1. Dale Carnegie
Qu ng gánh lo i và vui s ng
HOW TO STOP WORRYING AND START LIVING

2. Bìa 4:
Hãy Ng ng Lo L ng. . .
Hãy Bư c Ch m L i. . .
Và T n Hư ng Cu c S ng!
Nh các phương pháp c a Dale Carnegie, hàng tri u ngư i c ã xây d ng ư c thái
s ng tích c c, an tâm c m nh n h nh phúc và mãi mãi lo i b thói quen lo l ng:
• Hãy óng ch t nh ng cánh c a s t d n n quá kh và tương lai. Ch s ng
trong nh ng vách ngăn c a hi n t i.
• Nhìn nh n nh ng m t tích c c c a cu c s ng.
• Khi n b n thân luôn b n r n. Khi làm vi c n quên mình, ta cũng quên i
m i lo l ng.
• Th ki m tra theo lu t bình quân, xác su t x y ra i u b n ang lo l ng là bao
nhiêu ph n trăm?
• Luôn n l c h t mình.
• Hãy nghĩ n nh ng may m n b n có ư c - ch không ph i là nh ng r c r i.
• Hãy quên i b n thân b ng cách quan tâm n ngư i khác. M i ngày làm m t
i u t t có th khi n ai ó m m cư i.

3. Qua hơn n a th k , nh ng l i khuyên thi t th c và sâu s c c a Dale Carnegie v n còn
nguyên giá tr cho n ngày nay. Ngay bây gi , b n ã có th ghi tên mình vào danh sách
hàng tri u con ngư i ã h c ư c cách: Qu ng gánh lo i và vui s ng!

4. M cl c
L i t a c a tác gi
quy n sách này mang l i nhi u l i ích nh t
PH N M T
CÁC NGUYÊN T C CĂN B N LO I B S LO L NG
1. S ng trong “nh ng ngăn kín c a th i gian”
2. M t gi i pháp nhi m màu
3. Tác h i c a nh ng n i lo
PH N HAI
PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH VÀ GI I QUY T LO L NG
4. Cách phân tích và gi i quy t các v n gây lo l ng
5. Cách xóa b 50% lo l ng trong công vi c

5. PH N BA
PHÁ B THÓI QUEN LO L NG TRƯ C KHI S LO L NG TÀN PHÁ CHÚNG TA
6. tâm trí không còn ch cho s lo l ng
7. Gãt b nh ng i u v n v t
8. Lu t bình quân: “Phương thu c” hi u nghi m
9. H p tác v i nh ng i u không th tránh kh i
10. t l nh “D ng” cho n i lo l ng
11. S ng v i hi n t i, b qua quá kh
PH N B N
7 CÁCH LUY N TINH TH N
S NG THANH TH N VÀ H NH PHÚC
12. Suy nghĩ và hành ng m t cách vui tươi 113
13. Ch m d t vi c tr ũa 128
14. Không bu n lòng v s vô ơn 138
15. Nh ng gì b n có: Hơn m t tri u ô-la 145
16. Hãy là chính mình 153
17. N u i cho ta qu chanh, hãy pha thành ly nư c chanh 161
18.Cách thoát kh i phi n mu n trong 14 ngày 170

6. PH N NĂM
M T PHƯƠNG CÁCH TUY T V I CH NG LO L NG
19. L y ni m tin làm i m t a 189
PH N SÁU
G T B N I LO B CH TRÍCH
20. Không ai soi mói m t k t m thư ng 213
21. không b t n thương vì nh ng l i ch trích 217
22. Nh ng i u d i d t tôi ã làm 222
PH N B Y
6 CÁCH TRÁNH M T M I VÀ LO L NG, NG TH I
NÂNG CAO TINH TH N VÀ S C L C
23. Tác h i c a s m t m i 231
24. Nguyên nhân và cách kh c ph c tr ng thái m t m i 237
25. Tránh m t m i và gi s c di n tươi tr 243

7. 26. B n thói quen t t khi làm vi c có th giúp tránh căng th ng và lo âu 249
27.Cách xua tan n i bu n chán – nguyên nhân gây m t m i, lo l ng và b c d c 253
28. Cách tránh lo l ng vì m t ng 264
PH N TÁM
NH NG CÂU CHUY N CÓ TH T V KINH NGHI M CH NG LO L NG

