1. ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ
ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
• Ο Μέγας Βασίλειος ως:
• Θεολόγος
• Επιστήμονας
• Κοινωνικός μεταρρυθμιστής
• Παιδαγωγός
• Διδάσκαλος της Εκκλησίας
Ο Μέγας Βασίλειος σε μικρογραφία του
15ου αιώνα. Μονή Διονυσίου. Άγιον Όρος
2. Πατερικά κείμενα
• Ομιλία: «Εις το εν αρχή ην ο Λόγος»
• Ομιλία Α΄: στην Εξαήμερο
• Ομιλία Η΄: στην Εξαήμερο
• Ομιλία: «Προς τους πλουτούντας»
• Ομιλία: «Εις το καθελώ μου τας
αποθήκας»
• Ομιλία: «Προς τους νέους, όπως αν εξ
ελληνικών ωφελοίντο λόγων»
• Ομιλία: «Ότι ουκ εστιν αίτιος των κακών
ο Θεός»
4. Ο Βασίλειος ως Θεολόγος και Διδάσκαλος
της Εκκλησίας
Τμήμα Β3
Συντονιστής:
Κυριακουλόπουλος Ευάγγελος
Ότι ουκ εστιν αίτιος των κακών ο Θεός
5. Να μελετήσουν οι μαθητές την
ομιλία «Ότι ουκ εστιν αίτιος των
κακών ο Θεός» και να εντοπίσουν
μέσα από αυτό: α) τη φύση του
κακού β) την αιτία ύπαρξής του γ) τη
σχέση του Θεού με αυτό.
Μέθοδος
Προβλέπεται μελέτη του κειμένου και
χωρισμός του σε τρεις ομάδες εργασίας. Κάθε
ομάδα καλείται να ανιχνεύσει εντός του
κειμένου τα στοιχεία που τους ζητούνται από
συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο που τους έχει
δοθεί.
Τα πορίσματα της έρευνας των ομάδων
συστηματοποιούνται και αποδίδονται είτε σε
μορφοποιημένο κείμενο (word), είτε σε
πρόγραμμα παρουσίασης (powerpoint)
Σκοπός
6. • Γνωστικοί και παιδαγωγικοί στόχοι:
• Να έρθουν σε άμεση επαφή με ένα Πατερικό κείμενο
και να διερευνήσουν μόνοι τους την Πατερική
θεολογία του.
• Να ερμηνεύσουν το «πολύμορφο κακό» και να
εντοπίσουν την καθολική και διαχρονική παρουσία
του πάνω στον άνθρωπο και την κτίση
• Σύνδεση του κειμένου με το νόημα της Σχολικής
εορτής των Τριών Ιεραρχών
• Εξέταση ενός μεγάλου Διδασκάλου της Εκκλησίας
μέσα από θεολογικό, κοινωνικό, θεολογικό και
επιστημονικό πρίσμα.
• Εφαρμογή του ομαδοσυνεργατικού μοντέλου
μάθησης
• Διερευνητική προσέγγιση και αυτενέργεια των
μαθητών
• Αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο, σύνθεση και
παρουσίαση των αποτελεσμάτων με τη δημιουργία
λογισμικού παρουσίασης.
7. Ότι ουκ εστιν αίτιος των κακών ο Θεός
• Φύλλο εργασίας
Ομάδα Α΄
Παράγραφοι 1-5α
• Να εντοπίσετε στη σκέψη του Μεγάλου
Βασιλείου τα είδη του κακού, που
οφείλεται το καθένα και ποιος είναι ο
χαρακτήρας τους.
• Ποια παραδείγματα χρησιμοποιεί για να
περιγράψει τη σχέση του Θεού με το
κακό;
Ομάδα Β΄
Παράγραφοι 5β-7
• Πως ορίζει ο Μέγας Βασίλειος το κακό και με
ποια επιχειρήματα κατοχυρώνει την προέλευση
της ύπαρξής του;
• Ποια η αιτία του κακού και ποιο ρόλο
διαδραματίζει ο άνθρωπος γύρω από αυτό;
Ομάδα Γ΄
Παράγραφοι 8-11
• Ποια είναι η φύση του σατανά και ρόλος του
κατά το Μέγα Βασίλειο. Τι ακριβώς
σηματοδοτεί το τέλος της εξουσίας του;
• Ποιο περιεχόμενο αποδίδει ο Βασίλειος στη
γυμνότητα του ανθρώπου.
