ ។ ត់ក៏ នបបួល តិមិតជិត ងជិះទូកេ ចងេដមគគីរេ ះ េហយ ំយកមកេលេ ក ។ លេបអក ំងេ ះ េរសំ មេ គល់គគីរ ប់ែតេឃញ ពះពុទរូបបួន ពះ អង និងរូបបដិប ថ នលកណៈ ហណ៍េ កុង បេ ងេឈ េ ះ ។ ពួក
អក សក នដែងរូបបដិ ំងេ ះយកេ តមល់ទុកេ ផះដូនេពញ េហយ ត់ នឲ េគជ ូនដីពូនដំបូកធំ ងឦ នផះ និងឲ េគយកេឈ គគីរេ ះ សង់ ពះវិ រតូចមួយេ េលកំពូលភំេ ះ េហយ នយក ពះពុទរូបេ តមល់ េ កុងវិ រេ ះេ កុង ំ ជូត ឆស័ក ព.ស ១៩១៦ គ.ស ១៣៧២ ។ តម កេទ ត ដូនេពញ នឲ េគសង់ខមមួយ ងទិសឦ ន ពះវិ រ រួចយក បដិថេ តមល់ទុកេ ទីេ ះ េហយ នសនត អក ពេ តេរ ងមក ។ េ យ ស័យេហតុេនះ ភំេ ះក៏ នេ ះេ ភំដូនេពញ េហយែដលយូ រៗេ យេ តឹមែតភំេពញ ដូចេយងេ សពៃថេនះ ។ ខ. ក ង ជ នីចតុមុខ េ គ.ស ១៤៣១ ពះ ទបរម េ ព ៉ត ទង់ នេលក ជ នី េ ំងេ ទួល ន កុងេខត សីសឈ រវិញ ែតគង់េ ទីេ ះ នែត ១ ំ េ យ នទឹកជំនន់ធំខុសធម ពះអងក៏ប ឲ េលក ជ នីពីទួល ន េ ំងេ កងភំេពញវិញ េ េលេ តយ ងលិចៃនទេន ប ម ។ ពះអង ទង់ ស់ប ប់ឲ សេមចេ ព ែក និង ឧក ៉េ ធិបតី េខ វ ពមេ យម នីេទ តខះផងឲ េ ពិនិត េមលទីដីែដលសិតេ ជិតៗភំដូន េពញ ។ លុះេ េធ រពិនិត ក ួនត សព គប់េហយ ម នី ំងេ ះក៏ យ ដំណឹ ងេ ពះ វិញ តំបន់ែដលសិតេ ទិស េគយ៍ៃនភំដូនេពញ ន
ជ័យភូមិលលម ប ជ នី ន ។ ពះអងក៏ ទង់ ស់ឲ អស់េ យ សកែកន ស មកជួក ង ពះ ជនិេវសន៍េលកដីេធកំែពង សង់ ទ និងដំ ក់តូចធំកុងរយៈេពលដ៏ខីបំផុត ។ លុះ ងមកដល់េហយ ពះអង ទង់ ស់ប ប់ េ ព េតេ េ សកេខតសំេ ងទង ឲ េកណ សេលកដីេ ក់បំេពញតំបន់េ ជុំវិញវតភំ និងកុង ជ ំង ។ ដូេចះតំបន់េ ះក៏ ន បេសលរហូតដល់ ត់ទេន ែដល អកផងនិយមេ កំពង់ ប ប់ ំងពីេពលេ ះមក ។ លុះស មច រក ង េហយ ពះ ទង់ ំង ប ន ម ពះនគរ កងចតុមុខ មងល សកលកមុ ធិបតី សិរីធរ បវរ ឥនបតបុរី រដ ជសី ម នគរ ។ េ ពីេនះ ពះ ទង់ ន ត់ឲ ក ងវត មេ េ ចនកែនងកុង ជ នី នវត២ គឺវតធមល និងវតេ ះ ។ េហយ នវត េ ចនេទ ត នដូច វត មផុង វតឧ េ ម វតបទុមវតី និងវតខប យ៉ង ។ េយង ចសនិ ន ន រក ងភំដូនេពញគឺ នផល បេ ជន៍ េ ចនស ប់ែខរ ជំ ន់េ ះ ។ ម ៉ងវិញេទ តេយងេឃញ ន រក ងទី កងចតុមុខ ែដល ទី កងែដលល ែដល នទេនបួន ។ េយង ចនិ យ កុង រក ងេឡង េនះ តវ នេ ប ស់ រ បឹងែ បងរបស់ ប ជនែខរ េពលសម័យេ ះ ៉ងេ ចនេដេម សេ មច ន លទផល ។
គ.វបតិកុង ជវង ែខរ ទំព័រទី ១៣៥ ដល់ ១៣៩ ១. ពះ ទបរម ជេ ព ៉ត (១៣៩៣-១៤៦៣) ពះ ទបរម េ ព ៉ត នេ យ ជេ ជ នីចតុមុខ េ យ នសុខ នរហូតេរ ងមក ។ ឯក រខះ ននិ យ បេទសចិន ម ន ំេ គ ងប រមក បទូល យពឹងបុណ រមី នេ ចន ។ ឯក រខះេទ ត នប ក់ ពួកយួនែដលកំពុង បេផមមក ំងេ បេទស កមុ គឺសុទសឹង ពួកអកជំនួញ និងពួក ងែត រេផ ត ត់ មួយេស វេ បវតិ សយួន ពុំេឃញ នប ក់ពីចំណុ ចេ ះេ ះ ។ គួរគប ី ប ក ួន ជពង វ រេផ ងៗ ននិ យ សប ពះ ទបរម េ ព ៉ត ន ជបុ តបីអង ែតពុំសូវ សប ចំេ ះ ម មេហសីរបស់ ពះអង :  យណ៍ ជបុ ត អក ងេទវី (ក ួនខះ ជបុ តរបស់អក ង សីេស ម សេង ម ) ។  សី ជបុ ត អក ងបុទមេកសរ (ក ួនខះ ជបុ តអក ង ចន ឫ ន់ ) ។  ធម ជបុ ត អក ង សេស ម សេង ម ឫ សុី ម ។
២. ពះ ទ យណ៍ ( ១៤៦៣ - ១៤៦៩ ) មកដល់គ.ស ១៤៦៣ ពះ ទបរម េ ព ៉ត ទង់ នបែងរ ជ សម តិេ ឲ បុ តច ង គឺ យណ៍ គង់េ ជ ំងចតុមុខតេរ ងមក ។ េ គ.ស ១៤៦៦ ពះវរ ជបិ នេ យទីវងតេ េ យជ េ គ កុងជ យុ ង ៧០ វស ។ េ គ.ស ១៤៦៧ ពះអង ទង់ ន ង ពះេចតិយេ េលភំ ដូនេពញ េដម ីេធបុណ ប ុ ះ ពះបរមអដិពះបិ ។ សពៃថ នអក រសិ រឹកេលថ មប របស់ ពះ ទ សេមច ពះសុីសុវតិតមល់េ ទីេ ះ ំងពី គ.ស ១៩១៧ េរ ងមក ។ ៣. ពះ ទ សី (១៤៦៩ - ១៤៨៥) ពះ ទ សេមច ពះ យណ៍ េ យ ជ នែត ៥-៦ វស ( ១៥៦៣-១៥៦៩) ក៏េ យទីវងតេ េ យ បឈ ួន ទមន់ ។ ឯក រខះ ន ប ក់ ពះអង ន ជបុ ត មួយ អក ងែកវ ពះ ម សីសុរិេ ទ័យ ។ េគមិនដឹងច ស់ េ េពលេ ះ ពះ ជបុ ត នជ យប៉ុ ន វស េទ ែតេប ម ៉ ន់ នេមលេ េឃញ ទំនង េ េកងេពកេទប ពះ ជវង នុវង និង មុឺនសពមុខម នីសូម ង ពះ សី ពះអនុជប ប់ឲ េឡង េ យ ជសង ពះ េជ ។
ប់ ំងពីរជ លរបស់ ពះ ទ សី េនះេហយ ែដល បេទសែខរ តវេពប បទះនូវទុកេវទ ៉ង ំង ប លមកពីវិបតិកុង ជវង ែខរ ។ េ គ.ស ១៤៧៥ េឆ តឪ សែដល ពះបិតុ (ឪពុក ) េលកទ័ពេ យរំេ ះ យក េខត ងលិច ែដល តវេស ម តត យូរមក េហយេ ះ េ យ នេក រយកមនុស េ ចន ន់ ក់េ បសិមបុរីនគរ ំយកចូលមក បេទស ែខរ កួយរបស់ ពះអងគឺ សីសុរិេ ទ័យ នចិតេ ភចង់យក ជសម តិ េ យ ក៏ថយពីចតុមុខ េ សងត់ សកទ័ព នេ ចន ។ េដមទំ ស់េនះ ប លមកពី ពះ សុរិេ ទ័យ យល់ ពះអង តវែត នសិទិេ យ ជតពី ពះបិ គឺពះ យណ៍ ។ ឃ.អន គមន៍របស់េស ម ពះ ទធម (១៤៤៦-១៥០៤) េឆ តឪ សែដល បេទសែខរកំពុង ែត នចល េ យស មរ ង សី និង សីសុរិេ ទ័យ េស ម នេលកទ័ពចូលមកច ំងយក នចនបុរី ម នគរវត នគរេស េហយ ប់ ន ំង សី ំង សីសុរិេ ទ័យ និង ំេ សីអយុធ េហយទុក យ គង់ ឲ េ ែថរក សកភំេពញ ។ េ ះ េសច ធម ែដលេ ឈ រេ នគរវត នថយេ ភំកទ័័ពច ំងយក នភំេពញ េហយេឡងេ យ ជ ។ ។
ពះអង នបុ តពីរអង:  េ ព ំ ត់ បុ តអគមេហសី សេមច ពះភគវតី សីេទពធី  ព ចន បុ ត អក ងេទពបុ កុងរយៈេពល ងដប់ ំ គឺពី គ.ស ១៤៧៥ ដល់ ១៤៨៥ បេទសែខរ ន ជួបនូវវបតិមួយដ៏ធន់ ែដលប ល មកពីទំ ស់កុង ជវង ែដលដឹក ំ តិ កុងេពលេ ះ ។ ចម ំងែដល វិធីែដលេគេ បស ប់េ ះ យជេ ះេ ះ នេធឲ ប នុ ស នទុកេវទ ៉ងសេម ម នេធឲ េសដកិច ចុះឪនថយ និង ពិេសសេធឲ ប តិែខរ ក់ដុន ប លំ ប់ ។ ជំពូកទី ១០ បេទសែខរេ សតវត ទី ១៦ វបតិកុង ជវង ែខរ និង រេ ជតែ ជករបស់េស ម ទំព័រទី ១៤០ ដល់ ១៤៥ ក.ចម ំង ឯងកុង សក ចម ំង ឯងកុង សកែដល ន េកតេឡង េលកដំបូងកុងសងមែខរ េ ក់ក លទី ២ ៃនស.វទី ១៥ តវ ន ត់េ អស់មួយរយៈេពល េហយ នកេ មកេឡងវិញ ៉ង ំងេ ងេដមៃនស.វទី ១៦ ។ ១. ពះ ទ សីសុគនបទ (១៥០៤-១៥១២)
េ េពលែដល ពះ ទ ធម េ យទីវងតេ គ.ស ១៥០៤ បុ តច ង របស់ ពះអង នេឡងេ យ ជសង ពះអង េ យ ន ពះ មស ប់ ជ ពះ ទ សីសុគនបទ គង់េ ជ នីចតុមុខ ។ ឯ ពះអនុជ ម ព ចន តវ នែតង ំង ម ឧប ជេ គ.ស ១៥០៨ េហយេ រ រ កងចតុមុខ េមលខុស តវេល េខេ តយ ងលិច ។ ពះអង នេលក ង ស សំឯក ន ម េកសរបុ េទប សកេ ះ នេ ះ សី សឈ រ ែដលតមកេទ ត ន យ សីសនរ េរ ងរហូតមក ។ ង ស នបូន បស េ ះ េ ឫ កន តវ នែតង ំង ម តលិក េ យមកេទ ត នេឡង ឃុនហួន ពះេសច ។ ពះ សីសុគន បទ ទង់សុបិន កក់ ។ ទង់ប ឲ េ រ យ នេ ហល អកបង គឺឃុនហួន ពះេសនកន ។ េ យ ចែ កង េសចកន ក ត់ដេណ ម ជសម តិ ក៏េធ រ បជុំស ត់ េដម ីរកមេធ យក ត់ េសចកន ។ ែតសំឯក លបលួច ប់ដឹង ក៏េផសំបុ តេ ប់បូន ។ េសចកន នេភ ងខួនេ ដល់េខត ភំ េហយេ បឧ យកលេ កប េ តពួកេ យេខត ខួន នទទួលប ពី ពះ ឲ មកេកណទ័ពេ ក ត់ ម ឧប ជ ចន ែដល នចិតចង់េឡងេ យ ជេ កងចតុមុខ ។ ចន េភ ងខួនេ សុំ ជកេ ននឹងេសចេស មេ ។
លុះដឹង ពះចន ន ងេចញផុតពី បេទសេហយ េសចកន ក៏ ប់េផម រ យលុកចូល ជ នីទួល ន ។ ពះ សីសុគនបទ ទង់ េឈ ងយល់ មិន ចទប់ទល់យូរអែងងតេ េទ ត ន ពះ ដកថយ ែត េពលេ ះ នបក ពួកបះេឡងចូលេ មេធគត់ ពះអង នកុងប យសឹង ែសនេ ះ េ គ.ស ១៥១២ ។ លែដលេឡងេ យ ជ េសចកន ន ពះជ យុេទបែត ន ២៩ វស េហយ ន មស ប់ ជ សីេជ ធិជ ធិបតី ។ េ ប ណ គ.ស ១៥១៤ ពះ ទ សីេជ នេលក ជ នីេ ំង េ ចនក់ដូនតី រួចេលកេ ំងេ ភូមិសឡប់ ។ ២.ចម ំង ពះ ទ សីេជ និង ពះចន (១៥១៦-១៥២៥) ពះចន លែដលេ សុំ ជកេ ន មួយ ពះេ េស ម ពះអង ទង់រិះរក គប់មេធ យេដម ី នវិល តឡប់ ចូល តុ បេទសវិញ ។ រ បយុទបងូរ ម នេកតេឡង ថីេទ ត រ ងទ័ព ពះចន និងទ័ព ពះ ទ សីេជ ។ ជ័យជំនះ តវ នេ ង ពះចន ចំែណកឯ េ ៊ េ ក់ទ័ពថយេ េ តយ ងេកតវិញ ។ េ ះ នពួក ង ពះ ទ សីេជ ែដលទទួលប ជ័យេ ះ មកសុំចុះចូល េ ចន ឯពួកែដល
រត់ពួន ល ពះ ទ សីសុគនបទ ច ំង ញ់ ឥឡូវេចញមក យខួន ំងអស់ ។ ពះចន ក៏ ពមេឡងេ យ ជសិន េ គ.ស ១៥១៦ ។ េ ំ ប ប់ ពះ ទ សីេជ ទង់េសេ ពះ ចន ឲ កស ម េដម ីឲ ប សេធែ សសិន ។ ដល់េចញវស ពះ ទ សីេជ នេផម រ យលុកមងេទ ត េ យ នេ បកលល ិចឲ នសុំចុះចូល ង ពះ ចន ផងកុងបំណងេធគត់េសចអងេនះឲ ន ែតមិន នសេ មច ឯ ង ពះចន ក៏ នេ បល ិចដូច េហយក៏មិន នសេ មចដូច ែដរ ។ េ គ.ស ១៥២៥ ពះចន ត់ឲ េ ទិញ ំេភងធំតូចពី បេទស ៉ យូមក មក យលុក ពះ សីេជ ។ េ ទីបំផុត េ យពី នតស៊ូ ៉ងបូរ ច់អស់រយៈេពល ៣ ែខមក ពះ ទ សីេជ តវេគ ត់ ពះសិរ នយកេ េ តេ មុខប យ កង សឡប់ពិជ័យ ។ ស ម ឯងែដល នរយៈេពល ៩ ំ តវ នប ប់ ។ ខ. រក ង កងលែងក និង រប៉ុនប៉ងរំេ ះ េខត ងលិច ទំព័រ ១៤៦ ដល់ ១៥១ ១. ពះ ទចន (១៥១៦-១៥៦៦)
េ យ ព យស ជបុ ត ពះ ទ សីសុគនបទ េ យទីវងតេ ពះ ចន ទង់ នយល់ ពមេឡង គង ជ ំងពីគ.ស ១៥១៦ េម៉ះ េ ម សំណូមពររបស់ ជវង នុវង និង មុឺនសពមុខម នីរបស់ ពះអង ។ ១.១. រក ង កងលែងក ពះអង ទង់សព ពះ ជហឫទ័យ េលក ជ នីមក ំង េ កងលែងក វិញ ។ ជ នី តវ ន ក ងេឡងអស់រយៈេពល ៣ ំ ។ េ យេហតុែដល េ ជសេរសយកលែងកេដម ី ទី ំង ជ នីថី េ ះ ទង់េឈ ងយល់ កែនង េ ះ ចំណុ ចយុទ សមួយ សល រ រខួន ។ ម ក ដំ លតៗមក េគ លែងក ប យមួយធំសេម មអ រ ស់ សូម ីែតេសះែដល ន ក ំង ំង ៉ង ក៏េ យ ក៏មិន ចេ លឲ ជុំប យេនះ នេឡយ ។ មជំេន េ កុងប យលែងកេនះ នេគតមល់រូបបដិ ពះេ មួយ អង និង ពះែកវ មួយអង ។ លុះ រ ប ពះ ជ ំង និងដំ ក់ធំតូច នចប់សព គប់េហយ ពះ ទ ចន ទង់ ងមកគង់េ ជ នីថីេនះ ប ណ ំ ១៥២៩ ។ ១.២. ទំ ក់ទំនង មួយេស ម លុះដឹង ពះចន ន ន់ ប់អំ ចស៊ប់េ បេទសែខរេហយ ពះេ េស ម ន ត់ទូតមកប ឲ ពះ ចន េលកសួយ រ ករ សត
ដំរីសេ យ មទ ប់ពីមុនេរ ងមក ។ ពះចន បែកកមិន ពមចំណុ ះ េស ម ។ េស មក៏េលកព័ទចូកមកលុកលុយេខតអងរ ។ ពះអងក៏ប បេស ម េ ទីេ ះ តង់េ ះេហយែដល ប់េ ះ េស ម ប រហូតដល់សពៃថ ។ េ គ.ស ១៥៣១ េឆ តេពលែដលែខរកំពុងែត នេ ប បេលទ័ពេស ម ពះចន ទង់ នេលកទ័ពេ រំេ ះ េខត ងលិច ែដល តវ ត់បង់ កុង ជមុនៗ េហយ ទង់ យ នេខត បសិមបុរី មកវិញ ។ ែខរ ន យេស ម េ ចនេលកេ ចន រ េហយ ប់ នេឈ យ េ ចន ំមក សកវិញ ។ ពះចន ទង់េ យទិវងតេ កងលែងក េ គ.ស ១៥៦៦ ។ ពះ េចតិយតមល់ ពះអដិ តុរបស់ ពះអងសិតេ េលភំ ពះ ជ ទព សពៃថ ។ ២. ពះ ទបរម ទី ៤ ( ១៥៦៦-១៥៧៦ ) េ យពី ពះ ចន ទង់េ យទីវងតេ ពះមហឧប ជែដល តវ ពះ ជបុ តប ប់ ម បរម េឡងេ យ ជសង ពះបិ ។ ពះ ទ បរមរ ទី៤ នបុ ៤អង គឺ៖  ពះស  ពះ សីសុរិ ពណ៍  ព នូ
 េ ព អន បភពដែដល នឲ ដឹង ពះ សីសុរិេ ពណ៍ នយកបុ តីរបស់ ព យល ម តិក តី នបុ ត ម ពះ ជ័យេច ។ ២.១ ទំ ក់ទំនង មួយេស ម និង ររំេ ះ េខត ងលិច ទំព័រទី ១៥១ ដល់ ១៥៥ េឆ តឪ សែដល បេទសេស មកំពុងែតទន់េខ យេ យ រ យលុកពី សំ ក់េសចភូ ម យិេ ង ែដល ន យយក ជ នី អយុធ េ គ.ស ១៥៦៤ េ ះ ពះ ទ បរម ទី៤ ទង់ នបនកិច ររបស់ ពះបិ ពះ អង គឺ រ យរំេ ះយក េខត ងលិចមកវិញែថមេទ ត ។ ពះបរម េសត កងកមុ េលកកងទ័ព ប ណ ២០០០០ ក់ ចូលមក យ កង សី អយុធ េលកចូលមក នដល់ យ កង ែតពួកេរហ៍ពលកុងកងទ័ពែខរ ល ៃថ ញ់េមទ័ពមុខរបស់ែខរ ប់េហយ កងទ័ពែខរដ៏ តឡប់េ េក រមនុស េ េខត មផូវ េឈ យអស់ េ ចន ។ ឯ ជពង វ ែខរ នអះ ង ទ័ពែខរ នចូលលុក កង អយុធ ែតយកមិន ន ក៏ថយមកេក រ គេស មមក េ ចន ។ ដូេចះេ ះបី នេល ងបនិចបនួចក៏េ យក៏េ យ បភពេស ម និង បភព ែខរ ននិ យ សប ចំេ ះ ពឹតិ រណ៍ដ៏សំ ន់េនះែដរ ។
េ គ.ស ១៥៦៩ េសចភូ ំ យិេ ង េលកទ័ពចូល យេស មយក ន ជ នី អយុធ មងេទ ត េហយ ក់ បេទសេស ម ចំណុ ះអស់រយះ េពល ១៥ ំ ។ េឆ តតំបន់អងរ តង់កំពង់ ក ំង ែខរ នេលកទ័ពលុកចូល យក នេខត នគរ ជសី េហយ ក់ម នីែខរឲ េ ឈ រ តត ទីេ ះ ។ ២.២ ទំ ក់ទំនង មួយ វ ចំេ ះទំ ក់ទំនងែខរ វ េនះ េយ នែតឯក រ ជពង វ ែខរ ចំែណកឯក រ វែដលសរេសរ វកី ំងកី ពុំ នផល់ ពត៌ នអីបនិចបនួចេ ះ ។ េតេនះ រេភច ំងេ យអេចត ឫ ក៏ រ បំេភចេ លេ យេចត េ ះែត ច ៉ ស់ ? េ គ.ស ១៥៧២ េសច វនគរ ង ង ទង់ ស់ប ឲ មុឺន ២ ក់ ពល ១០០០ ក់ មកបបួលែខរ បជល់ដំរី ក់នគរ គឺ េបដំរីនគរ ញ់ នគរេ ះ តវចំណុ ះនគរ ងេទ តែដល នដំរីឈ ះ ។ រ បយុទរ ងដំរី ំងពីរក៏ ប ពឹតិេ េ ែក រ កងលែងក ។ ជពង វ ែខរក ួនខះ នប ក់ ដំរី វ នកមស់ដល់ ៨ ហត ឯដំរីែខរ កមស់ែត ៧ហត ។ េ ះបី ញ់ េ ប បដំរី វបនិចក៏េ យ ក៏ដំរីែខរ នទទួលេ គជ័យ ៉ង តចះ តចង់ ។ ែខរ ន ត់ពួក វខះ ទុកឲ ែត មុឺន ២ ក់ ំ ដំណឹ ងេ យេសច វ េហយឲ ំប រមក យេសចែខរ ។
េសច វ ល់ ំង ប ឲ េលកែខរ ំងផូវេ ក និង ំងផូវទឹក ។ ទ័ព វចូលេ យ យប យែខរ េ សនុក េហយ ប់ នែខរ េឈ យអស់ េ ចន ។ េសច វ និងេសចែខរ េលកទ័ពទល់ ល់ ពះអង ។ េសច វ ញ់ ។ េ គ.ស ១៥៧៤ កុងបំណងសងសឹកឲ ន វគិតេលកទ័ពមក យ ែខរេទ ត ប់ជួនេពលេ ះ ភូ ំេស មចូល យ េវ ចនន៍េទ តេហយេ យ នេភ ង ក់ ំងផងទ័ព វក៏ដកថយេ វិញអស់ ។ តង់េនះក ួន ជពង វ ខះ វ យ ញ់ែខរេទ ត ឯឧប ជ នរត់រួចចូលេ សងវិញ ។ ពះបរម ទី ៤ ក៏ ពះម ក តមួយអងែដល នជួយឧបតម ពះ ពុទ ស ែដរ ។ ពះអង ទង់ឲ ង វត ពះឥនេទព េ កុងបរិេវណ ប យលែងក ។ ពះអង ទង់េ យទីវងត េ គ.ស ១៥៧៦ ។ ប៉ុែន មឯក រេស ម ពះអង តវក ័យ ពះជនេ គ.ស ១៥៧៤ េម៉ះ គឺ លែដល ពះអង េលកទ័ពេ យ កង អយុធ េ ះ ។ គ. រែបក ក់ កងលែងក និងផលវិក ទំព័រទី ១៥៥ ដល់ ១៥៨ ១. ពះ ទស ទី ១ (១៥៧៦-១៥៩៥)
េ យពី ពះបិ េ យទីវងតេ ពះ ជបុ តច ង ម ស េឡង េ យ ជសង ។ អក បវតិ សនិយម េ េសចអងេនះ ពះស ទី ១ ឫ ពះបរម ទី ៥ ។ ពះអង ទង់អភិេសកអក ង េ អគមេហសី និង អភិេសក ពះអនុជប ប់ ម សីសុរិេ ពណ៍ ម ឧប ជ ។ លគ.ស ១៥៧៤ នសមពនឹងអគមេហសីនូវបុ ត ម ពះជ័យេជ េហយ ល េ យ ជ ន ៤ ំ នសមព ជបុ តមួយអងេទ ត ម េ ព តន់ ។ ពះអង ន ង វមួយេទ តេ ះអក ងេពជែម៉ វ េហយ នសមពនឹង អក ងេនះនូវបុ ត ម េ ព េ ម ។ ឯ ពះអនុជ ន ពះ ជបុ តពីរ អង ម ពះ ជ័យេច ១អង ពះ ឧទ័យ ១អង ។ ១.១ ទំ ក់ទំនង មួយេស ម ទំព័រទី ១៥៨ ដល់ ១៦២ េប មឯក រេស ម ពះស នេលកទ័ពចូល យ កង េព ជបុរី បី ដងកុងចេ ះ គ.ស ១៥៧៤-១៥៨០ ។ ពះស ទង់ នេលកទ័ពេ យ កង អយុធ េហយ ប់ នេឈ យេស ម េ ចន ទំនង កុងគ.ស ១៥៧៩ ឫ ១៥៨០ ។ េ គ.ស ១៥៩០ បេទសេស មេ ចំណុ ះរបស់េសចភូ ។ ៃថ មួយ នេរសូរ នេលកៃដ យបងំេសចភូ េសចភូ ទង់ទតេឃញ ន ពះ ហតបួន ទង់ ប អក នបុណ ក៏រកកលស ប់ ។ នេរសូរ ដឹងខួនរត់
មក កងអយុធ វិញ ។ ពះ ទ ស ទី១ ទង់ប ឲ ម ឧប ជ សី សុរិេ ពណ៍ េលកទ័ពេ ជួយ មសំណូមពរ ។ ទ័ពែខរ នជួយច ំង ពះ នេរសូរ រហូត នជ័នជំនះ េលភូ ។ លុះេលកទ័ពមកវិញ ពះនេរសូរ ទង់ទត េឃញ ពះ សីសុរិេ ពណ៍គង់សំយុង ពះ ទ ពុំ នគង់ បដូចអកផង ក៏ ទង់ ពះពិេ ធ ស់ ។ េ គ.ស ១៥៨១ ែខរ នេលកទ័ពេ យរំេ ះ ន នគរ ជសី ចន បុរី និង នគរ យក ។ េ គ.ស ១៥៨៥ ពះអង នេលកទ័ពចូល យ កង អយុធ មងេទ ត ។ ឯក រេស ម ពះស េជ កងអយុធ គង់នឹង ត់បង់េ យភូ ដូច មុន ទង់ ន ច់េម តី ព េហយេលកទ័ពចូល យ សក បសិមបុរី ។ េ គ.ស ១៥៨៤ ពះនេរសូរ េលកទ័ពមក យែខរ ែខរ ន េលកទ័ពេ បយុទ ៉ង ំងេ ត់ដំបង រួចេ សឹង កំពង់ ក់ ែតទន់ៃដ ង ក៏ដកថយសិន ។ ពះ សីសុរិេ ពណ៍ ំទ័ពថយចូលកុង ប យលែងក ។ ជពង វ ែខរខះប ក់ កុងចម ំងេលកេ ះ េស ម នទ័ពចំនួន ១០០០០០ ក់ ដំរី ៨០០ និង េសះ ១៨៥០ ។ េ ះបី នទ័ពេ ចនសនឹក ស ប់ និង ំងពូែក ៉ងេនះក៏េ យ ក៏េស មពុំ ច យលុកយក នលែងក េឡយ ។
េ ប ណ គ.ស ១៥៨៦ ពះ ទ ស ទី ១ ទង់សព ពះ ជ ហឫទ័យ ក់ ជ យេ ពះ ជបុ តច ង ម ពះជ័យេជ ។ ពះ ជបុ ត ទី ២ េ ព តន់ ែដល ន ពះជនេទប ន ៦វស តវ ន ំងឲ េឡង ឧប ជ។ ឯ ពះ សីសុរិេ ពណ៍តវ នេឡយ ឧភេ ជ។ រីឯ ប សែខរ លេបដឹង ប់ែដលេស ម ញ់ចូលកុងរបង ឫស ី ក់សុទ ក៏ នចិតេ តកអរពន់េពក ំ ប់ រៃពឫស ីេដម ីយក ក់េ ះ េ ះបី នបំ មពី ពះ ៉ង ក៏ពុំ ពម ប់ េហយេចះែត ំ ប ពឹតិអំេពេ ះរហូតដល់ឆុះ យរបងឫស ីអស់ ។ េ គ.ស ១៥៩៣ េស ម នេលកទ័ពចូល យប យលែងកមងេទ ត ។ លុះទ័ពេស មមកជិត ដល់ ពះស ទី ១ ំបុ ត ម ជ័យេជ និង េ ព តន់ េភ សេ គង់េ សីសនរ េ យមកេទ តេភ សេ សឹងែ តង េហយេ ទីបំផុតេភ សេ គង់េ េវ ងចនន៍ ជ នី បេទស វ ង ង ។ ចំែណកឯ សីសុរិេ ពណ៍ នសិតេ កុងប យលែងកេដម ី បយុទ នឹង ំង ។ ែតេ ះបី ពះអង នខិតខំ រ រប យ ៉ងសិត ញ ៉ង ក៏េ យ ក៏ប យេនះ តវ ក់េ កុងក ប់ៃដ ំង េ យពី តវេ មព័ទ អស់រយៈេពល ៣ែខ េ ះ នយកចំេបងដុតរបងឫស ីែដឡេ សល់បនិច បនួចេ ះេ គ.ស ១៥៩៣ ។ េស ម ប់ ន ពះឧភេ ជសី សុរិេ ព
ណ៍និងបុ ត ំងពីរ គឺពះជ័យេច និង ពះឧទ័យ ំយកេ បេទសេស ម ពម មួយនឹងក ួន តអក ជបណិតកវី រូបបដិ ពះេ ពះែកវ និងេឈ យ ែខរ េ ចនេទ ត ។ ចំេ ះចម ំងែខរ-េស មេ គ.ស ១៥៩៣ េនះ ឯក រ េស ម ននិ យ មកែតពីែខរមិនរក ក សចៈ េទប ពះនេរសូរ េលកទ័ព មកសងសឹក ។
២.ផលវិកៃន រែបក ក់ កងលែងក ទំព័រ ទី ១៦២ ដល់ ១៦៤ រ យែបក កងលែងកេ យជន តិេស ម នផលវិក កក់ ៉ង ំងស ប់ ប តិែខរ ។ តពីេនះេ េទ ត ែខរ តវេពប បទះនឹងវិបតិ ន់ែត េ ចនេឡង ។ ៉ង មិញ ទំ ស់ៃផកុងបូករួម មួយនឹងក េផ ងៗដៃទ េទ ត ន ុ ំង ម អំ ចែខរនគរឲ ចុះទន់េខ យបនិចមងៗ រហូតដល់ េលក ជ នីពី យេ ធរបូរ មក ំងេ ទួល ន រួចេ ចតុមុខ។ េ សម័យលែងក ពិេសសកុងរជ លរបស់ ពះ ទ ចន និង បរម ទី ៤ ែខរ នព ងឹងជំហររបស់ខួន នវិញ េហយ នលទ ពេលកទ័ពេ យលុក ជ នី សីអយុធ និង យរំេ ះយក េខត ងលិចមកវិញ ន េ ចន ។ ប៉ុែនេ យពីប យលែងក តវែបក ក់េ ទឹកដីមួយ គធំេ ឯ យភំដងែរក និងេ ងលិច តវ ត់បង់េ វិញ ពរ ។ រែបក ក់ប យលែងក េហតុ ុ ំង បេទសែខរ ឲ អស់ឫ នុ ព ក់ខួន រដតូច ចេ ភូមិគ សុី េគយ៍។ េនះ េលកទី ៣ េហយែដល ែខរ តវ ត់បង់អស់ក ួន ត អក ជ បណិតកវី ែដល តវ ំងេក រយកេ សក ។ ម ៉ងេទ ត អ ធិបេតយ ក៏េកត នេឡង េហយេ ចុងសតវត ទី ១៦ េនះ េគេឃញ ន រែ ជក ជរហូតដល់ េ ពីរេលក ។
