ชีววิทยาเพิ่มเติม 2 ชั้นม.5

1. เรื่อง ศูนย์ควบคุมระบบประสาท
รายวิชาชีววิทยาเพิ่มเติม 2
ภาคเรียนที่ 1 ปีการศึกษา 2559
คุณครูฐิตารีย์ สาเภา
โรงเรียนท่ามะกาวิทยาคม
สานักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษาเขต 8 (กาญจนบุรี-ราชบุรี)
https://sites.google.com/site/rsu26aumaum/week8

2.  ศูนย์กลางของระบบประสาท: สมองและไขสัน
หลัง
 เปลี่ยนแปลงมาจาก นิวรัลทิวบ์ (neural tube)
 พัฒนามาจากเนื้อเยื่อชั้นนอก (ectoderm) ใน
ระยะเอ็มบริโอ
 ลักษณะเป็นหลอดยาว ส่วนหน้าเจริญพัฒนา
เป็นสมอง 3 ส่วน คือ สมองส่วนหน้า สมอง
ส่วนกลาง และสมองส่วนหลัง
 ส่วนท้ายเจริญเป็นไขสันหลัง
 สมองและไขสันหลังมีเยื่อหุ้มเดียวกัน เรียกว่า
เยื่อหุ้มสมอง (meninges)
กาเนิดระบบประสาท

3. กาเนิดระบบประสาท

6.  ระบบประสาทส่วนกลาง (Central
nervous system; CNS) : สมอง
และไขสันหลัง ทาหน้าที่รวบรวมและ
แปลผลข้อมูล
 ระบบประสาทรอบนอก (Peripheral
nervous system; PNS) :
เส้นประสาทสมอง (cranial nerve)
เส้นประสาทไขสันหลัง (spinal
nerve) และปมประสาท (ganglia)
ทาหน้าที่นาสัญญาณประสาทเข้า-
ออก CNS และควบคุมการ
เปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมภายใน
ร่างกาย
ระบบประสาทในสัตว์มีกระดูกสันหลัง

7.  ลักษณะของสมอง
 ส่วนของสมอง
 พัฒนาการสมองของสัตว์
 โครงสร้างและหน้าที่ของสมองแต่ละ
ส่วน
สมอง (BRAIN)

8.  หนัก 1.4 กิโลกรัม
 มีเยื่อหุ้มสมอง 3 ชั้น เรียกว่า
Meninges
 ชั้นนอก (dura matter) หนา
เหนียวและแข็งแรงช่วยป้องกัน
อันตรายและกระทบกระเทือนให้แก่
สมองและไขสันหลัง
 ชั้นกลาง (arachniod matter) เป็น
เยื่อบางๆอยู่ระหว่างชั้นนอกกับชั้นใน
 ชั้นใน (pia matter) เป็นชั้นที่อยู่ติด
กับเนื้อสมองและไขสันหลังเส้นเลือด
มาหล่อเลี้ยงอยู่มากนาอาหารและ
ออกซิเจนมาให้สมอง
ลักษณะของสมอง

9.  มีน้าหล่อเลี้ยงสมองและไขสันหลัง
(Cerebrospinal Fluid / SCF) อยู่
ระหว่างช่องว่างในสมองและไขสัน
หลัง : ช่วยหล่อเลี้ยง ระบายของเสีย
กันกระเทือนให้กับระบบประสาท
ส่วนกลาง (CNS)
 เนื้อเยื่อสมอง 2 ส่วน คือ
Gray Matter : เนื้อสมองส่วนนอก
เป็นที่รวมของเซลล์ประสาท เห็นสี
เทาของเยื่อหุ้ม (Protoplasm)
White Matter : ชั้นในเป็นสีขาว มี
เส้นประสาทที่ถูกหุ้มด้วยเยื่อไมอีลิน
ลักษณะของสมอง
 สัตว์ที่มีการพัฒนาของสมองดี จะมีรอยหยัก
ของสมองและอัตราส่วนของสมองต่อน้าหนัก
มาก

10.  แบ่งออกเป็น 3 ส่วน Forebrain Midbrain และ Hindbrain
 สมองส่วนหน้า (Forebrain) : ขนาดใหญ่ที่สุด มีรอยหยักมาก ประกอบด้วย ออล
เฟคทอรีบัลบ์ (Olfactory bulb), ซีรีบรัม (Cerebrum), ทาลามัส (Thalamus),
และโฮโปทาลามัส (Hypothalamus)
ส่วนของสมอง

