Bilgi toplumu, ekonomik kalkınma ve bilgi yönetimi
1. Bilgi Toplumu, Ekonomik
Kalkınma ve Bilgi Yönetimi
Yaşar Tonta
Hacettepe Üniversitesi
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
1
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
2. Plan
• Bilgi Toplumuna giden yol
• Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin rolü
• Her yerden bilgiye erişim
• Kişiselleştirme
• Bilgi mimarisi
• Federe arama mekanizmaları
2
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
3. Bilgi Toplumuna Giden Yol
Güç Süre (yıl)
Tarım Devrimi insan 1000
Sanayi Devrimi makine 300
Bilgi Devrimi bilgi 100
Toffler (1981)
3
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
4. Bilginin Değişen Rolü
• Tarım Toplumunda bilgi sorun çözmede
yardımcı olan kritik bir “girdi” idi
• Sanayi Toplumunda ticari bir ürün, en
temel ekonomik kaynak, “kalkınmanın can
damarı” haline gelen bilgi “çözümün”
kendisi oldu.
• Bilgi Toplumunda ise yaratılabilecek,
iletilebilecek, depolanabilecek sınırsız bilgi
giderek bir “sorun” haline gelmeye başladı.
(http://discovery.cofc.edu/about.html).
4
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
5. Bilgi Teknolojisi Dünyayı Nasıl Değiştiriyor?
• Eşli, aygıttan aygıta ağ bağlantısı
• Her aygıt ve uygulamada kesin yerel
mekan bilgisi de gömülü
• Sıcaklık, hareket, basınç, hızlanma,
akış, elektrik kullanımı, ışınım,
kimyasal kompozisyonu ölçen
algılama aygıtlarının bütünleştirilmesi
Source: Gage, 2002
5
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
6. Bilgi Ekonomisi
• Ekonomi: Kıt kaynakların tahsisi
• “. . . Bilginin yeni rolü tam olarak
değerlendirilmeden, zenginliğin rolü
konusundaki hiçbir tahmin tutarlı
olmayacaktır.”
• “. . . İşleri hızlandırarak zamanla ilişkimizi
değiştirdiğimizde, bilginin bir bölümünü
kaçınılmaz bir şekilde eskitiyoruz.
Dolayısıyla, etrafımızda sürüklediğimiz
eski bilgi miktarını artırıyoruz.”
Toffler, Zenginlik Devrimi, s. 185-6
6
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
7. Bilgi Patlaması - 2002
• 5 Exabyte (5 x 1018 byte)
• 2002’de dünyada üretilen yeni bilgi miktarı (5
x 1018 byte)
• 5 Exabyte’lık bilgi = 37,000 yeni Kongre
Kütüphanesi!
Kaynak: BrightPlanet & Lyman and Varian
7
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
8. Bilgi Patlaması - 2006
http://www.emc.com/about/destination/digital_universe/pdf/Expanding_Digital_Universe_IDC_WhitePaper_022507.pdf
8
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
9. 5 Exabayt 161 Exabayt
http://www.emc.com/about/destination/digital_universe/pdf/Expanding_Digital_Universe_IDC_WhitePaper_022507.pdf
9
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
10. Depolama Kapasitesi
http://www.emc.com/about/destination/digital_universe/pdf/Expanding_Digital_Universe_IDC_WhitePaper_022507.pdf
10
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
11. Bilgi Toplumu Ölçütleri
• Teknolojik
– yoğun bilgi teknolojisi kullanımı
• Toplumsal
– yaşam kalitesini artırıcı öge bilgi
• Ekonomik
– bilgi anahtar ekonomik faktör
• Politik
– bilgi edinme özgürlüğü, artan katılımcılık ve uzlaşma
• Kültürel:
– bilginin ulusal ve bireysel gelişmede kültürel değeri
William J. Martin, The information society. London: Aslib, 1988, s. 40.