២.១ រែ ជក ជៃន ពះ មេជងៃព (១៥៩៤ - ១៥៩៦) ទំព័រ ទី ១៦៤ - ១៦៩ ពះ មេជងៃព តវ ពះ តិរបស់ ពះស ទី ១ ។ េ គ.ស ១៥៩៤ ពះអង នេលកេ យេស មេ ប យឧដុង ។ េស ម ញ់ ក៏ដកថយ េ សកវិញអស់េ ។ ពះ មេជងៃព នេឡងេ យ ជេ សី សនរ ។ ពះ មេជងៃព តវ នជន តិបរេទស២ ក់ េ ប ស់ក ំងទ័ព មួយនិង ន ៣៨ ក់ េ យ ំ េ មព័ទ ំងេ សីសនរ េ េពលយប់េ ះ ក៏ េធគត់ ពះអង ។ ២.២ ពះបរម ទី ៦ េ ព តន់ (១៥៨៦ - ១៥៩៩) ជន តិបរេទសពីរ ក់ នេសចកីេ ក យ ៉ង ំងេ យដឹង ពះ ស ទី១ និង ជបុ តច ងគឺជ័យេជ នេ យទីវងតរួចេ េហយ ។ េ ក ំងពីរក៏ នដែង ពះ ជបុ តប ប់គឺេ ព តន់ ជវង នុវង និង ន វខះឲ តឡប់ចូលមក បេទសែខរវិញ ។ េ មផូវេគ នជួប បទះ នឹងកងទ័ពេជងទឹកមួយែដលសិតេ មប ររបស់ ក់ ែដល ពះ ម េជងៃព ន ំងឲ េធ េមទ័ព ។ េមទ័ព រូបេនះ ន ំ ទ និង រ របុ ត មួយអងរបស់ ពះ មេជងៃព ប៉ុែនេ េពលែដលពួក មុឺនសពមុខម នី ន
ទទួល ល់ េ ព តន់ ក ត នសិទិេឡងេ យ ជ ត់ក៏យល់ សប មេគែដរ ។ ដូេចះេ ព តន់ ក៏ នេឡងេ យ ជសម តិេ ជ នី សីសនរ េ យ ន ពះ មស ប់ ជ ពះបរម ទី៦ ។ គួរកត់សំ ល់ េ ះបុ តរបស់ ពះ មេជងៃព តវ នពួក ចិន និងជប៉ុនខះ ំ ទ ៉ង សកម ចំែណកឯ ពះ បរម នែតពួកព័រទុយក័ល េអស ៉ញ និងជប៉ុន គ េ ចន ំ ទប៉ុេ ះ ។ េមទ័ព ែដល ន រ លក ី ន រ ចែណននិ នឹងជន តិ អឺរ៉ុប េហយពុំ នបំេពញកិច ររដឲ នដិតដល់េទ ។ ពួក ន វែដល នដែង េ ព តន់ តឡប់ចូល សកវិញេ ះ នបះេ រេហយេ ទីបំផុត ក៏ តឡប់េ វិញអស់េ ។ េដម ី រសងគុណ ពះបរម ទី ៦ ន ែតង ំង ជន តិបរេទស ២ ក់ ែដលែតងែត ំ ទ ពះអង ឲ យ េ យ សកេខត ម និង េ យ សកេខត ំង ។ េគ ពះបរម ទី ៦ មនុស ខិលខូច ង ពះបិ ពះអងេ េទ ត េហយ តវដឹក ំេ យពួកមេហសី និង ពះ េកកែដល យ ស យ របស់េមទ័ព េ ះ លក ី ។
េដម ីព ងឹងអំ ចរបស់ ពះអង េហយេ យ នសំេណ ពីជន តិ បរេទស មួយែដល នេ ះ Ruiz ។ ពះ នេផ រេ ជួនេ ក េទ ភិ លថីៃន បេទសហីលីពីន េដម ីសុំជំនួយ ទ័ព និងអកផ យ ស ។ ជេ ះមួយ នេកតេឡងរ ងពួក រិកេអស ៉ញ និងពួក ។ លុះ ដឹងដំណឹ ង េ ក Veloso និង េ ក Ruiz នមកដល់កែនងេកតេហតុ េហយ តវេគស ប់ ំងពីរ ក់ ។ ពះ េលកទ័ពមកេ យ ល់ ពះអង េហយ តវ េធគត់េ េលសមរភូមិេ យពួក ម បះេ រេទ ត ។ គួរគប ី ប ចំេ ះ រេ យទីវងតរបស់ ពះ ទ បរម ទី ៦ េនះឯក រែខរខះ ននិ យ ល ពះអង ន ពះជន ន ២១ វស េសច ពះ ជដំេណ រេលកទ័ពេចញ េ ប់ សកត ូងឃុំេ ះ ន មេ ះ េ ៉ ត ៉ត ១ េ ះ លក ី ១ យលុកេសចក ័យ ពះជនេ ។ ២.៣ ពះបរម ទី ៧ េ ព អន (១៥៩៩-១៦០០) េ ព អន ជបុ តេ របស់ ពះស តវ នពួក មុឺនសពមុខ ម នី ងឲ េឡងេ យ ជេ សីសនរ េ យ ន ពះ ម ពះបរម ទី ៧ ។ ពះអង ទង់ នបននេ យរបស់ដូន ពះអង េ យអំ វ ឲ ពួកអកផ យ ស គិសចូលកុង បេទស ពះអង និងឲ ពួក នមកជួយ រ រផងែដរ ។
ជពង វ ែខរ នប ក់ េសចអងេនះ ក តមិន បកបរេ យ ទសពិធ ជធម៌ ។ ៃថមួយ ងេ ប តៃព លុះេ ដល់ភូមិ ក់ ទង់សព ពះទ័យ ស ញ់ សី ក់ បពនរបស់េម សកេ ះ ព ថី ។ ពះអង ទង់ ប ឲ ប់យកេ យបងំ េហយេ យ សីេ ះ បែកកមិន ពមផិតក ត់នឹង បីរបស់ ង នេសចកីេ ក យ ំងចំេ ះអំេពរំេ ភជិះ ន់ែបបេនះ ក៏ រត់េ ចូល ង ែកវ ពះេភង ។ កុងឪ សបុណ ចេ មន ពះជន ពះ បរម ទី ៧ ែកវ ពះេភង ន ំ ក ពួកបនំចូលេធគត់ ពះអង នេ ំង សីសនរ េ គ.ស ១៦០០ ។ ២.៤ សេមច ពះែកវ ៊េ ព េ ម (១៦០០-១៦០៣) េ ព េ ម បុ តរបស់ ពះ ស ទី ១ ។ ពះអង នេឡង គង ជ សម តិសង ពះបិតុ េ េពលែដល ពះអង ន ពះជ យុ ២១ ពះវស ។ ពះអង ន ពះ មស ប់ ជ សេមច ពះែកវ ៊គង់េ ពះ ជ ំង សី សនរ ។ ពះអង ទង់ ន បយុទ ប ំង នឹង ពះបិតុ ពះ ម សីសុរិេ ព ណ៍េដម ី នេឡយេ យ ជ ។ ពះអង ទង់ នេលក ជ នីមក ំងេ ភំេពញ វិញ ។ ពះអង នបននេ យរបស់ក តេ យ ជមុនៗ ពះអង គឺទង់ ន ក់ទង មួយអង រផ យ ស េ Malacca ។ េ េដមគ.ស ១៦០៣ េទ ភិ លេអស ៉ញេ ៉ នីល នប ូន ន និងបពជិតខះ
មក បេទសែខរ កិចេឆយតបចំេ ះេសចកីអំ វ វរបស់ េ ព េ ម ។ េពលេ ះ បេទសកំពុងែត នច ចល ប៉ុែន ពះែកវ ៊ ទង់ នទទួលជន បរេទស ំងេ ះ ៉ង ក់ ក់ ស់ ។ ពះអង ទង់ នជួយក ង ពះវិ រ ទង់ នផល់េស ង អងរ ផល់នូវេសរី ព ផ យ ស និង រ ស់ ស េទ ត ។ េ គ.ស ១៦០៣ ពះ សីសុរិេ ពណ៍េ យ នជំនួយទ័ពេស មផង នេលកមក យឈ ះ ពះែកវ ៊េហយ សកេទសក៏ នសុខសនិ ព ប់ ំងពីេពលេ ះមក ។ ពះនេរសូរ ន ំពួកអកផ យ ស េឈ យយក េ បេទសេស ម ។ េ យទទួលឥទិពល ំងពីេស ម ពះ សីសុរិេ ពណ៍ ទង់មិននិយម ប់ ន ស គិសេទ េហយ ទង់ នប ូលទំេន មទ ប់ េស មមកកុង បេទសែខរែថមេទ តផង ។ ពះែកវ ៊ ក តិនរវល់នឹងកិច រែផនដី ចូលចិតបេណ រែឆ គង់េសះ េដញសត េប តេប នកូន បពនអកដៃទ េហតុប លឲ មុឺនជិះ ន់ ស េកតេ រលួច េ របន់ េទប សេមច ពះេទវីក តី តវ សេមច ពះអយ ជំនុំ នឹងម នី រួចេផ រេ កង សីអយុធ បទូល ពះេ េស មេបកសេមច ពះ សីសុរិេ ពណ៍ឲ េចញមក កងកមុ ធិបតី ។
ជំពួកទី១១ អរិយធម៌ែខរេ សម័យេ យអងរ (សម័យភំេពញ ចតុមុខ សម័យលែងក សម័យទួល ន សីសនរ) ទំព័រ ទី១៧០ ដល់ ១៧៥ មទស នៈថីេគ ន ត់ទុក បវតិ ស ធម៌សំេ គរ ង វប ធម៌ និងសងមធម៌ េហយពុំែមន ក មង ពឹតិ រណ៍នេ យែដល នេឡង បនប ប់ ហូរែហែតប៉ុេ ះេទ ។ ប៉ុែនកុង រេធឲ សេ មចបំណងរបស់ េយង ងេលេនះេយង តវជួប បទះនឹងឧបសគ េ ចន ។ ក.នេ យ ១.របបនេ យ ១.១ ពះ ៖ ជីវ ព និងអំ ច េ ះបីលទិេទវ ជតវែខរេ ះបង់េ ល ពរ ំងពីបដិវតន៍ យ តសក់ែផក មកេម៉ះក៏េ យ ក៏ ពម ក តេ នលកណៈពិសិដ ពុំ នជន េលស នេឡយ េហយែដលេគនិយមេ ពះសមតិេទព គឺ ជន ខង់ខស់ ផុតេគ ឫក៏ េទវ េ យសនតកុងចំេ មមនុស ប សរបស់ ពះអង ។
លកណៈពិសិដរបស់ ពះម ក ត ងេលេនះ គឺនមកពីពិធី ភិ េសកឲ េឡងេ យ ជសម តិ ក េ យ េនះែខរពីបុ ណេ ក នេ ប ហូរែហេរ ងមក នភ័សុ ងកុងសិ រឹក េដម ។ គួរគប ី ប ក ត អង ែដលមិន ន់ នអភិេសក េហយ ន់ែត នទទួល ជសម តិ គប់ គង ប នុ ស បេ ះ សនសិនេ ះ មក ួនេ កឲ េ គង ជសម តិ។ តង់េនះគួគប ី ប ក តែដល ចអភិេសកេឡងេ យ ជេពញ លកណៈ ពះម ក ត ន លុះ ែត ន េ គ ងស ប់ ជ គឺពះខ័ន ជ ១ ពះលំែពងជ័យ១ និងេ គ ង ពះប េក ត ។ រួមេសចកីមកេយងេឃញ េ គ ងស ប់ ជ ដូច នេ ល ងេល េនះ ន រៈសំ ន់ ស់ ។ បុគលែដលេឡយេ យ ជែតពុំ នេ គ ង េនះ េគ ត់ទុក ពុំ នលកណៈ េសច ទង់ ជេពញេលញេទ ។ េ យ េហតុេនះ កុង សនេបេ ះបី នេ ះ ក់ ៉ង ក៏េ យ ក៏ពួក ហណ៍ គូេសវ ត តវខំរំេ ះ េ គ ងស ប់ ជ េនះឲ ន ។ ១.២ ពួកបរិរ េគេឃញ ន ទ ជវង នុវង គឺ:
ឧភេ ជ៖ មន័យេដម ក េនះ នន័យ ក ត ក់ ជឲ អង មួយេ យតំ ង ពះអង ទទួល ជស័កិ ក តក លជួយ ស់េត ន េ កនរំឮកក ត ទង់ ជ និងក តឧប ជ ំពីរអង ឲ សិតេ កុងទសពិធ ជ ធម៌ ប៉ុែនកុង ពពិត ក់ែសងវិញ ឧភេ ជ ក តែដល ន ពះ នៈ ប ប់ពីក ត ទង់ ជ ។ ឧប ជ ឫ ម ឧប ជ៖ នៈ ឧប ជេនះ ន មក យូរ ស់មក េហយ េគេ ជសេរស ឧប ជ កុងចំេ មបុ តច ង ឫអនុជក ត ទង់ ជែដល នគុណវុឌ ីដ៏ខង់ខស់ ប៉ុែនកុង ពពិត ក់ែសង ពុំែមនសុទែត នដំេណ រ ប ពឹតិេ ែបបេនះេទ េ ះ លែដល ពះ ស ទី១ ក់ ជ យេ ពះ ជ បុ តច ង ម ពះ ជ័យេជ ែដល ន ពះជន ១១វស ឲ េឡងេ យ ជ និងេលក ពះ ជបុ តប ប់ ម េ ព តន់ ែដល ន ពះជនេទប ន៦វស ឲ េឡង នៈ ឧប ជ េ ះ អំេពេនះេធឲ ន រ ក់អន់ សពន់ចិតេ ចន កុងចំេ ម មុឺនសពមុខម នី និង ប នុ ស ។ េ ៊ទឡៈ ៖ េបេ ប បេធ បនឹងសពៃថ នប ស័កិេសនឹង យក រដម នី ឫ រដម នីទី ១ ។ ប ប់ពី េ ៊ទឡៈ មកេគេឃញ នម នី ន់ខស់ ៤រូបេទ ត ែដល នមុខ រ អកសេ មច ជ រ និង គប់ គងែផនដីរួម និង
ពះម ក ត ។ ម នី ន់ខស់ ំង៤ េនះ េគ ត់ដូចសសរេជងេរ ង ំង៤ ៃន ទ េទប ន មរួម ចតុសម ៖  ឧក ៉ ក េ ម  ឧក ៉ ំង  ឧក ៉យម ជ  ឧក ៉ច កី ។ ម តលិក ៖ េនះ ម នីខុំ ជ រ ែដល នមុខ រ ល់បេ ម ពះ ។ េ ៖ ម នី ១ បេភទ ែដល នមុខ រសំ ន់ ស់ ែដរ េ ះកុង សម័យេ ះ ំងពីក ត ទង់ ជដល់ ប នុ ស ដល់ ប នុ សសុទែត នជំេន េល រទស ន៍យ ។ េ ជិត េ ចម ៖ េ ជិត គឺពួក សី ព ជបរិរ នមុខ រ បបងំ ល់ បេ មជិតសិទិកុង ពះ ជតកូល ឯ េ ចម គឺពួក សី ស ម ែដលេគ យឲ េធ មេហសីេសច នដល់ពួក សីសំ សី រេនះ ឯង ។
១.៣. របន ជសម តិ ទំព័រទី ១៧៦ ដល់ ១៧៩ ទូេ សេងតេឃញ ជសម តិតវ នបនពីបិ ក ត ទង់ ជេ បុ ត នេសចកី េ េពលែដល ពះបិ េ យទីវងតេ ឫ ក៏ ក់ ជ គឺ បុ តច ង តវ នសិទិេឡងេ យ ជសង េហយ បសិនេបបុ តច ង តវសុគត មុនេ យ ជ គឺបុ តប ប់ នសិទិេ យ ជសង ពះបិ ។ កុងករណី ែដលក ត ទង់ ជពុំ នបុ តេ យ ជសងេទ សិទិេនះ តវ នេ ពះអនុជ បនប ប់ ។ កុងករណី ែដលបុគល មួយ េ ះ ម នី ន់ខស់កី េ ះ ប់ ពះ តិនឹងក ត ទង់ ជកី ែតេបពុំ នសិទិទទួល ជ សម ិតិេទ េហយែបរ េ បក ំង វុធេដម ី នេឡងេ យ ជេ ះ េគឲ េ ះេ េសចែ ជក ជ ។ ២. នេ យកុង បេទស េគសេងតេឃញ នវិបតិកុង ជវង ញឹក ប់ េហតុប លឲ នចម ំង ឯងកុង សក ។ លុះជេ ះេកតេឡងេហយ អកដឹក ំ តិមិន និយម រេ ះ យេ យស មស មល េទ ែបរ សុខចិតេ ពឹក ក់ឲ បរេទសជិត ងចូលមកផ ះផ វិទៃផកុងរបស់ែខរេ វិញ ។
៣.នេ យេ បេទស ប៉ុែន ពំែដន ងលិច ពះ ែខរ នព ម យរំេ ះយកទឹកដីែដល តវ ត់បង់េ ំង ពីស.វទី ១៣ េរ ងមក ។ គឺកុងេ លបំណងេនះេហយ ែដល ពះ សី ពះចន ពះបរម ទី ៤ ពះស ទី ១ នេលកទ័ព េ យលុករហូតដល់ ជ នី សីអយុធ េហយរំេ ះយក នទឹកដីមកវិញ េ ចនែមន ។ ឯេហតុែដល ំឲ ែខរ នេ គជ័យែបបេនះ គឺប លមកពី ភូ នេលកទ័ពចូល យេស ម ញឹកញយ យយក ន ជ នី សី អយុធ ២េលក និង ក់ បេទសេស ម ចំណុ ះអស់ ១៥ ំ េទ តផង េហយ េសចែខរេចះេឆ តយកឪ សែដលស តវកំពុងែតទន់េខ យេ ះេលកទ័ពចូល យបែនមេទ ត េហយ ចរំេ ះយក នទឹកដីែដល តវ ត់បង់ មកវិញ ។ ខ.រដ ល ១. រែបងែចក ច ក េ សម័យេ ះ បេទសែខរែលង ម អំ ចមួយ ងទឹកដីេទ ត េហយ ៖ ទឹកដី ន់េ គឺសក បចនជនបទ ដូច សក សុេ ទ័យ សក សី អយុធ សក លពបុរី សក េ តបុរ តវ ត់បង់អស់េ េហយ ឯ បេទស មន ជ ដូច ចម ៉ ម មន ក៏ែលង នេទ តែដរេហយ ។ ពំែដន ងេជងរបស់ែខរ ក់មកេ តឹមទេនមូល ឫេ េលេនះបនិចបនួច និង
បេទស វ ។ ពំែដន ងលិចទល់នឹង បសិមបុរី និង រយ៉ង ង យព ទល់ នឹង សក ងរងនគរ ជ ងេកតទល់នឹង បេទសចម ៉ ងត ូងទល់ នឹងស មុ ទចិន និងឈ ូងសមុ ទេស ម ។ គួរកត់សំ ល់ កុងចំេ មេខត ំងប៉ុ នេនះ េខតខះេ នៈ េខតរហូតមកដល់ សពៃថេនះដូច េ ធ ត់ ត់ដំបង សឹងែ តង េស ម ប កេចះ ៃពែវង ។ល។ េខត នីមួយៗ តវែបងែចក សក េហយ សកនីមួយៗ តវែបងែចក ភូមិ េ ចនេ េទ ត ។ ប៉ុែនេខត េ ចន តវ ន បមូលផុំ តំបន់ធំៗែដលេគឲ េ ះេ ដី ។ េយង ចសនិ ន ន កុង រេឡង គង ជសម តិតវ នបនពីបិ គឺ បុ តច ង នសិទិេ យ ជសង ។ េហយស ប់នេ យកុង បេទស សម័យេ ះ នវិបតិេ ចន ។ ស ប់នេ យេ បេទស គឺ មិន នកងល់េឡយ ។ េយង ចនិ យ នូវសម័យេ ះ ែខរ នជេ ះៃផ កុង ។
២.រដ លក ល ទំព័រ ទី ១៧៩ ដល់ ១៨៤ េ យេហតុ ពះ បភពៃនអំ ច ំង យ េហយពួកបរិររបស់ ពះ អងសុទែត ជវង នុវង និងម នី ន់ខស់ផងេ ះ េគ ចយល់ ន គឺ ពួកបរិទេនះ េហយែដលអក ុ ំង ៉ សុីនរដ លក លឲ ប ពឹតេ ។ ដូចេយង នេរ ប ប់រូចមកេហយកុងវគនីមួយៗពី ពះ ជបរិទេឃញ ប ប់ពីេសច ទង់ ជមក ន ឧភេ ជ ឧប ជ ឫ ម ឧប ជពះវរ ជ វរ ជអយ េ ៊នឡៈ និងម នី ន់ខស់ ៤រូប ែដលេគនិយម េ ចតុសម គឺ៖  ឧក ៉យម ជ(រដម នី កសួងយុតិធម៌)  ឧក ៉ ក េ ម (រដម នី កសួងទ័ពេជងទឹក)  ឧក ៉ ំង (រដម នី កសួង ពះបរម ជ ំង )  ឧក ៉ច កី (រដម នី ងទ័ពេជងេ ក ) ៣.រដ លភូមិគ កុងតំបន់នីមួយៗ ន េសច ញ់ មួយអងឈ រ តត ជួន លេ េសច ញ់ ក៏ ន ក េនះទំនង យមកពី ក បុ ណ ម ញ ែដល នេ បកុងសិ រឹកែខរ ។ េសច ញ់ មួយអងៗ ន ទី គប់ គងតំបន់
របស់ខួនផង េហយ ន ទី គប់ គងេខតរបស់ខួន ល់ផង ។ េប មឯក រ ជពង វ រែខរកុងរជ ល ពះ ទ ធម ទី ១ ន រែតង ំង េស ច ញ់ ៥អងគឺ៖  ព េតេ េ យ សកេខតកំពង់ យ ១  ព សួ ៌ េ ក េ យេខតេ ធ ត់ ១  ព សីធ េតេ េ យ សកេខត ភំ ១  ព ពិសុេ ក េ យេខត ំង ១  ព អរជូន េ យ សកេខតត ូងឃុំ ១។ េខត នីមួយៗ តវែបងែចក េ ចន សក ែដល គប់ គងេ យ េម សក ។ េហយេម សកនីមួយៗទំនង តវែចក ឃុំ ភូមិែដល ន េមឃុំ និងេម ភូមិែដល ន េមឃុំ និងេមភូមិ អក គប់ គង ។ គ.អំពីកងទ័ព ១. រេរ បចំកងទ័ព កុងសម័យេ ះកងទ័ពែខរ តវែបងែចក កងទ័ពេជងេ ក និងកងទ័ព េជងទឹក ។ ១.១ កងទ័ពេជងេ ក
កងទ័ពេជងេ ក សិតេ េ មអំ ចដឹក ំរបស់ ឧក ៉ច កី េហយ តវែបងែចក ៤ ពួក៖  ពួក ទ័ពដំរី ១  ពួក ទ័ពេសះ ១  ពួក ទ័ពរថ ១  ពួក ទ័ពេថរេជង ១ ទ័ព ំង ៤ ពួកេនះរួម េ េ កឲ េ ះេ ចតុរង េហយ តវ ន ជ រចិឹមទុកឲ នេ ប ំ រ និច ។ ទ័ពដំរី ៖ ដំរី សត ហនៈ ដ៏សំ ន់ ។ កុងសម័យបុ ណ េគ ចេ ប ប សត ដំរី េ នឹងរថេ ះសពៃថ ន កុងេពលេធចម ំងេគេ បសតដំរី កុង រ ដឹក ំ និងកុង រលុកចូល យទ័ព ងស តវ ។ ទ័ពេសះ និង ទ័ពរថ ៖ ទ័ព ំងពីរ បេភទេនះេឡងេស បតីេជងេ ក មួយ ។ េសះ សត ហនៈ ១ ែដលេគនិយមេ ប ស់កុង រេធស ម េ ះ នេល ន ត់ រ ន ប់ ន់េពលេវ ។ ទ័ពេថរេជង ៖ គឺសំេ យកពួកេស នែដលមិន តវជិះដំរី េសះ ។
១.២ កងទ័ពេជងទឹក ទ័ព បេភទេនះ តវសិតេ េ ម រដឹក ំរបស់ ឧក ៉ ក េ ម ។ េរ ង ល់ ំ ទ័ពេនះ តវ បជុំេធសមយុទដូចទ័ពេជងេ កែដរ េឃញ ន ម េធេរ ងមកដល់សម័យបចុប ន ែត យេ រ ប ំងទូកស ប់េមល េលង កុង ឪ សបុណ បែណត បទីបបូ ពះពុទ ទ និងបុណ បូ ពះចន េ វិញ ។ ១.៣ ចំែណកទ័ព មឯក រខះ និង ម រ វ វរបស់អក បវតិ សែខរ ពិេសស រ វ វ ង បវតិ សែខរ េយង ចដឹងពី រែបងែចកទ័ពែខរ េ ះ ងេជងេ ក កី ងេជងទឹកកីដូចតេ ៖ ពួក៖ េនះ ឯក ពតូចបំផុតៃនកងទ័ព ន េមពួក ក់ អក គប់ គង កម៖ ន េម ឫ យ កម ក់ អក គប់ គង ។ កងរយ៖ ន នចំនួន ១០០ ក់ េ ប ប ននឹងអនុេស ធំ ១ កុង េពលសព ៃថ ន េមប ប់ ក់ អក គប់ គង ។ កង ន់៖ ន នចំនួន ១០០០ ក់ នេមប ប់ រ ក់ អក គប់ គង ។
កងទ័ពតូច ៖ ន នចំនួន ១០០០០ ក់ ន េមប រ កងពល ក់ អក គប់ គង ។ កងទ័ព ឫ កងទ័ពធំ ៖ ន នចំនួនមួយែសន ក់ ន េមប រ កងទ័ព ក់ អក គប់ គង ឫ ពះ អងឯងែតមង េមប រ ។ ១.៤ ទ័ពបិ ច កុងករណី ខះ េ យទ័ពមនុស នចំនួនមិន គប់ ន់ េគ ចពឹង ក់ ដល់ពួកទ័ពបិ ច ឲ មកជួយយក ន ។ េរ ងេនះ នលកណៈអ រ បនិច ជពង វ ែខរ នកត់ ទុកមក េហយ នលំ ំ ពឹតិ រណ៍ បវតិ សមួយ ៉ងពិត កដ ។ ៉ង មិញ េ គ.ស ១៥១៦ ទ័ព ង េសចកន នេដញ មទ័ព ពះ ចន េហយេ េ មព័ទប យេ ធ ត់ អស់រយៈេពល ១២ែខ ែត យលុកចូលពុំ នេ ះ ។ េ ះ េពជ នេធពលិកមបូ ជីវិតេ េកណទ័ពបិ ចេ យ េ តចូលេ កុងរេ មួយែដល នេ តសុទែត វុធ សចៗ ។ ដូេចះេយង ចសនិ ន ន េយង នដឹងអំពីទ័ពែដល នេ សម័យេ ះ េតទ័ពែដល នេរ ប ល់ ងេល េ ះ ំង ៉ងដូចេមច ។ ២.េ គ ងស វុធ និងយុទូបករណ៍ ទំព័រ ១៨៤ ដល់ ១៨៩
េគសេងតេឃញ នេ គ ងស វុធខះ របស់េសច ទង់ ជ ឫ របស់េសច ញ់ និងស វុធខះ េទ ត ចេ ប ទូេ កុងកងទ័ព ៖  ពះខ័ន ជ ឫ ពះខ័នជ័យ និង ពះលំែពងជ័យ  ពះខ័នរង ឫ ពះខ័នជ័យ សី នរូបតូច ង ពះខ័ង ជ ។  ពះខ័នេសច ញ់ ែដល ពះ ទង់ ប នឲ េសច ញ់ ែដល េចញេ ឈ រ តត សក ។  ធូ វុធមួយស ប់ ពះ ផង ស ប់េ បទូេ ផង   ទួន នលកណៈ បែហល នឹងលំែពង ែបកែតេ គល់ដង នភូ  វ ែវង, វខី, ក់ ច ូក , លំែពង ខី ,លំែពង ែវង, ដំបង, ែខល , កឹស,  ំេភង តូច ំេភង ធំ វុធែដលេ ចនែតទិញពីពួកអឺរ៉ុបេ សក ៉ យូ។ ចំែណកឯយុទបករណ៍េគេឃញ ន៖  វេ ះ គឺ វេ បែដក នែតេសចសឹក និងពួកេមទ័ព េមកង េ ប ស ប់ រ រ ពញ និង វ លំែពង ។  វយ័ន ៖ គឺ វៃដខី េហយ នគូរ យ័ន ប ុ ះ ច់មន គម
 យ័នេតជៈ ឫ កែន ងយ័ន ៖ គឺ សំពត់ ៤ ជង េហយ នប ុ ះមន គម ។  ទង់ តិ៖ ទង់ស ប់ តិែខរ ។  ទង់ម ជ៖ ទង់ស ប់េសច ទង់ ជ  ទង់ជ័យ ៖ ទង់ ប ំកងទ័ព ។  សរជ័យ ៖ សរែដលេ បកុងចម ំង យស ប់ បជុំពល និងស ប់ ប សឲ េរហ៍ពលដឹង នជ័យជំនះេហយ ។  គងជ័យ ៖ ស ប់េ បកុងក ួនទ័ព ។  េភងសរ ។ ៣.ចម ំង ៣.១ បេភទចម ំង កុងសម័យ លែដលេលកយកមកសិក េនះ េគសេងតេឃញ ន ចម ំង ៣ បេភទដូចតេ េនះ ៖ ចម ំង ឯងកុង សក ចម ំង បេភទេនះ សុទែតប លមកពីវិបតិកុង ជវង ។ ចម ំងរ ង ពះ សី សីសុរិេ ទ័យ សីធម និងចម ំងរ ង សីសុគនបទ េស ចកន ចន សុទែត ចម ំង ឯងកុង សក ំងអស់ ។
ចម ំងរំេ ះទឹកដី ប់ពីស.វទី ១៣ េរ ងមក ែខរេយង តវ ត់បង់ទឹកដី ប់ពី លទំ បៃន ទេនេម ម រហូតមកដល់ ពំ បទល់េខត ត់ដំបង េស ម ប ។ ប់ ំងពី រជ ល ពះ សី ដល់រជ ល ពះ ស ទី ១ ែខរេយងែតង នេលកទ័ព េ យរំេ ះយក េខតែដល តវ ត់បង់េ កុងក ប់ៃដេស ម េ ះ នមកវិញ ។ ចម ំង រ រ តិ កុងករណី ខះ ជន តិជិត ង នេស ម វ នេលកទ័ពចូលមក យ ែខរកុងបំណង ព ងីកទឹកដីរបស់េគ េ យេគយកេលសេផ ងៗ ។ េ យ ពះ ចន ទង់ បែកកមិន ពម យដំរីស ពះេ េស ម នេលកទ័ពចូល យ ែខរ ពីេលក េលកទី១ េ េស ម ប េលកទី២ េ េ ធ ត់ ។ េ យមក កុង រជ ល ពះ បរម ទី ៤ េ យ បជល់ដំរី ញ់ែខរ េសច វ នេលកទ័ព ចូល យែខរពីរេលក ។ ប៉ុែន ំងទ័ពេស ម ំងទ័ព វ សុទែត តវទទួល ប ជ័យថយេ វិញ ំងអស់ ។