11. ส่วนของสมอง
 สมองส่วนกลาง (Midbrain) : เป็นสถานีรับส่งประสาทระหว่างสมองส่วนหน้ากับ
ส่วนท้าย และส่วนหน้ากับนัยน์ตา หน้าที่เกี่ยวกับการเคลื่อนไหวของลูกตาและม่านตา
เจริญดีในสัตว์พวก ปลา กบ ฯลฯ ในมนุษย์หรือสัตว์มีกระดูกสันหลัง สมองส่วน Obtic
lobe มีวิวัฒนาการต่า เพราะเจริญไปเป็น Corpora quadrigermia ทาหน้าที่เกี่ยวกับ
การได้ยิน

12. ส่วนของสมอง
 สมองส่วนท้าย (Hindbrain) : ประกอบด้วยซีรีเบลลัม (Cerebellum), เมดุลลา
ออบลองกาตา (Medulla Oblongata), และพอนส์ (Pons)

13.  ก้านสมอง (Brain Stem) : ประกอบด้วย
เมดุลลาออบลองกาตา (Medulla
Oblongata), พอนส์ (pons) และสมอง
ส่วนกลาง ถ้าถูกทาลายจะถึงตายได้
 Cerebrum ถูกทาลาย จะไม่ถึงตาย แต่ทา
ให้ความจาเสื่อม ปัญญาอ่อน มีความ
ผิดปกติทางประสาท
 สมองซีกซ้ายควบคุมการทางานของอวัยวะ
ทางขวา สมองซีกขวาควบคุมการทางาน
ของอวัยวะทางซ้าย
 รอยหยัก=คลื่นสมอง แสดงถึงความฉลาด
ของคนและสัตว์
ส่วนของสมอง

14.  สมองส่วนหน้า เจริญได้ดีในสัตว์ที่มี
วิวัฒนาการสูง เพราะมีความฉลาดมาก
เช่น คน สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม
 สมองส่วนกลาง เจริญได้ดีในสัตว์ชั้นต่า
เพราะมีความสามารถในการมองเห็น
และได้ยินเสียงมาก เช่น ปลา
พัฒนาการสมองของสัตว์

15.  สมอง cerebrum : พัฒนามากขึ้น
ตามลาดับของ สายวิวัฒนาการ (รอย
หยัก ขนาดต่อน้าหนักสมอง ฯลฯ)
 สมอง olfactory bulb : เจริญดีใน
พวกปลา จากนั้นค่อยๆ ลดรูปลง
 สมอง optic lobe : เจริญดีในปลา
สัตว์ครึ่งบกครึ่งน้า จากนั้นค่อยๆ ลด
รูปลง
 สมอง cerebellum : เจริญดีในปลา
นก และ คน เคลื่อนไหวได้ดีใน 3 มิติ
พัฒนาการสมองของสัตว์

16. สมองส่วนหน้า (FOREBRAIN/PROSENCEPHALON)
 Cerebrum
 Thalamus
 Hypothalamus
 Olfactory bulb
 Limbic system

17.  frontal lobe : เกี่ยวกับความจา ความคิด
สั่งงานกล้ามเนื้อ
 Prefrontal area : ศูนย์ความฉลาด
ระดับสูง
 Primary motor area : ศูนย์ควบคุม
การทางานของกล้ามเนื้อลาย ควบคุม
การเคลื่อนไหว
 Premotor area : วางแผนการ
เคลื่อนไหว
 Motor speech (Broca’s) area :
ศูนย์การวางแผนการพูดให้ถูกต้องตาม
หลักไวยากรณ์
CEREBRUM

18.  parietal lope : รู้สึกตัว การเขียน รับ
ความรู้สึก
Primary somatosensory area : ศูนย์รับ
ความรู้สึกระดับแรก (หนาว ร้อน สัมผัส)
Somatosensory association area : นา
ข้อมูลจาก somatosensory มาแปล
ความหมายเป็นรูปร่าง/ ขนาด/ ลักษณะผิว
วัตถุ
Primary taste area : ศูนย์การรับรสที่มา
จากลิ้น
General interpretation area : บริเวณ
ติดต่อจาก 3 ระบบคือ สัมผัส ตา หู เพื่อใช้
สาหรับแปลข้อมูลที่ซับซ้อน
CEREBRUM

