Download luận án tiến sĩ ngành văn học Việt Nam với đề tài: Văn xuôi Trương Tửu trong tiến trình văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX, cho các bạn làm luận án tham khảo

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
––––––––––––––––––––
NGUYỄN THỊ THANH VÂN
VĂN XUÔI TRƯƠNG TỬU TRONG TIẾN TRÌNH
VĂN HỌC VIỆT NAM ĐẦU THẾ KỶ XX
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM
THÁI NGUYÊN - 2014

2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
––––––––––––––––––––
NGUYỄN THỊ THANH VÂN
VĂN XUÔI TRƯƠNG TỬU TRONG TIẾN TRÌNH
VĂN HỌC VIỆT NAM ĐẦU THẾ KỶ XX
Chuyên ngành: VĂN HỌC VIỆT NAM
Mã số: 62 22 01 21
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN HỮU SƠN
THÁI NGUYÊN - 2014

3. i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả được nêu trong luận án là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công
trình khoa học nào. Nếu sai, tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Thái Nguyên, tháng 12 năm 2014
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Thanh Vân

4. ii
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS Nguyễn Hữu Sơn - người
thầy đã tận tình hướng dẫn và động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện
luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn ông Trương Tùng - con trai cả của nhà văn Trương
Tửu đã cung cấp cho tôi nhiều tư liệu quý báu về cuộc đời, văn nghiệp và tác
phẩm của nhà văn để hoàn thành luận án.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới cơ sở đào tạo Đại học Thái
Nguyên, đơn vị đào tạo trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã tạo điều
kiện để tôi hoàn thành khóa học và trình bày luận án.
Tôi xin cảm ơn tới Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Yên Bái đã tạo điều kiện
để tôi được tham gia học tập, nghiên cứu.
Tôi xin cảm ơn đến các đồng nghiệp và bạn bè đã động viên, chia sẻ
những kinh nghiệm trong quá trình hoàn thành luận án.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình, người thân đã động viên và giúp
đỡ tôi trong quá trình hoàn thành luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 12 năm 2014
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Thanh Vân

5. iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN........................................................................................................ii
MỞ ĐẦU................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài.................................................................................................1
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu...........................................................................3
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu............................................................................3
4. Phương pháp nghiên cứu .....................................................................................4
5. Đóng góp mới của luận án...................................................................................5
6. Cấu trúc luận án...................................................................................................5
Chương 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .....................................6
1.1. Khái quát tình hình nghiên cứu về Trương Tửu ................................................6
1.1.1. Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 ........................................................6
1.1.2. Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945............................................................9
1.2. Tiếp nhận văn xuôi của Trương Tửu...............................................................26
1.2.1. Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 ......................................................26
1.2.2. Từ năm 1945 đến nay ..................................................................................30
1.3. Khái lược vị trí văn xuôi Trương Tửu trong tiến trình văn học Việt Nam
đầu thế kỷ XX...............................................................................................34
1.3.1. Tiến trình văn xuôi Việt Nam hiện đại .........................................................34
1.3.2. Vấn đề Trương Tửu trong tiến trình văn xuôi hiện đại .................................35
Chương 2: CƠ SỞ VĂN HOÁ, VĂN HỌC NỬA ĐẦU THẾ KỶ XX VÀ SỰ
XUẤT HIỆN TÁC GIẢ TRƯƠNG TỬU...................................................39
2.1. Đời sống văn hóa xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX với những giao lưu và
tiếp biến văn hóa...........................................................................................39
2.1.1. Một xã hội mới với nhiều biến động trong những năm đầu thế kỷ XX .........39
2.1.2. Khung cảnh văn học Việt Nam trong sự giao lưu của văn hóa Đông - Tây .........40
2.2. Tác giả, tác phẩm Trương Tửu trong dòng chảy văn học Việt Nam hiện đại ...47
2.2.1. Cuộc đời và sự nghiệp .................................................................................47

6. iv
2.2.2. Nhà văn - Nhà lý luận phê bình Trương Tửu với những đóng góp trong
tiến trình văn học hiện đại.............................................................................49
Chương 3: HỆ THỐNG ĐỀ TÀI VÀ CẢM HỨNG SÁNG TÁC CHỦ ĐẠO
CỦA NHÀ VĂN TRƯƠNG TỬU...............................................................66
3.1. Đề tài..............................................................................................................66
3.1.1. Đề tài tình yêu .............................................................................................67
3.1.2. Đề tài tệ nạn xã hội trong hiện thực xã hội đô thị Việt Nam trước1945........74
3.1.3. Đề tài lịch sử................................................................................................80
3.2. Hệ thống nhân vật - yếu tố quan trọng trong việc phát triển đề tài.........................88
3.2.1. Nhân vật tích cực.........................................................................................88
3.2.2. Nhân vật tiêu cực.........................................................................................91
3.2.3. Một số nhân vật ảnh hưởng của phân tâm học Freud....................................99
3.3. Cảm hứng chủ đạo trong văn xuôi Trương Tửu ............................................101
3.3.1. Cảm hứng phê phán ...................................................................................102
3.3.2. Cảm hứng bi kịch.......................................................................................106
Chương 4: MỘT SỐ PHƯƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT TRONG VĂN XUÔI
TRƯƠNG TỬU.................................................................................................112
4.1. Nghệ thuật xây dựng nhân vật qua phương thức trần thuật............................112
4.1.1. Phương thức trần thuật khách quan với những nhân vật tượng trưng..........112
4.1.2. Phương thức trần thuật chủ quan với những nhân vật “tôi” ........................118
4.2. Kết cấu văn xuôi Trương Tửu.......................................................................120
4.2.1. Kết cấu tâm lý............................................................................................121
4.2.2. Kết cấu có nội dung vào vấn đề trung tâm của câu chuyện.........................123
4.2.3. Kết cấu lồng ghép hai nội dung vấn đề.......................................................126
4.3. Ngôn ngữ......................................................................................................128
4.3.1. Lời văn đối thoại........................................................................................131
4.3.2. Lời văn độc thoại.......................................................................................136
4.3.3. Tiếng Pháp được Trương Tửu sử dụng trong các tác phẩm ........................139
4.4. Nghệ thuật vận dụng văn học dân gian vào tác phẩm văn xuôi của Trương Tửu ..143
4.4.1. Vai trò của văn học dân gian trong văn Việt Nam hiện đại.........................143

7. v
4.4.2. Mô típ, nhân vật trong cổ tích, sử thi được nhà văn vận dụng vào văn
xuôi dã sử ...................................................................................................144
KẾT LUẬN........................................................................................................153
TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................156
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN..................................................................................169

8. 1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Trong những năm đầu thế kỷ XX, sau những biến động lịch sử to lớn, xã
hội Việt Nam có những thay đổi sâu sắc trên nhiều lĩnh vực. Chịu sự tác động của
hoàn cảnh xã hội, với một nội lực mạnh mẽ, nền văn học cũng chuyển mình nhanh
chóng trên con đường hiện đại hóa và đạt được nhiều thành tựu xuất sắc. Đặc biệt,
trong giai đoạn này, nền văn học nước ta đã hình thành một lực lượng sáng tác đông
đảo và tài năng, góp phần không nhỏ vào sự thay đổi diện mạo văn học một cách rõ
rệt từ nội dung đến hình thức nghệ thuật. Trương Tửu là một trong những đại diện
tiêu biểu của đội ngũ này.
1.2. Trương Tửu (1913 - 1999) là nhà giáo, nhà văn, nhà nghiên cứu văn học
Việt Nam được nhiều người biết tiếng. Trần Đình Sử đã khẳng định “Trương Tửu
có lối viết khá khúc triết, chặt chẽ và hấp dẫn. Ông có một khí văn mạnh mẽ, lời văn
đa dạng, biến hóa, giàu chất hùng biện với một niềm tin xác tín không lay chuyển
đã làm nên sức lôi cuốn để dẫn dắt người đọc vào những lập luận khác lạ” [131].
Điều đó chứng minh từ những năm 30 của thế kỷ XX, tên tuổi Trương Tửu -
Nguyễn Bách Khoa đã nhanh chóng thu hút công chúng độc giả và được ghi danh
trên văn đàn công khai. Trong khoảng hơn hai mươi năm cầm bút, ông đã để lại một
văn nghiệp đáng trân trọng với trên 30 đầu sách về lý luận, phê bình, nghiên cứu và
sáng tác. Ông là một trong những nhà phê bình tiên phong đã đưa phê bình Việt
Nam vào thời hiện đại. Với tinh thần khách quan khoa học, nhà phê bình Trương
Tửu - Nguyễn Bách Khoa đã tạo được dấu ấn đặc biệt trong những công trình
nghiên cứu, lý luận, phê bình văn học của mình; trong đó có những công trình “bề
thế” như Triết lý Truyện Kiều (1931), Nguyễn Du và Truyện Kiều (1941), Văn
chương Truyện Kiều (1944),... Trần Đình Sử thể hiện thái độ và tình cảm trân
trọng đối với Trương Tửu “chúng tôi không thể không biểu hiện niềm cảm phục
ông như một nhà nghiên cứu có nhân cách cao thượng” [131]. Trong lĩnh vực sáng
tác văn xuôi, Trương Tửu là một trong số những nhà văn tiên phong của dòng văn
học hiện thực phê phán. Với tâm nguyện làm “chiến sĩ tận tụy chống lại cái thực thể

9. 2
mục nát của xã hội”, “giữ nhiệm vụ tên lính cảm tử phất cao ngọn cờ tranh đấu, dắt
xã hội chạy tìm những chân trời mới và đẹp trên con đường gay go của hạnh phúc”,
người “thư ký trung thành của thời đại” ấy đã hướng ngòi bút vào những số phận bé
nhỏ, những bi kịch cuộc đời, thâm nhập vào đời sống xã hội Việt Nam những năm
đầu thế kỷ XX để phản ánh hiện thực và sự chiêm nghiệm của nhà văn trước cuộc
đời, hướng tới những “chân trời mới” mà nhà văn tin tưởng. Sáng tác văn xuôi của
Trương Tửu thể hiện rõ chủ đích đấu tranh xã hội, có tính tư tưởng thống nhất,
mang đậm giá trị nhân văn. Lối văn luận đề, giàu chi tiết hiện thực khiến cho tác
phẩm của ông còn có giá trị nhiều mặt, có thể trở thành điểm tựa của nhiều bộ môn
liên ngành như lịch sử, báo chí, ngôn ngữ học, văn hóa học, xã hội học...
1.3. Tuy nhiên, độc giả hiện nay còn ít biết đến những trang văn xuôi của
Trương Tửu ra đời vào những năm ba mươi, bốn mươi của thế kỷ XX. Nhà nghiên
cứu Nguyễn Hữu Sơn chỉ ra nguyên nhân: “Sự lãng quên này có lý do bởi các tác
phẩm văn xuôi Trương Tửu đều chưa được tái bản, hơn nữa còn chịu búa rìu của
những quan niệm phê bình cực đoan, “bắt vít” một chiều, cơ hội chủ nghĩa, cố ý tạo
nên luồng dư luận không đúng và không tốt” [120, tr. 6]. Trong thực tế sáng tác,
văn xuôi Trương Tửu tạo được dấu ấn riêng và có những đóng góp đáng ghi nhận
đối với sự phát triển của văn học giai đoạn trước Cách mạng tháng Tám. Mặc dù
Trương Tửu trải qua một cuộc đời 86 năm với nhiều vinh quang rạng rỡ nhưng cũng
không ít vất vả, gian truân. Nguyễn Hữu Sơn khái quát: “Cuộc đời Trương Tửu là
một chuỗi những thăng trầm, đong đầy nghịch lý với những cuộc dấn thân trên tinh
thần trung thực, đấu tranh vì học thuật lẽ phải” [123]. Sau cuộc bể dâu, những đóng
góp quan trọng của ông đối với nền văn học nước nhà đã dần được soi sáng và ghi
nhận. Hiện nay, với độ lùi thời gian cho phép, dựa trên kết quả sưu tầm, biên khảo,
nghiên cứu đã có, chúng tôi nhận thấy cần phải triển khai nghiên cứu văn xuôi
Trương Tửu một cách hệ thống và sâu sắc để xác định rõ diện mạo và đóng góp của
nhà văn trong lĩnh vực sáng tác đối với tiến trình văn học hiện đại của dân tộc và đối
với đời sống văn hóa đương thời. Tiếp nối những công trình đã có về cuộc đời, con
người, sự nghiệp của Trương Tửu, đề tài luận án đi sâu nghiên cứu: "Văn xuôi