៣.២ យុទ ស និងកលយុទ ទូេ េគសេងតេឃញ េ ះេ កុងចម ំង បេភទ ក៏េ យ សុទែត នេ លេ ចម ំងែតមួយ គឺយដេណ មយកទឹកដី និង ប ស េហយ បសិនេប យយកមិន នទឹកដីេទ ក៏េគខិតខំេក រយកឲ នមនុស មក ងេគែដរ ។ េ យេហតុេ ះេហយេទបេយងេឃញ េ កុងរងង់ ពំែដនទឹក ដីែខរសពៃថេ នជន តិបរេទសខះ ែដលរស់ នរហូតមក ដូច ជន តិ ភូ េ ៃប៉លិន េខត ត់ដំបង ជន តិ វ េ យណ៍េ ភំ េដម ។ េ កុង រេធចម ំង ំងបី បេភទដូច នេ លរួចមកេហយេ ះេឃញ េគេ ចនែតច ំងេ យទល់មុខ គឺ គូបដិបក ំងសង ងេលកទ័ពធំេ តទល់ េលសមរភូមិែតមង ។ ៣.៣ សកម ពចិត សកុងេពលេធចម ំង ទំព័រទី ១៨៩ ដល់ ១៩៣ កុងេពលេធចម ំង េម ងៗែតងែតផល់រ ន់េស នែដល នថី ៃដ េដម ី រេលកទឹកចិត េ េពល កស មមងៗ ែតងែត ន រ បឡង ថីៃដ េហយេបេ ះ ន េស ន េហយ យសស័កិទព សម តិ រ ន់ មិន ន់ែត ន តឹមេ ះេ ះេទ ែត នដល់ គ រខួនេទ ត ។
េ រដូវស េគេ ចនែត ពមេ ព ង រំ យកងទ័ព េបកឲ ន ត ឡប់ េ ជួបជុំ បពនកូនផង និងឲ នឪ សេធែ សចំ រ យកេស ងចិឹម គ រ និងចិឹមកងទ័ពតេ េទ ត ។ កុង រេធចម ំង េគែតងែតេចញប ម មមិនឲ នេ រំេ ភ ជិះ ន់ បន់យក ទព សម តិពី ប សេឡយ ។ េប នជន េលសច ប់េធឲ សេ ក យ េ ះនឹង តវទទួលទណកមរហូតដល់ តវ ប រជីវិត ។ ឃ.ជីវ ពសងម ១. ក់សងម េ ះបីែខរ នទទួលឥទិពលពីឥ កុង រែបងែចកមនុស កុងសងម វណៈ ក៏េ យ ក៏សងមែខរពុំ នលកណៈដូចសងមឥ េបះបិទេទ ។ ៉ង មិញ កុងសងមឥ េគ នែបងែចកមនុស ៤ វណៈ គឺ  វណៈទី ១ វណៈ របស់ពួក ហណៈ  វណៈទី ២ វណៈរបស់ពួក ក តិយៈ  វណៈទី ៣ វណៈរបស់ពួក ៃវស ៈ  វណៈទី ៤ វណៈរបស់ពួក សូទៈ
១.១ ជវង នុវង ផុយពីសងមឥ កុងសម័យែខរគឺពួក ក តិយៈ អក គប់ គង បេទស ក់សងមែដលខស់ ងេគ ។ តំែណងធំៗ ំងប៉ុ នេ ចនែត នពួក ក តិ យៈ អក ន់ ប់ ។ ១.២ ពួកម នី ពួកេនះ នឯកសិទិេ ចន ដូច មិន ច់បង់ពន និងមិន ច់បំេពញកិច រ រណៈ េដម ។ ពួកម នី ន់ខស់ និងពួកេ យ សក សុទែត ន ពះ ែតង ំងេឡង េហយ តវេធស បណិ ន េ ះ តង់បេ ម ពះអង និច ។ ១.៣ បពជិត គូ៖ េ ះបីែខរែលង ន់ ស ហណ៍េទ តេហយក៏េ យ ក៏ ពះ ម ក តែខរពុំ នេ ះបង់េ ល ំង សងនូវ បៃពណី ង ស ហណ៍ផងេទ ។ េ យេហតុេ ះេហយេទបេគេឃញេ កុង ពះបរម ជ ំង នូវវត នរបស់ពួក គូែដល កូនេ របស់ ហណ៍បុេ ហិត លពីសម័យ មុនៗ នសម័យអងរ េដម ។
១.៤ អក េគ ចេ ប បេធ បពួកេនះ េ នឹងពួក ៃវស ៈ េ កុងសងមឥ ។ ពួក េនះេគសំេ យក ប សទូេ ែដល បកបរែ សចំ រ លក់ដូរ េន ទ េដម ។ ១.៥ ខុំ េគ ចេ ប បពួកេនះ េ នឹងពួក សូទៈ េ កុងសងមឥ ។ នខុំបី បេភទ ៖ ខុំេសច ៖ ជនែដល ក់ខួន ខុំេសច គឺពួកេឈ យស ម ជន ប ពឹតបទ ឧ កិដជន អកេ សឧ កិដែដលរត់រួច ស ប់េគ េធ ក់បនំ ដុតផះ សី ែដល នស យ តវបីស ប់ និងកូនពួកខុំរបស់េសច ។ ខុំវត ៖ ខុំ បេភទេនះេ នេ ះម ៉ងេទ តេ ពល ពះ ឫ ពល ពះរតនៃត ។ ខុំេគ ៖ ពួកេនះគឺ ខុំកំដររបស់ពួកអក ឫពួកម នី ។ នៈេនះ តវ ន េ ជន ែដលជំ ក់បំណុ លេគ េហយ ន ក់សងវិញ នេ ពួកេឈ យ ស ម ឫពួក សកភំែដលេគេ ប់យកមកេ យបងំ ។ ពួកខះ ចរំេ ះខួន ន ែត នខះមិន ចរំេ ះខួនេឡយ ។
២. ររស់េ និងេសដកិច ទំព័រ ទី ១៩៣ ដល់ ១៩៦ ររស់េ របស់ ប នុ សកុង សក នសនិ ព និងកុង សក នចម ំង ំងជល់េឃញ នលកណៈខុសែបក យ ស់ ។ ទូេ េគេឃញ ប នុ ស ន តពកិច តវ បង់ពន ជូន ជ រ ។ ម ៉ងេទ ត ប នុ សែតងែត តវេកណឲ បំេពញកិច រធំៗ ដូច េលកផូវសង់ ន ជីកៃព ជីកអូរ េលកទំនប់ ។ល។ ស ប់បេ ម បេ ជន៍រួម និងកិច រខះេទ តស ប់បេ មផល បេ ជន៍របស់ ពះ ។ េ ពីកិច រ ំងប៉ុ ន ែដល តវបំេពញដូច នេរ ប ល់រូចមកេហយ េនះ ពួកយុវជនកុង ពះ ច ក តវ ប់កំែណន នេ កំែណន េទ ត ។ េ េពល សក នចម ំង ពួក ន បេភទេនះ តវែតេកណឲ ចូលបេ មកុងកងទ័ព មៗ ។ កុងវិស័យេសដកិច េគសេងតេឃញ នសកម ពេផ ងៗដូចតេ ៖ កសិកម ៖ កសិកមទំនង សកម ពេសដកិចសំ ន់ ងេគ េ ះេគ នសេងតេឃញ អកដឹក ំ តិែតងែតយកចិតទុក ក់នឹងប ទឹក ស់ ។ ណិជកម៖ េ យ ទេនេមគង ផូវគម គមន៍មួយ ៉ងសំ ន់ កង ចតុមុខក៏ យេ កំពងែផមួយែដល ន ឈ ួញបរេទសេចញចូល លក់ដូរ
ំងពីរជ ល ពះ បរម ទី ២ េ ព ៉ត េម៉ះ ។ សិប កម និង ឧស ហ កម ៖ ឧស ហកមែដលសំ ន់ ងេគ ទំនង រសែដក ។ ឧស ហកម បេភទេនះ នសនុះ ំងេ យ ន រទំនុកប មងពី ពះចន ។ ប៉ុែនរបរ េ បែដក វតុ តុេដម នរបរដំែដក េដម េឃញ នសកម ពរួចេ េហយ ំងពីរជ ល ពះ ទ េ ព ៉ត េម៉ះ ។ ៣. ជំេន និងទំេន មទ ប់ េ ះបីេ សម័យេ ះ ពះពុទ ស ន ជត បចូលកុងសងមែខរ េហយក៏េ យ ក៏ជន តិែខរេយងពុំ នលះបង់េ លនូវជំេន េដមរបស់ខួន េឡយ ។ កុងវិស័យជំេន េលេ ចេនះេគេជេទ ត េដម ី ងទំនប់ទឹកឫ ពះ វិ រឲ ប់លេគ តវយកអកេ សអស់ជីវិតេ កប់េ មទំនប់េ ះ ឫ េគ តវ កេ ចេ ប់ តសសរ ពះវិ រ ។ ម ៉ងេទ ត ែខរេ គប់ ន់ ក់សុទែតយល់ រយល់សបិ រ ស់ឲ ដឹងមុខពីេហតុ រណ៍ែដលប មងនឹងេកតេឡង េ ៉ ះ េហយេគែតងែត ឲ េ រទស ន៍ យេមលមិន ែដល ន ពិេសស កុងមជ នបរម ជ ំង ែដលពួកេ ម នីមួយ បេភទ ំែតបំេពញមុខ រ ងទស ន៍ យេនះឯង ។
បុណ ចូល ំថី ទំនង ពិធីបុណ សំ ន់ ងេគ ពីេ ះេ ះបី នេកត ចម ំង ឯងក៏េ យ ក៏េគ តវ កចម ំងេ ះសិនេដម ី នេរ បចំពិធីបុណ េ ះ ។ ឯពិធី បុណ អុំទូក ឪ សមួយែដលេគេធ រ ប ំងទូក លយ កេ ងធំ ទូក បទីប និងអុជ ំ ជច ។ េគ េធដូេចះ គឺេដម ី យេ ពះចងូម ែកវ ែដលតមល់េ ពិភព គ ឯ រអុជ ំ ជចរ គឺះ យេ ចូ មណី េចតិយ ែដលតមល់ ពះចងូមែកវេ នៃត តឹង ។ ង.វប ធម៌ ១.អក រ អក រសិល ៍ ទំព័រ ១៩៦ ដល់ ២០០ គួរគប ីរំឮកេឡងវិញ ប់ ំងពីេដមស.វទី ១៤េរ ងមក េគពុំេឃញ នសិ រឹកេ បេទសែខរេទ តេទ ។ លុះដល់មករជ លរបស់ ពះចន េ ះបីេពលេ ះ ជ នីពិត កដ ំងេ កងលែងកក៏េ យ ក៏ ពះ ែខរ ែតងនិយម ំពួកបរិរេ គង់េ តំបន់អងរ ហូរែហេរ ងមក ។ គឺកុង សម័យេ ះេហយែដលែខរ នក ងសិ រឹកេឡងវិញ ។ ែដលេ បកុងសិ រឹក ំងេ ះ ែខរធម កុងសម័យ ក ល ន ក េពចន៍បុ ណ យឡំខះែដរ ែតេយង ចេមលយល់ េសចកី នេ ចន ។ រគួរឲ យេពក ស់ សឹករឹត និង ំង
កុងសម័យែដលេយងេលកយកមក សិក េនះ តវវិស ត់បង់េខចខិអស់ េ ចន េនះទំនង មកពីស តវជិត ង លែដល ចូលមកលុកលុយ សកេទស េយង េគ ំ ដឹងជ ូនយកេ ទុក ទព សម តិ ល់េ េហយម ៉ងេទ ត បែហល តវេភងេឆះកុង នស មេ ះេហយ ។ ២. ស និងលទិេផ ងៗ ២.១. ពះពុទ ស កុងសម័យេ ះ ចំនួនវត ម នេកនេឡង លំ ប់ ។ ពះ ម េថរ ែដល ន ទីេមល រខុស តវេល រេរ បចំ ង ស និងេលវត មេ កុងេខតនីមួយៗ ែលង នលទ ពបន រ គប់ គងេ ះតេ េទ តេហយ ។ គួគប ីប ក់ម ៉ងេទ ត ពះសង និងវត មកុងសម័យេ ះ ន មុខ រ ៉ងសំ ន់កុងវិស័យសងមកិច ។ ៉ង មិញ ពះសង ពុំែមន ន់ ែត ែ សបុណ ប៉ុេ ះេទ ែត ពះអង អកអប់រំ ផល់ចំេណះវិ គប់ែបប ៉ង គិត ំងចំេណះ ងមុខរបរផង ដល់ពុទបរិស័ទេជងវត ។ ២.២. ស គិស ជន តិអឺរ៉ុប នពួកព័រទុយក័ល និងេអស ៉ញ េដម នប៉ុនប៉ងយក ស គិសមកផ យ កុង បេទសែខរ ប់ពី ក់ក លទី ២ ៃន ស.វទី ១៦ ។ េ ះបី ពះ ែខរ គេ ចន ទង់ នទទួល ក់ ក់ និងផល់ជំនួយេផ ងៗ
េ ចនដល់អកផ យ ស កុងបំណងឲ ពួកបពជិតជួយេធអន គមន៍សុំ ជំនួយ ទ័ពមកទប់ទល់នឹងស តវ ងកុង និង ងេ បេទសក៏េ យក៏ រ ប៉ុន ប៉ងផ យ ស ថីេនះែតងទទួលប ជ័យ គប់េពលេវ ។ ២.៣. លទិបុគលនិយម េ សម័យអងរេយង នេឃញ ប់ ំងពីស.វទី ៩ ដល់ស.វទី ១២ េគ នភ័សុ ង េ ចនែដលប ញ ពះ ែខរ ន ន់លទិបុគលនិយម សបេពល មួយ នឹងលទិេទវ ជ ។ េ សម័យែដលេយងេលកយកមកសិក េនះ ជពង វ ផល់ភ័សុ ង លទិេនះេ ែត នសកម ពបនេ េទ ត ។ ៣.សិល ៈ សិល ៈែខរេ ចន នទំ ងក់ទំនងជិតសិទ មួយនឹង ស ។ េ យ េហតុ េ សម័យេ ះែខរ នជំេន ស៊ប់ែតេ េល ពះពុទ ស សិល ៈ ែខរក៏ នលកណៈេ រទន់េ ម ស េនះែដរ ។ កុងវស័យសិល ៈដែដលេនះ នបរេទស ក់ ន ប់ រមណ៍ ៉ង ំងេល ពះពុទរូប ទង់េ គ ង ក់ពីេឈ  ឫ ពីថ ែដល នតមល់េ កុង ទអងវតសពៃថ ។ បរេទសេនះយល់ ពះពុទរូប ំងេ ះ ចប ញ ឲ េឃញនូវរច បថ ំង យៃនសិល ៈែខរកុងសម័យេ យអងរ ។
ជំពូកទី ១២ បេទសែខរេ សតវត រ៍១៧ និង ១៨ វបតិកុង ជវង ែខរ និង រេ ជតែ ជករបស់យួន ទំព័រទី ២០១ ដល់ ២០៥ មកដល់សតវត រ៍ទី ១៧ បេទសែខរ នេបកទំព័រ បវតិ សថីមួយ ែដលេ រេពញេ េ យេមេរ នជូរចត់ ស ប់ឲ ប ជនែខរយកេ តិះរីះ ពិ រ រកេហតុផល េហយ ញយក រពិេ ធន៍ពីសកម ពរបស់ដូន ខួន កុងបំណងេធ ៉ង កុំឲ ក់េ កុងេរ ង ស់ដែដលេទ ត ។ ក. បតិកម ប ំងេស ម និងចំណងេម តី ព មួយយួន ១. ពះបរម ទី ៨ សីសុរិេ ពណ៍(១៦០៣ - ១៦១៨ ម បភពអឺរ៉ុប និង បភពែខរ នផល់ព័ត៌ នែបក បនិចអំពី រែដល ពះ សីសុរិេ ព័ណ៌ វិល តឡប់ចូល តុ បេទសវិញ ។ ប៉ុែន ជពង វ ែខរ ំងអស់ ននិ យ សប ែដល ពះ សីសុរិេ ព័ណ៌ នេធ តុភូមិ និវតន៏េ ះ គឺេ យ រ រ នសំណូមពរពី ពះអយ ររបស់ ពះអងចំេ ះ ពះេ េស ម កុងបំណងឲ េសចមិន បកបេ យទសពិធ ជធម៌ ។ ពះបរម សីសុរិេ ពណ៌ ទង់ នេធសនិ វកមឲ បេទស ន ប បេឡងវិញ ក៏ប៉ុែន បេទសែខរ តវទទួលឥទិពល ៉ង ំងពីពួកេស ម ។
បតិកមមួយ នផុះេឡង ប ំង នឹង រទទួលយក ទំេន មទ ប់េស មមកបងំ ឲ ែខរេ ប េហតុប ល ឲ ពះ ទង់ ក់ ជេ គ.ស ១៦១៨ យេ ពះ ជបុ តច ង គឺពះ ជ័យេជ ។ ១.១. ទំ ក់ទំនង មួយយួន ប៉ុែនគួគប ីប ក់ែដរ េ ះបី ពះអង ទង់ នប ូនឥទិពលេស មមក កុង បេទសែខរក៏េ យ ក៏ ពះបរម សីសុរិេ ពណ៌ ទង់ ននឹងគិតេ ដល់អ គតរបស់ បេទស តិែដរ ។ ពះអង ទង់ នេឈ ងយល់ ឥទិពល របស់េស មមកេល ពះអងេ ះ នទមន់ ំង ស់ ។ េ ៉ ះេហយេដម ី េ ះ បេទសឲ េចញ ផុតពី ក ុ ំឥទិពលេស មេ ះ ពះអងពុំ នេធ រ ក់ទង មួយជន តិអឺរ៉ុបដូច ពះ មុនៗេទ តេទ ែត ពះអង នេ ចង នេម តី មួយយួនវិញ េ យ ទង់ នបំណងយកឥទិពលយួនេនះេ ទប់ទល់នឹងឥទិពលេស ម ។ គួគប ី ប េ យពី នរំេ ះខួនេចញផុតពីនឹមចិនអស់រយៈេពល ងមួយ ន់ ំ មក េសចយួនកុង ជវង លី នេផម រ យលុក បេទស ចម ៉ ប់ពីស.វ ទី ១១ តេ ។ ដូេចះ េយងេឃញ េ ស.វទី ១៧ េនះ យួន ន យ ម អំ ច មួយ អកេ ជិត ងរបស់ែខរេយង ។ គឺកុង លៈេទសៈេ ះេហយ ែដល ពះ
បរម សីសុរិេ ពណ៌ នេ ចងសម័នេម តី មួយយួន េ យសីដណឹ ង បុ តីេសចយួន េដម ីេរ ប ភិេសក មួយ ពះ ជបុ តច ង ម ជ័យេជ ។ ១.២. ទំ ក់ទំនង មួយជន តិអឺរ៉ុប ចំេ ះទំ ក់ទំនង មួយជន តិអឺរ៉ុប ែខរ ន ល់ជន តិអង់េគស េលកដំបូងេ គ.ស ១៦១២ េ ះេ ំ េ ះជន តិអង់េគសទី ១ េ ះ Peter Floris នេធដំេណ រ មដងទេនេមគង េហយ នមកដល់ កងភំេពញ េ ែខកក ។ ក៏ប៉ុែនរហូតមកដល់ គ.ស ១៦៥១ េទប កមហ៊ុនេ ះ English East India Company នយកចិតទុក ក់ ំងកុង រេធជំនួញ មួយ បេទស ែខរ ។ ២. ពះ ទជ័យេជ ទី២ ( ១៦១៨-១៦២៨) ទំព័រទី ២០៥ដល់ ២១១ ពះជ័យេជ នេឡងេ យ ជ េ គ.ស ១៦១៨ ។ ពះអនុជតវ ន ំង ម ឧប ជ េហយទទួល ពះ ម ពះឧទ័យបរម ។ ឯ ពះ បិ េ កគង់េ ឧភេ ជ ប៉ុែនេ ំ េ យ ពះអងក៏េ យទីវងត េ កុង ពះជនយុ ៦៤ វស េ ពះ ជ ំង ឯម ។ ពះ ទ ជ័យេជ ទី ២ ទង់ នេ ះបង់េ ល នូវទំេន មទ ប់េស ម េហយជំនួសវិញេហយ េដម ីប ញឲ េស មេឃញ ពះអងមិនទទួល ល់
នូវអំ ចរបស់េស មមកេល បេទសែខរេទ ពះអងក៏េលក ជ នីពី ឯម េ ំងេ កង ឧដុង េ គ.ស ១៦២០ ។ េ គ.ស ១៦២៣ ពះអង ទង់ប ឲ ង ពះ េចតិយធំ េ ះ ពះ េចតិយៃត តឹង េ េលភំ ពះ ជទព េដម ី តមល់ ពះអដិ តុ ពះបិ ។ ២.១. ទំ ក់ទំនង មួយេស ម េ យ ពះ ទ ជ័យេជ ទី ២ ពុំ ពមទទួល ល់អំ ចរបស់េស មមក េល បេទស ែខរ ពះេ េស មក៏េលកទ័ពចូល យែខរេ គ.ស ១៦២២ ។ ទ័ព េស ម នេលកមកដល់ភំចុ ង ពះអង ំទ័ពេ តស៊ូប ំងកងទ័ព ំង ។ េស ម ក់ទ័ព តវែខរ ប់ ន េឈ យអស់ េ ចន េហយ ពះអងឲ េ េឈ យ ំងេ ះ េស មចុ ង ។ េ គ.ស ១៦២៣ េស ម នេលកទ័ពមក យែខរមងេទ តេ យមកប ររបស់ ពះេ សីធម ។ េលកេនះទ័ព េជងទឹករបស់េស ម នមកដល់ សក ម េហយ នេពប បយុទនឹងទ័ព របស់ ពះ ឧទ័យ ែដលេចញពី កងឧដុង នជ័យ ។ េស ម ញ់ ក់ទ័ពថយេ វិញ អស់េទ ត ។ ជពង វ ែខរខះប ក់ េ យមក ពះេ េស ម ទង់ ត់ឲ បុ ត ម ពះ េជ េលកទ័ព មេជងទឹកមក យែខរមងេទ ត ។ ពះឧទ័យ តវ ត់ឲ េចញតទល់េទ ត េស មមិន ៊នច ំងេលកទ័ពថយ ។ ពះឧទ័យ ទង់សុំចូល យ សកេស ម ែត ពះជ័យេជ ទី ២ ទង់មិនអនុ ត ។
២.២. ទំ ក់ទំនង មួយយួន េ គ.ស ១៦២៣ គណៈ េបសកកមទូតយួនមួយ តវ នប ូនមក កង ឧដុងកុងេ ល បំណងសូម ពះ ែខរ អនុ តឲ យួនបេងត គឹះ នជំនួញ េ ងត ូង បេទសែខរ គឺេ តង់តំបន់ ៃពនគរ កំពង់ កបី ពម ំងសូម អនុ តឲ នសិទិ ន់ ប់ កសួងគយេ តំបន់េ ះផង ។ រេ គយល់ ដល់អគមេហសី ំងេនះេហយ ក ជមញឲ ពះ ជ័យេជ ទី ២ ទង់ អនុ តយល់ ពម មេសចកីេសសុំរបស់េគ ។ ជន តិយួន នដឹកកូនជ ូន េ បបួល ចូលេ កុងទឹកដីែខរ ន់ែតេ ចនេឡងៗ ។ ប ប់មកេទ ត េ យយកេលស េដម ីជួយ ធរែខររក សនិសុខឲ ន បសិទិព ពះ េ កង េវ ទង់ នប ូនេមទ័ព ក់ឲ េ ឈ រេ តំបន់េ ះេទ ត ។ ចំេ ះ រែដលយួនេលក ចូលរស់េ កុងទឹកដីែខរ េលកដំបូងេនះ ន ជពង វ ែខរខះនិ យ េសចយួន ន ត់ទូតឲ សុំខីដីែខរ តង់ ៃពនគរ-កំពង់ កបី េដម ីហឹក ត់ នេធចម ំង មួយចិន េហយនឹង បងិលសងមកែខរវិញេ យរយៈេពល៥ ំ ។ ពួកយួនចំណូលថី ំងេ ះ លែដលមក ំងេ កុង បេទសែខរេ ចន ែតេ រស់េ តង់កែនង ែដល នជី តិល ដូច េ ម ំងទេន និង សឹង ំង យែដល មួយេហតុប លឲ ជន តិែខរសុខចិតលះបង់េ ល
នូវ ទព សម តិ នែ សចំ រ ផះសំែបង សកភូមិេដម ីថយខួនេ រស់េ ឯ កែនងេផ ង េ ះពុំ ចរស់េ មួយពួកចំណូលថីែដល ន ទំេន មទ ប់ រេប បរស់េ ខុសែបកពី េពក ។ េ េពលែដល ពះ ទ ជ័យេជ ទង់េ យទីវងតេ េ គ.ស ១៦២៨ ភូមិគ ប់ពី ៃពនគរ និង ដូនៃណ េ ទល់នឹងអតីត ច កចម ៉ នសុទែតជន តិយួនមកេ សេពញអស់េ េហយ ។ ៣. ពះ ទ សីធម ទី ២ ឫ ពះ ជសំ រ េ ព តូ ល ពះជន២១ វស េ ព តូ ន ងេ បួសេ ឯ នគរវត ។ ពះ បិ ទង់ នទំនុកប មកផ ំផុំ មួយបុ តី ម ចនវតី ឲ កំ ត់ ពះ ទ័យ ទង់គិត នឹងបែងរ ជសម តិ យេ េពល ែដល កសិបទមក ។ តង់ចំណុ ចេនះឯក រខះនិ យ បុ តីែដល ពះអង នផ ំផុំឲ េ ព តូេ ះគឺបុ វតី បុ តី មួយអងចូវ េ វិញ ។ រែដល ពះ ទ ជ័យេជ េ យទីវងតេ ពួក មុឺន ន ង ពះ អនុជរបស់អងគឺពះ ឧទ័យ ឲ េឡងេ យ ជសម តិែត ពះអង បែកកពុំ ពម េ ះេឡយ ពះអង ន់ែតទទួល នៈ ឧភេ ជ ន់ ប់អំ ច បេ ះ សន ទ ំ ន ពះ េឡងេ យ ជ ។ អកុសល ពះឧទ័យ
នគួច ពះហឫទ័យ បតិព័ទេលរូប ង ចនវតី ែដល តវ គូកំ ន់របស់ េ ព តូេ វិញ ។ េ គ.ស ១៦៣៣ ពះ ទ ធម ទី ២ ទង់ នេលកទ័ពេ យលុក ចូល កងនគរ ជសី ែតយកមិន ន េហយក៏េក រ គខះ ំចូល សកែខរវិញ ។ ពះ ទធម ទី ២ េ ព តូ ក តមួយអង ន យក ពះទ័យ ទុក ក់នឹងអក រ ស ។ ៤. ពះ ទអងទង េ ព នូ( ១៦៣៥-១៦៣៩) េ ព នូ ពះ ជបុ ត ពះ ទ ជ័យេជ ទី ២ ពះជន ន ២៣ វស នេឡងេ យ ជសម តិសង ពះ មេ កង ឧដុង នជ័យ ។ េ គ.ស ១៦៣៨ េ សក រ ំងេ គល ន របះេ រ ពះអងឲ ម ប ប ប អស់េ វិញ ។ ៤.១. ទំ ក់ទំនង មួយជន តិហុលង់ េ គ.ស ១៦៣៥ ពួកហុលង់ ន ប់យកសំេ របស់ែខរែដលផុកេពញ េ យទំនិញកុងែដនទឹក ។ ពះ អងទង ទង់ នត ៉ ពួកហុលង់ក៏ ន ែលងសំេ េ ះមកវិញ ។ ពួកមកថីេនះក៏ពុំ នទទួលផលលកុងកិច ររបស់ ខួន ដូចពួកមកមុនៗែដរ ។ ប៉ុែនពួកេនះ នេធឲ ពះ ឧទ័យយក ពះទ័យ ទុក ក់ ៉ង ំងកុងទំ ក់ទំនង ណិជកម និងហិរ វតុ មួយពួកហុលង់ ។
េ គ.ស ១៦៣៨ ពះអង ទង់ នឲ កមហ៊ុនឥ ងេកតខី ក់ និងលក់ មក ណ៍េឈ ខឹមចនន៍និងភុកដំរីឲ ពួកហុលង់ ។ ៤.២. ទំ ក់ទំនង មួយយួន ជពង វ រែខរខះ ននិ យ េ គ.ស ១៦៣៨ ពះអងទង ទង់ នេត ន រយកដី ៃពនគរ-កំពង់ កបី មកវិញ ប៉ុែនអគមេហសីយួនរបស់ ពះជ័យេជ ទី ២ ទង់ នេធអន គមន៍សុំឲ ពន រេពលឲ នយូរបនិច សិន ។ ៥. ពះ ទបទុម អងនន់ ( ១៦៣៩-១៦៤១) ទំព័រទី ២១១ ដល់ ២១៥ លុះ ពះអងទង េ យទិវងតេ េ គ.ស ១៦៣៩ ពះអងនន់ ជ បុ តច ង ពះ ឧទ័យ ពះជន ន ២១ វស តវ នេលកឲ េឡងេ យ ជ សង ពះេរ មេ ជ នីឧដុង ។ េ គ.ស ១៦៤១ េ ព ចន ពះ ជបុ តេ ពះ ជ័យេជ ទី ២ េ យ អន់ ពះទ័យេ ះមិន នេឡងេ យ ជ នឲ បក ពួកចូលលុក ពះ ជ ំង េធគត់ ន ំងសេមចឧភេ ជនិង ពះបទុម ។
ខ.វិបតិកុង ជវង ែខរ និង អន គមន៍របស់យួន បទឧ កិដែដល េ ព ចន ទង់ ន ប ពឹតេ ះ ប លឲ វិបតិថីេទ ត កុង ជវង ែខររហូតដល់ នចម ំង ឯងកុង សក េហយែដល ឪ សលឲ យួនលូកៃដចូលេ ជតែ ជកកុងៃផកុងរបស់ែខរ េលកដំបូង ។ ១. ពះ ទ ធិបតី ១ េ ព ចន (១៦៤១-១៦៥៩) េ យពី នេធគត់ ពះបិតុ និង ពះអនុជអយ រ ១េហយ េ ព ចន បុ តេ ពះ ជ័យេជ ទី ២ នេឡងេ យ ជសម តិេ កង ឧដុង នជ័យ េ យ ន ពះ មស ប់ ជ ពះ ទសេមច ពះ ធិបតី េ េពលែដល ពះជន ន ២៣ វស ។ ៃថមួយ ពះអង ងេ ក លេ ទេនធំ និង សី សនរ ដល់េពល តឡប់មកវិញដល់កំពង់ហួង ទង់ទតេឃញ សី ម េ ះ ម វ៉ៈ េហយេ យ តវពួក ម ក់េសហ៍បែនមផង ក៏ ទង់ បតិព័ទ ៉ង ំងេលរូប ង វ៉ៈ េហយេល ង សំឯកេទ តផង ប៉ុែន បៃពណី ត មវឲ ពះអង ន់ សនឥ ម ត់ចុងអង តិ និងយក ពះ ម Ibrahim ។
១.១.វិទ មួយពួកហុលង់ េ េពលែដល នេឡងេ យ ជ ពះ ធិបតី ទង់ នេផ ពះ ជ រលិខិតេ ជូនេ កេទ ភិ លហុលង់ វ េដម ីសុំេធ រ ក់ទង ៉ងជិតសិទិ មួយនឹង កមហ៊ុនៃន បេទសឥ ងេកត ។ ១.២. ទំ ក់ទំនង មួយយួន ពះ ធិបតីទី ១ ទង់ នេត ន រយកដី ៃពនគរ-កំពង់ កបី ពីយួនមក វិញ ពះអគមេហសីយួនរបស់ ពះ ជ័យេជ នេធអន គមន៍ថីេ យ សុំ ពន រេពលឲ នយូរតេ េទ ត ។ េ េពលែដល ពះអង ទង់ ជ ន១៧ វស គឺេ គ.ស ១៦៥៨ ពះ អងសូរ និង ពះអងតន់ ែដល ជបុ ត ពះឧទ័យ េហយែដល នេគចដុតពី ឧ កិដកមពីមុនេ ះ េ យពី ន ត់ម នីឲ េ ប ុ ះប ូល ស ស ត់ នេលកទ័ពេ ច ំង មួយ ពះ ធិបតី ែតច ំងមិនឈ ះ ក៏រត់េ ពឹង ក់ នឹងអតីតអគមេហសីយួនរបស់ ពះជ័យេជ ទី ២ ។ ក តីយួនេនះ ន ពះទ័យ េ កវេ ធ ៉ង ំងចំេ ះ ធិបតី ក៏ នទ នេសចែខរ ំងពីរអងឲ សុំ ជំនួយពីេ ះេ កង េវ ។
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book
Khmer History - Extra book