19.  temporal lobe : ดมกลิ่น ได้ยิน การพูด
เข้าใจคาพูดและการอ่าน
 Primary auditory area : ศูนย์กลางการ
ได้ยิน แยกความสูงต่าของเสียง และการ
แปลความหมายของเสียงอย่างง่าย
 auditory association area : ศูนย์กลาง
การแปลความหมายการได้ยินอย่าง
ซับซ้อน (รู้ว่าเสียงใครหรืออะไร)
 Sensory speech (Wernicke’s) area :
ศูนย์การเข้าใจภาษา
CEREBRUM

20.  occipital lobe การมองเห็น
 Primary visual area : รับข้อมูล
จากเรตินามาสร้างให้เกิดภาพในสมอง
 Visual association area : แปลผล
ข้อมูลภาพที่ได้ รวมภาพที่เห็นเข้ากับ
ประสบการณ์ด้านความรู้สึก
CEREBRUM

21.  ตาแหน่ง : คล้ายรูปไข่ 2 ก้อน อยู่ระหว่างเซ
รีบรัมกับสมองส่วนกลาง
 หน้าที่ :
 สถานีกลางเชื่อมต่อข้อมูลที่มาจาก
ส่วนล่างกับเซรีบรัม
 ศูนย์รับความเจ็บปวด
 เป็นทางออกของเส้นประสาทสมองคู่ที่ 2
THALAMUS

22.  ตาแหน่ง : อยู่ใต้ thalamus แต่อยู่เหนือต่อมใต้
สมอง
 หน้าที่
ศูนย์กลางควบคุมระบบประสาทอัตโนวัติ
(autonomic center)
ควบคุมการทางานของต่อมใต้สมองผ่านฮอร์โมน
ศูนย์หิวและอิ่ม (feeding and satiety)
ควบคุมสมดุลร่างกาย : อุณหภูมิร่างกาย (ไข้)
สมดุลน้า (กระหายน้า)
ควบคุมการหลับและตื่น รวมถึง circadian
rhythm (หลั่งฮอร์โมน เผาผลาญสารอาหาร)
ร่วมกับสมองส่วน amygdaia ในการควบคุม
พฤติกรรมทางอารมณ์และความรู้สึกทางเพศ
HYPOTHALAMUS

23.  ตาแหน่ง : ยื่นออกมาจากผิวด้านล่างส่วน
หน้าของสมอง ส่วนปลายไปเชื่อมต่อกับ
olfactory epithelium ที่อยู่บริเวณโพรง
หลังจมูก
 หน้าที่
 การรับกลิ่นเป็นทางออกของ
เส้นประสาทสมองคู่ที่ 1
 เจริญดีในปลาและสัตว์กินสัตว์
OLFACTORY BULB

24.  Amygdala :
 ตาแหน่ง : เป็นส่วนผิวด้านในของ
cerebral cortex ด้าน temporal lobe
 หน้าที่ ร่วมกับ Olfactory bulb และ
temporal lobe ในการรับกลิ่น
 Amygdata และ Hippocampus เป็น
limbic system (อารมณ์และพฤติกรรม)
 ร่วมกับโครงสร้างอื่นๆ ในการควบคุมระบบ
ต่อมไร้ท่อและระบบประสาทอัตโนวัติ
LIMBIC SYSTEM

25. LIMBIC SYSTEM
 Hippocampus :
 ตาแหน่ง : อยู่บริเวณผิวด้านในของ
cerebral cortex มีรูปร่างคล้ายเขาแกะ
และอยู่ใต้ต่อม Amygdala
 หน้าที่ : เกี่ยวกับความจาทั้งระยะสั้นและ
และระยะยาว
 ร่วมกับ Amygdala ในการควบคุม
พฤติกรรมทางอารมณ์ เรียกว่า limbic
system
 ร่วมกับโครงสร้างอื่นๆ ในการควบคุมระบบ
ต่อมไร้ท่อและระบบประสาทอัตโนวัติ