10. 3
Trương Tửu trong tiến trình văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX" sẽ có được những
khảo sát, nhận định, đánh giá mới về đối tượng nghiên cứu.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu: Lựa chọn đề tài "Văn xuôi Trương Tửu trong
tiến trình văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX", luận án xác định mục đích nghiên cứu
những phương diện cơ bản trong văn xuôi Trương Tửu, đặt văn xuôi Trương Tửu
trong tiến trình phát triển của văn học hiện đại Việt Nam đầu thế kỷ XX để xác định
những thành công và hạn chế (nếu có) của cây bút này, thấy được những đóng góp
và vị trí của nhà văn trong nền văn học hiện đại của dân tộc.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Tìm hiểu tình hình văn hóa, văn học trong giai
đoạn đầu thế kỷ XX với những giao lưu và tiếp biến văn hóa đã tác động tới ngòi
bút văn xuôi của Trương Tửu; đi sâu phân tích, lý giải những điểm cơ bản về nội
dung và nghệ thuật trong các sáng tác văn xuôi của ông; từ đó, đánh giá vị trí, vai
trò, đóng góp (và giới hạn) của nhà văn trong lĩnh vực sáng tác đối với tiến trình
văn học Việt Nam hiện đại.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu của luận án: Văn xuôi Trương Tửu trong tiến trình văn
học Việt Nam đầu thế kỷ XX.
3.2. Phạm vi nghiên cứu là toàn bộ các truyện ngắn và tiểu thuyết của
Trương Tửu được xuất bản từ năm 1937 đến năm 1942 (thuộc giai đoạn văn học
từ đầu thế kỷ XX đến trước Cách mạng tháng Tám năm 1945). Các công trình
nghiên cứu lý luận, phê bình văn học của nhà văn được sử dụng để tham khảo, so
sánh, đối chiếu trong những trường hợp cần thiết. Những tác phẩm văn xuôi của
Trương Tửu thuộc phạm vi khảo sát là:
1. Thanh niên S.O.S, NXB Minh Phương, Hà Nội, 1937.
2. Một chiến sĩ, NXB Minh Phương, Hà Nội, 1938.
3. Khi chiếc yếm rơi xuống, NXB Minh Phương, Hà Nội, 1939.
4. Trái tim nổi loạn, NXB Văn Thanh, Hà Nội, 1940.
5. Một cổ đôi ba tròng, NXB Tân Việt, Hà Nội, 1940.

11. 4
6. Tôi nguyền rủa mãi người cha ấy, in trong tập Một cổ đôi ba tròng, NXB
Tân Việt, Hà Nội, 1940.
7. Khi người ta đói, in trên Phổ thông bán nguyệt san, số 59, tháng 5-1940,
8. Thằng Hóm, in trên Tin Mới Văn Chương, 1940.
9. Một kiếp đoạ đày, NXB Hàn Thuyên, Hà Nội, 1941.
10. Đục nước béo cò, NXB Minh Phương, Hà Nội, 1940.
11. Cái tôi của ai, in trong tập Một kiếp đọa đày, NXB Hàn Thuyên, Hà
Nội, 1941.
12. Tráng sĩ Bồ Đề, NXB Hàn Thuyên, Hà Nội, 1942.
13. Năm chàng hiệp sĩ, NXB Hàn Thuyên, Hà Nội, 1942.
Trong số đó, có 12 tác phẩm đã được tập hợp, in lại trong cuốn Trương Tửu -
Tuyển tập văn xuôi do Nguyễn Hữu Sơn sưu tầm và biên soạn, xuất bản năm 2009
[120]. Tác phẩm Thằng Hóm đã được Nguyễn Hữu Sơn sưu tầm và in lại trong
cuốn Trương Tửu Tuyển tập nghiên cứu văn hóa, xuất bản năm 2013 [124].
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi sử dụng phối hợp các phương pháp
nghiên cứu sau:
Phương pháp phân tích, tổng hợp: Đây là phương pháp được sử dụng cơ
bản trong luận án. Với phương pháp này chúng tôi đi từ việc khảo sát, phân tích
các sáng tác của nhà văn trên từng phương diện từ đề tài đến cảm hứng,… để từ
đó tác giả luận án rút ra những nhận xét có tính tổng hợp, khái quát.
Phương pháp hệ thống: Với phương pháp này, khi vận dụng chúng tôi thực
hiện mục đích để phát hiện sự lặp lại nhiều lần của các phương diện khác nhau
trong sáng tác văn xuôi của Trương Tửu. Từ đó, chúng tôi mạnh dạn đi đến khẳng
định những đặc điểm mang tính ổn định trong quá trình sáng tác của nhà văn.
Phương pháp thống kê, phân loại: Chúng tôi sử dụng phương pháp này để thống
kê về các biện pháp nghệ thuật đã được nhà văn sử dụng trong khi sáng tác. Sau khi
thống kê, phân loại có kết quả sẽ được hệ thống hóa và đặt vào nội dung nghiên cứu.

12. 5
Phương pháp so sánh: Trong quá trình phân tích, tổng hợp chúng tôi tiến
hành so sánh Trương Tửu với một số nhà văn để làm sáng tỏ vai trò của Trương
Tửu đối với văn học Việt Nam hiện đại, làm rõ vị trí của Trương Tửu trong tiến
trình văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX.
5. Đóng góp mới của luận án
Đây là công trình khoa học đầu tiên tập trung nghiên cứu toàn bộ 13 tác
phẩm văn xuôi của Trương Tửu.
Từ việc đi sâu khảo sát, phân tích và hệ thống hóa những điểm cơ bản về văn
xuôi Trương Tửu, đặt văn xuôi Trương Tửu trong bối cảnh văn học đương thời,
luận án đưa ra những nhận định, đánh giá khách quan, khoa học về vị trí và đóng
góp của nhà văn đối với văn xuôi giai đoạn 1930 - 1945 và với tiến trình văn học
hiện đại Việt Nam.
Luận án góp phần soi sáng toàn diện, sâu sắc hơn bức chân dung văn học của
Trương Tửu và diện mạo văn xuôi Việt Nam giai đoạn 1930 - 1945.
Kết quả của luận án có thể dùng trong các trường Đại học, Cao đẳng làm tài
liệu giảng dạy, nghiên cứu về Trương Tửu và về văn học hiện đại Việt Nam.
6. Cấu trúc luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và danh mục Tài liệu tham khảo, nội dung
chính của luận án được triển khai trong bốn chương:
Chương 1: Tổng quan về vấn đề nghiên cứu.
Chương 2: Cơ sở văn hóa, văn học nửa đầu thế kỷ XX và sự xuất hiện tác giả
Trương Tửu.
Chương 3: Hệ thống đề tài và cảm hứng sáng tác chủ đạo của nhà văn
Trương Tửu.
Chương 4: Một số phương diện nghệ thuật trong văn xuôi Trương Tửu.

13. 6
Chương 1
TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Trên cơ sở thu thập được những tư liệu có liên quan đến Trương Tửu, chúng
tôi đặt nhiệm vụ khảo sát và hệ thống lại một cách sơ lược những ý kiến đã nêu về
con người, sự nghiệp của Trương Tửu. Tuy nhiên chúng tôi chú trọng đi sâu nghiên
cứu văn xuôi của ông trên hai thể loại tiểu thuyết và truyện ngắn nhằm xác định cụ
thể hơn về vị trí của nhà Trương Tửu trong tiến trình văn học Việt Nam hiện đại.
1.1. Khái quát tình hình nghiên cứu về Trương Tửu
Trong văn học Việt Nam hiện đại đầu thế kỷ XX, ở lĩnh vực lý luận phê bình
Trương Tửu là người đã tạo cho mình một dấu ấn riêng, một lối đi riêng. Bản thân
Trương Tửu và các sáng tác của ông đã nhận được nhiều ý kiến đánh giá khác nhau.
Có ý kiến đánh giá khá khắt khe, nhưng bên cạnh đó là nhiều ý kiến chỉ ra được sự
ảnh hưởng của Trương Tửu trong đời sống văn học.
1.1.1. Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945
Trương Tửu ghi danh trong “làng văn” với tư cách là nhà phê bình và nhà
tiểu thuyết. Theo khảo sát của chúng tôi, khởi nghiệp của ông từ địa hạt phê bình,
bắt đầu bằng bài Triết lý Truyện Kiều đăng trên Đông Tây tuần báo khi mới 18
tuổi; sau đó là một loạt bài phê bình văn học Việt Nam đương đại hiện diện trên
văn đàn. Phương pháp phê bình của Trương Tửu đã trở thành một “hiện tượng”
trên diễn đàn văn học công khai đương thời, nhanh chóng thu hút công chúng độc
giả, đồng nghiệp và các nhà nghiên cứu - phê bình chuyên nghiệp; tiêu biểu là
những nhận xét, đánh giá của Vũ Ngọc Phan, Hoài Thanh, Đinh Gia Trinh, tập
trung vào phương pháp phê bình của Trương Tửu trong cuốn Nguyễn Du và
“Truyện Kiều” (bút danh Nguyễn Bách Khoa).
Nhà phê bình văn học Vũ Ngọc Phan trong cuốn Nhà văn hiện đại nêu nhận
xét về ưu - nhược điểm của ngòi bút Trương Tửu: “Trương Tửu phê bình tỷ mỷ, kĩ
càng, nhưng phần nhiều ông xét nhận không đúng. Sự sai lầm này là do ở ông dùng
những lời to tát quá để phát biểu ý kiến về những cái hết sức nhỏ trong một quyển
sách” [107, tr. 480]. Nhà nghiên cứu tiếp tục thể hiện quan điểm một cách khá rõ

14. 7
ràng: “Trương Tửu hay phê bình theo một thiên kiến, nên ông không công bình. Bài
“Tính sổ mười năm văn học - 1930 - 1940” của ông đăng trong Mùa gặt mới (số 2 -
1940) tỏ ra ông là một nhà phê bình rất thiên vị. Ông đã từng khen những văn sĩ
trong Tự lực văn đoàn bằng những chữ “rất lớn” trong báo Loa, rồi bây giờ theo
một khuynh hướng chính trị của ông, ông lại dìm họ xuống đất đen, bảo họ đã tạo ra
một loạt thiếu niên nam nữ trụy lạc từ thể chất đến tâm hồn” [107, tr. 481].
Nhà phê bình Hoài Thanh bày tỏ ý kiến không đồng tình với phương pháp
phê bình “nghiện khoa học” của Trương Tửu. Theo quan điểm của Hoài Thanh,
phương pháp phê bình mang tính khoa học tỉnh táo mà Trương Tửu vận dụng
không phù hợp với việc thẩm bình tác phẩm văn học, dẫn đến những cảm nhận
lệch lạc: “Với ông Nguyễn Bách Khoa, cái gì cũng rõ ràng như hai lần hai là
bốn. Ông có ngờ đâu rằng sự thực huyền diệu hơn nhiều, nhất là khi sự thực đó
là con người Nguyễn Du. Ông đang tay phân tích con người Nguyễn Du chẳng
khác gì một nhà bác sĩ phân tích thây ma trong phòng mổ xẻ. Thực là tàn nhẫn.
Và cũng thực là thô thiển! Ông thấy Kim Trọng đa tình, Thúy Kiều đa cảm, thế
là ông bảo Nguyễn Du cũng là người đa cảm, đa tình. Ông thấy Triết lý Đoạn
trường tân thanh vừa có màu đạo Khổng vừa có màu Phật giáo, ông thấy tâm lý
Đoạn trường tân thanh là một thứ tâm lý tùy thời. Ông liền gán triết lý ấy và tâm
lý ấy cho Nguyễn Du” [155]. Hoài Thanh tiếp tục phát triển quan điểm của
mình: “Chứ cái điệu bộ tướng Quảng Lạc của ông Bách Khoa thì chẳng có thể
thấy gì được. Ngay từ khi ông mới bước chân vào tôi đã nơm nớp lo sợ tưởng
chừng như thấy một anh mù múa võ trong một chỗ bày những đồ sứ, đồ pha lê,
vô giá” [155]. Chưa dừng lại ở đó, Hoài Thanh phát biểu gay gắt hơn bởi nhà
nghiên cứu cho rằng Bách Khoa mắc một chứng bệnh nghiện chữ, chứng bệnh
trong y học khó chữa được: “Bệnh nghiện chữ vốn có từ xa xưa nhưng ở thời đại
này thường nảy sinh ra nhiều biến chứng. Biến chứng thông thường nhất là biến
chứng nghiện khoa học. Phàm người mắc bệnh nghiện lạ lùng này miệng hay nói
lảm nhảm những chữ rắc rối, tâm trí thường vướng víu những điều mới lượm
được trong các sách khoa học” [155].