8. Να εντοπίσετε στη σκέψη του Μεγάλου Βασιλείου τα είδη του κακού, που
οφείλεται το καθένα και ποιος είναι ο χαρακτήρας τους.
9. Τα είδη του κακού
Κακόν τοίνυν το μεν ως
προς την ημετέραν
αίσθησιν, το δε ως προς την
εαυτού φύσιν
Το κακό χωρίζεται σε δυο κατηγορίες :
1. Το κατά φύση και
2. Το κατά αντίληψη κακό
10. 1. Tο κατά φύσιν κακό
Το μεν ουν κυρίως κακόν η αμαρτία,
όπερ μάλιστα εστι της του κακού
προσηγορίας άξιον, εκ της ημετέρας
προαιρέσεως ήρτηται
Το πραγματικό κακό είναι η αμαρτία ,
(εξαρτάται απόλυτα από την ανθρώπινη
βούληση).
11. 2. Tο ως προς τη δική μας αντίληψη κακό
Κακόν λέγομεν το ημίν
επίπονον και οδυνηρόν προς
την αίσθησιν, νόσον
σώματος, χρημάτων
ένδειαν….. Ων έκαστον ημίν
υπό του φρονίμου και
αγαθού δεσπότου προς το
συμφέρον επάγεται
Το κατά αντίληψη
κακό είναι εκείνο το
οποίο φαίνεται σε
εμάς κακό ,δηλαδή ότι
προξενεί σε μας πόνο
ή θλίψη.
12. Που οφείλεται το κακό.
Ειδέναι ότι οικονομία
τινί παραδίδωσιν ημάς
ταις θλίψεσι, κατά την
αναλογίας της
ενυπαρχούσης εκάστω
πίστεως επάγων
βασανιστηρίων
Tο κατά αντίληψη
κακό οφείλεται στην
οικονομία του Θεού.
13. Ο Θεός επιτρέπει το κακό.
1. λιμοί δε και αυχμοί και επομβρίαι,
κοιναί τινές εισί πληγαί των πόλεων
και εθνών, του κακού την αμετρίαν
κολάζουσαι.
2. πόλεων αφανισμοί, σεισμοί,
πολυάνθρωποι φθοραί, η εξ
οποιασούν αιτίας επιγινόμεναι, εις
τον των υπολειπομένων
σωφρονισμόν γίνονται
3. τους λοιπούς σωφρονεστέρους τω
υποδείγματι πεποιήκασιν
Ο Θεός επιτρέπει τα δεινά
διότι:
• Έτσι περιορίζεται η
υπερβολή του κακού.
• Έτσι επιτυγχάνεται
σωφρονισμός των
ανθρώπων
• Έτσι επιτυγχάνεται ο
παραδειγματισμός και η
αποφυγή του κακού
14. Το κακό αποτελεί οικονομία του θεού
1. των δε λοιπών κακών τα μεν ως
αγωνίσματα εις επίδειξιν ανδρίας
προβάλλεται
2. τα δε ως θεραπεία των
ημαρτημένων
3. επί τω σωφρονεστέρους ποιήσαι
τους προς αμαρτίαν ευολισθήτους
Τα δεινά θεωρείται πως
αποτελούν οικονομία του Θεού
διότι:
1. ο άνθρωπος αποδεικνύει τη
δύναμη και την υπομονή του
2. ο άνθρωπος θεραπεύεται
από τις αμαρτίες του
3. Γίνονται αφορμή μετάνοιας
15. 1ο παράδειγμα περιγραφής της σχέσης του Θεού με το κακό;
• Ως ουν ευεργέτης ο ιατρός, καν
πόνους, καν αλγηδόνας εμποιή τω
σώματι τη νόσω μάχεται, ουχί τω
κάμνοντι, ούτως αγαθός ο θεός ο
την σωτηρίαν τω παντί δια των
μερικών κολάσεων διοικούμενος.