Recommended

كتاب 606 سؤال عن الصيام
كتاب 606 سؤال عن الصيامكتاب 606 سؤال عن الصيام
كتاب 606 سؤال عن الصيامDR. NAJEEB ALREFAE
 
Cognitive Neuroscience an Introduction
Cognitive Neuroscience an IntroductionCognitive Neuroscience an Introduction
Cognitive Neuroscience an IntroductionPS Deb
 
Lauseenvastikkeet
LauseenvastikkeetLauseenvastikkeet
LauseenvastikkeetAntti Reijonen
 
13 geologictime forstudents
13 geologictime forstudents13 geologictime forstudents
13 geologictime forstudentsAlex Puszczynski
 
Khmer History - Case Study
Khmer History - Case StudyKhmer History - Case Study
Khmer History - Case StudyChormvirak Moulsem
 
History of Tum teav
History of Tum teavHistory of Tum teav
History of Tum teavRathana Cool Heart
 
Center for Khmer Studies Powerpoint Presentation
Center for Khmer Studies Powerpoint PresentationCenter for Khmer Studies Powerpoint Presentation
Center for Khmer Studies Powerpoint PresentationCenter for Khmer Studies
 
Summary of Main Book Khmer History
Summary of Main Book Khmer HistorySummary of Main Book Khmer History
Summary of Main Book Khmer HistoryChormvirak Moulsem
 

Recommended

كتاب 606 سؤال عن الصيام
كتاب 606 سؤال عن الصيامكتاب 606 سؤال عن الصيام
كتاب 606 سؤال عن الصيامDR. NAJEEB ALREFAE
 
Cognitive Neuroscience an Introduction
Cognitive Neuroscience an IntroductionCognitive Neuroscience an Introduction
Cognitive Neuroscience an IntroductionPS Deb
 
Lauseenvastikkeet
LauseenvastikkeetLauseenvastikkeet
LauseenvastikkeetAntti Reijonen
 
13 geologictime forstudents
13 geologictime forstudents13 geologictime forstudents
13 geologictime forstudentsAlex Puszczynski
 
Khmer History - Case Study
Khmer History - Case StudyKhmer History - Case Study
Khmer History - Case StudyChormvirak Moulsem
 
History of Tum teav
History of Tum teavHistory of Tum teav
History of Tum teavRathana Cool Heart
 
Center for Khmer Studies Powerpoint Presentation
Center for Khmer Studies Powerpoint PresentationCenter for Khmer Studies Powerpoint Presentation
Center for Khmer Studies Powerpoint PresentationCenter for Khmer Studies
 
Summary of Main Book Khmer History
Summary of Main Book Khmer HistorySummary of Main Book Khmer History
Summary of Main Book Khmer HistoryChormvirak Moulsem
 
Succesful testing-continuous-delivery-testnet
Succesful testing-continuous-delivery-testnetSuccesful testing-continuous-delivery-testnet
Succesful testing-continuous-delivery-testnetHarald Rietman
 
50 Years of Khmer Comics (July 30 2012)
50 Years of Khmer Comics (July 30 2012)50 Years of Khmer Comics (July 30 2012)
50 Years of Khmer Comics (July 30 2012)ourbooks
 
Cambodian Comics - 50 Years / 20 Slides
Cambodian Comics - 50 Years / 20 SlidesCambodian Comics - 50 Years / 20 Slides
Cambodian Comics - 50 Years / 20 SlidesJohn Weeks
 
អង់គ្លេស​--_ខ្មែរ ខ្មែរ_អង់គ្លេស ពាក្យបច្ចេកទេស
អង់គ្លេស​--_ខ្មែរ ខ្មែរ_អង់គ្លេស ពាក្យបច្ចេកទេសអង់គ្លេស​--_ខ្មែរ ខ្មែរ_អង់គ្លេស ពាក្យបច្ចេកទេស
អង់គ្លេស​--_ខ្មែរ ខ្មែរ_អង់គ្លេស ពាក្យបច្ចេកទេសchanvannda
 
សារណា
សារណាសារណា
សារណាnhongsim
 
The gift of the magi
The gift of the magiThe gift of the magi
The gift of the magiAlcira Vargas
 
The gift of the magi
The gift of the magiThe gift of the magi
The gift of the magiannvillanueva
 
Recovery: Job Growth and Education Requirements Through 2020
Recovery: Job Growth and Education Requirements Through 2020Recovery: Job Growth and Education Requirements Through 2020
Recovery: Job Growth and Education Requirements Through 2020CEW Georgetown
 
The French Revolution of 1789
The French Revolution of 1789The French Revolution of 1789
The French Revolution of 1789Tom Richey
 
Can We Assess Creativity?
Can We Assess Creativity?Can We Assess Creativity?
Can We Assess Creativity?John Spencer
 
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012Ros4khmer
 
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012Hen Chan
 
រឿង
រឿងរឿង
រឿងchem vatho
 
04 ប៊ុនរ៉ានីជានរណាwho is bunrany hun sen
04 ប៊ុនរ៉ានីជានរណាwho is bunrany hun sen04 ប៊ុនរ៉ានីជានរណាwho is bunrany hun sen
04 ប៊ុនរ៉ានីជានរណាwho is bunrany hun senVeha Thmey
 
01 តើនរណាជាស្ដេចថ្នាំញៀននៅកម្ពុជា who is the drug king in cambodia 19 aug2012
01 តើនរណាជាស្ដេចថ្នាំញៀននៅកម្ពុជា who is the drug king in cambodia 19 aug201201 តើនរណាជាស្ដេចថ្នាំញៀននៅកម្ពុជា who is the drug king in cambodia 19 aug2012
01 តើនរណាជាស្ដេចថ្នាំញៀននៅកម្ពុជា who is the drug king in cambodia 19 aug2012Veha Thmey
 
Khmer - Judith.pdf
Khmer - Judith.pdfKhmer - Judith.pdf
Khmer - Judith.pdfFilipino Tracts and Literature Society Inc.
 
ព្រះរាជប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះបរមរតនៈកោដ History norodom
ព្រះរាជប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះបរមរតនៈកោដ History norodomព្រះរាជប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះបរមរតនៈកោដ History norodom
ព្រះរាជប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះបរមរតនៈកោដ History norodomSon Lorngdy
 
Chinese literature.4
Chinese literature.4Chinese literature.4
Chinese literature.4Preah Sihanouk Raja Buddish University
 
New pm of cambodia
New pm of cambodiaNew pm of cambodia
New pm of cambodiaHen Chan
 
New pm of cambodia
New pm of cambodiaNew pm of cambodia
New pm of cambodiaRos4khmer
 
Kc 502
Kc 502Kc 502
Kc 502ខ្មែរមហានគរ
 
Khmer - The First Gospel of the Infancy of Jesus Christ.pdf
Khmer - The First Gospel of the Infancy of Jesus Christ.pdfKhmer - The First Gospel of the Infancy of Jesus Christ.pdf
Khmer - The First Gospel of the Infancy of Jesus Christ.pdfFilipino Tracts and Literature Society Inc.
 

More Related Content

Viewers also liked

Succesful testing-continuous-delivery-testnet
Succesful testing-continuous-delivery-testnetSuccesful testing-continuous-delivery-testnet
Succesful testing-continuous-delivery-testnetHarald Rietman
 
50 Years of Khmer Comics (July 30 2012)
50 Years of Khmer Comics (July 30 2012)50 Years of Khmer Comics (July 30 2012)
50 Years of Khmer Comics (July 30 2012)ourbooks
 
Cambodian Comics - 50 Years / 20 Slides
Cambodian Comics - 50 Years / 20 SlidesCambodian Comics - 50 Years / 20 Slides
Cambodian Comics - 50 Years / 20 SlidesJohn Weeks
 
អង់គ្លេស​--_ខ្មែរ ខ្មែរ_អង់គ្លេស ពាក្យបច្ចេកទេស
អង់គ្លេស​--_ខ្មែរ ខ្មែរ_អង់គ្លេស ពាក្យបច្ចេកទេសអង់គ្លេស​--_ខ្មែរ ខ្មែរ_អង់គ្លេស ពាក្យបច្ចេកទេស
អង់គ្លេស​--_ខ្មែរ ខ្មែរ_អង់គ្លេស ពាក្យបច្ចេកទេសchanvannda
 
សារណា
សារណាសារណា
សារណាnhongsim
 
The gift of the magi
The gift of the magiThe gift of the magi
The gift of the magiAlcira Vargas
 
The gift of the magi
The gift of the magiThe gift of the magi
The gift of the magiannvillanueva
 
Recovery: Job Growth and Education Requirements Through 2020
Recovery: Job Growth and Education Requirements Through 2020Recovery: Job Growth and Education Requirements Through 2020
Recovery: Job Growth and Education Requirements Through 2020CEW Georgetown
 
The French Revolution of 1789
The French Revolution of 1789The French Revolution of 1789
The French Revolution of 1789Tom Richey
 
Can We Assess Creativity?
Can We Assess Creativity?Can We Assess Creativity?
Can We Assess Creativity?John Spencer
 

Viewers also liked (10)

Succesful testing-continuous-delivery-testnet
Succesful testing-continuous-delivery-testnetSuccesful testing-continuous-delivery-testnet
Succesful testing-continuous-delivery-testnet
 
50 Years of Khmer Comics (July 30 2012)
50 Years of Khmer Comics (July 30 2012)50 Years of Khmer Comics (July 30 2012)
50 Years of Khmer Comics (July 30 2012)
 
Cambodian Comics - 50 Years / 20 Slides
Cambodian Comics - 50 Years / 20 SlidesCambodian Comics - 50 Years / 20 Slides
Cambodian Comics - 50 Years / 20 Slides
 
អង់គ្លេស​--_ខ្មែរ ខ្មែរ_អង់គ្លេស ពាក្យបច្ចេកទេស
អង់គ្លេស​--_ខ្មែរ ខ្មែរ_អង់គ្លេស ពាក្យបច្ចេកទេសអង់គ្លេស​--_ខ្មែរ ខ្មែរ_អង់គ្លេស ពាក្យបច្ចេកទេស
អង់គ្លេស​--_ខ្មែរ ខ្មែរ_អង់គ្លេស ពាក្យបច្ចេកទេស
 
សារណា
សារណាសារណា
សារណា
 
The gift of the magi
The gift of the magiThe gift of the magi
The gift of the magi
 
The gift of the magi
The gift of the magiThe gift of the magi
The gift of the magi
 
Recovery: Job Growth and Education Requirements Through 2020
Recovery: Job Growth and Education Requirements Through 2020Recovery: Job Growth and Education Requirements Through 2020
Recovery: Job Growth and Education Requirements Through 2020
 
The French Revolution of 1789
The French Revolution of 1789The French Revolution of 1789
The French Revolution of 1789
 
Can We Assess Creativity?
Can We Assess Creativity?Can We Assess Creativity?
Can We Assess Creativity?
 