15. 8
Trong thực tế, phương pháp phê bình lấy khoa học làm tôn chỉ cho hoạt động
nghiên cứu văn chương của Trương Tửu trái chiều với phương pháp phê bình mang
tính nghệ thuật ấn tượng, thiên về chủ quan, trực giác, “lấy lòng mình để hiều lòng
người” của Hoài Thanh. Những nhận xét có phần gay gắt của Hoài Thanh đối với
cách viết phê bình của Trương Tửu cũng xuất phát từ sự trái chiều trong phương
pháp tiếp cận văn học nói trên. Qua đó thấy được Hoài Thanh không đồng tình với
phương pháp phê bình của Trương Tửu. Không những thế Hoài Thanh còn tỏ rõ
thái độ khó chịu trước tư duy lý luận của nhà nghiên cứu này. Hoài Thanh bực bội
trước thao tác khoa học của Trương Tửu.
Cũng vào thời điểm sau khi Trương Tửu công bố cuốn sách khảo cứu và
phê bình “Nguyễn Du và Truyện Kiều”, Đinh Gia Trinh viết một số bài trên báo
Thanh nghị năm 1944 (đã được Mã Giang Lân tập hợp trong cuốn Những cuộc
tranh luận văn học nửa đầu thế kỷ XX, xuất bản năm 2005). Trong đó, Đinh Gia
Trinh cũng khẳng định: Trương Tửu cũng đã góp phần khai mở những điều mới
mẻ trong phê bình văn học của nước ta, bởi vì: “Lối khảo xét người dò sâu đến cội
rễ sinh lý, đến ảnh hưởng của xã hội, của hoàn cảnh là một điều mới mẻ trong
khoa học phê bình nước nhà và rất đáng khích lệ”; và “Khi xét về mối quan hệ
giữa Nguyễn Du và Truyện Kiều thì tác giả tỏ ra có minh kiến và trong những áng
văn bình luận về Truyện Kiều từ xưa đến nay ít có những ý kiến mới mẻ diễn ra
một cách bạo dạn và rõ rệt như ở trong cuốn sách của ông Nguyễn Bách Khoa”.
Đinh Gia Trinh tiếp tục khẳng định: Nguyễn Bách Khoa “đã mở cửa cho khoa phê
bình văn học Việt Nam về Truyện Kiều trông thấy những chân trời rộng rãi hơn”,
“đã có công mang vào văn chương nghiên cứu Truyện Kiều những kiến thức mới
mẻ và có giá trị” [71, tr. 112]. Cũng cần nhận thấy, bên cạnh quan điểm khoa học,
từ góc độ cá nhân, Đinh Gia Trinh không đồng tình với một số ý kiến cực đoan
của Trương Tửu về nhân vật Thúy Kiều. Ông cho rằng Trương Tửu: “nhiễm trong
óc những lý thuyết của của Freud, quen tính nói quá đáng và lý luận theo một vài
tiêu chuẩn sinh lý” [71, tr. 113].
Nhìn chung, trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, việc nghiên cứu Trương
Tửu chưa được thực hiện một các hệ thống và toàn diện. Các bài viết về Trương Tửu

16. 9
chủ yếu tập trung vào các tác phẩm phê bình văn học của ông. Nội dung các bài viết
thể hiện trực cảm của người nghiên cứu nhiều hơn việc áp dụng phương pháp luận
nghiên cứu khoa học. Chính vì vậy, qua ý kiến đánh giá của Vũ Ngọc Phan, Hoài
Thanh, Đinh Gia Trinh có thể thấy được vấn đề bàn luận: Tác phẩm lý luận nghiên
cứu phê bình của Trương Tửu trong giai đoạn 1930-1945 đã bộc lộ nhược điểm của
tác giả là quá thẳng thắn khi bày tỏ quan điểm đánh giá, nhận xét trước công chúng.
Tác phẩm lý luận phê bình của Trương Tửu ở giai đoạn trước Cách mạng tháng
Tám không được đánh giá là đặc sắc nhưng thực tế đặt ra câu hỏi: Tại sao càng về
sau tên tuổi, tác phẩm của Trương Tửu càng được đọc giả biết đến và trân trọng
nhiều như vậy? Các Hội thảo, lễ Kỷ niệm diễn ra trên các diễn đàn cho thấy một
Trương Tửu có những cống hiến không thể phủ nhận. Như vậy, các ý kiến nhận xét,
đánh giá nêu trên ở mức độ khen chê khác nhau, nhưng thống nhất ở chỗ nhận rõ
đặc điểm ngòi bút “tôn thờ khoa học” của Trương Tửu cùng với những đóng góp và
hạn chế của phương pháp phê bình này,...
1.1.2. Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945
Từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, mặc dù diễn tiến qua các chặng
đường có khác nhau, song hành trình nghiên cứu về Trương Tửu vẫn được tiếp tục.
Theo trình tự thời gian, hành trình nghiên cứu về Trương Tửu giai đoạn này
trải qua hai chặng đường; có thể lấy năm 1975 làm điểm mốc phân chia hai chặng
đường đó.
Chặng đường trước năm1975, giữa hai miền Nam - Bắc, việc nghiên cứu
Trương Tửu cũng có nhiều điểm khác nhau.
Ở miền Bắc, nhìn chung, tình hình nghiên cứu Trương Tửu có nhiều diễn
biến phức tạp, ý kiến đánh giá không đồng nhất, thuận chiều đối với các tác phẩm lý
luận - phê bình văn học của ông. Khi tập sách Tương lai văn nghệ Việt Nam (1945)
của Trương Tửu vừa ấn hành, nhà nghiên cứu Thanh Bình (Đặng Thai Mai) đã nêu
ý kiến trên bán nguyệt san Tiên Phong của Hội Văn hóa Cứu quốc số 2, ra ngày
1/12/1945: “Đáng tiếc là ông Trương Tửu chưa hề lĩnh hội vấn đề về văn nghệ một
cách đầy đủ và đến nơi đến chốn để đem lại cho chúng ta một chương trình thiết
thực. Tập luận án của ông Trương Tửu thực quá mông lung về phần lý luận, và khi

17. 10
bàn đến chương trình hành động lại có ý kiến quá tỉ mỉ, quá “máy móc” và sao nhãng
hẳn những điểm rất cần thiết cho sự xây dựng một nền văn nghệ mới” [7, tr. 7].
Tiếp theo, trên bán nguyệt tạp san Tiên phong số 3 (16/12/1945) Thanh Bình tranh
luận với Trương Tửu: “Tự do - tự do cá nhân, tự do nghệ sĩ, tự do tuyệt đối, hay
lắm, đẹp lắm. Nhưng nước nhà chưa tự do thì nghệ sĩ tự do thế nào? Nói cho cùng,
nếu nước nhà được độc lập, được “giải phóng hoàn toàn” và có một chính thể “dân
chủ chân chính” thì nhà nghệ sĩ nào không được tự do?” [8, tr. 8]. Tuy không đồng
nhất với Trương Tửu về một số khái niệm và quan niệm trong văn nghệ, song tác
giả Thanh Bình đã nhận thấy từ cuốn sách Tương lai văn nghệ Việt Nam toát lên
“những lời nói chan chứa nhiệt tình đối với văn học và nghệ thuật, những cảm tình
tha thiết đối với một giai tầng dân chúng, và sự tin tưởng đối với tương lai văn hóa
dân tộc” [9, tr. 19], tác giả của cuốn sách “đã mang nặng trong tâm hồn cái nguyện
vọng tốt đẹp của một nhà văn hóa đối với tiền đồ văn hóa”, “tích cực tham gia vào
công cuộc gây dựng nền văn hóa mới” [9, tr. 19]. Thời gian sau vụ “Nhân văn Giai
phẩm”, ý kiến đánh giá về Trương Tửu trở nên gay gắt. Năm 1958, Phan Cự Đệ có
bài viết Thái độ và phương pháp giảng dạy của Trương Tửu trên báo Độc lập số 354
[30, tr. 3]. Trong bài viết này, Phan Cự Đệ đánh giá phương pháp nghiên cứu văn học
của Trương Tửu là “phương pháp duy tâm chủ quan”, “theo ý muốn cá nhân của
mình” [30, tr. 3] và kết luận về Trương Tửu “đã tỏ ra không xứng đáng một tý nào
với cương vị giáo sư một trường Đại học của chế độ ta, một chế độ tốt đẹp đang tiến
lên xã hội chủ nghĩa” [30, tr. 3]. Trong thực tế, một số lời nhận xét gay gắt lúc đó
cũng đã ảnh hưởng tiêu cực đến việc nhìn nhận về con người và tác phẩm của Trương
Tửu; theo đó, việc nghiên cứu Trương Tửu có phần lắng lại trong một thời gian dài.
Như vậy có một thời gian con người và sự nghiệp văn chương của Trương
Tửu phải chịu những đánh giá khá cực đoan. Tuy nhiên có thể khẳng định Trương
Tửu đã có một tấm lòng yêu nước và mang trong mình một tinh thần dân tộc lớn
lao, ông đã thể hiện tình yêu văn chương nghệ thuật theo cách riêng nhằm phát huy
tư duy khoa học trong nghiên cứu, ứng dụng vào lĩnh vực văn hóa, văn học.
Trên quan điểm riêng đó, mặc dù ở miền Bắc gặp phải những cơn sóng dữ
dội là những ý kiến trái chiều, còn ở miền Nam phải kể đến lời nhận xét của Lê Văn

18. 11
Siêu vào năm 1974 về con người và cung cách làm việc của Trương Tửu trong cuốn
Về nhóm Hàn Thuyên và Nguyễn Đức Quỳnh: “Trương Tửu đáo để, thông minh,
phản ứng nhanh, học rộng, nhiều sáng kiến và rất nguyên tắc, làm giám đốc văn
chương thì như linh hồn nhà xuất bản, đã nghĩ ngày nghĩ đêm, thảo hoạch chương
trình xuất bản, phân phối việc viết sách báo cho anh em, bàn bạc hằng ngày với anh em
để hướng dẫn lập luận của sách cho không chệch ra ngoài định hướng chung” [126,
tr. 73]. Qua đó cho thấy, Trương Tửu dù ở cương vị nào, làm công việc gì cũng
luôn nghiêm túc và tự yêu cầu bản thân tuân thủ những nguyên tắc nhất định.
Ở miền Nam, văn nghiệp của Trương Tửu với bút danh Nguyễn Bách Khoa vẫn
tiếp tục được nghiên cứu. Nguyễn Văn Trung trong tập III của bộ Lược khảo văn học
xuất bản năm 1968 đưa ra ý kiến nhận xét về văn phê bình của Trương Tửu: “Thời tiền
chiến, Nguyễn Bách Khoa (Trương Tửu) là người đầu tiên và độc nhất đã đưa ra một
quan niệm phê bình rõ rệt và áp dụng nó một cách có hệ thống, với một lối văn lôi cuốn.
Chưa xét quan niệm phê bình mácxít đúng hay không đúng. Chỉ xét ở phương diện
chủ thuyết và viết thành hệ thống thì phải ghi nhận Nguyễn Bách Khoa thành công
hơn tất cả những nhà phê bình trước ông và hiện nay cũng khó tìm ra một Nguyễn
Bách khoa khác” [170, tr. 192]. Nguyễn Văn Trung đồng tình với những khẳng
định, đánh giá cao của Thanh Lãng đối với phê bình của Trương Tửu “Mấy cuốn phê
bình của Nguyễn Bách Khoa, nhất là từ sau 47 trở đi, đã hầu như biến thành sách gối
đầu giường cho thế hệ trẻ. Ở nhà trường, từ giáo sư đến học sinh đều phê bình theo
Nguyễn Bách Khoa” [170, tr. 192]. Trong cuốn Phê bình văn học thế hệ 1932 (tập 2)
xuất bản năm 1974, Thanh Lãng đưa ra nhận xét: “Cùng với các nhà văn trong Nhóm
Tân văn hóa, Nguyễn Bách Khoa đã khai mở hẳn một kỷ nguyên mới trong lịch sử
văn học Việt Nam: phê bình dựa vào biện chứng phép duy vật” [70, tr. 395].
Sang thời kỳ đổi mới của đất nước, đặc biệt là từ những năm đầu thế kỷ
XXI đến nay, trong điều kiện mới của đất nước và của văn học, sự nghiệp của
Trương Tửu được quan tâm trở lại, nhiều nhà nghiên cứu đã dày công sưu tầm, tập
hợp tư liệu về nhà văn; tạo điều kiện thuận lợi cho việc nghiên cứu tác phẩm của
ông. Năm 1996, tiểu sử và sự nghiệp văn chương của Nguyễn Bách Khoa (Trương
Tửu) được giới thiệu trong cuốn Nhà văn phê bình của Mộng Bình Sơn và Đào