• 2. όταν δε κρείττον αποδειχθή της
θεραπείας το πάθος, αναγκαία
γίνεται του αχρειωθέντος η
αλλοτρίωσις, ως μη δια συνεχείας
την νόσον βαδίζουσαν επί τα καίρια
προσελθείν.
Ο γιατρός ως ευεργέτης είναι εκείνος ο
οποίος θα σώσει τον άνθρωπο από τις
ασθένειες .Η θεραπεία του μπορεί ακόμα
και να χρειαστεί τον ακρωτηριασμό ώστε
η ασθένεια να μην μολύνει το υπόλοιπο
σώμα .Έτσι και ο Θεός , ως ο γιατρός, για
να σώσει τον άνθρωπο από τις αμαρτίες
του χρειάζεται κάποτε να εφαρμόσει
κάποια «σκληρή» θεραπεία.
16. 2ο παράδειγμα περιγραφής της σχέσης του Θεού με το κακό.
• Σκεύη, νόει ότι προς τι χρήσιμον
έκαστος ημών πεποίηται…..
• Σκεύος οργής, ο πάσαν την του
διαβόλου ενέργειαν, ώσπερ αγγείον,
χωρήσας και δια την εγγενομένην
αυτώ εκ της φθοράς δυσωδίαν ουκέτι
αχθήναι προς χρήσιν δυνάμενος, αλλ΄
αφανισμού μόνου και απωλείας άξιος.
Ένα σκεύος λόγω της πολυχρησίας
του αχρηστεύεται και πετάγεται. Έτσι
και ο Θεός τον άνθρωπο που δεν
μπορεί δια της συσσώρευσης της
αμαρτίας να σωθεί, συμφέρει τότε να
τον εξαφανίσει.
17. Πως ορίζει ο Μέγας Βασίλειος το κακό και με ποια επιχειρήματα κατοχυρώνει την
προέλευση της ύπαρξής του;
18. Ορισμός του κακού
• Στέρησις γάρ αγαθού εστι το κακόν.
• Όσον γαρ αφίστατο της ζωής, τοσούτον
προσήγγιζε τω θανάτω ζωή γαρ ο θεός,
στέρησις δε της ζωής θάνατος.
• Το κακόν ουκ εν ιδία υπάρξει εστιν, αλλά τοις
της ψυχής πηρώμασιν επιγίνεται
• Ούτε γαρ αγέννητον εστιν, ως ο των ασεβών
λόγος, ομότιμον τη αγαθή φύσει την πονηράν
• Ούτε μην γεννητόν. Ει γαρ πάντα εκ θεού,
πως το κακόν εκ του αγαθού;
• Το κακό είναι η έλλειψη
του καλού.
• Ο Θεός είναι η ζωή και ο
θάνατος είναι η στέρηση
της Ζωής.
• Το κακό δεν είναι
αυθύπαρκτο.
• Το κακό δεν είναι αγέννητο.
• Το κακό δεν είναι γεννητό.
19. Φύση του κακού
• Ου τοίνυν το κακόν τοις καλοίς
συνεκτίσθη.
• Ουδέ η νοητή κτίσις, γενομένη παρά
του δημιουργού, αναμεμιγμένη τη
πονηρία εις το είναι παρήχθη
• Τα όντα μετά της πρεπούσης αυτοίς
κατασκευής κατά φύσιν και παρήχθη
προς την ζωήν απηρτισμένα τοις
μέλεσιν, ενόσησε δε του κατά φύσιν
παρατραπέντα.
• Το κακό δεν συνυπάρχει με το
καλό.
• Στο κακό δεν μετέχει η νοητή
κτίση
• Το κακό εισήλθε στη φύση των
όντων λόγω της παρεκτροπής.
20. Ποια η αιτία του κακού και ποιο ρόλο διαδραματίζει ο άνθρωπος γύρω από αυτό;
• Δια την αυτεξούσιον ορμήν, μάλιστα
πρέπουσαν λογική φύσει.