26.  ตาแหน่ง : อยู่ระหว่าง thalamus และ pons
 หน้าที่
 รับและรวบรวมข้อมูลด้านความรู้สึกจากสมอง
ส่วนล่างเพื่อส่งต่อไปยังสมองส่วนหน้า
 การเคลื่อนไหวของลูกตาและควบคุมการปิด-
เปิดของม่านตาเป็นทางออกของ
เส้นประสาทสมองคู่ที่ 3,4
 Peripheral visual reflex : การที่หันศีรษะ
ตามวัตถุที่เข้ามาด้านข้าง
 เป็นส่วนหนึ่งของระบบ : reticular
formation
 ควบคุมความตึงของกล้ามเนื้อและการ
เคลื่อนไหว
สมองส่วนกลาง
(MIDBRAIN/MESENCEPHALON)

27.  Pons
 Medulla oblongata
 cerebellum
สมองส่วนท้าย (HINDBRAIN หรือ RHOMBENCEPHALON)

28.  ตาแหน่ง : อยู่ระหว่าง midbrain กับ medulla
oblongata/ ส่วนหน้าต่อกับ cerebellum
 หน้าที่
 ร่วมกับ medulla oblongata ในการหายใจ
 ควบคุมจังหวะและรูปแบบการหายใจ
 ควบคุมการทางานของการเคี้ยวทางออก
ของเส้นประสาทสมองคู่ที่ 5
 ควบคุมการเคลื่อนไหวของลูกตาทางออก
ของเส้นประสาทสมองคู่ที่ 6
 ควบคุมการแสดงสีหน้าทางออกของ
เส้นประสาทสมองคู่ที่ 7
 ควบคุมการได้ยินและการทรงตัวทางออก
ของเส้นประสาทสมองคู่ที่ 8
PONS

29.  อยู่ระหว่าง pons และไขสันหลัง
 หน้าที่
 เป็นทางผ่านของสัญญาณความรู้สึก สัมผัส เจ็บปวด และ
อุณหภูมิของร่างกายเข้าสู่สมอง
 ส่งสัญญาณการเคลื่อนไหวของร่างกายจากสมองส่วนบน
ไปยังไขสันหลัง
 ควบคุมการหายใจ
ควบคุมการทางานของเพดานอ่อน คอหอย และทางเดิน
อาหารทางออกของเส้นประสาทสมองคู่ที่ 9
 ควบคุมการเต้นของหัวใจทางออกของเส้นประสาท
สมองคู่ที่ 10
 ควบคุมการทางานของกล่องเสียงทางออกของ
เส้นประสาทสมองคู่ที่ 10
 ควบคุมการทางานของลิ้นทางออกของเส้นประสาท
สมองคู่ที่ 12
 ศูนย์ปฏิกิริยา reflex เช่น การไอ อาเจียน สะอึก
MEDULLA OBLONGATA

30.  ตาแหน่ง : ท้ายทอย/ส่วนใต้ต่อกับ
cerebrum/ ส่วนหน้าต่อกับ pons
 หน้าที่
 ควบคุมการประสานงานของกล้ามเนื้อ
หลายชุด
 ควบคุมการทรงตัว (ความตึงของกล้ามเนื้อ
ลาตัวและแขนขา)คนที่ดื่มสุราจนเมาจะ
เดินไม่ตรง เนื่องจากแอลกอฮอล์มีผลต่อ
การทางานของ cerebellum
 กลั่นกรองข้อมูลการเคลื่อนไหวจากเซรีบลัม
เพื่อให้เกิดประสิทธิภาพและความแม่นยา
ในการทางาน
CEREBELLUM

32.  ต่อลงมาจากสมอง
 อยู่ในโพรงกระดูกสันหลัง
 สิ้นสุดบริเวณกระดูกสันหลังส่วนเอว
ชิ้นที่ 2 (L2)
 แพทย์จะเจาะน้าไขสันหลังที่ระดับต่า
กว่า L2 ลงไป เพื่อป้องกันการบาดเจ็บ
ของไขสันหลัง
ไขสันหลัง (SPINAL CORD)