19. 12
Đức Chương [125, tr. 218]. Từ năm 2002 đến nay, với sự nỗ lực của các nhà
nghiên cứu, nhiều bộ sưu tầm, tuyển tập tác phẩm của Trương Tửu đã được xuất
bản và việc nghiên cứu sự nghiệp của Trương Tửu không chỉ được xem xét lại mà
còn được mở rộng và đi sâu hơn về nhiều phương diện.
Năm 2002 Nguyễn Văn Luận đã đưa ra sự nhận diện và đánh giá về phương
pháp nghiên cứu của Trương Tửu trong khóa luận tốt nghiệp với đề tài: Bàn về cuốn
“Truyện Kiều và thời đại Nguyễn Du” của Trương Tửu. Tác giả chỉ ra “Đề tài này
tất nhiên không phải là mới nhưng nghiên cứu phương pháp và hệ thống của một
nhà nghiên cứu Truyện Kiều như là Trương Tửu thì dường như chưa có ai đặt vấn
đề một cách đầy đủ và toàn vẹn” [81, tr. 1].
Tác giả nhấn mạnh vào số lượng trang của tác phẩm 214 trang và đưa ra
nhận định: “Có thể nói học thuyết Mac – Lênin đã được Trương Tửu ứng dụng về
căn bản là toàn diện và khá bao quát. Ông đã thiết lập được một hệ thống phương
pháp luận vững chắc cho việc phê bình Truyện Kiều của mình” [81, tr. 51].
Đứng trên lập trường riêng bản thân tôi cũng có chung suy nghĩ trên. Hơn thế
sự tương đồng còn được chỉ ra khi thấy “Trương Tửu đặc biệt quan tâm tới các
tương quan xã hội, tới học thuyết đấu tranh giai cấp. Đấu tranh giai cấp là hạt nhân
quan trọng thúc đẩy phát triển trong xã hội phân chia thành giai cấp” [81, tr. 52].
Tuy nhiên với phương pháp phê bình của mình, Trương Tửu cũng không tránh khỏi
những hạn chế như “Việc hiện đại hóa tác phẩm, nhiều khi ông nhồi nhét, gán ghép
nhân vật và tác giả vào những khuôn đã được định sẵn” [81, tr. 52].
Tác giả đề tài đặt ra góc nhìn Trương Tửu và những vấn đề phản ánh hiện
thực lịch sử của Truyện Kiều. Các nhân vật Truyện Kiều dưới cái nhìn giai cấp của
Trương Tửu. Mối quan hệ giữa nhân vật Từ Hải trong Truyện Kiều với anh hùng
Nguyễn Huệ ngoài đời. Bên cạnh đó, với góc nhìn Trương Tửu và vấn đề chủ nghĩa
nhân đạo trong Truyện Kiều đã được tác giả đề tài đi đến kết luận “Trương Tửu đã
xa đà vào dung tục, hiện đại hóa nhân vật, tác phẩm và tác giả”; “Gò ép theo quan
điểm đấu tranh giai cấp, TrươngTửu đã tìm một số biểu hiện có tính chất chống lễ
giáo phong kiến của nhân vật và tác giả coi đó là bản chất được ý thức. Trương Tửu
đánh giá cao một chiều tính chất chống phong kiến của tác phẩm” [81, tr. 60].

20. 13
Những kết luận khá rõ ràng mang tính đóng góp vào việc nhận diện vị trí của
nhà phê bình Trương Tửu. “Trương Tửu quan niệm khá đơn giản về mối quan hệ
hiện thực – nhà văn – tác phẩm văn học. Theo ông nhà văn sống ở thời đại nào thì
chịu ảnh hưởng của thời đại ấy về mọi mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Điều
đó không có gì sai. Vấn đề là ở chỗ ông không quan tâm đúng mức đến việc tác
phẩm văn học là một sản phẩm sáng tạo của nhà văn, trong đó hiện thực xã hội thời
đại đã được nhình nhận, tái tạo qua con mắt chủ quan của nhà văn” [81, tr. 88]
Tác giả không ngần ngại đưa ra kết luận “Hệ thống nghiên cứu phê bình Mác
xit đã được Trương Tửu sử dụng một cách áp đặt chủ quan không có sự linh hoạt
đối với từng đối tượng nghiên cứu, vi phạm tính lịch sử cụ thể” [81, tr. 89], không
chỉ đánh giá về Trương Tửu mà tác giả đề tài cũng cho rằng “nhiều người khác”
cũng gặp phải “ Những cực đoan khi nghiên cứu văn học”, trong những năm 1954 –
1960. Hạn chế tiếp theo của Trương Tửu “Ông chỉ quan tâm đến nội dung tư tưởng
Truyện Kiều trên cái trục Truyện Kiều – thời đại Nguyễn Du và không hề chú tâm
tới nghệ thuật của tác phẩm”. Ở phần kết luận Trương Tửu có đề cập tới nghệ thuật
nhưng “Chỉ là những dòng sơ lược, không hề đề cập phân tích một thủ pháp nghệ
thuật, một câu thơ cụ thể” [81, tr. 89], nhưng đây cũng không phải hạn chế của
riêng Trương Tửu trong thời gian này ở Việt Nam.
Có cùng lập trường với tác giả đề tài khi xuyên suốt tác phẩm, Trương Tửu
đưa ra lời khẳng định hoàn toàn xác đáng “Là người tiên phong thí nghiệm một hệ
thống, một phương pháp luận mới, ông đã có một số thành tựu và cũng không tránh
khỏi những cực đoan, sai lầm. Một số đóng góp của ông đặc biệt là lịch sử xã hội,
kinh tế chính trị để giải thích tác phẩm văn học là một đóng góp không thể phủ
nhận” [81, tr. 92].
Năm 2004, nhà nghiên cứu Trịnh Bá Đĩnh với bài viết Các hình thái tư duy
phê bình đầu thế kỷ XX (đăng trên tạp chí Hồn Việt, số 2) đã chỉ ra những thành tựu
cũng như hạn chế trong phương pháp phê bình của Trương Tửu qua các tác phẩm:
“Nguyễn Du và Truyện Kiều”, “Tâm lý và tư tưởng Nguyễn Công Trứ”, “Văn
chương Truyện Kiều”. Theo Trịnh Bá Đĩnh: “ở đây không phải chỗ để đánh giá các
kết quả nghiên cứu của Nguyễn Bách Khoa, ở đây ta đề cập đến các hình thức tư

21. 14
duy trong các văn bản khoa học. Về phương diện ấy thì có thể nói rằng các tác phẩm
của Nguyễn Bách Khoa là các văn bản khoa học thực sự: xác định về khái niệm, suy
đoán theo quy luật nhận thức và hệ thống chặt chẽ” [33, tr. 201]. Ông đã khẳng định
thế mạnh của Trương Tửu trong tư duy phê bình khoa học.
Năm 2005, Mã Giang Lân trong cuốn “Những cuộc tranh luận văn học nửa
đầu thế kỷ XX” đã xem xét lại những ý kiến gay gắt của Đinh Gia Trinh đối với
Trương Tửu trước đây và tìm cách lý giải căn nguyên: “Đinh Gia Trinh phản bác
Nguyễn Bách Khoa ở chỗ tác giả Nguyễn Du và “Truyện Kiều” tuyên bố nguyên tắc
sử dụng phương pháp khách quan, phương pháp khoa học để nghiên cứu Truyện
Kiều nhưng lại vi phạm nguyên tắc ấy, có lúc cực đoan, cứng nhắc, đơn giản, thiếu
cân nhắc” [71, tr. 114]. Mã Giang Lân đã đứng trên quan điểm lịch sử - cụ thể để
xem xét vấn đề.
Năm 2007, trong lời giới thiệu cuốn “Trương Tửu - tuyển tập nghiên cứu phê
bình”, Nguyễn Hữu Sơn và Trịnh Bá Đĩnh đã chỉ ra các lĩnh vực khoa học phương
Tây như thuyết chủng tộc - địa lý của Taine, học thuyết của Marx, phân tâm học
Freud mà Trương Tửu đã tiếp thu, vận dụng khi phê bình các tác phẩm văn học
trung đại và văn học hiện đại Việt Nam và dự đoán: “Nếu sau này chúng ta có
ngành phê bình phân tâm học văn học thì các tác phẩm của Trương Tửu phải được
xem là những viên gạch đầu tiên”[119, tr. 10]. Hai nhà nghiên cứu nhận rõ điểm
khác biệt trong “nhãn quan” phê bình khoa học của Trương Tửu: “Chủ trương phê
bình này rõ ràng là đối lập với truyền thống bình văn và cảm thụ văn học hồn nhiên
đã được xác lập vững chắc cho đến lúc đó và ngày nay vẫn chiếm ưu thế trong văn
hóa phê bình của chúng ta. Đấy là một trong những lý do chủ yếu khiến tác giả của
nó bị chỉ trích từ nhiều phía và chịu rất nhiều điều tiếng” [119, tr. 8]. Trong bài viết
này, những hạn chế mà ngòi bút phê bình của Trương Tửu đã gặp phải cũng được
nhận diện rõ: “Tất nhiên cái khởi đầu bao giờ cũng rơi vào sự đơn giản, máy móc,
cực đoan; những thiếu sót, sai lầm, bất cập lắm khi lớn hơn sự đầy đủ, đúng đắn và
sự khả thủ gấp nhiều lần. Đôi khi ý nghĩa của nó chỉ là ở sự mở đường. Phê bình
của Trương Tửu cũng không ngoài thông lệ ấy” [119, tr. 10]. Xuất bản cuốn tuyển
tập, hai tác giả Nguyễn Hữu Sơn và Trịnh Bá Đĩnh không ngoài mục đích cung cấp

22. 15
tư liệu cho những người quan tâm đến lịch sử phê bình văn học nước nhà để không
một “hiện tượng” nào bị bỏ qua, không một nhà phê bình nào bị che khuất. Với tinh
thần ấy, các tác giả khẳng định: “một trong những cây bút phê bình khoa học đầu
tiên có nhiều thành tựu (và cũng nhiều thô sơ) không thể bỏ qua trong lịch sử phê
bình văn học nước nhà, đó là Trương Tửu” [119, tr.17].
Năm 2008, Tạ Thị Hồng Nhung với đề tài khóa luận tốt nghiệp Đọc lại công
trình “Mấy vấn đề văn học sử Việt Nam” của giáo sư Truơng Tửu, đã xây dựng 3
nội dung chính.
Thứ nhất, những công trình nghiên cứu của Trương tửu về văn học truyền
thống Việt Nam [98, tr. 7].
Thứ hai, giới thiệu và lược thuật công trình Mấy vấn đề văn học sử của
Trương Tửu trong mối quan hệ với các công trình về văn học sử khác cho đến thời
điểm 1958. [98, tr. 24].
Thứ ba, những đóng góp và hạn chế của công trình Mấy vấn đề văn học sử
Việt Nam [98, tr. 65].
Tựu trung lại ở bản nội dung được triển khai trong đề tài tác giả đi đến nhận
xét: “Phương pháp nghiên cứu văn học sử của Trương Tửu như những viên gạch đầu
tiên đặt nền móng cho việc nghiên cứu văn học sử theo quan điểm Mác xít” [98, tr.
76]. Tiếp theo là kết luận theo chiều hướng tích cực đối với cây bút phê bình Trương
Tửu “Đọc lại công trình “Mấy vấn đề văn học sử” chúng tôi nhận thấy nhiều điểm
mới mẻ trong phương pháp nghiên cứu văn học sử. Lần đầu tiên những quan niệm xã
hội học Mác xít được ứng dụng một cách khoa học và có hệ thống vào nghiên cứu
văn học, một lĩnh vực thuộc văn hóa tinh thần. Ngày nay, Phương pháp nghiên cứu
này được sử dụng nhiều trong các công trình nghiên cứu văn học” [98, tr. 77].
Bên cạnh đó những hạn chế của Trương Tửu cũng được tác giả chỉ ra đó là
Trương Tửu. Quá say mê với kiến thức khoa học mà quên mất đối tượng mà mình
nghiên cứu là các tác phẩm văn học thì phải bám sát các tác phẩm đó. Mặt khác, khi
lý giải các hiện tượng, biến cố văn học, phân tích những vấn đề tác giả, tác phẩm lại
không rút ra từ bản thân văn học mà lại căn cứ vào các yếu tố kinh tế, xã hội là
chính”. Rõ ràng ý định của Trương Tửu khi cầm bút sáng tác là hoàn toàn đúng đắn