Similar to Khmer History - Extra book

Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012Ros4khmer
 
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012Hen Chan
 
04 ប៊ុនរ៉ានីជានរណាwho is bunrany hun sen
04 ប៊ុនរ៉ានីជានរណាwho is bunrany hun sen04 ប៊ុនរ៉ានីជានរណាwho is bunrany hun sen
04 ប៊ុនរ៉ានីជានរណាwho is bunrany hun senVeha Thmey
 
01 តើនរណាជាស្ដេចថ្នាំញៀននៅកម្ពុជា who is the drug king in cambodia 19 aug2012
01 តើនរណាជាស្ដេចថ្នាំញៀននៅកម្ពុជា who is the drug king in cambodia 19 aug201201 តើនរណាជាស្ដេចថ្នាំញៀននៅកម្ពុជា who is the drug king in cambodia 19 aug2012
01 តើនរណាជាស្ដេចថ្នាំញៀននៅកម្ពុជា who is the drug king in cambodia 19 aug2012Veha Thmey
 
ព្រះរាជប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះបរមរតនៈកោដ History norodom
ព្រះរាជប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះបរមរតនៈកោដ History norodomព្រះរាជប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះបរមរតនៈកោដ History norodom
ព្រះរាជប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះបរមរតនៈកោដ History norodomSon Lorngdy
 
New pm of cambodia
New pm of cambodiaNew pm of cambodia
New pm of cambodiaHen Chan
 
New pm of cambodia
New pm of cambodiaNew pm of cambodia
New pm of cambodiaRos4khmer
 
Khiev chum nippean
Khiev chum nippeanKhiev chum nippean
Khiev chum nippeanSoChi Nhema
 
ព្រះត្រៃបិតកភាសាខ្មែរ Pras tray bidoc
ព្រះត្រៃបិតកភាសាខ្មែរ Pras tray bidocព្រះត្រៃបិតកភាសាខ្មែរ Pras tray bidoc
ព្រះត្រៃបិតកភាសាខ្មែរ Pras tray bidocSon Lorngdy
 
Political science and diplomatics
Political science and diplomaticsPolitical science and diplomatics
Political science and diplomaticsStalin Hem
 
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណsuemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណsue moneath
 

Similar to Khmer History - Extra book (20)

Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
 
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
 
រឿង
រឿងរឿង
រឿង
 
04 ប៊ុនរ៉ានីជានរណាwho is bunrany hun sen
04 ប៊ុនរ៉ានីជានរណាwho is bunrany hun sen04 ប៊ុនរ៉ានីជានរណាwho is bunrany hun sen
04 ប៊ុនរ៉ានីជានរណាwho is bunrany hun sen
 
01 តើនរណាជាស្ដេចថ្នាំញៀននៅកម្ពុជា who is the drug king in cambodia 19 aug2012
01 តើនរណាជាស្ដេចថ្នាំញៀននៅកម្ពុជា who is the drug king in cambodia 19 aug201201 តើនរណាជាស្ដេចថ្នាំញៀននៅកម្ពុជា who is the drug king in cambodia 19 aug2012
01 តើនរណាជាស្ដេចថ្នាំញៀននៅកម្ពុជា who is the drug king in cambodia 19 aug2012
 
Khmer - Judith.pdf
Khmer - Judith.pdfKhmer - Judith.pdf
Khmer - Judith.pdf
 
ព្រះរាជប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះបរមរតនៈកោដ History norodom
ព្រះរាជប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះបរមរតនៈកោដ History norodomព្រះរាជប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះបរមរតនៈកោដ History norodom
ព្រះរាជប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះបរមរតនៈកោដ History norodom
 
Chinese literature.4
Chinese literature.4Chinese literature.4
Chinese literature.4
 
New pm of cambodia
New pm of cambodiaNew pm of cambodia
New pm of cambodia
 
New pm of cambodia
New pm of cambodiaNew pm of cambodia
New pm of cambodia
 
Kc 502
Kc 502Kc 502
Kc 502
 
Khmer - The First Gospel of the Infancy of Jesus Christ.pdf
Khmer - The First Gospel of the Infancy of Jesus Christ.pdfKhmer - The First Gospel of the Infancy of Jesus Christ.pdf
Khmer - The First Gospel of the Infancy of Jesus Christ.pdf
 
Khiev chum nippean
Khiev chum nippeanKhiev chum nippean
Khiev chum nippean
 
ព្រះត្រៃបិតកភាសាខ្មែរ Pras tray bidoc
ព្រះត្រៃបិតកភាសាខ្មែរ Pras tray bidocព្រះត្រៃបិតកភាសាខ្មែរ Pras tray bidoc
ព្រះត្រៃបិតកភាសាខ្មែរ Pras tray bidoc
 
suemoneath18
suemoneath18suemoneath18
suemoneath18
 
Khmer - Joseph and Asenath by E.W. Brooks.pdf
Khmer - Joseph and Asenath by E.W. Brooks.pdfKhmer - Joseph and Asenath by E.W. Brooks.pdf
Khmer - Joseph and Asenath by E.W. Brooks.pdf
 
Political science and diplomatics
Political science and diplomaticsPolitical science and diplomatics
Political science and diplomatics
 
The Book of the Prophet Habakkuk-Khmer.pdf
The Book of the Prophet Habakkuk-Khmer.pdfThe Book of the Prophet Habakkuk-Khmer.pdf
The Book of the Prophet Habakkuk-Khmer.pdf
 
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណsuemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
 
Khmer - First Esdras.pdf
Khmer - First Esdras.pdfKhmer - First Esdras.pdf
Khmer - First Esdras.pdf
 

More from Chormvirak Moulsem

ការប្រឈមនៃការចំណាកស្រុករបស់ពលករខ្មែរទៅប្រទេសថៃ - Immigration of Cambodian to ...
ការប្រឈមនៃការចំណាកស្រុករបស់ពលករខ្មែរទៅប្រទេសថៃ - Immigration of Cambodian to ...ការប្រឈមនៃការចំណាកស្រុករបស់ពលករខ្មែរទៅប្រទេសថៃ - Immigration of Cambodian to ...
ការប្រឈមនៃការចំណាកស្រុករបស់ពលករខ្មែរទៅប្រទេសថៃ - Immigration of Cambodian to ...Chormvirak Moulsem
 
The 7 habits highly effective teens slide presentation for PUC student
The 7 habits highly effective teens slide presentation for PUC studentThe 7 habits highly effective teens slide presentation for PUC student
The 7 habits highly effective teens slide presentation for PUC studentChormvirak Moulsem
 
CSR of Bangkok Airways - International management
CSR of Bangkok Airways - International managementCSR of Bangkok Airways - International management
CSR of Bangkok Airways - International managementChormvirak Moulsem
 
Walmart Save the Day - Management of-change-presentation
Walmart Save the Day - Management of-change-presentationWalmart Save the Day - Management of-change-presentation
Walmart Save the Day - Management of-change-presentationChormvirak Moulsem
 
Kulen Mineral Water - NOW, EVERY CAMBODIAN CAN DRINK HEALTHY, NATURAL MINERAL...
Kulen Mineral Water - NOW, EVERY CAMBODIAN CAN DRINK HEALTHY, NATURAL MINERAL...Kulen Mineral Water - NOW, EVERY CAMBODIAN CAN DRINK HEALTHY, NATURAL MINERAL...
Kulen Mineral Water - NOW, EVERY CAMBODIAN CAN DRINK HEALTHY, NATURAL MINERAL...Chormvirak Moulsem
 
EVIAN mineral water Cambodia market analysis -
EVIAN mineral water Cambodia market analysis -EVIAN mineral water Cambodia market analysis -
EVIAN mineral water Cambodia market analysis -Chormvirak Moulsem
 
Comparative religion - Comparative of Judaism’s Fasting and Islamic’s Fasting
Comparative religion - Comparative of Judaism’s Fasting and Islamic’s FastingComparative religion - Comparative of Judaism’s Fasting and Islamic’s Fasting
Comparative religion - Comparative of Judaism’s Fasting and Islamic’s FastingChormvirak Moulsem
 
Tum teav-story-part-3-to-part - Comparative Tum Teav Presentation
Tum teav-story-part-3-to-part - Comparative Tum Teav PresentationTum teav-story-part-3-to-part - Comparative Tum Teav Presentation
Tum teav-story-part-3-to-part - Comparative Tum Teav PresentationChormvirak Moulsem
 
Interesting topics for research proposal on motivation without wasting time o...
Interesting topics for research proposal on motivation without wasting time o...Interesting topics for research proposal on motivation without wasting time o...
Interesting topics for research proposal on motivation without wasting time o...Chormvirak Moulsem
 
Employee motivation - Staff motivation
Employee motivation - Staff motivation Employee motivation - Staff motivation
Employee motivation - Staff motivation Chormvirak Moulsem
 
15 interesting dissertation topics on employee motivation
15 interesting dissertation topics on employee motivation15 interesting dissertation topics on employee motivation
15 interesting dissertation topics on employee motivationChormvirak Moulsem
 
Staff motivation - Employee motivation - A study on employees work motivation...
Staff motivation - Employee motivation - A study on employees work motivation...Staff motivation - Employee motivation - A study on employees work motivation...
Staff motivation - Employee motivation - A study on employees work motivation...Chormvirak Moulsem
 
Bachelor thesis employee motivation and performance - Staff motivation and pe...
Bachelor thesis employee motivation and performance - Staff motivation and pe...Bachelor thesis employee motivation and performance - Staff motivation and pe...
Bachelor thesis employee motivation and performance - Staff motivation and pe...Chormvirak Moulsem
 
Employee motivation and performance - Staff motivation
Employee motivation and performance - Staff motivation Employee motivation and performance - Staff motivation
Employee motivation and performance - Staff motivation Chormvirak Moulsem
 
Staff motivation - Employee motivation for Student BA, MBA, PHD
Staff motivation - Employee motivation for Student BA, MBA, PHDStaff motivation - Employee motivation for Student BA, MBA, PHD
Staff motivation - Employee motivation for Student BA, MBA, PHDChormvirak Moulsem
 
Culture - Cham People in Cambodia , Cham Culture Presentation.
Culture - Cham People in Cambodia , Cham Culture Presentation.Culture - Cham People in Cambodia , Cham Culture Presentation.
Culture - Cham People in Cambodia , Cham Culture Presentation.Chormvirak Moulsem
 
Cham handout - Chan People is always handout
Cham handout - Chan People is always handoutCham handout - Chan People is always handout
Cham handout - Chan People is always handoutChormvirak Moulsem
 

More from Chormvirak Moulsem (20)

Chormvirak photo
Chormvirak photoChormvirak photo
Chormvirak photo
 
ការប្រឈមនៃការចំណាកស្រុករបស់ពលករខ្មែរទៅប្រទេសថៃ - Immigration of Cambodian to ...
ការប្រឈមនៃការចំណាកស្រុករបស់ពលករខ្មែរទៅប្រទេសថៃ - Immigration of Cambodian to ...ការប្រឈមនៃការចំណាកស្រុករបស់ពលករខ្មែរទៅប្រទេសថៃ - Immigration of Cambodian to ...
ការប្រឈមនៃការចំណាកស្រុករបស់ពលករខ្មែរទៅប្រទេសថៃ - Immigration of Cambodian to ...
 
The 7 habits highly effective teens slide presentation for PUC student
The 7 habits highly effective teens slide presentation for PUC studentThe 7 habits highly effective teens slide presentation for PUC student
The 7 habits highly effective teens slide presentation for PUC student
 
CSR of Bangkok Airways - International management
CSR of Bangkok Airways - International managementCSR of Bangkok Airways - International management
CSR of Bangkok Airways - International management
 
Walmart Save the Day - Management of-change-presentation
Walmart Save the Day - Management of-change-presentationWalmart Save the Day - Management of-change-presentation
Walmart Save the Day - Management of-change-presentation
 
Kulen Mineral Water - NOW, EVERY CAMBODIAN CAN DRINK HEALTHY, NATURAL MINERAL...
Kulen Mineral Water - NOW, EVERY CAMBODIAN CAN DRINK HEALTHY, NATURAL MINERAL...Kulen Mineral Water - NOW, EVERY CAMBODIAN CAN DRINK HEALTHY, NATURAL MINERAL...
Kulen Mineral Water - NOW, EVERY CAMBODIAN CAN DRINK HEALTHY, NATURAL MINERAL...
 
EVIAN mineral water Cambodia market analysis -
EVIAN mineral water Cambodia market analysis -EVIAN mineral water Cambodia market analysis -
EVIAN mineral water Cambodia market analysis -
 
Group 3 fisheries resources
Group 3 fisheries resourcesGroup 3 fisheries resources
Group 3 fisheries resources
 
Judaism - Comparative Judaism
Judaism - Comparative JudaismJudaism - Comparative Judaism
Judaism - Comparative Judaism
 
Comparative religion - Comparative of Judaism’s Fasting and Islamic’s Fasting
Comparative religion - Comparative of Judaism’s Fasting and Islamic’s FastingComparative religion - Comparative of Judaism’s Fasting and Islamic’s Fasting
Comparative religion - Comparative of Judaism’s Fasting and Islamic’s Fasting
 
Tum teav-story-part-3-to-part - Comparative Tum Teav Presentation
Tum teav-story-part-3-to-part - Comparative Tum Teav PresentationTum teav-story-part-3-to-part - Comparative Tum Teav Presentation
Tum teav-story-part-3-to-part - Comparative Tum Teav Presentation
 
Interesting topics for research proposal on motivation without wasting time o...
Interesting topics for research proposal on motivation without wasting time o...Interesting topics for research proposal on motivation without wasting time o...
Interesting topics for research proposal on motivation without wasting time o...
 
Employee motivation - Staff motivation
Employee motivation - Staff motivation Employee motivation - Staff motivation
Employee motivation - Staff motivation
 
15 interesting dissertation topics on employee motivation
15 interesting dissertation topics on employee motivation15 interesting dissertation topics on employee motivation
15 interesting dissertation topics on employee motivation
 
Staff motivation - Employee motivation - A study on employees work motivation...
Staff motivation - Employee motivation - A study on employees work motivation...Staff motivation - Employee motivation - A study on employees work motivation...
Staff motivation - Employee motivation - A study on employees work motivation...
 
Bachelor thesis employee motivation and performance - Staff motivation and pe...
Bachelor thesis employee motivation and performance - Staff motivation and pe...Bachelor thesis employee motivation and performance - Staff motivation and pe...
Bachelor thesis employee motivation and performance - Staff motivation and pe...
 
Employee motivation and performance - Staff motivation
Employee motivation and performance - Staff motivation Employee motivation and performance - Staff motivation
Employee motivation and performance - Staff motivation
 
Staff motivation - Employee motivation for Student BA, MBA, PHD
Staff motivation - Employee motivation for Student BA, MBA, PHDStaff motivation - Employee motivation for Student BA, MBA, PHD
Staff motivation - Employee motivation for Student BA, MBA, PHD
 
Culture - Cham People in Cambodia , Cham Culture Presentation.
Culture - Cham People in Cambodia , Cham Culture Presentation.Culture - Cham People in Cambodia , Cham Culture Presentation.
Culture - Cham People in Cambodia , Cham Culture Presentation.
 
Cham handout - Chan People is always handout
Cham handout - Chan People is always handoutCham handout - Chan People is always handout
Cham handout - Chan People is always handout
 