8. L I T A C A TÁC GI
Năm 1909, tôi là m t trong nh ng k b t h nh nh t New York. Tôi ki m s ng
b ng ngh bán xe t i nhưng không bi t nó v n hành th nào, và t hơn n a là tôi cũng
ch ng mu n bi t i u ó. Tôi ghét công vi c c a mình. Tôi ghét ph i s ng chung v i lũ
gián dơ b n trong m t căn phòng t i tàn. Tôi còn nh h i y tôi thư ng treo nh ng chi c
cà v t c a mình trên tư ng, th r i m t bu i sáng, khi v i tay l y m t chi c thì ch m ph i
m t b y gián t trong ó ch y túa ra. Tôi cũng ghét ph i ăn trong nh ng nhà hàng r ti n
và m t v sinh mà r t có th cũng lúc nhúc gián trong gian b p.
M i êm, tôi tr v căn phòng tr ng v ng v i nh ng cơn au u như búa b .
Nh ng cơn au b t ngu n t s th t v ng, lo âu, cay ng và c m giác mu n n i lo n.
Th c s là tôi ang n i lo n, b i nh ng gi c mơ p t th i i h c gi ã tr thành
nh ng cơn ác m ng. Cu c s ng là th này sao? Cu c phiêu lưu y ý nghĩa mà trư c kia
tôi háo h c mong i là th này sao? C i tôi ch có v y thôi ư – làm công vi c mình
căm ghét, s ng chung v i gián, ăn nh ng th c ăn chán ng t – và ch ng có hy v ng gì v
tương lai?. . . Tôi ư c ao bi t như ng nào ư c c và vi t nh ng cu n sách mình ã p
t th i sinh viên.
Tôi bi t mình s có ư c m i th và ch ng m t gì n u t b công vi c mà mình
chán ghét. Tôi không h ng thú v i vi c ki m nhi u ti n. Tôi ch khát khao ư c s ng h t
mình. Nói m t cách ng n g n, tôi ang ng trư c ng r c a i mình – ã t i lúc tôi
ph i làm cái vi c mà h u h t nh ng ngư i tr tu i ph i làm khi m i vào i: quy t nh
hư ng i cho tương lai. Và tôi ã có m t quy t nh làm thay i hoàn toàn cu c i tôi.
Nh quy t nh y, tôi ã s ng m t cu c s ng h nh phúc và y ý nghĩa, vư t xa c
nh ng mơ ư c không tư ng nh t c a mình.
Tôi quy t nh s t b công vi c chán ng t y tr thành giáo viên. Trư c ó,
tôi ã t ng h c b n năm i h c sư ph m t i Warrensburg, Missouri. Tôi s ki m s ng
b ng cách i d y bu i t i các trư ng dành cho ngư i l n. Ban ngày tôi s ư c th nh

9. thơi c sách, so n bài, vi t ti u thuy t và truy n ng n. Tôi mu n “s ng vi t và vi t
s ng”.
Nhưng tôi s d y gì l p h c bu i t i ây? Khi nhìn l i quá trình h c i h c, tôi
th y r ng nh ng ki n th c và kinh nghi m có ư c khi h c và th c hành môn nói trư c
công chúng t ra h u ích cho công vi c và cu c s ng c a tôi hơn t t c ki n th c c a các
môn khác g p l i. Vì sao? Vì nó ã xóa i tính nhút nhát và thi u t tin c a tôi, nó giúp
tôi có dũng khí và s v ng vàng khi làm vi c v i m i ngư i. M t i u hi n nhiên là
nh ng ai có th ng lên nói lưu loát và rõ ràng suy nghĩ c a mình s là nh ng ngư i có
kh năng lãnh o.
Tôi n p ơn xin d y môn này trong các khóa h c bu i t i c a trư ng ih c
Columbia và i h c New York, nhưng c hai trư ng u nói r ng h có th t xoay x
mà không c n s giúp s c c a tôi.
Lúc ó tôi r t th t v ng – nhưng bây gi tôi l i c m th y bi t ơn i u ó, b i nh
v y mà tôi ã n gi ng d y các trư ng bu i t i c a Hi p h i Thanh niên Cơ c
(Young Men’s Christian Association – YMCA), nơi tôi ph i ưa ra nh ng k t qu làm
vi c thuy t ph c ch trong m t th i gian ng n. ó qu là m t thách th c l n! H c viên
n nghe tôi gi ng không ph i vì mu n có ch ng ch i h c hay kh ng nh a v xã
h i. H n vì m t lý do duy nh t: h mu n gi i quy t các v n c a mình. H mu n có
th ng lên và t tin phát bi u trong b t kỳ cu c h p nào. Nh ng ngư i bán hàng mu n
gõ c a nhà các khách hàng khó tính nh t mà không c n ph i i vòng quanh khu nhà c a
khách hàng n ba l n l y can m. H mu n có ư c s t tin và m t tư th ĩnh c.
H mu n thăng ti n trong công vi c. H mu n mang v nhi u ti n hơn cho gia ình. Do
h c phí tr theo t ng kỳ và h c viên s không ph i tr ti n n u không th y hi u qu , và
cũng vì ti n lương c a tôi không ư c tr theo tháng mà d a trên ph n trăm t ng s h c
phí thu ư c, nh ng bài gi ng c a tôi bu c ph i h u ích và bám sát th c t .
Th i gian ó, tôi c m th y i u ki n gi ng d y như th r t b t l i, nhưng gi ây
tôi hi u r ng mình ã có m t cơ h i rèn luy n vô giá. Tôi ph i t o ng l c các h c viên.
Tôi ph i giúp h gi i quy t các r c r i. Tôi ph i làm sao bu i h c nào cũng h p d n
và khi n h mu n n ti p vào các bu i sau n a.