23. 16
muốn áp dụng những lỹ thuyết khoa học hiện đại vào nghiên cứu văn chương nhưng
nội tại của tác phẩm trong sự vận động của văn học không được chú trọng mà chỉ
được đề cập đến yếu tố bên ngoài trong sự biến thiên của chính trị, xã hội, kinh tế.
Nhưng qua các tác phẩm lý luận phê bình cho thấy một Trương Tửu luôn giành
nhiều tình cảm cho nền văn học nước nhà.
Năm 2008, nhân dịp kỷ niệm 95 năm sinh của Trương Tửu, một cuộc hội
thảo về nhà văn được được tổ chức tại Đại học Sư phạm Hà Nội. Trong cuộc hội
thảo này có rất nhiều bài viết về con người và sự nghiệp của Trương Tửu. Nguyễn
Thị Bình có bài Con người và sự nghiệp Trương Tửu: Những câu hỏi còn bỏ ngỏ.
Tác giả khẳng định: các công trình nghiên cứu phê bình của Trương Tửu là mảng
chính làm nên tư cách “học giả Trương Tửu”; đóng góp của Trương Tửu là: “có
công lý thuyết hóa việc nghiên cứu văn học sử ở nước ta”, “mạnh dạn ứng dụng một
số triết thuyết mới mẻ mà ông tiếp nhận từ phương Tây vào việc phê bình tác giả, tác
phẩm. Ông chủ động, tự tin đề xuất những quan niệm có tính tiên phong trong nghiên
cứu văn học sử” [10]. Theo tác giả, hạn chế của Trương Tửu khi viết phê bình văn
học là: “ông vận dụng học thuyết Freud vào phân tích văn học khá vụng về, thô thiển,
nhiều nhận định chủ quan, cực đoan” [10].
Tham gia Hội thảo, Phan Ngọc phát biểu Một vài điều ít được nhắc lại về nhà
phê bình Trương Tửu. Tác giả đề cao con đường tự học và phương pháp dạy học của
Trương Tửu. Phan Ngọc nói về cách trình bày văn học của Trương Tửu “khác cách
trình bày của phần lớn giáo sư. Nhìn chung các giáo sư không nêu ngay các kết luận
mà đưa ra những nhận xét và chứng minh sức thuyết phục và tính đứng đắn của
nhận xét”, đối với Trương Tửu “Còn anh khi dạy anh nêu lên một loạt tiên đề, rồi
sau đó áp dụng cho từng tác giả. Anh thiên về phương pháp làm việc. Học sinh có
quyền đưa ra những kết luận khác”. Vì sao Phan Ngọc lại tường tận như vậy, và ông
cũng khẳng định “Tôi biết rõ điều này vì tôi đã từng làm trợ lý” cho Trương Tửu ở
“Khoa Văn trường Đại học Tổng hợp”. Về đường lối phê bình của Trương Tửu,
Phan Ngọc nhận thấy lập luận của Trương Tửu không tránh khỏi sự cực đoan mặc
dù mục đích là hoàn toàn trong sáng [98].

24. 17
Kiều Mai Sơn có bài Giáo sư Trương Tửu: Người đào tạo số mệnh của chính
mình. Bài viết đã khẳng định Trương Tửu là “chiến sĩ tiên phong” luôn “giữ vững
một niềm tin”. Khẳng định Trương Tửu “đã mang lấy nghiệp vào thân” dũng cảm
“một mình một thuyền chống sào, ngược nước vượt dòng chuyển sang phê bình văn
học. Để rồi khi nhắm mắt xuôi tay, ông mang theo nguyên vẹn cả khối tình đối với
chuyên ngành này xuống tuyền đài, mọi lời trong cuốn sổ bình xét công và tội của
nhân gian xin nhường cho hậu thế đời sau” [116].
Nguyễn Đình Chú có bài tham luận Đôi điều về cuốn sách Tương lai văn
nghệ Việt Nam. Theo nhà nghiên cứu, đây có thể là công trình tâm huyết nhất của
Trương Tửu, những lại là tác phẩm đã phần nào gây tai nạn nghề nghiệp đối với tác
giả của nó. Trong bài viết này, Nguyễn Đình Chú đã giới thiệu khá cụ thể, tường tận
quá trình sáng tác, tiếp nhận cuốn Tương lai văn nghệ Việt Nam và trình bày ý kiến của
mình khi đọc lại những bài của Thanh Bình viết về cuốn sách này của Trương Tửu:
“Những lời phê bình của Thanh Bình là đáp án đương nhiên đúng trong phạm vi
công luận từ cách mạng tháng Tám 1945 đến nay ở Việt Nam ta, và cho đến nay
dường như vẫn đơn giản chỉ có một đáp án ấy. Nhưng đối với thế giới và không
chừng đối với cả tương lai thì chắc không đơn giản như thế” [18]. Với độ lùi thời
gian gần nửa thế kỷ, khi đọc lại bài viết của Đặng Thai Mai (Thanh Bình),
Nguyễn Đình Chú nhận thấy ở đó “không chỉ là phê bình” mà còn có “sự biểu
dương nồng thắm” đối với Trương Tửu khi Thanh Bình khẳng khái thổ lộ: “Tôi rất
vui lòng nhận thấy trong tập sách T.L.V.N.V.N. những lời nói chan chứa nhiệt tình
đối với văn học và nghệ thuật, những cảm tình tha thiết đối với một giai tầng dân
chúng, và sự tin tưởng đối với tương lai văn hoá dân tộc. Ông Trương Tửu đã từng
sống những giờ băn khoăn, những đêm “mắt cay, cay cả đến tâm hồn (…). Ông đã
“mang nặng trong tâm hồn cái nguyện vọng tốt đẹp của một nhà văn hoá đối với tiền
đồ văn hoá. Hơn nữa, ông cũng “muốn tích cực tham gia” vào công cuộc gây dựng
nền văn hoá mới” [9; tr. 19-20]. Nguyễn Đình Chú đánh giá, với cuốn sách Tương
lai văn nghệ Việt Nam, Trương Tửu đã “để lại cho đời một mẫu mực trong văn hoá
tranh luận” [18].

25. 18
Tiếp tục đưa ra ý kiến đóng góp vào hội thảo, Lại Nguyên Ân có bài tham
luận Cần tiếp cận nghiên cứu một cách bài bản đối với Trương Tửu như một tác gia
và như một nhân vật văn hóa lịch sử. Bài viết chỉ ra “rõ ràng ông là một tác gia; các
sản phẩm ngôn từ của ông khá nhiều và đa dạng, cho thấy ông là nhà nghiên cứu và
phê bình văn học, là tác giả của một số tác phẩm thể truyện; ta còn có thể chứng
minh Trương Tửu là một lý thuyết gia về văn hóa học, xã hội học…; mặt khác ông
là người lập ra và chủ trì những cơ quan văn hóa như thư xã Đại Đồng, nhà xuất bản
Hàn Thuyên, tạp chí Văn mới, vào những năm 1939-1940: những năm 1955-1957
ông là một trong số những tác giả chính làm nên hiện tượng Nhân văn - Giai phẩm một
sự kiện đã in một dấu vết không thể tẩy xóa trong lịch sử tư tưởng văn hóa Việt Nam
những năm 1950-1970; ở phương diện thứ hai này, Trương Tửu là một nhân vật
hoạt động văn hóa cần được sử học nghiên cứu như một nhân vật lịch sử” [4], qua
lời khẳng định và đưa ra những minh chứng về Trương Tửu cho thấy tác giả bài viết
thể hiện mong muốn các thế hệ nghiên cứu có cái nhìn tổng quát về một nhân vật có
đóng góp nhất định đối với nền văn học Việt Nam.
Tại cuộc Hội thảo về Trương Tửu, còn có nhiều bài viết và những lời phát
biểu thể hiện tình cảm đối với ông: Kỉ niệm về cha tôi - Trương Quốc Tùng; Một
người ấy đã ra đi - Phạm Xuân Nguyên; Kỉ niệm về thầy Trương Tửu - Nguyễn Văn
Hoàn; Kỷ niệm về thầy Trương Tửu - Hà Minh Đức; Với thầy Trương Tửu - Ninh
Viết Giao,… Nội dung các bài viết thể hiện tình cảm sâu đậm về hình ảnh về một con
người yêu văn chương, yêu khoa học giàu nghị lực khiến nhiều người phải nể phục.
Tiếp theo, năm 2009, Trần Thị Hoa có đề tài luận văn thạc sỹ Đóng góp của
Trương Tửu trong lĩnh vực nghiên cứu - phê bình văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ
XX. Tác giả của đề tài nghiên cứu đã đi sâu tìm hiểu, đánh giá sáng tác lý luận phê
bình của Trương Tửu, khẳng định tài năng và đóng góp của ông đối với lĩnh vực
văn chương nửa đầu thế kỷ XX. Về đóng góp của Trương Tửu trong lĩnh vực
nghiên cứu phê bình văn học, tác giả có những lời khẳng định và đánh giá cao: “phê
bình khoa học của Trương Tửu là một bước tiến về tư duy của nền phê bình văn học
Việt Nam ở thời điểm đó”; “Trương Tửu là cây bút có khả năng cảm thụ văn học

26. 19
tinh tế và sâu sắc, có quan điểm và phương pháp phê bình riêng”; “Sự nghiệp phê
bình văn học của Trương Tửu đã để lại cho thế hệ độc giả đời sau những bài học
quý”; “Với lối phê bình này, người đọc có thể tiếp nhận ở đấy một lối trình bày
logic, rõ ràng, mạch lạc, gợi cho người đọc sự độc lập trong tư duy và trong cách
tiếp cận các văn phẩm. Đồng thời, cũng qua đó, người đọc cũng rút ra cho mình
những bài học bổ ích từ những cái còn thiếu sót của Trương Tửu” [50, tr. 29]. Tác
giả Trần Thị Hoa đi đến kết luận: “Trương Tửu là một trong những nhà phê bình
tiên phong của thế kỷ XX”; “ông là một trong những nhân vật tiên phong trên con
đường đưa phê bình văn học trở thành một khoa học văn học” [50, tr. 29].
Trong tháng 11 năm 2013, đã diễn ra lễ kỷ niệm 100 năm sinh nhà văn
Trương Tửu tại Hội Nhà văn Việt Nam. Buổi lễ kỷ niệm diễn ra ấm cúng và có
nhiều bài phát biểu về cuộc đời và sự nghiệp của nhà văn Trương Tửu. Trong bài
phát biểu của nhà nghiên cứu Phong Lê, ông đã nhắc lại một số ý kiến đánh giá về
Trương Tửu trước đó như Vũ Ngọc Phan, Đào Duy Anh, Nguyễn Mạnh Tường,
Đinh Gia Trinh, Thanh Bình… Tác giả bài viết đi vào phân tích một số công trình
của Trương Tửu và đi đến nhận định “không có may mắn được học với giáo sư
Trương Tửu”; “Thiếu đi những kỷ niệm sống động về người, thế nhưng ấn tượng về
những gì đã được đọc là rất sâu. Đọc những gì ông viết và những gì người khác viết
về ông. Rồi nhớ mãi. Bởi cách viết và phương pháp viết của ông, gồm cách nghĩ,
cách lập luận, cách kết luận trong từng công trình; và cách điều chỉnh, bổ sung hoặc
tước bỏ trong cả một hệ thống công trình, để cuối cùng vẫn là trung thành, là nhất
quán với bản thân”[79]. Không chỉ có vậy, nhà nghiên cứu còn tỏ ra nuối tiếc về sự
nghiệp cầm bút của Trương Tửu “Tiếc là với sức nghĩ ấy, ông dừng lại hơi sớm và
ngừng là ngừng hẳn”, để rồi kết luận không chỉ đối với riêng Trương Tửu mà với
bất cứ ai chọn văn làm nghiệp “Nhưng đối với một người viết, đời nghề nghiệp
ngắn hay dài không phải là điều quan trọng nhất”, Phong Lê khẳng định rất rõ ràng:
“Với người đọc là chúng ta, và hậu thế, Giáo sư Trương Tửu vẫn đủ để lại một
gương mặt trí thức rất ấn tượng trong hành trình của những tìm kiếm không ngừng
nghỉ, và thực sự là không dễ dàng trong thế kỷ XX” [79].