Khmer History - Extra book

  • 1. កលវ ិទ ល័យប សកមុ េ ក គ : សំបូរ ៉ មុខវ ិ : បវតិ សែខរ ក់ បរ ិ ប ត (Evening) េស វេ : Extra Book និស ិត : មូលែសម ចមវ ីរៈ ID : ៦៦៥៥៩ គម : ១៦ ំសិក ២០១៤-២០១៥
  • 2. េស វេ : បវតិ សែខរ គ២ ១៦៣ ទំព័រ (ពី រក ង ជ នីចតុមុខដល់ ចុងរជ ល ពះ ទសុីសុវតិមុនីវង ) ផ ពផ យេឡយវិញេ យ អក សី តឹង រ បរិ ែផកវប ធម៌ និងអរិយធម៌ សុី រ បវតិ សែខរេ មហវិទ ល័យអក រ ស និងមនុស ស គឹះ នេ ះពុមផ យ អងរ េ ំ ២០០៨ ផះេលខ ១៤៣Eo ផូវេខមរភូមិន(st.១៣០) ភំេពញ
  • 3. ជំពូកទី៩ បេទសែខរេ ក់ក លទី ២ ៃនសតវត ទី ១៥ វិបតិកុង ជវង ែខរ ទំព័រ១៣១ ដល់ ១៣៥ ក. រក ងភំជូនេពញ ជពង វ រខះ ននិនពី បវតិ សៃន កងភំេពញ ែដល ន េសចកីស មលដូចតេ ៖ កុង លែដលកនងយូរេ េហយ ន សីេម ៉ យ ក់ អក ន ទព សុកសម ែដលអកផងេ ដូន េពញ ។ ផះ ត់ ំងេ េលទួលខស់មួយេ េលេ តយ ងលិចៃន ទេន ប ម (ចេនចតុមុខសព ៃថ ) ។ សម័យៃថមួយ កុងរដូវវស នទឹកជំនន់េ បេទស វ ៉ងធំ ប លឲ ក់ ំង រលំេដមគគីរ េ ចន េហយអែណតបេ យទឹក ម ទេនេមគងរហូតមកដល់ទេន ប ម ។ កុងចំេ មេ ះ នេដមគគីរធំ មួយ នអែណតមកេទរេ តង់ ត់កំពង់របស់ដូនេពញ ។ ត់ក៏ នបបួល តិមិតជិត ងជិះទូកេ ចងេដមគគីរេ ះ េហយ ំយកមកេលេ ក ។ លេបអក ំងេ ះ េរសំ មេ គល់គគីរ ប់ែតេឃញ ពះពុទរូបបួន ពះ អង និងរូបបដិប ថ នលកណៈ ហណ៍េ កុង បេ ងេឈ េ ះ ។ ពួក
  • 4. អក សក នដែងរូបបដិ ំងេ ះយកេ តមល់ទុកេ ផះដូនេពញ េហយ ត់ នឲ េគជ ូនដីពូនដំបូកធំ ងឦ នផះ និងឲ េគយកេឈ គគីរេ ះ សង់ ពះវិ រតូចមួយេ េលកំពូលភំេ ះ េហយ នយក ពះពុទរូបេ តមល់ េ កុងវិ រេ ះេ កុង ំ ជូត ឆស័ក ព.ស ១៩១៦ គ.ស ១៣៧២ ។ តម កេទ ត ដូនេពញ នឲ េគសង់ខមមួយ ងទិសឦ ន ពះវិ រ រួចយក បដិថេ តមល់ទុកេ ទីេ ះ េហយ នសនត អក ពេ តេរ ងមក ។ េ យ ស័យេហតុេនះ ភំេ ះក៏ នេ ះេ ភំដូនេពញ េហយែដលយូ រៗេ យេ តឹមែតភំេពញ ដូចេយងេ សពៃថេនះ ។ ខ. ក ង ជ នីចតុមុខ េ គ.ស ១៤៣១ ពះ ទបរម េ ព ៉ត ទង់ នេលក ជ នី េ ំងេ ទួល ន កុងេខត សីសឈ រវិញ ែតគង់េ ទីេ ះ នែត ១ ំ េ យ នទឹកជំនន់ធំខុសធម ពះអងក៏ប ឲ េលក ជ នីពីទួល ន េ ំងេ កងភំេពញវិញ េ េលេ តយ ងលិចៃនទេន ប ម ។ ពះអង ទង់ ស់ប ប់ឲ សេមចេ ព ែក និង ឧក ៉េ ធិបតី េខ វ ពមេ យម នីេទ តខះផងឲ េ ពិនិត េមលទីដីែដលសិតេ ជិតៗភំដូន េពញ ។ លុះេ េធ រពិនិត ក ួនត សព គប់េហយ ម នី ំងេ ះក៏ យ ដំណឹ ងេ ពះ វិញ តំបន់ែដលសិតេ ទិស េគយ៍ៃនភំដូនេពញ ន
  • 5. ជ័យភូមិលលម ប ជ នី ន ។ ពះអងក៏ ទង់ ស់ឲ អស់េ យ សកែកន ស មកជួក ង ពះ ជនិេវសន៍េលកដីេធកំែពង សង់ ទ និងដំ ក់តូចធំកុងរយៈេពលដ៏ខីបំផុត ។ លុះ ងមកដល់េហយ ពះអង ទង់ ស់ប ប់ េ ព េតេ េ សកេខតសំេ ងទង ឲ េកណ សេលកដីេ ក់បំេពញតំបន់េ ជុំវិញវតភំ និងកុង ជ ំង ។ ដូេចះតំបន់េ ះក៏ ន បេសលរហូតដល់ ត់ទេន ែដល អកផងនិយមេ កំពង់ ប ប់ ំងពីេពលេ ះមក ។ លុះស មច រក ង េហយ ពះ ទង់ ំង ប ន ម ពះនគរ កងចតុមុខ មងល សកលកមុ ធិបតី សិរីធរ បវរ ឥនបតបុរី រដ ជសី ម នគរ ។ េ ពីេនះ ពះ ទង់ ន ត់ឲ ក ងវត មេ េ ចនកែនងកុង ជ នី នវត២ គឺវតធមល និងវតេ ះ ។ េហយ នវត េ ចនេទ ត នដូច វត មផុង វតឧ េ ម វតបទុមវតី និងវតខប យ៉ង ។ េយង ចសនិ ន ន រក ងភំដូនេពញគឺ នផល បេ ជន៍ េ ចនស ប់ែខរ ជំ ន់េ ះ ។ ម ៉ងវិញេទ តេយងេឃញ ន រក ងទី កងចតុមុខ ែដល ទី កងែដលល ែដល នទេនបួន ។ េយង ចនិ យ កុង រក ងេឡង េនះ តវ នេ ប ស់ រ បឹងែ បងរបស់ ប ជនែខរ េពលសម័យេ ះ ៉ងេ ចនេដេម សេ មច ន លទផល ។
  • 6. គ.វបតិកុង ជវង ែខរ ទំព័រទី ១៣៥ ដល់ ១៣៩ ១. ពះ ទបរម ជេ ព ៉ត (១៣៩៣-១៤៦៣) ពះ ទបរម េ ព ៉ត នេ យ ជេ ជ នីចតុមុខ េ យ នសុខ នរហូតេរ ងមក ។ ឯក រខះ ននិ យ បេទសចិន ម ន ំេ គ ងប រមក បទូល យពឹងបុណ រមី នេ ចន ។ ឯក រខះេទ ត នប ក់ ពួកយួនែដលកំពុង បេផមមក ំងេ បេទស កមុ គឺសុទសឹង ពួកអកជំនួញ និងពួក ងែត រេផ ត ត់ មួយេស វេ បវតិ សយួន ពុំេឃញ នប ក់ពីចំណុ ចេ ះេ ះ ។ គួរគប ី ប ក ួន ជពង វ រេផ ងៗ ននិ យ សប ពះ ទបរម េ ព ៉ត ន ជបុ តបីអង ែតពុំសូវ សប ចំេ ះ ម មេហសីរបស់ ពះអង :  យណ៍ ជបុ ត អក ងេទវី (ក ួនខះ ជបុ តរបស់អក ង សីេស ម សេង ម ) ។  សី ជបុ ត អក ងបុទមេកសរ (ក ួនខះ ជបុ តអក ង ចន ឫ ន់ ) ។  ធម ជបុ ត អក ង សេស ម សេង ម ឫ សុី ម ។
  • 7. ២. ពះ ទ យណ៍ ( ១៤៦៣ - ១៤៦៩ ) មកដល់គ.ស ១៤៦៣ ពះ ទបរម េ ព ៉ត ទង់ នបែងរ ជ សម តិេ ឲ បុ តច ង គឺ យណ៍ គង់េ ជ ំងចតុមុខតេរ ងមក ។ េ គ.ស ១៤៦៦ ពះវរ ជបិ នេ យទីវងតេ េ យជ េ គ កុងជ យុ ង ៧០ វស ។ េ គ.ស ១៤៦៧ ពះអង ទង់ ន ង ពះេចតិយេ េលភំ ដូនេពញ េដម ីេធបុណ ប ុ ះ ពះបរមអដិពះបិ ។ សពៃថ នអក រសិ រឹកេលថ មប របស់ ពះ ទ សេមច ពះសុីសុវតិតមល់េ ទីេ ះ ំងពី គ.ស ១៩១៧ េរ ងមក ។ ៣. ពះ ទ សី (១៤៦៩ - ១៤៨៥) ពះ ទ សេមច ពះ យណ៍ េ យ ជ នែត ៥-៦ វស ( ១៥៦៣-១៥៦៩) ក៏េ យទីវងតេ េ យ បឈ ួន ទមន់ ។ ឯក រខះ ន ប ក់ ពះអង ន ជបុ ត មួយ អក ងែកវ ពះ ម សីសុរិេ ទ័យ ។ េគមិនដឹងច ស់ េ េពលេ ះ ពះ ជបុ ត នជ យប៉ុ ន វស េទ ែតេប ម ៉ ន់ នេមលេ េឃញ ទំនង េ េកងេពកេទប ពះ ជវង នុវង និង មុឺនសពមុខម នីសូម ង ពះ សី ពះអនុជប ប់ឲ េឡង េ យ ជសង ពះ េជ ។
  • 8. ប់ ំងពីរជ លរបស់ ពះ ទ សី េនះេហយ ែដល បេទសែខរ តវេពប បទះនូវទុកេវទ ៉ង ំង ប លមកពីវិបតិកុង ជវង ែខរ ។ េ គ.ស ១៤៧៥ េឆ តឪ សែដល ពះបិតុ (ឪពុក ) េលកទ័ពេ យរំេ ះ យក េខត ងលិច ែដល តវេស ម តត យូរមក េហយេ ះ េ យ នេក រយកមនុស េ ចន ន់ ក់េ បសិមបុរីនគរ ំយកចូលមក បេទស ែខរ កួយរបស់ ពះអងគឺ សីសុរិេ ទ័យ នចិតេ ភចង់យក ជសម តិ េ យ ក៏ថយពីចតុមុខ េ សងត់ សកទ័ព នេ ចន ។ េដមទំ ស់េនះ ប លមកពី ពះ សុរិេ ទ័យ យល់ ពះអង តវែត នសិទិេ យ ជតពី ពះបិ គឺពះ យណ៍ ។ ឃ.អន គមន៍របស់េស ម ពះ ទធម (១៤៤៦-១៥០៤) េឆ តឪ សែដល បេទសែខរកំពុង ែត នចល េ យស មរ ង សី និង សីសុរិេ ទ័យ េស ម នេលកទ័ពចូលមកច ំងយក នចនបុរី ម នគរវត នគរេស េហយ ប់ ន ំង សី ំង សីសុរិេ ទ័យ និង ំេ សីអយុធ េហយទុក យ គង់ ឲ េ ែថរក សកភំេពញ ។ េ ះ េសច ធម ែដលេ ឈ រេ នគរវត នថយេ ភំកទ័័ពច ំងយក នភំេពញ េហយេឡងេ យ ជ ។ ។
  • 9. ពះអង នបុ តពីរអង:  េ ព ំ ត់ បុ តអគមេហសី សេមច ពះភគវតី សីេទពធី  ព ចន បុ ត អក ងេទពបុ កុងរយៈេពល ងដប់ ំ គឺពី គ.ស ១៤៧៥ ដល់ ១៤៨៥ បេទសែខរ ន ជួបនូវវបតិមួយដ៏ធន់ ែដលប ល មកពីទំ ស់កុង ជវង ែដលដឹក ំ តិ កុងេពលេ ះ ។ ចម ំងែដល វិធីែដលេគេ បស ប់េ ះ យជេ ះេ ះ នេធឲ ប នុ ស នទុកេវទ ៉ងសេម ម នេធឲ េសដកិច ចុះឪនថយ និង ពិេសសេធឲ ប តិែខរ ក់ដុន ប លំ ប់ ។ ជំពូកទី ១០ បេទសែខរេ សតវត ទី ១៦ វបតិកុង ជវង ែខរ និង រេ ជតែ ជករបស់េស ម ទំព័រទី ១៤០ ដល់ ១៤៥ ក.ចម ំង ឯងកុង សក ចម ំង ឯងកុង សកែដល ន េកតេឡង េលកដំបូងកុងសងមែខរ េ ក់ក លទី ២ ៃនស.វទី ១៥ តវ ន ត់េ អស់មួយរយៈេពល េហយ នកេ មកេឡងវិញ ៉ង ំងេ ងេដមៃនស.វទី ១៦ ។ ១. ពះ ទ សីសុគនបទ (១៥០៤-១៥១២)
  • 10. េ េពលែដល ពះ ទ ធម េ យទីវងតេ គ.ស ១៥០៤ បុ តច ង របស់ ពះអង នេឡងេ យ ជសង ពះអង េ យ ន ពះ មស ប់ ជ ពះ ទ សីសុគនបទ គង់េ ជ នីចតុមុខ ។ ឯ ពះអនុជ ម ព ចន តវ នែតង ំង ម ឧប ជេ គ.ស ១៥០៨ េហយេ រ រ កងចតុមុខ េមលខុស តវេល េខេ តយ ងលិច ។ ពះអង នេលក ង ស សំឯក ន ម េកសរបុ េទប សកេ ះ នេ ះ សី សឈ រ ែដលតមកេទ ត ន យ សីសនរ េរ ងរហូតមក ។ ង ស នបូន បស េ ះ េ ឫ កន តវ នែតង ំង ម តលិក េ យមកេទ ត នេឡង ឃុនហួន ពះេសច ។ ពះ សីសុគន បទ ទង់សុបិន កក់ ។ ទង់ប ឲ េ រ យ នេ ហល អកបង គឺឃុនហួន ពះេសនកន ។ េ យ ចែ កង េសចកន ក ត់ដេណ ម ជសម តិ ក៏េធ រ បជុំស ត់ េដម ីរកមេធ យក ត់ េសចកន ។ ែតសំឯក លបលួច ប់ដឹង ក៏េផសំបុ តេ ប់បូន ។ េសចកន នេភ ងខួនេ ដល់េខត ភំ េហយេ បឧ យកលេ កប េ តពួកេ យេខត ខួន នទទួលប ពី ពះ ឲ មកេកណទ័ពេ ក ត់ ម ឧប ជ ចន ែដល នចិតចង់េឡងេ យ ជេ កងចតុមុខ ។ ចន េភ ងខួនេ សុំ ជកេ ននឹងេសចេស មេ ។
  • 11. លុះដឹង ពះចន ន ងេចញផុតពី បេទសេហយ េសចកន ក៏ ប់េផម រ យលុកចូល ជ នីទួល ន ។ ពះ សីសុគនបទ ទង់ េឈ ងយល់ មិន ចទប់ទល់យូរអែងងតេ េទ ត ន ពះ ដកថយ ែត េពលេ ះ នបក ពួកបះេឡងចូលេ មេធគត់ ពះអង នកុងប យសឹង ែសនេ ះ េ គ.ស ១៥១២ ។ លែដលេឡងេ យ ជ េសចកន ន ពះជ យុេទបែត ន ២៩ វស េហយ ន មស ប់ ជ សីេជ ធិជ ធិបតី ។ េ ប ណ គ.ស ១៥១៤ ពះ ទ សីេជ នេលក ជ នីេ ំង េ ចនក់ដូនតី រួចេលកេ ំងេ ភូមិសឡប់ ។ ២.ចម ំង ពះ ទ សីេជ និង ពះចន (១៥១៦-១៥២៥) ពះចន លែដលេ សុំ ជកេ ន មួយ ពះេ េស ម ពះអង ទង់រិះរក គប់មេធ យេដម ី នវិល តឡប់ ចូល តុ បេទសវិញ ។ រ បយុទបងូរ ម នេកតេឡង ថីេទ ត រ ងទ័ព ពះចន និងទ័ព ពះ ទ សីេជ ។ ជ័យជំនះ តវ នេ ង ពះចន ចំែណកឯ េ ៊ េ ក់ទ័ពថយេ េ តយ ងេកតវិញ ។ េ ះ នពួក ង ពះ ទ សីេជ ែដលទទួលប ជ័យេ ះ មកសុំចុះចូល េ ចន ឯពួកែដល
  • 12. រត់ពួន ល ពះ ទ សីសុគនបទ ច ំង ញ់ ឥឡូវេចញមក យខួន ំងអស់ ។ ពះចន ក៏ ពមេឡងេ យ ជសិន េ គ.ស ១៥១៦ ។ េ ំ ប ប់ ពះ ទ សីេជ ទង់េសេ ពះ ចន ឲ កស ម េដម ីឲ ប សេធែ សសិន ។ ដល់េចញវស ពះ ទ សីេជ នេផម រ យលុកមងេទ ត េ យ នេ បកលល ិចឲ នសុំចុះចូល ង ពះ ចន ផងកុងបំណងេធគត់េសចអងេនះឲ ន ែតមិន នសេ មច ឯ ង ពះចន ក៏ នេ បល ិចដូច េហយក៏មិន នសេ មចដូច ែដរ ។ េ គ.ស ១៥២៥ ពះចន ត់ឲ េ ទិញ ំេភងធំតូចពី បេទស ៉ យូមក មក យលុក ពះ សីេជ ។ េ ទីបំផុត េ យពី នតស៊ូ ៉ងបូរ ច់អស់រយៈេពល ៣ ែខមក ពះ ទ សីេជ តវេគ ត់ ពះសិរ នយកេ េ តេ មុខប យ កង សឡប់ពិជ័យ ។ ស ម ឯងែដល នរយៈេពល ៩ ំ តវ នប ប់ ។ ខ. រក ង កងលែងក និង រប៉ុនប៉ងរំេ ះ េខត ងលិច ទំព័រ ១៤៦ ដល់ ១៥១ ១. ពះ ទចន (១៥១៦-១៥៦៦)
  • 13. េ យ ព យស ជបុ ត ពះ ទ សីសុគនបទ េ យទីវងតេ ពះ ចន ទង់ នយល់ ពមេឡង គង ជ ំងពីគ.ស ១៥១៦ េម៉ះ េ ម សំណូមពររបស់ ជវង នុវង និង មុឺនសពមុខម នីរបស់ ពះអង ។ ១.១. រក ង កងលែងក ពះអង ទង់សព ពះ ជហឫទ័យ េលក ជ នីមក ំង េ កងលែងក វិញ ។ ជ នី តវ ន ក ងេឡងអស់រយៈេពល ៣ ំ ។ េ យេហតុែដល េ ជសេរសយកលែងកេដម ី ទី ំង ជ នីថី េ ះ ទង់េឈ ងយល់ កែនង េ ះ ចំណុ ចយុទ សមួយ សល រ រខួន ។ ម ក ដំ លតៗមក េគ លែងក ប យមួយធំសេម មអ រ ស់ សូម ីែតេសះែដល ន ក ំង ំង ៉ង ក៏េ យ ក៏មិន ចេ លឲ ជុំប យេនះ នេឡយ ។ មជំេន េ កុងប យលែងកេនះ នេគតមល់រូបបដិ ពះេ មួយ អង និង ពះែកវ មួយអង ។ លុះ រ ប ពះ ជ ំង និងដំ ក់ធំតូច នចប់សព គប់េហយ ពះ ទ ចន ទង់ ងមកគង់េ ជ នីថីេនះ ប ណ ំ ១៥២៩ ។ ១.២. ទំ ក់ទំនង មួយេស ម លុះដឹង ពះចន ន ន់ ប់អំ ចស៊ប់េ បេទសែខរេហយ ពះេ េស ម ន ត់ទូតមកប ឲ ពះ ចន េលកសួយ រ ករ សត
  • 14. ដំរីសេ យ មទ ប់ពីមុនេរ ងមក ។ ពះចន បែកកមិន ពមចំណុ ះ េស ម ។ េស មក៏េលកព័ទចូកមកលុកលុយេខតអងរ ។ ពះអងក៏ប បេស ម េ ទីេ ះ តង់េ ះេហយែដល ប់េ ះ េស ម ប រហូតដល់សពៃថ ។ េ គ.ស ១៥៣១ េឆ តេពលែដលែខរកំពុងែត នេ ប បេលទ័ពេស ម ពះចន ទង់ នេលកទ័ពេ រំេ ះ េខត ងលិច ែដល តវ ត់បង់ កុង ជមុនៗ េហយ ទង់ យ នេខត បសិមបុរី មកវិញ ។ ែខរ ន យេស ម េ ចនេលកេ ចន រ េហយ ប់ នេឈ យ េ ចន ំមក សកវិញ ។ ពះចន ទង់េ យទិវងតេ កងលែងក េ គ.ស ១៥៦៦ ។ ពះ េចតិយតមល់ ពះអដិ តុរបស់ ពះអងសិតេ េលភំ ពះ ជ ទព សពៃថ ។ ២. ពះ ទបរម ទី ៤ ( ១៥៦៦-១៥៧៦ ) េ យពី ពះ ចន ទង់េ យទីវងតេ ពះមហឧប ជែដល តវ ពះ ជបុ តប ប់ ម បរម េឡងេ យ ជសង ពះបិ ។ ពះ ទ បរមរ ទី៤ នបុ ៤អង គឺ៖  ពះស  ពះ សីសុរិ ពណ៍  ព នូ
  • 15.  េ ព អន បភពដែដល នឲ ដឹង ពះ សីសុរិេ ពណ៍ នយកបុ តីរបស់ ព យល ម តិក តី នបុ ត ម ពះ ជ័យេច ។ ២.១ ទំ ក់ទំនង មួយេស ម និង ររំេ ះ េខត ងលិច ទំព័រទី ១៥១ ដល់ ១៥៥ េឆ តឪ សែដល បេទសេស មកំពុងែតទន់េខ យេ យ រ យលុកពី សំ ក់េសចភូ ម យិេ ង ែដល ន យយក ជ នី អយុធ េ គ.ស ១៥៦៤ េ ះ ពះ ទ បរម ទី៤ ទង់ នបនកិច ររបស់ ពះបិ ពះ អង គឺ រ យរំេ ះយក េខត ងលិចមកវិញែថមេទ ត ។ ពះបរម េសត កងកមុ េលកកងទ័ព ប ណ ២០០០០ ក់ ចូលមក យ កង សី អយុធ េលកចូលមក នដល់ យ កង ែតពួកេរហ៍ពលកុងកងទ័ពែខរ ល ៃថ ញ់េមទ័ពមុខរបស់ែខរ ប់េហយ កងទ័ពែខរដ៏ តឡប់េ េក រមនុស េ េខត មផូវ េឈ យអស់ េ ចន ។ ឯ ជពង វ ែខរ នអះ ង ទ័ពែខរ នចូលលុក កង អយុធ ែតយកមិន ន ក៏ថយមកេក រ គេស មមក េ ចន ។ ដូេចះេ ះបី នេល ងបនិចបនួចក៏េ យក៏េ យ បភពេស ម និង បភព ែខរ ននិ យ សប ចំេ ះ ពឹតិ រណ៍ដ៏សំ ន់េនះែដរ ។
  • 16. េ គ.ស ១៥៦៩ េសចភូ ំ យិេ ង េលកទ័ពចូល យេស មយក ន ជ នី អយុធ មងេទ ត េហយ ក់ បេទសេស ម ចំណុ ះអស់រយះ េពល ១៥ ំ ។ េឆ តតំបន់អងរ តង់កំពង់ ក ំង ែខរ នេលកទ័ពលុកចូល យក នេខត នគរ ជសី េហយ ក់ម នីែខរឲ េ ឈ រ តត ទីេ ះ ។ ២.២ ទំ ក់ទំនង មួយ វ ចំេ ះទំ ក់ទំនងែខរ វ េនះ េយ នែតឯក រ ជពង វ ែខរ ចំែណកឯក រ វែដលសរេសរ វកី ំងកី ពុំ នផល់ ពត៌ នអីបនិចបនួចេ ះ ។ េតេនះ រេភច ំងេ យអេចត ឫ ក៏ រ បំេភចេ លេ យេចត េ ះែត ច ៉ ស់ ? េ គ.ស ១៥៧២ េសច វនគរ ង ង ទង់ ស់ប ឲ មុឺន ២ ក់ ពល ១០០០ ក់ មកបបួលែខរ បជល់ដំរី ក់នគរ គឺ េបដំរីនគរ ញ់ នគរេ ះ តវចំណុ ះនគរ ងេទ តែដល នដំរីឈ ះ ។ រ បយុទរ ងដំរី ំងពីរក៏ ប ពឹតិេ េ ែក រ កងលែងក ។ ជពង វ ែខរក ួនខះ នប ក់ ដំរី វ នកមស់ដល់ ៨ ហត ឯដំរីែខរ កមស់ែត ៧ហត ។ េ ះបី ញ់ េ ប បដំរី វបនិចក៏េ យ ក៏ដំរីែខរ នទទួលេ គជ័យ ៉ង តចះ តចង់ ។ ែខរ ន ត់ពួក វខះ ទុកឲ ែត មុឺន ២ ក់ ំ ដំណឹ ងេ យេសច វ េហយឲ ំប រមក យេសចែខរ ។
  • 17. េសច វ ល់ ំង ប ឲ េលកែខរ ំងផូវេ ក និង ំងផូវទឹក ។ ទ័ព វចូលេ យ យប យែខរ េ សនុក េហយ ប់ នែខរ េឈ យអស់ េ ចន ។ េសច វ និងេសចែខរ េលកទ័ពទល់ ល់ ពះអង ។ េសច វ ញ់ ។ េ គ.ស ១៥៧៤ កុងបំណងសងសឹកឲ ន វគិតេលកទ័ពមក យ ែខរេទ ត ប់ជួនេពលេ ះ ភូ ំេស មចូល យ េវ ចនន៍េទ តេហយេ យ នេភ ង ក់ ំងផងទ័ព វក៏ដកថយេ វិញអស់ ។ តង់េនះក ួន ជពង វ ខះ វ យ ញ់ែខរេទ ត ឯឧប ជ នរត់រួចចូលេ សងវិញ ។ ពះបរម ទី ៤ ក៏ ពះម ក តមួយអងែដល នជួយឧបតម ពះ ពុទ ស ែដរ ។ ពះអង ទង់ឲ ង វត ពះឥនេទព េ កុងបរិេវណ ប យលែងក ។ ពះអង ទង់េ យទីវងត េ គ.ស ១៥៧៦ ។ ប៉ុែន មឯក រេស ម ពះអង តវក ័យ ពះជនេ គ.ស ១៥៧៤ េម៉ះ គឺ លែដល ពះអង េលកទ័ពេ យ កង អយុធ េ ះ ។ គ. រែបក ក់ កងលែងក និងផលវិក ទំព័រទី ១៥៥ ដល់ ១៥៨ ១. ពះ ទស ទី ១ (១៥៧៦-១៥៩៥)
  • 18. េ យពី ពះបិ េ យទីវងតេ ពះ ជបុ តច ង ម ស េឡង េ យ ជសង ។ អក បវតិ សនិយម េ េសចអងេនះ ពះស ទី ១ ឫ ពះបរម ទី ៥ ។ ពះអង ទង់អភិេសកអក ង េ អគមេហសី និង អភិេសក ពះអនុជប ប់ ម សីសុរិេ ពណ៍ ម ឧប ជ ។ លគ.ស ១៥៧៤ នសមពនឹងអគមេហសីនូវបុ ត ម ពះជ័យេជ េហយ ល េ យ ជ ន ៤ ំ នសមព ជបុ តមួយអងេទ ត ម េ ព តន់ ។ ពះអង ន ង វមួយេទ តេ ះអក ងេពជែម៉ វ េហយ នសមពនឹង អក ងេនះនូវបុ ត ម េ ព េ ម ។ ឯ ពះអនុជ ន ពះ ជបុ តពីរ អង ម ពះ ជ័យេច ១អង ពះ ឧទ័យ ១អង ។ ១.១ ទំ ក់ទំនង មួយេស ម ទំព័រទី ១៥៨ ដល់ ១៦២ េប មឯក រេស ម ពះស នេលកទ័ពចូល យ កង េព ជបុរី បី ដងកុងចេ ះ គ.ស ១៥៧៤-១៥៨០ ។ ពះស ទង់ នេលកទ័ពេ យ កង អយុធ េហយ ប់ នេឈ យេស ម េ ចន ទំនង កុងគ.ស ១៥៧៩ ឫ ១៥៨០ ។ េ គ.ស ១៥៩០ បេទសេស មេ ចំណុ ះរបស់េសចភូ ។ ៃថ មួយ នេរសូរ នេលកៃដ យបងំេសចភូ េសចភូ ទង់ទតេឃញ ន ពះ ហតបួន ទង់ ប អក នបុណ ក៏រកកលស ប់ ។ នេរសូរ ដឹងខួនរត់
  • 19. មក កងអយុធ វិញ ។ ពះ ទ ស ទី១ ទង់ប ឲ ម ឧប ជ សី សុរិេ ពណ៍ េលកទ័ពេ ជួយ មសំណូមពរ ។ ទ័ពែខរ នជួយច ំង ពះ នេរសូរ រហូត នជ័នជំនះ េលភូ ។ លុះេលកទ័ពមកវិញ ពះនេរសូរ ទង់ទត េឃញ ពះ សីសុរិេ ពណ៍គង់សំយុង ពះ ទ ពុំ នគង់ បដូចអកផង ក៏ ទង់ ពះពិេ ធ ស់ ។ េ គ.ស ១៥៨១ ែខរ នេលកទ័ពេ យរំេ ះ ន នគរ ជសី ចន បុរី និង នគរ យក ។ េ គ.ស ១៥៨៥ ពះអង នេលកទ័ពចូល យ កង អយុធ មងេទ ត ។ ឯក រេស ម ពះស េជ កងអយុធ គង់នឹង ត់បង់េ យភូ ដូច មុន ទង់ ន ច់េម តី ព េហយេលកទ័ពចូល យ សក បសិមបុរី ។ េ គ.ស ១៥៨៤ ពះនេរសូរ េលកទ័ពមក យែខរ ែខរ ន េលកទ័ពេ បយុទ ៉ង ំងេ ត់ដំបង រួចេ សឹង កំពង់ ក់ ែតទន់ៃដ ង ក៏ដកថយសិន ។ ពះ សីសុរិេ ពណ៍ ំទ័ពថយចូលកុង ប យលែងក ។ ជពង វ ែខរខះប ក់ កុងចម ំងេលកេ ះ េស ម នទ័ពចំនួន ១០០០០០ ក់ ដំរី ៨០០ និង េសះ ១៨៥០ ។ េ ះបី នទ័ពេ ចនសនឹក ស ប់ និង ំងពូែក ៉ងេនះក៏េ យ ក៏េស មពុំ ច យលុកយក នលែងក េឡយ ។
  • 20. េ ប ណ គ.ស ១៥៨៦ ពះ ទ ស ទី ១ ទង់សព ពះ ជ ហឫទ័យ ក់ ជ យេ ពះ ជបុ តច ង ម ពះជ័យេជ ។ ពះ ជបុ ត ទី ២ េ ព តន់ ែដល ន ពះជនេទប ន ៦វស តវ ន ំងឲ េឡង ឧប ជ។ ឯ ពះ សីសុរិេ ពណ៍តវ នេឡយ ឧភេ ជ។ រីឯ ប សែខរ លេបដឹង ប់ែដលេស ម ញ់ចូលកុងរបង ឫស ី ក់សុទ ក៏ នចិតេ តកអរពន់េពក ំ ប់ រៃពឫស ីេដម ីយក ក់េ ះ េ ះបី នបំ មពី ពះ ៉ង ក៏ពុំ ពម ប់ េហយេចះែត ំ ប ពឹតិអំេពេ ះរហូតដល់ឆុះ យរបងឫស ីអស់ ។ េ គ.ស ១៥៩៣ េស ម នេលកទ័ពចូល យប យលែងកមងេទ ត ។ លុះទ័ពេស មមកជិត ដល់ ពះស ទី ១ ំបុ ត ម ជ័យេជ និង េ ព តន់ េភ សេ គង់េ សីសនរ េ យមកេទ តេភ សេ សឹងែ តង េហយេ ទីបំផុតេភ សេ គង់េ េវ ងចនន៍ ជ នី បេទស វ ង ង ។ ចំែណកឯ សីសុរិេ ពណ៍ នសិតេ កុងប យលែងកេដម ី បយុទ នឹង ំង ។ ែតេ ះបី ពះអង នខិតខំ រ រប យ ៉ងសិត ញ ៉ង ក៏េ យ ក៏ប យេនះ តវ ក់េ កុងក ប់ៃដ ំង េ យពី តវេ មព័ទ អស់រយៈេពល ៣ែខ េ ះ នយកចំេបងដុតរបងឫស ីែដឡេ សល់បនិច បនួចេ ះេ គ.ស ១៥៩៣ ។ េស ម ប់ ន ពះឧភេ ជសី សុរិេ ព