11
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
12. Bilgi Alt Yapısı
http://www.bilgitoplumu.gov.tr/ab/taiex/Information%20Security%20-%20Safer%20Information%20Society.pdf
12
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
13. Internet, Telefon Değildir
• Internet: Potansiyel bir eşitlik aracı
• Bağlantılılık
• İçerik üretimi ve dağıtımı
– Web’in etkin ve etkili kullanımı
– Web kapsamı
– Arama becerilerinin eksikliği
– Dil ve okur yazarlık engelleri
• Mevcut olma - erişilebilir olma
arasındaki fark
13
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
14. Sayısal Uçurum
• Küresel uçurum
– Sanayileşmiş ülkelerle daha az gelişmiş
ülkeler arasındaki farklar
• Toplumsal uçurum
– Bir ülkedeki insanlar arasındaki eşitsizlikler
• Demokratik uçurum
– Kamu yaşamına katılmak için sayısal
teknolojileri kullananlarla kullanmayanlar
arasındaki farklar
Kaynak: Hargittai, p. 828
14
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
15. Herkes İçin Bilgi Toplumu
• Dünya Bilgi Toplumu Doruk Toplantısı, Cenevre,
10-12 Aralık 2003
– Herkesin bilgi yaratabildiği, bilgiye erişebildiği,
bilgiden yararlanabildiği ve bilgi paylaşabildiği
– insan odaklı, kapsayıcı ve kalkınma yönelimli Bilgi
Toplumu kurma ortak arzusu ve adanmışlığı
• Herkes İçin Bilgi Toplumunun ana ilkeleri
saptandı
• Bin Yıl Kalkınma amaçlarını gerçekleştirmek için
bilgi ve iletişim teknolojilerinin (BİT) kullanılması
kararlaştırıldı
15
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
16. eAvrupa+ 2005
• Modern online kamu hizmetleri
• E-devlet
• E-öğrenme
• E-sağlık
• E-iş
Ve bunları geliştirmek için
• Ucuz ve yaygın genişbant erişim
• Güvenli bir bilgi alt yapısı
http://www.bilgitoplumu.gov.tr/yayin/eeurope2005_en.pdf
16
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
17. i2010: Avrupa Bilgi Toplumu
17
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
18. 2007 e-hazırlıklılık endeksi
http://a330.g.akamai.net/7/330/25828/20070420205432/graphics.eiu.com/files/ad_pdfs/2007Ereadiness_Ranking_WP.pdf
18
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
19. Türkiye 42. sırada
19
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
20. Ölçütlere göre Türkiye’nin puanları
20
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
21. Source: http://www.weforum.org
21
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
22. D
0
5
10
15
20
25
30
35
N e e nm
th a
Source: OECD
er rk
la
n
Ic d s
ela
n
Sw Ko d
i tz r e a
er
l
N o and
rw
F i ay
n
Sw l and
ed
C a en
na
Un Be d a
i te
d l giu
L u Ki n m
x e gd
m om
bo
DSL
F r ur g
an
U n J ce
i te a p a
d
Sn
A u ta te
st s
ra
Au li a
Cable
G s tr ia
er
m
an
Sp y
ai
n
Ne
w Ita
Ze ly
OECD Broadband subscribers per 100 inhabitants, by technology, Dec. 2006
al
Genişbant Abone Yüzdesi
Po a n d
r tu
g
Fibre/LAN
Ir e a l
C z H lan
e c un d
g
h
R e ar y
pu
Sl
P bli
ov
a k ol a c
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
R e nd
Other
pu
G b lic
re
e
OECD average
T u ce
rk
22
M ey
ex
ic o
http://www.oecd.org/dataoecd/37/39/38449070.xls
23. DSL
OECD Key ICT indicators
4b. Availability of Digital Subscriber Lines (DSL) in OECD countries
2004 (Coverage, %)
%
100
Mid-2005 (Coverage, %)
80
60
40
20
0
Belgium
Korea*
Luxembourg
Netherlands
UK
Denmark
Switzerland*
Sweden
Finland
Japan**
Iceland
New Zealand
Portugal
France
Germany
Norway
Ireland
Italy
Austria
Spain
Poland (TPSA)
Australia
Czech Rep.
USA
Canada
Hungary
Slovak Rep.