• δια το κατ΄ εικόνα γεγενήσθαι Θεού,
νόει μεν το αγαθόν και οίδεν αυτού
την απόλαυσιν και έχει εξουσίαν και
δύναμιν, διαφυλάσσειν αυτής την
κατά φύσιν ζωήν, έχει δε εξουσίαν
και απονεύσαι ποτέ του καλού.
• Η αυτεξουσιότητα που δόθηκε στον
άνθρωπο είναι η βασική αιτία του
κακού.
• Μιας και ο άνθρωπος πλάστηκε κατ’
εικόνα του Θεού είναι σε θέση να
μπορεί να αντιλαμβάνεται το αγαθό,
ενώ ταυτόχρονα του δίνεται η
δυνατότητα να επιλέξει αν θα το
ακολουθήσει.
21. Η ευθύνη του ανθρώπου
• Δια τούτο και ήμαρτε μεν δια την
μοχθηράν προαίρεσιν, απέθανε δε δια
την αμαρτίαν.
• Ην ποτέ ο αδάμ άνω, ου τόπω αλλά
τη προαιρέσει,….το τοις σαρκίνοις
οφθαλμοίς φανέν τερπνόν του
πονηρού προετοίμησε κάλλους και
την πλησμονήν της γαστός των
πνευματικών απολαύσεων τιμιωτέραν
έθετο.
• Εξαιτίας της κακής διαχείρησης της
ελευθερίας του οδηγήθηκε στην
αμαρτία και στον θάνατο.
• Έτσι και ο Αδάμ, από το πραγματικά
αγαθό προτίμησε αυτό που φαινόταν
στα δικά του μάτια όμορφο, με
αποτέλεσμα την πτώση του από τον
παράδεισο.
22. Αλλά δια τί ουκ εν τη κατασκευη το αναμάρτητον εχομεν;
• Και συ τους οικέτας, ουχ όταν
δεσμίους έχης, εύνους υπολαμβάνεις,
αλλ΄ όταν εκουσίως ίδης
αποπληρούντας σοι τα καθήκοντα.
• Τω θεώ τοίνυν ου το ηναγκασμένον
φίλον αλλά το εξ αρετής
κατορθούμενον.
• Αρετή δε εκ προαιρέσεως και ουκ εξ
ανάγκης γίνεται.
• Ο Θεός δεν προσέφερε στον άνθρωπο
την αναμαρτησία, διότι αν το έκανε
θα σήμαινε την κατάργηση του
αυτεξουσίου.
• Η αρετή είναι κατόρθωμα της
βούλησης και όχι καταναγκαστική
κατάσταση.
23. Πως περιγράφει ο Βασίλειος τη φύση του σατανά και το ρόλο του; Τι ακριβώς
σηματοδοτεί το τέλος της εξουσίας του;
24. Η φύση του σατανά
• πόθεν κακός ο διάβολος; Εκ της
οικείας αυτού προαιρέσεως.
• Ο σατανάς άγγελος και εξέπεσεν της
οικείας τάξεως παντελως. Ηδύνατο
ουτός μη εκπεσείν.
• Ου φύσις αντικειμένη τω αγαθώ. Εκ
προαιρέσεως έχων την πονηρίαν.
• Φύσις δε αυτού ασώματος
• Αξίωμα δε αρχικόν
• Τόπος δε της αρχής ο εναέριος.
• Μισάνθρωπος εστι και θεομάχος ,
μισεί δε ημάς ως ομοιώματα του
θεού.
• Ο σατανάς δεν ήταν από την αρχή κακός,
αλλά μπορούσε να επιλέξει μόνος του αν
θα παραμείνει κοντά στο Θεό ή όχι.
• Ήταν άγγελος, που έπεσε από τη βασιλεία
του Θεού ( έκπτωτος άγγελος), από δική
του επιλογή.
• Η φύση του δεν μαχόταν το καλό, αλλά
από δική του θέληση διάλεξε το πονηρό.
• Η φύση του δεν έχει υλική υπόσταση,
αφού είναι πνεύμα.
• Είναι μισάνθρωπος και θεομάχος, γιατί
μισεί το ανθρώπινο γένος, επειδή μοιάζει
στο Θεό.
25. Ο ρόλος του
• Ότι δοχείον ων πάσης κακίας
εδέξατο και του φθόνου την νόσον
και εβάσκηνεν ημάς της τιμής.