  • 21. ណ៍និងបុ ត ំងពីរ គឺពះជ័យេច និង ពះឧទ័យ ំយកេ បេទសេស ម ពម មួយនឹងក ួន តអក ជបណិតកវី រូបបដិ ពះេ ពះែកវ និងេឈ យ ែខរ េ ចនេទ ត ។ ចំេ ះចម ំងែខរ-េស មេ គ.ស ១៥៩៣ េនះ ឯក រ េស ម ននិ យ មកែតពីែខរមិនរក ក សចៈ េទប ពះនេរសូរ េលកទ័ព មកសងសឹក ។
  • 22. ២.ផលវិកៃន រែបក ក់ កងលែងក ទំព័រ ទី ១៦២ ដល់ ១៦៤ រ យែបក កងលែងកេ យជន តិេស ម នផលវិក កក់ ៉ង ំងស ប់ ប តិែខរ ។ តពីេនះេ េទ ត ែខរ តវេពប បទះនឹងវិបតិ ន់ែត េ ចនេឡង ។ ៉ង មិញ ទំ ស់ៃផកុងបូករួម មួយនឹងក េផ ងៗដៃទ េទ ត ន ុ ំង ម អំ ចែខរនគរឲ ចុះទន់េខ យបនិចមងៗ រហូតដល់ េលក ជ នីពី យេ ធរបូរ មក ំងេ ទួល ន រួចេ ចតុមុខ។ េ សម័យលែងក ពិេសសកុងរជ លរបស់ ពះ ទ ចន និង បរម ទី ៤ ែខរ នព ងឹងជំហររបស់ខួន នវិញ េហយ នលទ ពេលកទ័ពេ យលុក ជ នី សីអយុធ និង យរំេ ះយក េខត ងលិចមកវិញ ន េ ចន ។ ប៉ុែនេ យពីប យលែងក តវែបក ក់េ ទឹកដីមួយ គធំេ ឯ យភំដងែរក និងេ ងលិច តវ ត់បង់េ វិញ ពរ ។ រែបក ក់ប យលែងក េហតុ ុ ំង បេទសែខរ ឲ អស់ឫ នុ ព ក់ខួន រដតូច ចេ ភូមិគ សុី េគយ៍។ េនះ េលកទី ៣ េហយែដល ែខរ តវ ត់បង់អស់ក ួន ត អក ជ បណិតកវី ែដល តវ ំងេក រយកេ សក ។ ម ៉ងេទ ត អ ធិបេតយ ក៏េកត នេឡង េហយេ ចុងសតវត ទី ១៦ េនះ េគេឃញ ន រែ ជក ជរហូតដល់ េ ពីរេលក ។
  • 23. ២.១ រែ ជក ជៃន ពះ មេជងៃព (១៥៩៤ - ១៥៩៦) ទំព័រ ទី ១៦៤ - ១៦៩ ពះ មេជងៃព តវ ពះ តិរបស់ ពះស ទី ១ ។ េ គ.ស ១៥៩៤ ពះអង នេលកេ យេស មេ ប យឧដុង ។ េស ម ញ់ ក៏ដកថយ េ សកវិញអស់េ ។ ពះ មេជងៃព នេឡងេ យ ជេ សី សនរ ។ ពះ មេជងៃព តវ នជន តិបរេទស២ ក់ េ ប ស់ក ំងទ័ព មួយនិង ន ៣៨ ក់ េ យ ំ េ មព័ទ ំងេ សីសនរ េ េពលយប់េ ះ ក៏ េធគត់ ពះអង ។ ២.២ ពះបរម ទី ៦ េ ព តន់ (១៥៨៦ - ១៥៩៩) ជន តិបរេទសពីរ ក់ នេសចកីេ ក យ ៉ង ំងេ យដឹង ពះ ស ទី១ និង ជបុ តច ងគឺជ័យេជ នេ យទីវងតរួចេ េហយ ។ េ ក ំងពីរក៏ នដែង ពះ ជបុ តប ប់គឺេ ព តន់ ជវង នុវង និង ន វខះឲ តឡប់ចូលមក បេទសែខរវិញ ។ េ មផូវេគ នជួប បទះ នឹងកងទ័ពេជងទឹកមួយែដលសិតេ មប ររបស់ ក់ ែដល ពះ ម េជងៃព ន ំងឲ េធ េមទ័ព ។ េមទ័ព រូបេនះ ន ំ ទ និង រ របុ ត មួយអងរបស់ ពះ មេជងៃព ប៉ុែនេ េពលែដលពួក មុឺនសពមុខម នី ន
  • 24. ទទួល ល់ េ ព តន់ ក ត នសិទិេឡងេ យ ជ ត់ក៏យល់ សប មេគែដរ ។ ដូេចះេ ព តន់ ក៏ នេឡងេ យ ជសម តិេ ជ នី សីសនរ េ យ ន ពះ មស ប់ ជ ពះបរម ទី៦ ។ គួរកត់សំ ល់ េ ះបុ តរបស់ ពះ មេជងៃព តវ នពួក ចិន និងជប៉ុនខះ ំ ទ ៉ង សកម ចំែណកឯ ពះ បរម នែតពួកព័រទុយក័ល េអស ៉ញ និងជប៉ុន គ េ ចន ំ ទប៉ុេ ះ ។ េមទ័ព ែដល ន រ លក ី ន រ ចែណននិ នឹងជន តិ អឺរ៉ុប េហយពុំ នបំេពញកិច ររដឲ នដិតដល់េទ ។ ពួក ន វែដល នដែង េ ព តន់ តឡប់ចូល សកវិញេ ះ នបះេ រេហយេ ទីបំផុត ក៏ តឡប់េ វិញអស់េ ។ េដម ី រសងគុណ ពះបរម ទី ៦ ន ែតង ំង ជន តិបរេទស ២ ក់ ែដលែតងែត ំ ទ ពះអង ឲ យ េ យ សកេខត ម និង េ យ សកេខត ំង ។ េគ ពះបរម ទី ៦ មនុស ខិលខូច ង ពះបិ ពះអងេ េទ ត េហយ តវដឹក ំេ យពួកមេហសី និង ពះ េកកែដល យ ស យ របស់េមទ័ព េ ះ លក ី ។
  • 25. េដម ីព ងឹងអំ ចរបស់ ពះអង េហយេ យ នសំេណ ពីជន តិ បរេទស មួយែដល នេ ះ Ruiz ។ ពះ នេផ រេ ជួនេ ក េទ ភិ លថីៃន បេទសហីលីពីន េដម ីសុំជំនួយ ទ័ព និងអកផ យ ស ។ ជេ ះមួយ នេកតេឡងរ ងពួក រិកេអស ៉ញ និងពួក ។ លុះ ដឹងដំណឹ ង េ ក Veloso និង េ ក Ruiz នមកដល់កែនងេកតេហតុ េហយ តវេគស ប់ ំងពីរ ក់ ។ ពះ េលកទ័ពមកេ យ ល់ ពះអង េហយ តវ េធគត់េ េលសមរភូមិេ យពួក ម បះេ រេទ ត ។ គួរគប ី ប ចំេ ះ រេ យទីវងតរបស់ ពះ ទ បរម ទី ៦ េនះឯក រែខរខះ ននិ យ ល ពះអង ន ពះជន ន ២១ វស េសច ពះ ជដំេណ រេលកទ័ពេចញ េ ប់ សកត ូងឃុំេ ះ ន មេ ះ េ ៉ ត ៉ត ១ េ ះ លក ី ១ យលុកេសចក ័យ ពះជនេ ។ ២.៣ ពះបរម ទី ៧ េ ព អន (១៥៩៩-១៦០០) េ ព អន ជបុ តេ របស់ ពះស តវ នពួក មុឺនសពមុខ ម នី ងឲ េឡងេ យ ជេ សីសនរ េ យ ន ពះ ម ពះបរម ទី ៧ ។ ពះអង ទង់ នបននេ យរបស់ដូន ពះអង េ យអំ វ ឲ ពួកអកផ យ ស គិសចូលកុង បេទស ពះអង និងឲ ពួក នមកជួយ រ រផងែដរ ។
  • 26. ជពង វ ែខរ នប ក់ េសចអងេនះ ក តមិន បកបរេ យ ទសពិធ ជធម៌ ។ ៃថមួយ ងេ ប តៃព លុះេ ដល់ភូមិ ក់ ទង់សព ពះទ័យ ស ញ់ សី ក់ បពនរបស់េម សកេ ះ ព ថី ។ ពះអង ទង់ ប ឲ ប់យកេ យបងំ េហយេ យ សីេ ះ បែកកមិន ពមផិតក ត់នឹង បីរបស់ ង នេសចកីេ ក យ ំងចំេ ះអំេពរំេ ភជិះ ន់ែបបេនះ ក៏ រត់េ ចូល ង ែកវ ពះេភង ។ កុងឪ សបុណ ចេ មន ពះជន ពះ បរម ទី ៧ ែកវ ពះេភង ន ំ ក ពួកបនំចូលេធគត់ ពះអង នេ ំង សីសនរ េ គ.ស ១៦០០ ។ ២.៤ សេមច ពះែកវ ៊េ ព េ ម (១៦០០-១៦០៣) េ ព េ ម បុ តរបស់ ពះ ស ទី ១ ។ ពះអង នេឡង គង ជ សម តិសង ពះបិតុ េ េពលែដល ពះអង ន ពះជ យុ ២១ ពះវស ។ ពះអង ន ពះ មស ប់ ជ សេមច ពះែកវ ៊គង់េ ពះ ជ ំង សី សនរ ។ ពះអង ទង់ ន បយុទ ប ំង នឹង ពះបិតុ ពះ ម សីសុរិេ ព ណ៍េដម ី នេឡយេ យ ជ ។ ពះអង ទង់ នេលក ជ នីមក ំងេ ភំេពញ វិញ ។ ពះអង នបននេ យរបស់ក តេ យ ជមុនៗ ពះអង គឺទង់ ន ក់ទង មួយអង រផ យ ស េ Malacca ។ េ េដមគ.ស ១៦០៣ េទ ភិ លេអស ៉ញេ ៉ នីល នប ូន ន និងបពជិតខះ
  • 27. មក បេទសែខរ កិចេឆយតបចំេ ះេសចកីអំ វ វរបស់ េ ព េ ម ។ េពលេ ះ បេទសកំពុងែត នច ចល ប៉ុែន ពះែកវ ៊ ទង់ នទទួលជន បរេទស ំងេ ះ ៉ង ក់ ក់ ស់ ។ ពះអង ទង់ នជួយក ង ពះវិ រ ទង់ នផល់េស ង អងរ ផល់នូវេសរី ព ផ យ ស និង រ ស់ ស េទ ត ។ េ គ.ស ១៦០៣ ពះ សីសុរិេ ពណ៍េ យ នជំនួយទ័ពេស មផង នេលកមក យឈ ះ ពះែកវ ៊េហយ សកេទសក៏ នសុខសនិ ព ប់ ំងពីេពលេ ះមក ។ ពះនេរសូរ ន ំពួកអកផ យ ស េឈ យយក េ បេទសេស ម ។ េ យទទួលឥទិពល ំងពីេស ម ពះ សីសុរិេ ពណ៍ ទង់មិននិយម ប់ ន ស គិសេទ េហយ ទង់ នប ូលទំេន មទ ប់ េស មមកកុង បេទសែខរែថមេទ តផង ។ ពះែកវ ៊ ក តិនរវល់នឹងកិច រែផនដី ចូលចិតបេណ រែឆ គង់េសះ េដញសត េប តេប នកូន បពនអកដៃទ េហតុប លឲ មុឺនជិះ ន់ ស េកតេ រលួច េ របន់ េទប សេមច ពះេទវីក តី តវ សេមច ពះអយ ជំនុំ នឹងម នី រួចេផ រេ កង សីអយុធ បទូល ពះេ េស មេបកសេមច ពះ សីសុរិេ ពណ៍ឲ េចញមក កងកមុ ធិបតី ។
  • 28. ជំពួកទី១១ អរិយធម៌ែខរេ សម័យេ យអងរ (សម័យភំេពញ ចតុមុខ សម័យលែងក សម័យទួល ន សីសនរ) ទំព័រ ទី១៧០ ដល់ ១៧៥ មទស នៈថីេគ ន ត់ទុក បវតិ ស ធម៌សំេ គរ ង វប ធម៌ និងសងមធម៌ េហយពុំែមន ក មង ពឹតិ រណ៍នេ យែដល នេឡង បនប ប់ ហូរែហែតប៉ុេ ះេទ ។ ប៉ុែនកុង រេធឲ សេ មចបំណងរបស់ េយង ងេលេនះេយង តវជួប បទះនឹងឧបសគ េ ចន ។ ក.នេ យ ១.របបនេ យ ១.១ ពះ ៖ ជីវ ព និងអំ ច េ ះបីលទិេទវ ជតវែខរេ ះបង់េ ល ពរ ំងពីបដិវតន៍ យ តសក់ែផក មកេម៉ះក៏េ យ ក៏ ពម ក តេ នលកណៈពិសិដ ពុំ នជន េលស នេឡយ េហយែដលេគនិយមេ ពះសមតិេទព គឺ ជន ខង់ខស់ ផុតេគ ឫក៏ េទវ េ យសនតកុងចំេ មមនុស ប សរបស់ ពះអង ។
  • 29. លកណៈពិសិដរបស់ ពះម ក ត ងេលេនះ គឺនមកពីពិធី ភិ េសកឲ េឡងេ យ ជសម តិ ក េ យ េនះែខរពីបុ ណេ ក នេ ប ហូរែហេរ ងមក នភ័សុ ងកុងសិ រឹក េដម ។ គួរគប ី ប ក ត អង ែដលមិន ន់ នអភិេសក េហយ ន់ែត នទទួល ជសម តិ គប់ គង ប នុ ស បេ ះ សនសិនេ ះ មក ួនេ កឲ េ គង ជសម តិ។ តង់េនះគួគប ី ប ក តែដល ចអភិេសកេឡងេ យ ជេពញ លកណៈ ពះម ក ត ន លុះ ែត ន េ គ ងស ប់ ជ គឺពះខ័ន ជ ១ ពះលំែពងជ័យ១ និងេ គ ង ពះប េក ត ។ រួមេសចកីមកេយងេឃញ េ គ ងស ប់ ជ ដូច នេ ល ងេល េនះ ន រៈសំ ន់ ស់ ។ បុគលែដលេឡយេ យ ជែតពុំ នេ គ ង េនះ េគ ត់ទុក ពុំ នលកណៈ េសច ទង់ ជេពញេលញេទ ។ េ យ េហតុេនះ កុង សនេបេ ះបី នេ ះ ក់ ៉ង ក៏េ យ ក៏ពួក ហណ៍ គូេសវ ត តវខំរំេ ះ េ គ ងស ប់ ជ េនះឲ ន ។ ១.២ ពួកបរិរ េគេឃញ ន ទ ជវង នុវង គឺ:
  • 30. ឧភេ ជ៖ មន័យេដម ក េនះ នន័យ ក ត ក់ ជឲ អង មួយេ យតំ ង ពះអង ទទួល ជស័កិ ក តក លជួយ ស់េត ន េ កនរំឮកក ត ទង់ ជ និងក តឧប ជ ំពីរអង ឲ សិតេ កុងទសពិធ ជ ធម៌ ប៉ុែនកុង ពពិត ក់ែសងវិញ ឧភេ ជ ក តែដល ន ពះ នៈ ប ប់ពីក ត ទង់ ជ ។ ឧប ជ ឫ ម ឧប ជ៖ នៈ ឧប ជេនះ ន មក យូរ ស់មក េហយ េគេ ជសេរស ឧប ជ កុងចំេ មបុ តច ង ឫអនុជក ត ទង់ ជែដល នគុណវុឌ ីដ៏ខង់ខស់ ប៉ុែនកុង ពពិត ក់ែសង ពុំែមនសុទែត នដំេណ រ ប ពឹតិេ ែបបេនះេទ េ ះ លែដល ពះ ស ទី១ ក់ ជ យេ ពះ ជ បុ តច ង ម ពះ ជ័យេជ ែដល ន ពះជន ១១វស ឲ េឡងេ យ ជ និងេលក ពះ ជបុ តប ប់ ម េ ព តន់ ែដល ន ពះជនេទប ន៦វស ឲ េឡង នៈ ឧប ជ េ ះ អំេពេនះេធឲ ន រ ក់អន់ សពន់ចិតេ ចន កុងចំេ ម មុឺនសពមុខម នី និង ប នុ ស ។ េ ៊ទឡៈ ៖ េបេ ប បេធ បនឹងសពៃថ នប ស័កិេសនឹង យក រដម នី ឫ រដម នីទី ១ ។ ប ប់ពី េ ៊ទឡៈ មកេគេឃញ នម នី ន់ខស់ ៤រូបេទ ត ែដល នមុខ រ អកសេ មច ជ រ និង គប់ គងែផនដីរួម និង
  • 31. ពះម ក ត ។ ម នី ន់ខស់ ំង៤ េនះ េគ ត់ដូចសសរេជងេរ ង ំង៤ ៃន ទ េទប ន មរួម ចតុសម ៖  ឧក ៉ ក េ ម  ឧក ៉ ំង  ឧក ៉យម ជ  ឧក ៉ច កី ។ ម តលិក ៖ េនះ ម នីខុំ ជ រ ែដល នមុខ រ ល់បេ ម ពះ ។ េ ៖ ម នី ១ បេភទ ែដល នមុខ រសំ ន់ ស់ ែដរ េ ះកុង សម័យេ ះ ំងពីក ត ទង់ ជដល់ ប នុ ស ដល់ ប នុ សសុទែត នជំេន េល រទស ន៍យ ។ េ ជិត េ ចម ៖ េ ជិត គឺពួក សី ព ជបរិរ នមុខ រ បបងំ ល់ បេ មជិតសិទិកុង ពះ ជតកូល ឯ េ ចម គឺពួក សី ស ម ែដលេគ យឲ េធ មេហសីេសច នដល់ពួក សីសំ សី រេនះ ឯង ។
  • 32. ១.៣. របន ជសម តិ ទំព័រទី ១៧៦ ដល់ ១៧៩ ទូេ សេងតេឃញ ជសម តិតវ នបនពីបិ ក ត ទង់ ជេ បុ ត នេសចកី េ េពលែដល ពះបិ េ យទីវងតេ ឫ ក៏ ក់ ជ គឺ បុ តច ង តវ នសិទិេឡងេ យ ជសង េហយ បសិនេបបុ តច ង តវសុគត មុនេ យ ជ គឺបុ តប ប់ នសិទិេ យ ជសង ពះបិ ។ កុងករណី ែដលក ត ទង់ ជពុំ នបុ តេ យ ជសងេទ សិទិេនះ តវ នេ ពះអនុជ បនប ប់ ។ កុងករណី ែដលបុគល មួយ េ ះ ម នី ន់ខស់កី េ ះ ប់ ពះ តិនឹងក ត ទង់ ជកី ែតេបពុំ នសិទិទទួល ជ សម ិតិេទ េហយែបរ េ បក ំង វុធេដម ី នេឡងេ យ ជេ ះ េគឲ េ ះេ េសចែ ជក ជ ។ ២. នេ យកុង បេទស េគសេងតេឃញ នវិបតិកុង ជវង ញឹក ប់ េហតុប លឲ នចម ំង ឯងកុង សក ។ លុះជេ ះេកតេឡងេហយ អកដឹក ំ តិមិន និយម រេ ះ យេ យស មស មល េទ ែបរ សុខចិតេ ពឹក ក់ឲ បរេទសជិត ងចូលមកផ ះផ វិទៃផកុងរបស់ែខរេ វិញ ។
  • 33. ៣.នេ យេ បេទស ប៉ុែន ពំែដន ងលិច ពះ ែខរ នព ម យរំេ ះយកទឹកដីែដល តវ ត់បង់េ ំង ពីស.វទី ១៣ េរ ងមក ។ គឺកុងេ លបំណងេនះេហយ ែដល ពះ សី ពះចន ពះបរម ទី ៤ ពះស ទី ១ នេលកទ័ព េ យលុករហូតដល់ ជ នី សីអយុធ េហយរំេ ះយក នទឹកដីមកវិញ េ ចនែមន ។ ឯេហតុែដល ំឲ ែខរ នេ គជ័យែបបេនះ គឺប លមកពី ភូ នេលកទ័ពចូល យេស ម ញឹកញយ យយក ន ជ នី សី អយុធ ២េលក និង ក់ បេទសេស ម ចំណុ ះអស់ ១៥ ំ េទ តផង េហយ េសចែខរេចះេឆ តយកឪ សែដលស តវកំពុងែតទន់េខ យេ ះេលកទ័ពចូល យបែនមេទ ត េហយ ចរំេ ះយក នទឹកដីែដល តវ ត់បង់ មកវិញ ។ ខ.រដ ល ១. រែបងែចក ច ក េ សម័យេ ះ បេទសែខរែលង ម អំ ចមួយ ងទឹកដីេទ ត េហយ ៖ ទឹកដី ន់េ គឺសក បចនជនបទ ដូច សក សុេ ទ័យ សក សី អយុធ សក លពបុរី សក េ តបុរ តវ ត់បង់អស់េ េហយ ឯ បេទស មន ជ ដូច ចម ៉ ម មន ក៏ែលង នេទ តែដរេហយ ។ ពំែដន ងេជងរបស់ែខរ ក់មកេ តឹមទេនមូល ឫេ េលេនះបនិចបនួច និង
  • 34. បេទស វ ។ ពំែដន ងលិចទល់នឹង បសិមបុរី និង រយ៉ង ង យព ទល់ នឹង សក ងរងនគរ ជ ងេកតទល់នឹង បេទសចម ៉ ងត ូងទល់ នឹងស មុ ទចិន និងឈ ូងសមុ ទេស ម ។ គួរកត់សំ ល់ កុងចំេ មេខត ំងប៉ុ នេនះ េខតខះេ នៈ េខតរហូតមកដល់ សពៃថេនះដូច េ ធ ត់ ត់ដំបង សឹងែ តង េស ម ប កេចះ ៃពែវង ។ល។ េខត នីមួយៗ តវែបងែចក សក េហយ សកនីមួយៗ តវែបងែចក ភូមិ េ ចនេ េទ ត ។ ប៉ុែនេខត េ ចន តវ ន បមូលផុំ តំបន់ធំៗែដលេគឲ េ ះេ ដី ។ េយង ចសនិ ន ន កុង រេឡង គង ជសម តិតវ នបនពីបិ គឺ បុ តច ង នសិទិេ យ ជសង ។ េហយស ប់នេ យកុង បេទស សម័យេ ះ នវិបតិេ ចន ។ ស ប់នេ យេ បេទស គឺ មិន នកងល់េឡយ ។ េយង ចនិ យ នូវសម័យេ ះ ែខរ នជេ ះៃផ កុង ។
  • 35. ២.រដ លក ល ទំព័រ ទី ១៧៩ ដល់ ១៨៤ េ យេហតុ ពះ បភពៃនអំ ច ំង យ េហយពួកបរិររបស់ ពះ អងសុទែត ជវង នុវង និងម នី ន់ខស់ផងេ ះ េគ ចយល់ ន គឺ ពួកបរិទេនះ េហយែដលអក ុ ំង ៉ សុីនរដ លក លឲ ប ពឹតេ ។ ដូចេយង នេរ ប ប់រូចមកេហយកុងវគនីមួយៗពី ពះ ជបរិទេឃញ ប ប់ពីេសច ទង់ ជមក ន ឧភេ ជ ឧប ជ ឫ ម ឧប ជពះវរ ជ វរ ជអយ េ ៊នឡៈ និងម នី ន់ខស់ ៤រូប ែដលេគនិយម េ ចតុសម គឺ៖  ឧក ៉យម ជ(រដម នី កសួងយុតិធម៌)  ឧក ៉ ក េ ម (រដម នី កសួងទ័ពេជងទឹក)  ឧក ៉ ំង (រដម នី កសួង ពះបរម ជ ំង )  ឧក ៉ច កី (រដម នី ងទ័ពេជងេ ក ) ៣.រដ លភូមិគ កុងតំបន់នីមួយៗ ន េសច ញ់ មួយអងឈ រ តត ជួន លេ េសច ញ់ ក៏ ន ក េនះទំនង យមកពី ក បុ ណ ម ញ ែដល នេ បកុងសិ រឹកែខរ ។ េសច ញ់ មួយអងៗ ន ទី គប់ គងតំបន់
  • 36. របស់ខួនផង េហយ ន ទី គប់ គងេខតរបស់ខួន ល់ផង ។ េប មឯក រ ជពង វ រែខរកុងរជ ល ពះ ទ ធម ទី ១ ន រែតង ំង េស ច ញ់ ៥អងគឺ៖  ព េតេ េ យ សកេខតកំពង់ យ ១  ព សួ ៌ េ ក េ យេខតេ ធ ត់ ១  ព សីធ េតេ េ យ សកេខត ភំ ១  ព ពិសុេ ក េ យេខត ំង ១  ព អរជូន េ យ សកេខតត ូងឃុំ ១។ េខត នីមួយៗ តវែបងែចក េ ចន សក ែដល គប់ គងេ យ េម សក ។ េហយេម សកនីមួយៗទំនង តវែចក ឃុំ ភូមិែដល ន េមឃុំ និងេម ភូមិែដល ន េមឃុំ និងេមភូមិ អក គប់ គង ។ គ.អំពីកងទ័ព ១. រេរ បចំកងទ័ព កុងសម័យេ ះកងទ័ពែខរ តវែបងែចក កងទ័ពេជងេ ក និងកងទ័ព េជងទឹក ។ ១.១ កងទ័ពេជងេ ក
  • 37. កងទ័ពេជងេ ក សិតេ េ មអំ ចដឹក ំរបស់ ឧក ៉ច កី េហយ តវែបងែចក ៤ ពួក៖  ពួក ទ័ពដំរី ១  ពួក ទ័ពេសះ ១  ពួក ទ័ពរថ ១  ពួក ទ័ពេថរេជង ១ ទ័ព ំង ៤ ពួកេនះរួម េ េ កឲ េ ះេ ចតុរង េហយ តវ ន ជ រចិឹមទុកឲ នេ ប ំ រ និច ។ ទ័ពដំរី ៖ ដំរី សត ហនៈ ដ៏សំ ន់ ។ កុងសម័យបុ ណ េគ ចេ ប ប សត ដំរី េ នឹងរថេ ះសពៃថ ន កុងេពលេធចម ំងេគេ បសតដំរី កុង រ ដឹក ំ និងកុង រលុកចូល យទ័ព ងស តវ ។ ទ័ពេសះ និង ទ័ពរថ ៖ ទ័ព ំងពីរ បេភទេនះេឡងេស បតីេជងេ ក មួយ ។ េសះ សត ហនៈ ១ ែដលេគនិយមេ ប ស់កុង រេធស ម េ ះ នេល ន ត់ រ ន ប់ ន់េពលេវ ។ ទ័ពេថរេជង ៖ គឺសំេ យកពួកេស នែដលមិន តវជិះដំរី េសះ ។
  • 38. ១.២ កងទ័ពេជងទឹក ទ័ព បេភទេនះ តវសិតេ េ ម រដឹក ំរបស់ ឧក ៉ ក េ ម ។ េរ ង ល់ ំ ទ័ពេនះ តវ បជុំេធសមយុទដូចទ័ពេជងេ កែដរ េឃញ ន ម េធេរ ងមកដល់សម័យបចុប ន ែត យេ រ ប ំងទូកស ប់េមល េលង កុង ឪ សបុណ បែណត បទីបបូ ពះពុទ ទ និងបុណ បូ ពះចន េ វិញ ។ ១.៣ ចំែណកទ័ព មឯក រខះ និង ម រ វ វរបស់អក បវតិ សែខរ ពិេសស រ វ វ ង បវតិ សែខរ េយង ចដឹងពី រែបងែចកទ័ពែខរ េ ះ ងេជងេ ក កី ងេជងទឹកកីដូចតេ ៖ ពួក៖ េនះ ឯក ពតូចបំផុតៃនកងទ័ព ន េមពួក ក់ អក គប់ គង កម៖ ន េម ឫ យ កម ក់ អក គប់ គង ។ កងរយ៖ ន នចំនួន ១០០ ក់ េ ប ប ននឹងអនុេស ធំ ១ កុង េពលសព ៃថ ន េមប ប់ ក់ អក គប់ គង ។ កង ន់៖ ន នចំនួន ១០០០ ក់ នេមប ប់ រ ក់ អក គប់ គង ។
  • 39. កងទ័ពតូច ៖ ន នចំនួន ១០០០០ ក់ ន េមប រ កងពល ក់ អក គប់ គង ។ កងទ័ព ឫ កងទ័ពធំ ៖ ន នចំនួនមួយែសន ក់ ន េមប រ កងទ័ព ក់ អក គប់ គង ឫ ពះ អងឯងែតមង េមប រ ។ ១.៤ ទ័ពបិ ច កុងករណី ខះ េ យទ័ពមនុស នចំនួនមិន គប់ ន់ េគ ចពឹង ក់ ដល់ពួកទ័ពបិ ច ឲ មកជួយយក ន ។ េរ ងេនះ នលកណៈអ រ បនិច ជពង វ ែខរ នកត់ ទុកមក េហយ នលំ ំ ពឹតិ រណ៍ បវតិ សមួយ ៉ងពិត កដ ។ ៉ង មិញ េ គ.ស ១៥១៦ ទ័ព ង េសចកន នេដញ មទ័ព ពះ ចន េហយេ េ មព័ទប យេ ធ ត់ អស់រយៈេពល ១២ែខ ែត យលុកចូលពុំ នេ ះ ។ េ ះ េពជ នេធពលិកមបូ ជីវិតេ េកណទ័ពបិ ចេ យ េ តចូលេ កុងរេ មួយែដល នេ តសុទែត វុធ សចៗ ។ ដូេចះេយង ចសនិ ន ន េយង នដឹងអំពីទ័ពែដល នេ សម័យេ ះ េតទ័ពែដល នេរ ប ល់ ងេល េ ះ ំង ៉ងដូចេមច ។ ២.េ គ ងស វុធ និងយុទូបករណ៍ ទំព័រ ១៨៤ ដល់ ១៨៩
  • 40. េគសេងតេឃញ នេ គ ងស វុធខះ របស់េសច ទង់ ជ ឫ របស់េសច ញ់ និងស វុធខះ េទ ត ចេ ប ទូេ កុងកងទ័ព ៖  ពះខ័ន ជ ឫ ពះខ័នជ័យ និង ពះលំែពងជ័យ  ពះខ័នរង ឫ ពះខ័នជ័យ សី នរូបតូច ង ពះខ័ង ជ ។  ពះខ័នេសច ញ់ ែដល ពះ ទង់ ប នឲ េសច ញ់ ែដល េចញេ ឈ រ តត សក ។  ធូ វុធមួយស ប់ ពះ ផង ស ប់េ បទូេ ផង   ទួន នលកណៈ បែហល នឹងលំែពង ែបកែតេ គល់ដង នភូ  វ ែវង, វខី, ក់ ច ូក , លំែពង ខី ,លំែពង ែវង, ដំបង, ែខល , កឹស,  ំេភង តូច ំេភង ធំ វុធែដលេ ចនែតទិញពីពួកអឺរ៉ុបេ សក ៉ យូ។ ចំែណកឯយុទបករណ៍េគេឃញ ន៖  វេ ះ គឺ វេ បែដក នែតេសចសឹក និងពួកេមទ័ព េមកង េ ប ស ប់ រ រ ពញ និង វ លំែពង ។  វយ័ន ៖ គឺ វៃដខី េហយ នគូរ យ័ន ប ុ ះ ច់មន គម
  • 41.  យ័នេតជៈ ឫ កែន ងយ័ន ៖ គឺ សំពត់ ៤ ជង េហយ នប ុ ះមន គម ។  ទង់ តិ៖ ទង់ស ប់ តិែខរ ។  ទង់ម ជ៖ ទង់ស ប់េសច ទង់ ជ  ទង់ជ័យ ៖ ទង់ ប ំកងទ័ព ។  សរជ័យ ៖ សរែដលេ បកុងចម ំង យស ប់ បជុំពល និងស ប់ ប សឲ េរហ៍ពលដឹង នជ័យជំនះេហយ ។  គងជ័យ ៖ ស ប់េ បកុងក ួនទ័ព ។  េភងសរ ។ ៣.ចម ំង ៣.១ បេភទចម ំង កុងសម័យ លែដលេលកយកមកសិក េនះ េគសេងតេឃញ ន ចម ំង ៣ បេភទដូចតេ េនះ ៖ ចម ំង ឯងកុង សក ចម ំង បេភទេនះ សុទែតប លមកពីវិបតិកុង ជវង ។ ចម ំងរ ង ពះ សី សីសុរិេ ទ័យ សីធម និងចម ំងរ ង សីសុគនបទ េស ចកន ចន សុទែត ចម ំង ឯងកុង សក ំងអស់ ។
  • 42. ចម ំងរំេ ះទឹកដី ប់ពីស.វទី ១៣ េរ ងមក ែខរេយង តវ ត់បង់ទឹកដី ប់ពី លទំ បៃន ទេនេម ម រហូតមកដល់ ពំ បទល់េខត ត់ដំបង េស ម ប ។ ប់ ំងពី រជ ល ពះ សី ដល់រជ ល ពះ ស ទី ១ ែខរេយងែតង នេលកទ័ព េ យរំេ ះយក េខតែដល តវ ត់បង់េ កុងក ប់ៃដេស ម េ ះ នមកវិញ ។ ចម ំង រ រ តិ កុងករណី ខះ ជន តិជិត ង នេស ម វ នេលកទ័ពចូលមក យ ែខរកុងបំណង ព ងីកទឹកដីរបស់េគ េ យេគយកេលសេផ ងៗ ។ េ យ ពះ ចន ទង់ បែកកមិន ពម យដំរីស ពះេ េស ម នេលកទ័ពចូល យ ែខរ ពីេលក េលកទី១ េ េស ម ប េលកទី២ េ េ ធ ត់ ។ េ យមក កុង រជ ល ពះ បរម ទី ៤ េ យ បជល់ដំរី ញ់ែខរ េសច វ នេលកទ័ព ចូល យែខរពីរេលក ។ ប៉ុែន ំងទ័ពេស ម ំងទ័ព វ សុទែត តវទទួល ប ជ័យថយេ វិញ ំងអស់ ។