27. 20
Trong bài phát biểu Thầy Trương Tửu của chúng tôi: một trí thức sáng danh
của đất nước của Nguyễn Đình Chú đã chỉ ra những lý do mang đầy ý nghĩa trân
trọng của một người để có buổi lễ kỷ niệm đang được tổ chức: “Kỷ niệm một tuổi
trẻ khát khao sôi động dân chủ, ghét bất công và hô hào bãi khóa”; “Kỷ niệm một
thanh niên con nhà nghèo nhưng giàu trí lực và quyết tâm, bằng con đường tự học là
chính, vươn lên chiếm lĩnh kho tàng văn hóa dân tộc và văn hóa nhân loại”; “Kỷ
niệm một nhà văn mang tên Trương Tửu, Nguyễn Bách Khoa, ròng rã 28 năm trời,
tính từ năm 1931, dọc ngang bút mặc trên văn đàn Việt Nam, để lại một văn nghiệp
không dễ có nhiều”; “Kỷ niệm một nhà văn Trương Tửu sau ngày Cách mạng tháng
Tám năm 1945 thành công đã có nhiều năm tháng kết duyên thắm thiết với cách
mạng, với kháng chiến chống thực dân Pháp tái xâm lược”; “Kỷ niệm một vị giáo
sư sáng danh trong giảng đường đại học dưới chế độ Việt Nam dân chủ cộng hòa”.
Bản thân là một học trò của Trương Tửu, Nguyễn Đình Chú không chỉ bày tỏ quan
điểm trong bài phát biểu mà còn rất xúc động khi nói về người thầy của mình.
Nguyễn Văn Hoàn với bài phát biểu Thử nhận định về quan điểm và
phương pháp nghiên cứu Truyện Kiều của Trương Tửu. Trong bài này, tác giả đưa
ra quan điểm và phương pháp nghiên cứu của Trương Tửu trong một diễn tiến thời
gian trước và sau Cách mạng tháng Tám về Truyện Kiều, đồng thời cũng tập hợp
một số ý kiến xoay quanh vấn đề Truyện Kiều của Trương Tửu.
Nguyễn Hữu Sơn phát biểu ngắn gọn, súc tích về Nhà văn Trương Tửu và
những trang khảo cứu văn hóa trước 1945, bài viết này đã được tác giả đăng trên
Tạp chí Kiến thức ngày nay, số 837 ra ngày 10/11/2013. Nội dung bài viết, tác giả
trình bày về quan điểm khảo cứu văn hóa của Trương Tửu trong một số công trình,
đồng thời nhà nghiên cứu nói rằng: “Trên phương diện tư tưởng chính trị, về cơ bản
Trương Tửu thuộc về thế hệ phái Mác-xít, vừa khẳng định cổ vũ nhiệt tình cho phái
Kinh tế quyết định, vừa trực tiếp lên tiếng tuyên truyền, đấu tranh cho các quan
điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng và sự thắng thế của thuyết Kinh tế quyết
định” [122, tr. 21]. Chưa vội đi đến kết luận, Nguyễn Hữu Sơn tiếp tục chứng minh
“Vào giai đoạn gần Cách mạng tháng Tám, Trương Tửu còn có một số tiểu luận
quan trọng trực diện khảo sát, bàn luận, phỏng vấn, nhận diện, tổng kết và đề xuất

28. 21
các phương hướng xây dựng liên quan đến văn hóa - văn nghệ Việt Nam đương
thời trên các báo Quốc gia, Văn mới”. Cuối cùng nhà nghiên cứu đi đến nhận định
“Độc giả ngày nay đọc các công trình nghiên cứu, phê bình văn hóa của Trương
Tửu trước Cách Mạng tháng Tám cần đặt tác phẩm của ông trong bối cảnh đương
thời mới có thể nhận thức rõ hơn dấu ấn một phong cách riêng cũng như những
đóng góp nhiều mặt cho đời sống văn hóa - văn học nước nhà” [122, tr. 21]. Tham
dự lễ kỷ niệm có bài Trương Tửu và Kinh thi Việt Nam của Phan Mạnh Hùng, bài
viết đã được đăng trên Tạp chí Kiến thức ngày nay, số 835, ra ngày 20/10/2013.
Tác giả bài viết giới thiệu đôi nét về tiểu sử Trương Tửu, đã khẳng định “Trương
Tửu được biết đến như một trong những người viết phê bình theo tinh thần mác xít
đầu tiên ở Việt Nam” [56, tr. 24], trên tinh thần đồng nhất quan điểm với nhiều
nhà nghiên cứu đang nhìn nhận và đánh giá Trương Tửu ở nhiều khía cạnh tích
cực, tiếp tục khẳng định “Trương Tửu là nhà trí thức có tầm hiểu biết sâu rộng,
đặc biệt là các lý thuyết mác xít, hăm hở vận dụng lý thuyết ấy vào nghiên cứu
văn học, sử học”; “Và quan trọng, qua hoạt động văn hóa, ông đã cho thấy một
tinh thần trung thực và dấn thân của người trí thức Việt Nam hiện đại trong việc
khởi động tiến trình dân chủ hóa xã hội” [56, tr. 25], tác giả còn chỉ ra vị trí quan
trọng của Trương Tửu trong nhóm Hàn Thuyên “Trương Tửu chính là linh hồn kết
nối các thành viên của nhóm Hàn Thuyên” [56, tr. 26], tác giả tiếp tục đi vào phân
tích những vấn đề trong Kinh thi Việt Nam của Trương Tửu và chỉ ra điểm mấu
chốt của công trình “Trương Tửu đã đề xuất và thảo luận hai vấn đề lớn mang tính
khoa học và thực tiễn: mối quan hệ giữa văn nghệ và chính trị; văn nghệ là sản
phẩm của xã hội phản ánh cá tính riêng của tác giả và tâm lý dân tộc” [56, tr. 99].
Nhà văn Trương Tửu trải qua nhiều thăng trầm trong cuộc đời và sự nghiệp
sáng tác, nhưng đến thế hệ hôm nay đã tôn vinh ông. Ông xứng đáng được yêu mến,
được nhìn nhận một cách khách quan, được đánh giá đúng đắn với những gì ông đã
có, đã làm. Các lễ Kỷ niệm, Hội thảo được tổ chức rầm rộ nhằm khẳng định về một
nhân cách, một con người với những đóng góp cho cuộc đời, cho xã hội dù ở bất cứ
vị trí nào.
Tháng 12 năm 2013, Hội thảo “Những thí nghiệm của ngòi bút tôi” Kỷ niệm
100 năm sinh nhà văn - Nhà nghiên cứu văn học Trương Tửu - Nguyễn Bách Khoa

29. 22
(1913 - 1999) đã được tổ chức tại Thư viện Hà Nội. Hội thảo thu hút nhiều sự tham
gia của các nhà khoa học đã và đang làm công tác nghiên cứu, thu hút nhiều sự
quan tâm của báo giới truyền thông...
Phát biểu khai mạc Hội thảo, nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên có
bài Trương Tửu là bách khoa. Dẫn dắt vào vấn đề tác giả bài viết xác định: “Tôi
không được gặp ông sinh thời. Ngày ông mất tôi đã viết một bài tưởng vọng đặt
tên là “Một người ấy” mà hôm nay tôi xin phép được nhắc lại để mở màn cho
cuộc hội thảo” [102]. Nhà phê bình nói rằng “Trương Tửu đã thí nghiệm ngòi bút
của mình”; “Trương Tửu đã thí nghiệm cả đời mình cho điều ông tin là đúng, là
phải, là có ích cho học thuật và đời sống” [102]. Vừa ở vai trò nhà phê bình nhìn
nhận, đánh giá đồng thời giữ cương vị điều hành buổi hội thảo, tác giả bài viết
mong muốn “một hội thảo như thế này về ông (Trương Tửu) là cần thiết cho nền
văn chương và học thuật nước nhà trong quá trình kiểm kê và tổng kết cái vốn văn
hóa tinh thần có được từ thế kỷ XX”; “Hội thảo sẽ góp tiếng nói để lịch sử chứng
minh Trương Tửu suốt đời là vì chân lý và lẽ phải” [102].
Trần Đình Sử với tham luận Nghĩ về phương pháp phê bình văn học của nhà
văn Trương Tửu đã khẳng định về Trương Tửu ngay ở phần mở đầu: Qua “Tuyển
tập nghiên cứu phê bình cùng Tuyển tập nghiên cứu văn hóa dày dặn của nhà
nghiên cứu văn học Trương Tửu, tuy chưa phản ánh đầy đủ hết trước tác của ông,
vẫn đem lại cho người ta một gương mặt phê bình sắc sảo, một nhà nghiên cứu văn
học có tài mà sự đánh giá không hề đơn giản” [131]. Ông không ngần ngại bộc bạch
“Trước hết, tôi nghĩ đến Trương Tửu như một nhà phê bình văn học có chủ trương,
hoài bão” tác giả đưa ra những minh chứng cụ thể cho nhận định của mình, đồng
thời cũng chỉ ra hạn chế của Trương Tửu “Điều đáng tiếc là khi vận dụng phương
pháp xã hội học thì ông chỉ khám phá nội dung xã hội, mà không khám phá văn
chương”, đi đến luận điểm cuối cùng khi nhận định Trương Tửu là nhà phê bình
Trần Đình Sử đưa ra tiểu kết nhỏ trong bài viết: “Theo tôi nghĩ, ta nên xem Trương
Tửu là nhà phê bình táo bạo, xông xáo vận dụng các phương pháp mới, người có
nhiều công khai phá, đề ra những giả thiết khác thường” [131]. Bài tham luận còn
chỉ ra “Trương tửu là nhà hoạt động văn hóa, nhà chính luận nồng nhiệt, có nhãn

30. 23
quan rộng và giàu tính chiến đấu”, không chỉ có vậy Trần Đình Sử khẳng định:
“Trương Tửu là nhà nghiên cứu có cá tính mạnh mẽ, ông luôn có ý thức nêu vấn đề
mới, đặt lại vấn đề một cách độc lập, táo bạo, cho nên các tác phẩm của ông luôn
luôn có tính thách thức, đối thoại và tranh luận với người cùng thời để nêu kiến giải
riêng của mình”; kết thúc vấn đề nhà nghiên cứu nhấn mạnh “chúng tôi không thể
không biểu hiện niềm cảm phục ông như một nhà nghiên cứu có nhân cách cao
thượng”, đồng thời bày tỏ sự xúc động cùng với quan điểm riêng “tưởng nhớ đến
ông chúng tôi tưởng nhớ đến một nhà phê bình có hoài bão, có tư chất, nhân cách,
tuy không nhiều may mắn trong khoa học, nhưng luôn luôn táo bạo trong việc vận
dụng phương pháp mới và đặt ra những vấn đề mới cho nghiên cứu văn học” [131].
Nguyễn Hữu Sơn tham gia hội thảo với bài tham luận Nhà văn Trương Tửu
với nền văn nghệ cách mạng. Nội dung bài tham luận chia vấn đề tham luận thành
hai giai đoạn đó là Trương Tửu với nền văn nghệ trước Cách mạng tháng Tám
1945; Trương Tửu với nền văn nghệ sau Cách mạng tháng Tám 1945. Và dù ở thời
điểm lịch sử nào Trương Tửu vẫn không hề thay đổi, cuối cùng tác giả đưa đến ý
kiến “Độc giả ngày nay đọc các công trình nghiên cứu, phê bình văn hóa của
Trương Tửu cần đặt cá tính và tác phẩm của ông trong bối cảnh đương thời mới có
thể nhận thức rõ hơn dấu ấn một phong cách riêng cũng như những đóng góp nhiều
mặt với đời sống văn hóa - văn học nước nhà” [123].
Tham dự hội thảo, Lại Nguyên Ân với mong muốn tác phẩm của Trương
Tửu ngày càng đến gần hơn với đọc giả, ông có bài “Trương Tửu viết về tập thơ
Điêu tàn của Chế Lan Viên” [6] và công bố hai bài viết của Trương Tửu đăng trên
báo Ích hữu năm 1938 mới sưu tầm được (“Một thi sĩ của Điêu Tàn” và “Quan
niệm về thơ của Chế Lan Viên”). Qua bài viết của Lại Nguyên Ân, người nghiên
cứu về Trương Tửu có thêm tư liệu mới: “Khi Lê Văn Trương nắm tòa soạn thì
Trương Tửu cũng trở thành cây viết thường xuyên cho tờ này. Ông vừa đăng đều kỳ
ở đây truyện dài “Khi người ta đói” vừa giữ mục phê bình văn nghệ dưới một tiêu
đề chung: “Phải xây dựng tư tưởng và văn chương Việt Nam trên những nền tảng
mới”; “nhà văn chủ bút vào phần bình luận văn nghệ của tờ báo, hướng độc giả tới