• Ου γαρ ήνεγκεν ημών την άλυπον
ζωήν την εν τω παραδείσω, δόλοις
δε και μηχαναίς εξαπατήσας τον
άνθρωπον.
• Ουκ εχθρός τοίνυν ημίν
κατεσκευάσθη, αλλ΄ εκ ζηλοτυπίας
ημίν έχθραν αντικατέστη.
• Με το να πηγάζει από το σατανά
κάθε κακό, κατάφερε να μεταφέρει
το φθόνο και στους ανθρώπους.
• Με διάφορα τεχνάσματα προσπαθεί
να εξαπατήσει τον άνθρωπο.
• Από τη ζήλια του μετατράπηκε σε
εχθρό.
27. Γύμνωση ως αθωότητα
• Επηκολούθησε δε τη βρώσει ου
παρακοή μόνον της εντολής αλλά και
η επίγνωσις της γυμνότητος.
• Έδει δε μη γιγνώσκειν την γύμνωσιν,
ίνα μη ο νους του ανθρώπου
περιεσπάτο…… της προς θεόν
ενατενίσεως αφελκόμενος.
• Ούτε φυσικά έπρεπεν είναι ταύτα,
ούτε εκ τέχνης. Τα μεν φυσικά ίδια
των αλόγων εστιν.
• Μετά την πτώση ακολούθησε και
η επίγνωση της γυμνότητας.
• Ο άνθρωπος αρχικά ήταν γυμνός
ώστε να μην αποσπάται η
προσοχή του από το Θεό.
• Δεν είχε ενδύματα όπως τα άλογα
όντα.
28. Αθλα ην αρετης….
• Αλλ΄ έτερα ην ηυτρεπισμένα,
επιδειξαμένω την αρετήν, τα εκ της
του θεού χάριτος επανθείν τω
ανθρώπω και περιαστράπτειν
μέλλοντα φωτειναίς τισι περιβολαίς,
οποίαι αι των αγγέλων
• Δια τούτο ουν ουκ ευθύς αυτώ τα
ενδύματα, επειδή ήθλα ην αρετης
αποκείμενα τω ανθρώπω.
• Τα ενδύματα του ανθρώπου είναι τα
χαρίσματά του. Και τα παρουσιάζει
ως φωτεινά , όμοια των αγγέλων.
• Αποτελούν βραβείο της αρετής του
ανθρώπου.
29. Τι σηματοδοτεί το τέλος της εξουσίας του
• Εξεβλήθη ουν η πονηρά αυτού τυραννίς δια
του σωτηρίου πάθους.
• Του Κυρίου οικονομίσαντος ημίν την προς
αυτόν πάλην, ώστε δια της υπακοής
αναπαλαίσαι ημάς και καταστεφανωθήναι
του αντιδίκου.
• Της οικείας αρχής εκπεσόντα και κάτω
γενόμενον, ίνα πατήται υπό των εις Χριστόν
ηλπικότων.
• Έδωκεν γαρ δύναμιν τοις εαυτού μαθηταίς
του πατείν επί πάσαν την δύναμιν του έχθρου.
• Η πονηρή εξουσία
εκδιώχθηκε με το Πάθος
του Χριστού.
• Η πάλη του ανθρώπου
εναντίον του κακού
επιφέρει και την ήττα του.
• Ο χριστός έδωσε δύναμη
στους μαθητές του να
καταπατούν κάθε δύναμη
του εχθρού.
30. Υπέρβαση του κακού
• Ουδέ τινος ανθισταμένου και
παρεκτρέποντος ημάς της μακαρίας
ζωής, αλλ΄ άλυπον ημών την
διαδοχήν εχόντων προς το εξής και
απολαυόντων ημών του ξύλου της
ζωής εις το διηνεκές, ου μετασχείν εξ
αρχής δια την του όφεως επιβουλήν
κωλύθημεν.
Το ξύλο της ζωής , ο
Σταυρός, είναι εκείνο
που κατέστησε
δυνατή τη μετοχή
του ανθρώπου στην
ζωή του Τριαδικού
Θεού.