33.  White mater : ผิวด้านนอก/ไม่มีตัวเซลล์/ใยประสาทมีเยื่อไมอีลินหุ้ม
 Gray matter : เนื้อแกนกลาง/ มีตัวเซลล์ประสานงานและสั่งการ/ใยประสาทไม่มีเยื่อไม
อีลินหุ้ม
 ปีกบน (Dorsal Horn) : รับความรู้สึก/ มีเส้นประสาทไขสันหลังยื่นออกมา (Dorsal
Root)/มีตัวเซลล์ประสาทขั้วเดียวทาให้เกิด ปมประสาทรากบน (Dorsal Root
Ganglion)
ไขสันหลัง (SPINAL CORD) : โครงสร้าง

34. ไขสันหลัง (SPINAL CORD) : โครงสร้าง
 ปีกล่าง (Ventral Horn) : เป็นบริเวณนาคาสั่ง มีรากล่าง (Ventral Root) สั่งการด้วย
เซลล์ประสาทหลายขั้ว
 ปีกข้าง (Lateral Horn) : เป็นบริเวณระบบประสาทอัตโนวัติ

35.  ทางผ่านของกระแสประสาท (nerve impulse) ระหว่างอวัยวะเป้าหมายกับสมอง
 ศูนย์กลางของการเกิดรีเฟล็กซ์ของร่างกาย
 ร่วมกับ medulla oblongata ในการควบคุมการทางานของกล้ามเนื้อหัวไหล่และ
กล้ามเนื้อคอ
ไขสันหลัง (SPINAL CORD) : หน้าที่

36. ระบบประสาทรอบนอก (PNS)
 รับคาสั่งจากระบบประสาทส่วนกลาง
 เป็นตัวเชื่อมระหว่างระบบประสาทกับ
ร่างกาย
 หน้าที่ : ควบคุมการเคลื่อนไหวของ
กล้ามเนื้อ โดยรับคาสั่งจากสมองและ
ไขสันหลัง
 แบ่งตามตาแหน่ง
 เส้นประสาทสมอง (Cranial
nerve / CN)
 เส้นประสาทไขสันหลัง (Spinal
nerve / SN)

37.  เส้นประสาทสมองมี 3 ประเภท
 1. เส้นประสาทสมองที่ทาหน้าที่รับ
ความรู้สึก (sensory nerve) : ทาหน้าที่
รับกระแสความรู้สึกจากหน่วยรับความรู้สึก
ไปยังสมองที่เกี่ยวข้อง
 2. เส้นประสาทสมองที่ทาหน้าที่นาคาสั่ง
(motor) : ทาหน้าที่ นากระแสคาสั่งจาก
สมองไปยังหน่วยปฏิบัติงาน
 3. เส้นประสาทสมองที่ทาหน้าที่ผสม
(mixed nerve) : ทาหน้าที่รับกระแส
ความรู้สึกจากหน่วยรับความรู้สึก ไปยัง
สมองส่วนที่เกี่ยวข้อง และจากสมองไปยัง
หน่วยปฏิบัติงาน
เส้นประสาทสมอง (CRANIAL NERVE / CN)

38. เส้นประสาทสมอง (CRANIAL NERVE / CN)

39.  รับความรู้สึกเข้าและนาคาสั่ง
ออกจากไขสันหลัง
 แยกออกจากไขสันหลังเป็นคู่ๆ /
คนมี 31 คู่
 ทุกคู่เป็นประสาทผสม รับ
ความรู้สึกและสั่งการกล้ามเนื้อ
แขน ขา ลาตัว
 ทางานเช่นเดียวกับเส้นประสาท
สมองคู่ที่ 5, 7, 9 และ 10
เส้นประสาทไขสันหลัง (SPINAL NERVE / SN)

40.  คอ (Cervical) 8 คู่ เลี้ยง
ด้านหลังศีรษะ คอ อก
ส่วนบน และเกือบทั้งหมด
ของแขน
 อก (Thoracic) 12 คู่ เลี้ยง
ลาตัว อกส่วนบนถึง
ท้องน้อย แขนด้านล่าง
 เอว (Lumbar) 5 คู่ เลี้ยง
ขาหนีบ หน้าแข้ง และหลัง
เท้า
 กระเบนเหน็บ (Sacral) 5 คู่
เลี้ยงสะโพก ขาด้านหลัง
และเท้าด้านนอก
 ก้นกบ (Coccyx) 1 คู่ เลี้ยง
อวัยวะสืบพันธ์ ทวารหนัก
เส้นประสาทไขสันหลัง (SPINAL NERVE / SN)