31. 24
ý tưởng về việc khai mở một thứ sẽ được chính Trương Tửu gọi là “văn chương
tranh đấu” [6]. Theo tài liệu của Lại Nguyên Ân, người ta còn được tiếp cận với
quan niệm văn chương của Trương Tửu đã đăng tải trên tuần báo Ích hữu:
“Từ năm 1932 đến bây giờ, chúng ta thường được nghe những tiếng “văn
học phục hưng”, “văn nghệ phồn thịnh” dùng để mệnh danh cái đà phát triển của
văn chương hiện đại. Những danh từ ấy, một vài người nông nổi ném ra, rồi một vài
người nông nổi a dua nhắc lại, om sòm trên báo chí. Sự ồn ào trống rỗng này đã làm
nhiều người cạn nghĩ tin rằng văn chương Việt Nam hiện thời là mẫu mực tuyệt mỹ
tuyệt hảo rồi. Người ta nhắm mắt vỗ tay hoan nghênh những văn phẩm chỉ có độc
một đặc điểm là làm điếm nhục nghệ thuật và bại hoại đạo lý. Người ta ca tụng một
cách mù quáng những văn sĩ thi sĩ mà đáng lẽ người ta phải cảnh cáo để họ đi vào
con đường thuận tiến bộ.
Phải phá đổ sự tin nhầm ấy. Phải đem các tác phẩm được hoan nghênh sàng
lại theo phương pháp phê bình khách quan và quan niệm tranh đấu về văn chương.
Phải soát lại ngôi thứ các nhà văn. Phải chỉnh đốn dư luận.
Chúng tôi, vì tương lai của văn chương Việt Nam, tình nguyện lĩnh cái
nhiệm vụ gai góc ấy…” [6].
Một bài tham luận khác của Nguyễn Thành tham gia hội thảo với tiêu đề Đặc
điểm phê bình văn học của Trương Tửu đã chỉ ra những lý do lý giải hiện tượng khi
Trương Tửu sử dụng lý thuyết xã hội học mác xít đưa vào các công trình phê bình
nghiên cứu của mình nhưng lại bị các nhà phê bình mác xít phê bình chỉ trích, theo
tác giả có ba lý do cơ bản đó là “Thứ nhất, tiếp nhận một lý thuyết mới mẻ, mà
trước đó chưa có một thành tựu ứng dụng, cụ thể như phê bình xã hội học mác xít
và vận dụng nó vào thời điểm mà cuộc đấu tranh ý thức hệ đang diễn ra gay gắt,
chắc chắn, bất cứ nhà phê bình nào cũng khó tránh khỏi chủ quan, phiến diện; Thứ
hai, trước Cách mạng tháng Tám có thể Trương Tửu tiếp nhận tư duy về chủ nghĩa
Marx theo tinh thần của giới học giả phương Tây, chứ không phải là chủ nghĩa
Marx như sau này phổ biến ở các nước xã hội chủ nghĩa; Thứ ba, trong thời kỳ kháng
chiến chống Pháp, Trương Tửu đã tìm đến với chủ nghĩa Marx gắn với thực tiễn công
nông hơn…” [158]. Những lý do nêu trên là nguyên nhân đưa đến các công trình phê

32. 25
bình của Trương Tửu vừa khả năng phát hiện cái mới nhưng đồng thời cũng bộc lộ
những hạn chế nhất định về mặt tư duy suy diễn chủ quan. Cụ thể trong công trình
nghiên cứu Nguyễn Du và Truyện Kiều, trong Truyện Kiều và Thời đại Nguyễn Du,
trong Tâm lý và tư tưởng Nguyễn Công Trứ, trong Văn nghệ bình dân Việt Nam. Mỗi
công trình sau khi được phân tích, diễn giải, tác giả đều có lời kết luận.
Tham gia hội thảo còn có những tham luận khác của Lê Hoài Nguyên với
Trương Tửu trong những năm 1955 - 1958, của Lê Gia Linh với bài phát biểu xúc
động Nhớ lại “Lớp vỡ lòng văn học” với thầy Trương Tửu, Kiều Mai Sơn với bài
Nhà xuất bản Hàn Thuyên - Một hiện tượng độc đáo, của Nguyễn Cảnh Tuấn với
Lần đầu gặp gỡ Giáo sư Nhà văn Trương Tửu. Mỗi nội dung bài viết có hướng tiếp
cận ở những góc độ, khía cạnh khác nhau, tựu chung lại hội thảo đã diễn ra theo
đúng mong muốn của chủ tọa hội thảo như đã nêu ở trên.
Trước nhiều ý kiến đánh giá, nhận xét, chúng tôi đi đến nhận định Trương
Tửu luôn là Trương Tửu với một cá tính riêng. Ông là cây bút phê bình có phương
pháp độc đáo, có phong cách đặc trưng của nhà nghiên cứu khoa học, Sức hấp dẫn
của ngoài bút phê bình này được bắt nguồn bằng sự tìm tòi giá trị trong các sáng tác
Triết lý Truyện Kiều (1931), Nguyễn Du và Truyện Kiều (1942), Tâm lý và tư tưởng
Nguyễn Công Trứ (1943), Văn chương Truyện Kiều (1944), Văn nghệ bình dân Việt
Nam (1951)… để mang lại đóng góp đấy trân trọng được khẳng định “Một trong
những cây bút phê bình khoa học đầu tiên có nhiều thành tựu” [119, tr. 17].
Sự nghiệp phê bình của Trương Tửu, là một phần khá quan trọng trong lịch
sử phê bình văn học Việt Nam. Từ đó thấy được ở ông quan niệm về văn chương
cho đến phương pháp, phong cách phê bình. Qúa trình tham gia vào hoạt động phê
bình văn học của Trương Tửu gồm trước Cách mạng tháng Tám và sau Cách mạng
tháng Tám. Ở mỗi giai đoạn này, tư duy của nhà lý luận phê bình có sự thay đổi
trong việc lựu chọn phương pháp sáng tác. Sau cách mạng, Trương Tửu luôn giữ
thái độ đề cao tinh thần khách quan và khoa học trong sáng tạo, chú trọng việc nhà
lý luận tự ý thức về lịch sử tiến trình lịch sử văn học dân tộc để thể hiện nét riêng
của ngòi bút trước những sản phẩm có chất lượng.

33. 26
Như vậy, sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, quá trình nghiên cứu về nhà
văn Trương Tửu không diễn tiến một chiều theo một đường thẳng thuận chiều, nhìn
chung kết quả nghiên cứu ngày càng sâu rộng, toàn diện, khách quan, khoa học.
Nếu như giai đoạn trước Cách mạng tháng Tám, những bài viết về Trương Tửu chủ
yếu tập trung vào lĩnh vực phê bình văn học của ông thì sang giai đoạn sau Cách
mạng tháng Tám, nhất là khoảng thời gian từ thập niên đầu thế kỷ XXI trở lại đây,
giới nghiên cứu văn học quan tâm “giải mã” nhiều vấn đề liên quan đến cuộc đời và
sáng tác của ông. Theo hành trình nghiên cứu, có những tư liệu quý hiếm về Trương
Tửu được sưu tầm, tập hợp; có nhận định chưa thấu đáo dần được điều chỉnh; có
những đánh giá chưa toàn diện được bổ sung. Đến nay, vị trí và đóng góp (và cả
phần hạn chế) của nhà văn Trương Tửu trong nghiên cứu - phê bình văn học đã
được xác định.
1.2. Tiếp nhận văn xuôi của Trương Tửu
Văn học Việt Nam hiện đại giai đoạn 1930 – 1945 đã nở rộ nhiều thể loại
tiểu thuyết, truyện ngắn, thơ, ca, kịch, lý luận phê bình chiếm vị trí quan trọng trong
lịch sử văn học nước nhà. Trương Tửu là một trong số nhà văn xuất hiện ở giai đoạn
này. Mặc dù phần nghiên cứu về mảng sáng tác văn xuôi của nhà văn tuy còn mỏng
nhưng cũng đã có được kết quả bước đầu. Điều này cho thấy sẽ giúp chúng ta có sự
đánh giá chuẩn xác hơn về nhà văn TrươngTửu, đồng thời góp phần khẳng định vị
trí của nhà văn trong giai đoạn nở rộ trào lưu văn học hiện thực.
Khảo sát những đánh giá nhận xét mang tính hệ thống về nhà văn Trương
Tửu qua thể loại tiểu thuyết và truyện ngắn là hai thể loại tiêu biểu cho sự nghiệp
sáng tác văn xuôi của ông sẽ làm sáng tỏ vị trí nhà văn trong tiến trình văn học Việt
Nam đầu thế kỷ XX.
1.2.1. Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945
Tự xác định vị trí trong hàng ngũ những “nhà văn tranh đấu”, với 13 tác
phẩm văn xuôi bao gồm cả truyện ngắn và tiểu thuyết xuất hiện trên văn đàn trong
khoảng thời gian 1937 - 1942, Trương Tửu đã đóng góp vào sự phát triển của trào
lưu văn học hiện thực phê phán Việt Nam.

34. 27
Bàn về sáng tác văn xuôi của Trương Tửu, trước hết là những ý kiến nhận
xét, đánh giá của những người đương thời.
Trong Báo Mai, Sài Gòn, ra ngày 27/10/1938, nhà phê bình Kiều Thanh Quế
có bài viết bàn về quan niệm tình dục trong văn chương Việt Nam. Theo tác giả, ba
cuốn tiểu thuyết Thanh niên S.O.S của Trương Tửu, Làm đĩ của Vũ Trọng Phụng,
Người đàn bà trần truồng của Nguyễn Vỹ đều thuộc dòng văn chương “phóng túng
tình dục”. Đầu thế kỉ XX, trong đời sống xã hội Việt Nam, quá trình “Âu hóa” đã
làm thay đổi quan niệm thẩm mĩ, đạo đức, lối sống so với giai đoạn trước. Trong
đời sống văn chương, nội dung của phong trào “Âu hóa” và những quan niệm mới
mà “cơn gió lạ” phương Tây thổi tới cũng được người cầm bút đề cập tới; trong đó
có vấn đề tính dục và tình dục. Từ góc nhìn hiện thực của ba cây bút Vũ Trọng
Phụng, Trương Tửu, Nguyễn Vỹ, Kiều Thanh Quế đã khái quát vấn đề: “Văn
chương Việt Nam tiến bộ. Nhà văn không còn sợ luân lý Khổng - Mạnh nữa”; “họ
mạnh dạn mang quan niệm tình dục vào văn chương” [114, tr. 9]. Kiều Thanh Quế
tìm hiểu và diễn giải thuyết Phân tâm học của S. Freud bằng tri thức nghiên cứu khoa
học và đưa ra ý kiến khẳng định ý nghĩa xã hội tích cực của cuốn Thanh niên S.O.S:
“Viết Thanh niên S.O.S, ngoài việc lấy tình dục cắt nghĩa ái tình, Trương Tửu còn
dùng nó “nghiên cứu lịch sử trụy lạc của một tâm hồn (trong truyện là nhân vật Liêu),
vạch một con đường đi tới sự giải quyết vấn đề thanh niên, bày ra một thực trạng xã
hội, toát ra một khẩu hiệu tranh đấu” (Rút trong bài tựa Thanh niên S.O.S - KTQ chú)
[114, tr. 9]. Năm 1942, Kiều Thanh Quế (với bút hiệu Mộc Khuê) tiếp tục khẳng định
khuynh hướng “xã hội tiểu thuyết” của ngòi bút Trương Tửu qua các tác phẩm:
Thanh niên S.O.S, Trái tim nổi loạn, Một chiến sĩ, Một cổ đôi ba tròng… [59, tr. 52].
Vũ Ngọc Phan trong cuốn Nhà văn hiện đại (1942) đã xếp tác phẩm văn xuôi
của Trương Tửu mở đầu cho mục “Tiểu thuyết xã hội” (cùng với Nguyên Hồng,
Thạch Lam, Đỗ Đức Thu, Nhượng Tống, Thanh Tịnh, Thụy An, Nguyễn Xuân Huy,
Ngọc Giao, Nguyễn Vỹ): “Những tiểu thuyết đầu tay của ông đều là tiểu thuyết
tranh đấu” [107, tr. 478]. Vũ Ngọc Phan khảo sát và đánh giá từng tác phẩm cụ thể
của Trương Tửu: Một chiến sĩ; Khi chiếc yếm rơi xuống; Khi người ta đói; Trái tim