10. Và ó là m t công vi c tuy t v i. Tôi ã vô cùng ng c nhiên khi th y các h c viên
c a mình nhanh chóng xây d ng ư c s t tin và r t nhi u ngư i ã s m ư c thăng
ch c, tăng lương. Các gi h c thành công vư t xa nh ng hy v ng l c quan nh t c a tôi.
Sau ba khóa, YMCA tr cho tôi 30 ô-la m i t i, trong khi trư c ó h còn không ng ý
tr 5 ô-la. Ban u tôi ch d y môn Nói Trư c Công Chúng (Public Speaking), nhưng
sau nhi u năm, tôi nh n ra con ngư i còn c n thêm kh năng thu ph c lòng ngư i. Vì
không th tìm ư c m t giáo trình ưng ý v vi c c i thi n và xây d ng m i quan h gi a
con ngư i v i nhau nên tôi ã t vi t m t quy n sách. Nó không ư c vi t theo cách
thông thư ng mà ư c kh i ngu n và phát tri n d a trên kinh nghi m c a chính các h c
viên tham d khóa h c. Tôi ã tt a cho quy n sách là How to Win Friends and
Influence People ( c Nhân Tâm).
Vì quy n sách y ư c vi t làm giáo trình cho các l p h c dành cho ngư i l n
c a tôi và cũng vì b n quy n sách tôi vi t trư c ó ch ng nh n ư c s chú ý nào nên tôi
không ng nó l i có th bán ch y n th . Có l tôi là m t trong nh ng tác gi b làm cho
s ng s t nh t th i i này!
Th i gian trôi qua, tôi phát hi n thêm m t trong nh ng r c r i l n nh t c a ngư i
l n: lo l ng. Ph n l n h c viên c a tôi là doanh nhân – giám c i u hành, nhân viên
bán hàng, k sư, k toán; tuy thu c nhi u ngành ngh khác nhau nhưng h u như ai cũng
có nh ng r c r i c a riêng mình! Trong l p cũng có c ph n là các n doanh nhân và
các bà n i tr . B n th y y, h cũng g p r c r i! Rõ ràng là tôi c n m t giáo trình hư ng
d n cách ch ng s lo l ng. V y là m t l n n a tôi l i c t công tìm ki m. Tôi n thư
vi n l n nh t c a New York và r t ng c nhiên khi ch tìm ư c 22 quy n sách x p dư i
m c WORRY - LO L NG. Và cũng c m th y thích thú không kém khi có t i m t 189
quy n x p dư i m c WORMS - CÁC LOÀI GIUN! S sách vi t v giun nhi u g p
g n chín l n s sách vi t v lo l ng! Th t b t ng ph i không? Vì lo l ng là m t trong
nh ng v n l n nh t c a nhân lo i, các b n có nghĩ r ng m i trư ng h c t c p trung
h c tr lên nên có m t khóa h c v “Cách lo i b lo l ng” không”?
Ch ng có gì ng c nhiên khi b n c th y David Seaburry vi t trong quy n How to
Worry Successfully (Làm th nào lo l ng m t cách hi u qu ) r ng: “Chúng ta bư c
sang tu i trư ng thành v i nh ng chu n b nghèo nàn cho vi c i m t v i áp l c n