  • 43. ៣.២ យុទ ស និងកលយុទ ទូេ េគសេងតេឃញ េ ះេ កុងចម ំង បេភទ ក៏េ យ សុទែត នេ លេ ចម ំងែតមួយ គឺយដេណ មយកទឹកដី និង ប ស េហយ បសិនេប យយកមិន នទឹកដីេទ ក៏េគខិតខំេក រយកឲ នមនុស មក ងេគែដរ ។ េ យេហតុេ ះេហយេទបេយងេឃញ េ កុងរងង់ ពំែដនទឹក ដីែខរសពៃថេ នជន តិបរេទសខះ ែដលរស់ នរហូតមក ដូច ជន តិ ភូ េ ៃប៉លិន េខត ត់ដំបង ជន តិ វ េ យណ៍េ ភំ េដម ។ េ កុង រេធចម ំង ំងបី បេភទដូច នេ លរួចមកេហយេ ះេឃញ េគេ ចនែតច ំងេ យទល់មុខ គឺ គូបដិបក ំងសង ងេលកទ័ពធំេ តទល់ េលសមរភូមិែតមង ។ ៣.៣ សកម ពចិត សកុងេពលេធចម ំង ទំព័រទី ១៨៩ ដល់ ១៩៣ កុងេពលេធចម ំង េម ងៗែតងែតផល់រ ន់េស នែដល នថី ៃដ េដម ី រេលកទឹកចិត េ េពល កស មមងៗ ែតងែត ន រ បឡង ថីៃដ េហយេបេ ះ ន េស ន េហយ យសស័កិទព សម តិ រ ន់ មិន ន់ែត ន តឹមេ ះេ ះេទ ែត នដល់ គ រខួនេទ ត ។
  • 44. េ រដូវស េគេ ចនែត ពមេ ព ង រំ យកងទ័ព េបកឲ ន ត ឡប់ េ ជួបជុំ បពនកូនផង និងឲ នឪ សេធែ សចំ រ យកេស ងចិឹម គ រ និងចិឹមកងទ័ពតេ េទ ត ។ កុង រេធចម ំង េគែតងែតេចញប ម មមិនឲ នេ រំេ ភ ជិះ ន់ បន់យក ទព សម តិពី ប សេឡយ ។ េប នជន េលសច ប់េធឲ សេ ក យ េ ះនឹង តវទទួលទណកមរហូតដល់ តវ ប រជីវិត ។ ឃ.ជីវ ពសងម ១. ក់សងម េ ះបីែខរ នទទួលឥទិពលពីឥ កុង រែបងែចកមនុស កុងសងម វណៈ ក៏េ យ ក៏សងមែខរពុំ នលកណៈដូចសងមឥ េបះបិទេទ ។ ៉ង មិញ កុងសងមឥ េគ នែបងែចកមនុស ៤ វណៈ គឺ  វណៈទី ១ វណៈ របស់ពួក ហណៈ  វណៈទី ២ វណៈរបស់ពួក ក តិយៈ  វណៈទី ៣ វណៈរបស់ពួក ៃវស ៈ  វណៈទី ៤ វណៈរបស់ពួក សូទៈ
  • 45. ១.១ ជវង នុវង ផុយពីសងមឥ កុងសម័យែខរគឺពួក ក តិយៈ អក គប់ គង បេទស ក់សងមែដលខស់ ងេគ ។ តំែណងធំៗ ំងប៉ុ នេ ចនែត នពួក ក តិ យៈ អក ន់ ប់ ។ ១.២ ពួកម នី ពួកេនះ នឯកសិទិេ ចន ដូច មិន ច់បង់ពន និងមិន ច់បំេពញកិច រ រណៈ េដម ។ ពួកម នី ន់ខស់ និងពួកេ យ សក សុទែត ន ពះ ែតង ំងេឡង េហយ តវេធស បណិ ន េ ះ តង់បេ ម ពះអង និច ។ ១.៣ បពជិត គូ៖ េ ះបីែខរែលង ន់ ស ហណ៍េទ តេហយក៏េ យ ក៏ ពះ ម ក តែខរពុំ នេ ះបង់េ ល ំង សងនូវ បៃពណី ង ស ហណ៍ផងេទ ។ េ យេហតុេ ះេហយេទបេគេឃញេ កុង ពះបរម ជ ំង នូវវត នរបស់ពួក គូែដល កូនេ របស់ ហណ៍បុេ ហិត លពីសម័យ មុនៗ នសម័យអងរ េដម ។
  • 46. ១.៤ អក េគ ចេ ប បេធ បពួកេនះ េ នឹងពួក ៃវស ៈ េ កុងសងមឥ ។ ពួក េនះេគសំេ យក ប សទូេ ែដល បកបរែ សចំ រ លក់ដូរ េន ទ េដម ។ ១.៥ ខុំ េគ ចេ ប បពួកេនះ េ នឹងពួក សូទៈ េ កុងសងមឥ ។ នខុំបី បេភទ ៖ ខុំេសច ៖ ជនែដល ក់ខួន ខុំេសច គឺពួកេឈ យស ម ជន ប ពឹតបទ ឧ កិដជន អកេ សឧ កិដែដលរត់រួច ស ប់េគ េធ ក់បនំ ដុតផះ សី ែដល នស យ តវបីស ប់ និងកូនពួកខុំរបស់េសច ។ ខុំវត ៖ ខុំ បេភទេនះេ នេ ះម ៉ងេទ តេ ពល ពះ ឫ ពល ពះរតនៃត ។ ខុំេគ ៖ ពួកេនះគឺ ខុំកំដររបស់ពួកអក ឫពួកម នី ។ នៈេនះ តវ ន េ ជន ែដលជំ ក់បំណុ លេគ េហយ ន ក់សងវិញ នេ ពួកេឈ យ ស ម ឫពួក សកភំែដលេគេ ប់យកមកេ យបងំ ។ ពួកខះ ចរំេ ះខួន ន ែត នខះមិន ចរំេ ះខួនេឡយ ។
  • 47. ២. ររស់េ និងេសដកិច ទំព័រ ទី ១៩៣ ដល់ ១៩៦ ររស់េ របស់ ប នុ សកុង សក នសនិ ព និងកុង សក នចម ំង ំងជល់េឃញ នលកណៈខុសែបក យ ស់ ។ ទូេ េគេឃញ ប នុ ស ន តពកិច តវ បង់ពន ជូន ជ រ ។ ម ៉ងេទ ត ប នុ សែតងែត តវេកណឲ បំេពញកិច រធំៗ ដូច េលកផូវសង់ ន ជីកៃព ជីកអូរ េលកទំនប់ ។ល។ ស ប់បេ ម បេ ជន៍រួម និងកិច រខះេទ តស ប់បេ មផល បេ ជន៍របស់ ពះ ។ េ ពីកិច រ ំងប៉ុ ន ែដល តវបំេពញដូច នេរ ប ល់រូចមកេហយ េនះ ពួកយុវជនកុង ពះ ច ក តវ ប់កំែណន នេ កំែណន េទ ត ។ េ េពល សក នចម ំង ពួក ន បេភទេនះ តវែតេកណឲ ចូលបេ មកុងកងទ័ព មៗ ។ កុងវិស័យេសដកិច េគសេងតេឃញ នសកម ពេផ ងៗដូចតេ ៖ កសិកម ៖ កសិកមទំនង សកម ពេសដកិចសំ ន់ ងេគ េ ះេគ នសេងតេឃញ អកដឹក ំ តិែតងែតយកចិតទុក ក់នឹងប ទឹក ស់ ។ ណិជកម៖ េ យ ទេនេមគង ផូវគម គមន៍មួយ ៉ងសំ ន់ កង ចតុមុខក៏ យេ កំពងែផមួយែដល ន ឈ ួញបរេទសេចញចូល លក់ដូរ
  • 48. ំងពីរជ ល ពះ បរម ទី ២ េ ព ៉ត េម៉ះ ។ សិប កម និង ឧស ហ កម ៖ ឧស ហកមែដលសំ ន់ ងេគ ទំនង រសែដក ។ ឧស ហកម បេភទេនះ នសនុះ ំងេ យ ន រទំនុកប មងពី ពះចន ។ ប៉ុែនរបរ េ បែដក វតុ តុេដម នរបរដំែដក េដម េឃញ នសកម ពរួចេ េហយ ំងពីរជ ល ពះ ទ េ ព ៉ត េម៉ះ ។ ៣. ជំេន និងទំេន មទ ប់ េ ះបីេ សម័យេ ះ ពះពុទ ស ន ជត បចូលកុងសងមែខរ េហយក៏េ យ ក៏ជន តិែខរេយងពុំ នលះបង់េ លនូវជំេន េដមរបស់ខួន េឡយ ។ កុងវិស័យជំេន េលេ ចេនះេគេជេទ ត េដម ី ងទំនប់ទឹកឫ ពះ វិ រឲ ប់លេគ តវយកអកេ សអស់ជីវិតេ កប់េ មទំនប់េ ះ ឫ េគ តវ កេ ចេ ប់ តសសរ ពះវិ រ ។ ម ៉ងេទ ត ែខរេ គប់ ន់ ក់សុទែតយល់ រយល់សបិ រ ស់ឲ ដឹងមុខពីេហតុ រណ៍ែដលប មងនឹងេកតេឡង េ ៉ ះ េហយេគែតងែត ឲ េ រទស ន៍ យេមលមិន ែដល ន ពិេសស កុងមជ នបរម ជ ំង ែដលពួកេ ម នីមួយ បេភទ ំែតបំេពញមុខ រ ងទស ន៍ យេនះឯង ។
  • 49. បុណ ចូល ំថី ទំនង ពិធីបុណ សំ ន់ ងេគ ពីេ ះេ ះបី នេកត ចម ំង ឯងក៏េ យ ក៏េគ តវ កចម ំងេ ះសិនេដម ី នេរ បចំពិធីបុណ េ ះ ។ ឯពិធី បុណ អុំទូក ឪ សមួយែដលេគេធ រ ប ំងទូក លយ កេ ងធំ ទូក បទីប និងអុជ ំ ជច ។ េគ េធដូេចះ គឺេដម ី យេ ពះចងូម ែកវ ែដលតមល់េ ពិភព គ ឯ រអុជ ំ ជចរ គឺះ យេ ចូ មណី េចតិយ ែដលតមល់ ពះចងូមែកវេ នៃត តឹង ។ ង.វប ធម៌ ១.អក រ អក រសិល ៍ ទំព័រ ១៩៦ ដល់ ២០០ គួរគប ីរំឮកេឡងវិញ ប់ ំងពីេដមស.វទី ១៤េរ ងមក េគពុំេឃញ នសិ រឹកេ បេទសែខរេទ តេទ ។ លុះដល់មករជ លរបស់ ពះចន េ ះបីេពលេ ះ ជ នីពិត កដ ំងេ កងលែងកក៏េ យ ក៏ ពះ ែខរ ែតងនិយម ំពួកបរិរេ គង់េ តំបន់អងរ ហូរែហេរ ងមក ។ គឺកុង សម័យេ ះេហយែដលែខរ នក ងសិ រឹកេឡងវិញ ។ ែដលេ បកុងសិ រឹក ំងេ ះ ែខរធម កុងសម័យ ក ល ន ក េពចន៍បុ ណ យឡំខះែដរ ែតេយង ចេមលយល់ េសចកី នេ ចន ។ រគួរឲ យេពក ស់ សឹករឹត និង ំង
  • 50. កុងសម័យែដលេយងេលកយកមក សិក េនះ តវវិស ត់បង់េខចខិអស់ េ ចន េនះទំនង មកពីស តវជិត ង លែដល ចូលមកលុកលុយ សកេទស េយង េគ ំ ដឹងជ ូនយកេ ទុក ទព សម តិ ល់េ េហយម ៉ងេទ ត បែហល តវេភងេឆះកុង នស មេ ះេហយ ។ ២. ស និងលទិេផ ងៗ ២.១. ពះពុទ ស កុងសម័យេ ះ ចំនួនវត ម នេកនេឡង លំ ប់ ។ ពះ ម េថរ ែដល ន ទីេមល រខុស តវេល រេរ បចំ ង ស និងេលវត មេ កុងេខតនីមួយៗ ែលង នលទ ពបន រ គប់ គងេ ះតេ េទ តេហយ ។ គួគប ីប ក់ម ៉ងេទ ត ពះសង និងវត មកុងសម័យេ ះ ន មុខ រ ៉ងសំ ន់កុងវិស័យសងមកិច ។ ៉ង មិញ ពះសង ពុំែមន ន់ ែត ែ សបុណ ប៉ុេ ះេទ ែត ពះអង អកអប់រំ ផល់ចំេណះវិ គប់ែបប ៉ង គិត ំងចំេណះ ងមុខរបរផង ដល់ពុទបរិស័ទេជងវត ។ ២.២. ស គិស ជន តិអឺរ៉ុប នពួកព័រទុយក័ល និងេអស ៉ញ េដម នប៉ុនប៉ងយក ស គិសមកផ យ កុង បេទសែខរ ប់ពី ក់ក លទី ២ ៃន ស.វទី ១៦ ។ េ ះបី ពះ ែខរ គេ ចន ទង់ នទទួល ក់ ក់ និងផល់ជំនួយេផ ងៗ
  • 51. េ ចនដល់អកផ យ ស កុងបំណងឲ ពួកបពជិតជួយេធអន គមន៍សុំ ជំនួយ ទ័ពមកទប់ទល់នឹងស តវ ងកុង និង ងេ បេទសក៏េ យក៏ រ ប៉ុន ប៉ងផ យ ស ថីេនះែតងទទួលប ជ័យ គប់េពលេវ ។ ២.៣. លទិបុគលនិយម េ សម័យអងរេយង នេឃញ ប់ ំងពីស.វទី ៩ ដល់ស.វទី ១២ េគ នភ័សុ ង េ ចនែដលប ញ ពះ ែខរ ន ន់លទិបុគលនិយម សបេពល មួយ នឹងលទិេទវ ជ ។ េ សម័យែដលេយងេលកយកមកសិក េនះ ជពង វ ផល់ភ័សុ ង លទិេនះេ ែត នសកម ពបនេ េទ ត ។ ៣.សិល ៈ សិល ៈែខរេ ចន នទំ ងក់ទំនងជិតសិទ មួយនឹង ស ។ េ យ េហតុ េ សម័យេ ះែខរ នជំេន ស៊ប់ែតេ េល ពះពុទ ស សិល ៈ ែខរក៏ នលកណៈេ រទន់េ ម ស េនះែដរ ។ កុងវស័យសិល ៈដែដលេនះ នបរេទស ក់ ន ប់ រមណ៍ ៉ង ំងេល ពះពុទរូប ទង់េ គ ង ក់ពីេឈ  ឫ ពីថ ែដល នតមល់េ កុង ទអងវតសពៃថ ។ បរេទសេនះយល់ ពះពុទរូប ំងេ ះ ចប ញ ឲ េឃញនូវរច បថ ំង យៃនសិល ៈែខរកុងសម័យេ យអងរ ។
  • 52. ជំពូកទី ១២ បេទសែខរេ សតវត រ៍១៧ និង ១៨ វបតិកុង ជវង ែខរ និង រេ ជតែ ជករបស់យួន ទំព័រទី ២០១ ដល់ ២០៥ មកដល់សតវត រ៍ទី ១៧ បេទសែខរ នេបកទំព័រ បវតិ សថីមួយ ែដលេ រេពញេ េ យេមេរ នជូរចត់ ស ប់ឲ ប ជនែខរយកេ តិះរីះ ពិ រ រកេហតុផល េហយ ញយក រពិេ ធន៍ពីសកម ពរបស់ដូន ខួន កុងបំណងេធ ៉ង កុំឲ ក់េ កុងេរ ង ស់ដែដលេទ ត ។ ក. បតិកម ប ំងេស ម និងចំណងេម តី ព មួយយួន ១. ពះបរម ទី ៨ សីសុរិេ ពណ៍(១៦០៣ - ១៦១៨ ម បភពអឺរ៉ុប និង បភពែខរ នផល់ព័ត៌ នែបក បនិចអំពី រែដល ពះ សីសុរិេ ព័ណ៌ វិល តឡប់ចូល តុ បេទសវិញ ។ ប៉ុែន ជពង វ ែខរ ំងអស់ ននិ យ សប ែដល ពះ សីសុរិេ ព័ណ៌ នេធ តុភូមិ និវតន៏េ ះ គឺេ យ រ រ នសំណូមពរពី ពះអយ ររបស់ ពះអងចំេ ះ ពះេ េស ម កុងបំណងឲ េសចមិន បកបេ យទសពិធ ជធម៌ ។ ពះបរម សីសុរិេ ពណ៌ ទង់ នេធសនិ វកមឲ បេទស ន ប បេឡងវិញ ក៏ប៉ុែន បេទសែខរ តវទទួលឥទិពល ៉ង ំងពីពួកេស ម ។
  • 53. បតិកមមួយ នផុះេឡង ប ំង នឹង រទទួលយក ទំេន មទ ប់េស មមកបងំ ឲ ែខរេ ប េហតុប ល ឲ ពះ ទង់ ក់ ជេ គ.ស ១៦១៨ យេ ពះ ជបុ តច ង គឺពះ ជ័យេជ ។ ១.១. ទំ ក់ទំនង មួយយួន ប៉ុែនគួគប ីប ក់ែដរ េ ះបី ពះអង ទង់ នប ូនឥទិពលេស មមក កុង បេទសែខរក៏េ យ ក៏ ពះបរម សីសុរិេ ពណ៌ ទង់ ននឹងគិតេ ដល់អ គតរបស់ បេទស តិែដរ ។ ពះអង ទង់ នេឈ ងយល់ ឥទិពល របស់េស មមកេល ពះអងេ ះ នទមន់ ំង ស់ ។ េ ៉ ះេហយេដម ី េ ះ បេទសឲ េចញ ផុតពី ក ុ ំឥទិពលេស មេ ះ ពះអងពុំ នេធ រ ក់ទង មួយជន តិអឺរ៉ុបដូច ពះ មុនៗេទ តេទ ែត ពះអង នេ ចង នេម តី មួយយួនវិញ េ យ ទង់ នបំណងយកឥទិពលយួនេនះេ ទប់ទល់នឹងឥទិពលេស ម ។ គួគប ី ប េ យពី នរំេ ះខួនេចញផុតពីនឹមចិនអស់រយៈេពល ងមួយ ន់ ំ មក េសចយួនកុង ជវង លី នេផម រ យលុក បេទស ចម ៉ ប់ពីស.វ ទី ១១ តេ ។ ដូេចះ េយងេឃញ េ ស.វទី ១៧ េនះ យួន ន យ ម អំ ច មួយ អកេ ជិត ងរបស់ែខរេយង ។ គឺកុង លៈេទសៈេ ះេហយ ែដល ពះ
  • 54. បរម សីសុរិេ ពណ៌ នេ ចងសម័នេម តី មួយយួន េ យសីដណឹ ង បុ តីេសចយួន េដម ីេរ ប ភិេសក មួយ ពះ ជបុ តច ង ម ជ័យេជ ។ ១.២. ទំ ក់ទំនង មួយជន តិអឺរ៉ុប ចំេ ះទំ ក់ទំនង មួយជន តិអឺរ៉ុប ែខរ ន ល់ជន តិអង់េគស េលកដំបូងេ គ.ស ១៦១២ េ ះេ ំ េ ះជន តិអង់េគសទី ១ េ ះ Peter Floris នេធដំេណ រ មដងទេនេមគង េហយ នមកដល់ កងភំេពញ េ ែខកក ។ ក៏ប៉ុែនរហូតមកដល់ គ.ស ១៦៥១ េទប កមហ៊ុនេ ះ English East India Company នយកចិតទុក ក់ ំងកុង រេធជំនួញ មួយ បេទស ែខរ ។ ២. ពះ ទជ័យេជ ទី២ ( ១៦១៨-១៦២៨) ទំព័រទី ២០៥ដល់ ២១១ ពះជ័យេជ នេឡងេ យ ជ េ គ.ស ១៦១៨ ។ ពះអនុជតវ ន ំង ម ឧប ជ េហយទទួល ពះ ម ពះឧទ័យបរម ។ ឯ ពះ បិ េ កគង់េ ឧភេ ជ ប៉ុែនេ ំ េ យ ពះអងក៏េ យទីវងត េ កុង ពះជនយុ ៦៤ វស េ ពះ ជ ំង ឯម ។ ពះ ទ ជ័យេជ ទី ២ ទង់ នេ ះបង់េ ល នូវទំេន មទ ប់េស ម េហយជំនួសវិញេហយ េដម ីប ញឲ េស មេឃញ ពះអងមិនទទួល ល់
  • 55. នូវអំ ចរបស់េស មមកេល បេទសែខរេទ ពះអងក៏េលក ជ នីពី ឯម េ ំងេ កង ឧដុង េ គ.ស ១៦២០ ។ េ គ.ស ១៦២៣ ពះអង ទង់ប ឲ ង ពះ េចតិយធំ េ ះ ពះ េចតិយៃត តឹង េ េលភំ ពះ ជទព េដម ី តមល់ ពះអដិ តុ ពះបិ ។ ២.១. ទំ ក់ទំនង មួយេស ម េ យ ពះ ទ ជ័យេជ ទី ២ ពុំ ពមទទួល ល់អំ ចរបស់េស មមក េល បេទស ែខរ ពះេ េស មក៏េលកទ័ពចូល យែខរេ គ.ស ១៦២២ ។ ទ័ព េស ម នេលកមកដល់ភំចុ ង ពះអង ំទ័ពេ តស៊ូប ំងកងទ័ព ំង ។ េស ម ក់ទ័ព តវែខរ ប់ ន េឈ យអស់ េ ចន េហយ ពះអងឲ េ េឈ យ ំងេ ះ េស មចុ ង ។ េ គ.ស ១៦២៣ េស ម នេលកទ័ពមក យែខរមងេទ តេ យមកប ររបស់ ពះេ សីធម ។ េលកេនះទ័ព េជងទឹករបស់េស ម នមកដល់ សក ម េហយ នេពប បយុទនឹងទ័ព របស់ ពះ ឧទ័យ ែដលេចញពី កងឧដុង នជ័យ ។ េស ម ញ់ ក់ទ័ពថយេ វិញ អស់េទ ត ។ ជពង វ ែខរខះប ក់ េ យមក ពះេ េស ម ទង់ ត់ឲ បុ ត ម ពះ េជ េលកទ័ព មេជងទឹកមក យែខរមងេទ ត ។ ពះឧទ័យ តវ ត់ឲ េចញតទល់េទ ត េស មមិន ៊នច ំងេលកទ័ពថយ ។ ពះឧទ័យ ទង់សុំចូល យ សកេស ម ែត ពះជ័យេជ ទី ២ ទង់មិនអនុ ត ។
  • 56. ២.២. ទំ ក់ទំនង មួយយួន េ គ.ស ១៦២៣ គណៈ េបសកកមទូតយួនមួយ តវ នប ូនមក កង ឧដុងកុងេ ល បំណងសូម ពះ ែខរ អនុ តឲ យួនបេងត គឹះ នជំនួញ េ ងត ូង បេទសែខរ គឺេ តង់តំបន់ ៃពនគរ កំពង់ កបី ពម ំងសូម អនុ តឲ នសិទិ ន់ ប់ កសួងគយេ តំបន់េ ះផង ។ រេ គយល់ ដល់អគមេហសី ំងេនះេហយ ក ជមញឲ ពះ ជ័យេជ ទី ២ ទង់ អនុ តយល់ ពម មេសចកីេសសុំរបស់េគ ។ ជន តិយួន នដឹកកូនជ ូន េ បបួល ចូលេ កុងទឹកដីែខរ ន់ែតេ ចនេឡងៗ ។ ប ប់មកេទ ត េ យយកេលស េដម ីជួយ ធរែខររក សនិសុខឲ ន បសិទិព ពះ េ កង េវ ទង់ នប ូនេមទ័ព ក់ឲ េ ឈ រេ តំបន់េ ះេទ ត ។ ចំេ ះ រែដលយួនេលក ចូលរស់េ កុងទឹកដីែខរ េលកដំបូងេនះ ន ជពង វ ែខរខះនិ យ េសចយួន ន ត់ទូតឲ សុំខីដីែខរ តង់ ៃពនគរ-កំពង់ កបី េដម ីហឹក ត់ នេធចម ំង មួយចិន េហយនឹង បងិលសងមកែខរវិញេ យរយៈេពល៥ ំ ។ ពួកយួនចំណូលថី ំងេ ះ លែដលមក ំងេ កុង បេទសែខរេ ចន ែតេ រស់េ តង់កែនង ែដល នជី តិល ដូច េ ម ំងទេន និង សឹង ំង យែដល មួយេហតុប លឲ ជន តិែខរសុខចិតលះបង់េ ល
  • 57. នូវ ទព សម តិ នែ សចំ រ ផះសំែបង សកភូមិេដម ីថយខួនេ រស់េ ឯ កែនងេផ ង េ ះពុំ ចរស់េ មួយពួកចំណូលថីែដល ន ទំេន មទ ប់ រេប បរស់េ ខុសែបកពី េពក ។ េ េពលែដល ពះ ទ ជ័យេជ ទង់េ យទីវងតេ េ គ.ស ១៦២៨ ភូមិគ ប់ពី ៃពនគរ និង ដូនៃណ េ ទល់នឹងអតីត ច កចម ៉ នសុទែតជន តិយួនមកេ សេពញអស់េ េហយ ។ ៣. ពះ ទ សីធម ទី ២ ឫ ពះ ជសំ រ េ ព តូ ល ពះជន២១ វស េ ព តូ ន ងេ បួសេ ឯ នគរវត ។ ពះ បិ ទង់ នទំនុកប មកផ ំផុំ មួយបុ តី ម ចនវតី ឲ កំ ត់ ពះ ទ័យ ទង់គិត នឹងបែងរ ជសម តិ យេ េពល ែដល កសិបទមក ។ តង់ចំណុ ចេនះឯក រខះនិ យ បុ តីែដល ពះអង នផ ំផុំឲ េ ព តូេ ះគឺបុ វតី បុ តី មួយអងចូវ េ វិញ ។ រែដល ពះ ទ ជ័យេជ េ យទីវងតេ ពួក មុឺន ន ង ពះ អនុជរបស់អងគឺពះ ឧទ័យ ឲ េឡងេ យ ជសម តិែត ពះអង បែកកពុំ ពម េ ះេឡយ ពះអង ន់ែតទទួល នៈ ឧភេ ជ ន់ ប់អំ ច បេ ះ សន ទ ំ ន ពះ េឡងេ យ ជ ។ អកុសល ពះឧទ័យ
  • 58. នគួច ពះហឫទ័យ បតិព័ទេលរូប ង ចនវតី ែដល តវ គូកំ ន់របស់ េ ព តូេ វិញ ។ េ គ.ស ១៦៣៣ ពះ ទ ធម ទី ២ ទង់ នេលកទ័ពេ យលុក ចូល កងនគរ ជសី ែតយកមិន ន េហយក៏េក រ គខះ ំចូល សកែខរវិញ ។ ពះ ទធម ទី ២ េ ព តូ ក តមួយអង ន យក ពះទ័យ ទុក ក់នឹងអក រ ស ។ ៤. ពះ ទអងទង េ ព នូ( ១៦៣៥-១៦៣៩) េ ព នូ ពះ ជបុ ត ពះ ទ ជ័យេជ ទី ២ ពះជន ន ២៣ វស នេឡងេ យ ជសម តិសង ពះ មេ កង ឧដុង នជ័យ ។ េ គ.ស ១៦៣៨ េ សក រ ំងេ គល ន របះេ រ ពះអងឲ ម ប ប ប អស់េ វិញ ។ ៤.១. ទំ ក់ទំនង មួយជន តិហុលង់ េ គ.ស ១៦៣៥ ពួកហុលង់ ន ប់យកសំេ របស់ែខរែដលផុកេពញ េ យទំនិញកុងែដនទឹក ។ ពះ អងទង ទង់ នត ៉ ពួកហុលង់ក៏ ន ែលងសំេ េ ះមកវិញ ។ ពួកមកថីេនះក៏ពុំ នទទួលផលលកុងកិច ររបស់ ខួន ដូចពួកមកមុនៗែដរ ។ ប៉ុែនពួកេនះ នេធឲ ពះ ឧទ័យយក ពះទ័យ ទុក ក់ ៉ង ំងកុងទំ ក់ទំនង ណិជកម និងហិរ វតុ មួយពួកហុលង់ ។
  • 59. េ គ.ស ១៦៣៨ ពះអង ទង់ នឲ កមហ៊ុនឥ ងេកតខី ក់ និងលក់ មក ណ៍េឈ ខឹមចនន៍និងភុកដំរីឲ ពួកហុលង់ ។ ៤.២. ទំ ក់ទំនង មួយយួន ជពង វ រែខរខះ ននិ យ េ គ.ស ១៦៣៨ ពះអងទង ទង់ នេត ន រយកដី ៃពនគរ-កំពង់ កបី មកវិញ ប៉ុែនអគមេហសីយួនរបស់ ពះជ័យេជ ទី ២ ទង់ នេធអន គមន៍សុំឲ ពន រេពលឲ នយូរបនិច សិន ។ ៥. ពះ ទបទុម អងនន់ ( ១៦៣៩-១៦៤១) ទំព័រទី ២១១ ដល់ ២១៥ លុះ ពះអងទង េ យទិវងតេ េ គ.ស ១៦៣៩ ពះអងនន់ ជ បុ តច ង ពះ ឧទ័យ ពះជន ន ២១ វស តវ នេលកឲ េឡងេ យ ជ សង ពះេរ មេ ជ នីឧដុង ។ េ គ.ស ១៦៤១ េ ព ចន ពះ ជបុ តេ ពះ ជ័យេជ ទី ២ េ យ អន់ ពះទ័យេ ះមិន នេឡងេ យ ជ នឲ បក ពួកចូលលុក ពះ ជ ំង េធគត់ ន ំងសេមចឧភេ ជនិង ពះបទុម ។
  • 60. ខ.វិបតិកុង ជវង ែខរ និង អន គមន៍របស់យួន បទឧ កិដែដល េ ព ចន ទង់ ន ប ពឹតេ ះ ប លឲ វិបតិថីេទ ត កុង ជវង ែខររហូតដល់ នចម ំង ឯងកុង សក េហយែដល ឪ សលឲ យួនលូកៃដចូលេ ជតែ ជកកុងៃផកុងរបស់ែខរ េលកដំបូង ។ ១. ពះ ទ ធិបតី ១ េ ព ចន (១៦៤១-១៦៥៩) េ យពី នេធគត់ ពះបិតុ និង ពះអនុជអយ រ ១េហយ េ ព ចន បុ តេ ពះ ជ័យេជ ទី ២ នេឡងេ យ ជសម តិេ កង ឧដុង នជ័យ េ យ ន ពះ មស ប់ ជ ពះ ទសេមច ពះ ធិបតី េ េពលែដល ពះជន ន ២៣ វស ។ ៃថមួយ ពះអង ងេ ក លេ ទេនធំ និង សី សនរ ដល់េពល តឡប់មកវិញដល់កំពង់ហួង ទង់ទតេឃញ សី ម េ ះ ម វ៉ៈ េហយេ យ តវពួក ម ក់េសហ៍បែនមផង ក៏ ទង់ បតិព័ទ ៉ង ំងេលរូប ង វ៉ៈ េហយេល ង សំឯកេទ តផង ប៉ុែន បៃពណី ត មវឲ ពះអង ន់ សនឥ ម ត់ចុងអង តិ និងយក ពះ ម Ibrahim ។
  • 61. ១.១.វិទ មួយពួកហុលង់ េ េពលែដល នេឡងេ យ ជ ពះ ធិបតី ទង់ នេផ ពះ ជ រលិខិតេ ជូនេ កេទ ភិ លហុលង់ វ េដម ីសុំេធ រ ក់ទង ៉ងជិតសិទិ មួយនឹង កមហ៊ុនៃន បេទសឥ ងេកត ។ ១.២. ទំ ក់ទំនង មួយយួន ពះ ធិបតីទី ១ ទង់ នេត ន រយកដី ៃពនគរ-កំពង់ កបី ពីយួនមក វិញ ពះអគមេហសីយួនរបស់ ពះ ជ័យេជ នេធអន គមន៍ថីេ យ សុំ ពន រេពលឲ នយូរតេ េទ ត ។ េ េពលែដល ពះអង ទង់ ជ ន១៧ វស គឺេ គ.ស ១៦៥៨ ពះ អងសូរ និង ពះអងតន់ ែដល ជបុ ត ពះឧទ័យ េហយែដល នេគចដុតពី ឧ កិដកមពីមុនេ ះ េ យពី ន ត់ម នីឲ េ ប ុ ះប ូល ស ស ត់ នេលកទ័ពេ ច ំង មួយ ពះ ធិបតី ែតច ំងមិនឈ ះ ក៏រត់េ ពឹង ក់ នឹងអតីតអគមេហសីយួនរបស់ ពះជ័យេជ ទី ២ ។ ក តីយួនេនះ ន ពះទ័យ េ កវេ ធ ៉ង ំងចំេ ះ ធិបតី ក៏ នទ នេសចែខរ ំងពីរអងឲ សុំ ជំនួយពីេ ះេ កង េវ ។