35. 28
nổi loạn; Một kiếp đoạ đày; Cái tôi của ai và xác định: “ông là một nhà tiểu thuyết
xã hội”; “ông bênh vực người nghèo rõ rệt” [107, tr. 482-491]. Về nghệ thuật thể
hiện của ngòi bút văn xuôi Trương Tửu, theo cảm nhận của Vũ Ngọc Phan: “lời văn
hùng hồn thống thiết. Những lời ấy nó đánh vào tình cảm người ta hơn vào lý trí
người ta. Trong tiểu thuyết của ông, nhiều chỗ văn ông trác luyện, sáng suốt, lối văn
thích hợp cho người muốn bênh vực thuyết của mình” [107, tr. 478].
Năm 1944, Trong cuốn Tạp chí Tri Tân 1941 – 1945, “Phê bình văn học”, Trịnh
Bá Đĩnh, Nguyễn Hữu Sơn sưu tầm biên soạn có bài viết của Kiều Thanh Quế: Nhân
quyển Vang bóng một thời tục bản, tác giả đi sâu phân tích, dẫn giải cả về nội dung và
chiều sâu hình thức nghệ thuật khi tập Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân được tái
bản, qua đó nhận diện sự khác biệt về phong cách giữa Tự lực văn đoàn, Nguyễn Tuân,
Trương Tửu và Lê Văn Trương: “Nguyễn Tuân trịnh trọng ghi chép lại như một nhà
lịch sử ký sự, bằng ngọn bút tỉ mỉ của một nhà tiểu thuyết chơi văn” [32, tr. 203]. Tác
giả bài viết đưa ra những nhận định: “ Văn Tự lực văn đoàn mềm mại dịu dàng. Văn
Trương Tửu, Lê Văn Trương mạnh mẽ, đột khởi. Văn Nguyễn Tuân dí dỏm như một
cô gái làm nũng, có khi lại "đỏng đảnh" như một người đàn bà khó chiều” [32, tr. 207].
Đặc điểm văn phong Trương Tửu được Nguyễn Vỹ ngược dòng thời gian hồi
tưởng: “Trương Tửu có khiếu ngôn ngữ và lý luận. Lời nói của anh là một sản
phẩm của máy móc, lý luận của anh là một dây truyền ngôn ngữ phối trí chặt
chẽ, liên kết mạch lạc và rèn rũa với một nghệ thuật tinh vi, tế nhị. Anh là một
nhà hùng biện bẩm sinh không do một trường học nào đào tạo cả” [174, tr.183].
Những nhận xét về một người bạn, người đồng nghiệp luôn thể hiện sự
khách quan, nể phục: “Trương Tửu thuộc về loại nhà văn tự học, nhờ đọc sách
nhiều. Có lẽ một phần nhờ trường Bách nghệ huấn luyện mà Trương Tửu có sẵn
thiên tài văn nghệ lại tự đào tạo được một tinh thần máy móc cứng rắn. Lý luận của
anh rất đanh thép, câu văn của anh cũng như búa, như kềm. Lời nói của anh vang
ra như tiếng đập sắt trên đe. Lúc nào cũng nẩy lửa, nghe lâu chát cả tai, có khi
rùng rợn như tiếng cười trong địa ngục của Dante, có khi xôn xao kinh khủng như
lửa cháy thành Roma” [174, tr. 184].

36. 29
Những tác phẩm văn xuôi của Trương Tửu cũng được Nguyễn Vỹ điểm
lược: “Truyện dài đầu tiên của Trương Tửu nhan đề Thanh niên S.O.S (1938) là
tiếng kêu cứu của một thế hệ thanh niên đang suy sụp vì phong trào lãng mạn. Kế
tiếp là Một chiến sĩ và Khi chiếc yếm rơi xuống (1939) cả ba đều do nhà Minh
Phương 15 A, cư xá Văn Tân, phố Hàng Đẫy xuất bản, bắt đầu đệ nhị thế chiến, ba
quyển này đều bị Nha thông tin và báo chí Pháp (I.P.P) cấm vì đả kích xã hội An
Nam thối nát dưới chế độ thực dân… [174, tr. 190-191].
Như vậy, trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, khi văn xuôi Trương
Tửu xuất hiện trên văn đàn, một số cây bút nghiên cứu phê bình đương thời đã
trân trọng đón nhận, thẩm bình và giới thiệu với độc giả. Tuy nhiên, ý kiến của
“người đương thời” đối với văn xuôi Trương Tửu chủ yếu là những nhận xét về
tính khuynh hướng của tác phẩm hoặc những cảm nhận ban đầu về ưu - nhược
điểm nổi bật ở từng tác phẩm và nhìn chung không có những ý kiến trái chiều
dẫn đến những tranh luận gay gắt, căng thẳng trên diễn đàn văn học.
Đi vào tìm hiểu chúng ta thấy số lượng độc giả dành cho tác phẩm văn
xuôi của Trương Tửu trong những năm trước Cách mạng tháng Tám không lớn.
Trong thời điểm xã hội đương thời, không chỉ sáng tác của Trương Tửu, mà tác
phẩm của Nam Cao, Vũ Trọng Phụng cũng cùng chung số phận. Bởi giữa lúc,
trào lưu văn học lãng mạn nở rộ, công chúng đang chìm đắm trong những
chuyện tình nồng thắm trên các trang tiểu thuyết của nhóm Tự lực văn đoàn.
Giữa lúc nhiều nhà văn sáng tác theo thị hiếu của độc giả thì trào lưu văn học
hiện thực ra đời như một tất yếu phát triển của văn học Việt Nam. Trương Tửu là
một trong số nhà văn thuộc trào lưu mới ra đời này, ông đã mạnh dạn đứng trên
quan điểm riêng, và góp sức cho nền văn học Việt Nam một lối văn mới: phản
ánh, lên án, tố cáo nhưng không quá gay gắt. Như vậy, đối tượng chú ý đến văn
xuôi Trương Tửu không nhiều là điều dễ hiểu. Còn các nhà phê bình văn học
đương thời đi vào nghiên cứu văn Trương Tửu chỉ dừng lại ở vấn đề thấy đó là
một thứ văn mới lạ, nhưng tư tưởng sâu sa mà nhà văn gửi gắm trong đó chưa
được nhiều nhà nghiên cứu đương thời nhìn nhận đánh giá một cách thấu đáo.

37. 30
1.2.2. Từ năm 1945 đến nay
Việc nghiên cứu sáng tác văn xuôi của ông gần như chững lại trong một thời
gian dài. Vào khoảng những năm 1956 đến 1958, cuộc đấu tranh chống Nhân văn -
Giai phẩm ở miền Bắc diễn ra rất gay gắt và quyết liệt. Trước cái nhìn phiến diện,
nặng về quy kết, định kiến của một số ý kiến có trọng lượng lúc bấy giờ đã buộc
Trương Tửu phải buông bút trong sự nuối tiếc nghiệp văn chương. Để rồi suốt một
thời gian khá dài, các tác phẩm văn xuôi của Trương Tửu đứng trước thực tế rất
đáng tiếc ít được các nhà nghiên cứu phê bình đề cập đến. Theo tư liệu đã sưu tập
được, chúng tôi nhận thấy, sau Cách mạng tháng Tám, đặc biệt là vào những năm
1958 - 1960, sự quan tâm của dư luận công chúng tập trung vào các tác phẩm lý
luận, phê bình văn học của Trương Tửu. Từ thập niên đầu thế kỷ XXI tới nay, văn
xuôi Trương Tửu được quan tâm trở lại. Công việc sưu tầm, tập hợp, nghiên cứu thu
được những kết quả rõ rệt.
Năm 2001, công trình Từ điển tác phẩm văn xuôi Việt Nam (Từ cuối thế kỷ
XIX đến 1945) - phần “Thư mục tác phẩm văn xuôi Việt Nam từ cuối thế kỷ XIX đến
1945 - đã thống kê 7 tác phẩm văn xuôi của Trương Tửu (Khi chiếc yếm rơi xuống,
Khi người ta đói, Một cổ đôi ba tròng, Trái tim nổi loạn, Thanh niên S.O.S, Một
chiến sĩ, Một kiếp đọa đày) [1]. Đặc điểm truyện ngắn Trương Tửu được nhận diện:
“Truyện ngắn của Trương Tửu có xu hướng đi vào phân tích những éo le uẩn khúc
trong các trạng thái đời sống cũng như trong lòng người và đưa ra những triết lý về
nhân thế”. Một số truyện được nhận xét cụ thể: “Truyện Một kiếp đoạ đày gò bó,
thiếu sự linh hoạt tự nhiên và có phần cường điệu Cái tôi của ai tuy lan man, có tính
chất tuỳ bút nhưng đã thể hiện được khả năng phân tích tâm lý, cùng lối văn sắc sảo,
khúc kết trong việc diễn đạt những ý tưởng và triết lý của tác giả” [1, tr. 771-774].
Tiếp theo đó, văn xuôi Trương Tửu được tác giả Văn Tâm giới thiệu trong
cuốn Từ điển văn học (Bộ mới): “Về phương diện sáng tác, xu hướng quan tâm và
thái độ bênh vực người nghèo thể hiện rõ trong khá nhiều tiểu thuyết và truyện ngắn”
[135, tr. 1865]. Theo Văn Tâm, một số nét hạn chế về nghệ thuật trong văn xuôi
Trương Tửu là: “hình tượng nhân vật tích cực của ông còn sơ lược (Hảo trong tiểu

38. 31
thuyết Một chiến sĩ), và nạn nhân trong xã hội của ông thường gặp nhiều cảnh ngộ
đặc biệt bi đát một cách thiếu tự nhiên (Thiện trong Khi người ta đói). Do đó sáng tác
của ông thiếu sức truyền cảm cần thiết” [135, tr. 1865].
Năm 2009, Nguyễn Hữu Sơn có công trình Trương Tửu - Tuyển tập văn
xuôi; trong đó có bài giới thiệu Văn xuôi Trương Tửu trước cách mạng tháng Tám
năm 1945. Trong bài viết này, nhà nghiên cứu đã nhận xét khái quát về đề tài, hệ
thống chủ đề, bút pháp, giọng điệu trong sáng tác văn xuôi của Trương Tửu: “Các
tác phẩm văn xuôi Trương Tửu bao quát một hệ thống chủ đề và phạm vi nội dung
hiện thực rộng lớn: Đương đại, lịch sử và dã sử; đấu tranh xã hội, gia đình và cá nhân;
đấu tranh giai cấp, tình yêu và phong tục; thành thị ven đô và nông thôn; trí thức,
công chức và nông dân… Tác giả cũng sử dụng nhiều phong cách, bút pháp, giọng
điệu khác nhau: Đối thoại, độc thoại, dòng ý thức, ghi chép tư liệu, phóng sự, luận đề,
sử liệu, thư từ…” [120, tr. 11]. “Có thể chính lối tư duy luận lý mạnh về khảo cứu và
phân tích đã chi phối tư duy hình tượng và cảm xúc khiến cho ngòi bút Trương Tửu
in đậm phong cách tiểu thuyết - ký sự nghiêng hẳn về “Sinle hóa” [120, tr. 14].
Năm 2010, nhà nghiên cứu Phong Lê có một số ý kiến nhận xét về văn
xuôi Trương Tửu: truyện Một chiến sĩ “văn hơi khô, kiểu văn tranh đấu, văn nghị
luận”; “Tiểu thuyết của Trương Tửu, tuy đã có lối riêng mà Vũ Ngọc Phan gọi là
“tiểu thuyết tranh đấu”, “tiểu thuyết xã hội” nhưng chưa tạo được ấn tượng cảm
xúc và tư duy hình tượng không phải là nét trội ở ông” [78, tr. 299].
Năm 2010, Phạm Thị Mỹ trong đề tài Đóng góp của Trương Tửu trong lĩnh vực
sáng tác văn học đã tập trung phân tích một số phương diện nội dung và nghệ thuật tiêu
biểu và trong văn xuôi trương Tửu. Về phương diện nội dung, tác giả công trình đã đi
sâu nhận diện và phân tích các đề tài chính trong văn xuôi Trương Tửu: đề tài sinh
hoạt, đề tài tranh đấu, đề tài lịch sử. Ở đề tài sinh hoạt tác giả nhận thấy: “Trương Tửu
rất chú ý đến không gian sinh hoạt của con người” [90, tr. 33]. Ở đề tài đấu tranh xã
hội: “nội dung mà ngòi bút Trương Tửu thường hướng đến cũng là các vấn đề mà các
nhà văn hiện thực hay lãng mạn trước 1945 đã hoặc sẽ lựa chọn. Đó là cuộc đấu tranh
giữa các thành phần trong xã hội, kẻ giàu, người nghèo, kẻ thống trị và người bị trị, là