Mexico*
Turkey
Greece
* Data for 2003
** Data for March 2004
Source: OECD Key ICT Indicators [www.oecd.org/sti/ICTindicators]
http://www.oecd.org/dataoecd/19/43/34082819.xls
23
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
24. Internet’e erişim
OECD Key ICT indicators
6a. Households with access to the Internet (1) 2000-2005 (2), percentage of all households
2000 2001 2003 2004 2005
%
100
80
60
40
20
0
Australia
Austria
Belgium
Canada (3)
Czech Republic
Denmark
Finland
France
Germany
Greece
Hungary
Iceland
Ireland
Italy
Japan
Korea (4)
Luxembourg
Mexico (5)
Netherlands
New Zealand (6)
Norway
Poland
Portugal
Slovak Republic
Spain
Sweden
Switzerland (7)
Turkey (8)
United Kingdom
United States
8. Households in urban areas only
http://www.oecd.org/dataoecd/19/45/34083073.xls
24
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
25. Türkiye’de e-dönüşüm
http://www.bilgitoplumu.gov.tr/ab/taiex/Current%20Situation%20in%20TURKEY%20-%20March%202007.pdf
25
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
27. E-dönüşüm Stratejisi 2010
http://www.bilgitoplumu.gov.tr/ab/taiex/Current%20Situation%20in%20TURKEY%20-%20March%202007.pdf
27
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
28. E-dönüşüm Stratejisi 2010
http://www.bilgitoplumu.gov.tr/ab/taiex/Current%20Situation%20in%20TURKEY%20-%20March%202007.pdf
28
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
29. “Bulduklarımız kim olduğumuzu belirliyor”
29
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
30. Morville ve Bilgi Teknolojileri
Cep telefonu-el bilgisayarı: küresel iletişim
ve bilgi ağlarına erişim (kablosuz e-posta,
mesajlaşma ve web tarama kolaylıkları)
Bilgiye erişim için yeni arayüz ve araçların
geliştirilmesi
Dijital ağlar aracılığıyla kişi, yer, ürün ve
mülk bilgilerine erişim (s.1-2)
30
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
31. Delicious Library
• iMac ve FireWire dijital video kamerası çokluortam
kataloglama sistemine dönüşüyor.
• Herhangi bir kitap, film, CD, video oyunu üzerindeki
çubuklu kodu okuttuğunuzda web’den toplanan tonlarca
bilgiyle birlikte kitabın/CD’nin vs. kapağı dijital rafınızda
yerini alıyor.
• Bu seksi, mekanın farkında olan, eşli (peer to peer)
kişisel ödünç verme kütüphanesi koleksiyonunuzu
arkadaşlarınız ve komşularınızla paylaşmanıza izin verir.
• RFID teknolojisi stok kontrolü kolaylaştırıyor. (s. 3-4)
• Vücudunuza gömülen yongalar kimliğinizi, nerede
olduğunuzu ve bankadaki hesabınızda kaç para
olduğunu biliyor.
31
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
32. FRBR Örneği
32
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
33. Grokker
33
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
34. Kişiselleştirme
34
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
35. “Federe” Arama
35
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
36. Tam Metin Makaleye Erişim
36
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
37. Servis Yönelimli Mimari
Kişisel
Küt. kataloğu Arama motorları Kurumsal
tarayıcı
Portal’lar
Kullanıcı Çevreleri ve
Ders
Masa üstü
yönetim
hizmetleri araçlar
sistemleri
Meta arama
Keşfet Bul İste Teslim
Web
hizmetleri Topla Yarat Paylaş
Metadata Yerel olarak
yönetilmeyen
Sahip olunan Lısanslı
Toplama ve tek tek seçme
fiziksel elektronik
kaynaklar için
Sadece seçme/ nesneler için nesneler
metadata SFX,
MARC için DC,
güvenilir/arşivlenmiş Knowledge
kayıtları, DC, VRA
Base, vs.
ONIX, Minimal vs.
koleksiyonlar vs.
için
Fiziksel nesnelerin
E- Satın alma Faturalama
Kütüphane envanter denetimi
Bulma, Ödünç verme kaynakların Ödeme Ücretlendir-
Mevcutların
envanter Sağlama me Cezalar
Yönetim Günlenmesi Statü
denetimi vs. vs.
değişiklikleri vs.
ERM vs.
işlevleri
için MARC
kayıtları, DC,
ONIX, Minimal
vs.
37
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
Kaynak: “Rethinking How We Provide Bibliographic Services for the University of California” Aralık 2005, s. 42.
38. Bilgi Toplumu, Ekonomik
Kalkınma ve Bilgi Yönetimi
Yaşar Tonta
Hacettepe Üniversitesi
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
38
ÜNAK ’07: “Değişen Dünyada Yeni Paradigmalar: Sınırsız Kütüphaneler,” 28 Eylül 2007, Muğla Üniversitesi, Muğla