11. m c m i khi b căng th ng, ta ch ng khác nào m t con m t sách b yêu c u múa ba lê!”.
K t qu là gì? Hơn m t n a s b nh nhân n m vi n là nh ng ngư i g p các r c r i v
tinh th n và c m xúc.
Tôi ã xem h t 22 quy n sách vi t v n i lo l ng x p trên giá c a Thư vi n New
York. Tôi cũng mua t t c sách có th tìm ư c v ch này, nhưng v n không th tìm
ra dù ch là m t quy n thích h p dùng làm tài li u gi ng d y cho các khóa h c c a
mình. Th là tôi quy t nh s t vi t.
Tôi b t u chu n b cho vi c vi t quy n sách này cách ây 7 năm b ng cách c
nh ng gì các tri t gia c a m i th i i ã nói v lo l ng. Tôi cũng c hàng trăm quy n
ti u s , t Kh ng T cho t i Churchill. Tôi ph ng v n hàng ch c ngư i n i ti ng
nh ng lĩnh v c khác nhau như võ sĩ quy n anh Jack Dempsey, Tư ng Omar Bradley,
Tư ng Mark Clark, nhà sáng l p hãng ô-tô Ford - Henry Ford, nh t phu nhân Eleanor
Roosevelt, nhà báo Dorothy Dix... Nhưng ó m i ch là bư c kh i u.
Tôi còn ti n hành m t vi c khác, có ý nghĩa quan tr ng hơn h n so v i vi c ch
ph ng v n và tham kh o các bài vi t. Tôi ã làm vi c 5 năm trong m t phòng th nghi m
ch ng lo l ng - m t phòng th nghi m ư c th c hi n v i chính các h c viên trong l p
h c bu i t i dành cho ngư i l n c a chúng tôi. Theo tôi ư c bi t, ây là phòng th
nghi m u tiên và duy nh t trên th gi i thu c lo i này. Chúng tôi ra m t s quy t c
nh m ch ng lo l ng r i yêu c u h c viên áp d ng chúng vào cu c s ng và báo cáo k t
qu t ư c trư c l p. M t s ngư i khác thì k l i nh ng cách th c mà h ã s d ng
trong quá kh .
Nh th mà tôi cho r ng mình là ngư i ư c nghe nhi u cu c nói chuy n v cách
ch ng lo l ng hơn b t c ai. Bên c nh ó, tôi cũng c hàng trăm bài vi t v ch này
ư c g i t i b ng thư – ó là nh ng bài nói ã o t gi i trong các l p h c c a chúng tôi
ư c t ch c trên toàn th gi i.
Do ó, quy n sách này không h là m t m lý thuy t xa r i th c t . Nó cũng
không ph i là m t bài thuy t gi ng kinh vi n, gi i thích nh ng cơ ch khoa h c nh m
ki m soát nh ng n i lo l ng. Thay vào ó, tôi ã c g ng vi t m t tài li u chính xác, súc
tích k l i vi c hàng nghìn ngư i trư ng thành ã ch ng n i lo l ng c a mình ra sao. Có

12. m t i u ch c ch n r ng: ây là m t quy n sách g n li n v i th c t , và b n có th ng
d ng nó d dàng.
Tri t gia ngư i Pháp Valéry nói: “Khoa h c là t p h p nh ng công th c thành
công”. Quy n sách này cũng v y: nó là t p h p nh ng công th c gi i t a lo l ng hi u qu
và ã ư c th i gian ki m ch ng. Tuy nhiên, tôi xin nói trư c r ng: có th b n s không
th y i u gì m i m , nhưng b n s nh n ra nhi u i u ã b chúng ta b quên. V n
không ph i là chúng ta không bi t hay không hi u, mà là chúng ta không hành ng. M c
ích c a quy n sách này là k l i, làm sáng t , tôn vinh và phân tích dư i góc nhìn m i
c a th i i v nh ng chân lý căn b n ã có t xa xưa, nh m xây d ng ni m tin nơi b n
và giúp b n t tin áp d ng chúng.
Khi ch n c quy n sách này, ch c h n i u mà b n mong m i là th c hi n m t
s thay i. V y thì b n còn ch n ch gì n a?
Chúc b n s m qu ng gánh lo i và vui s ng!
DALE CARNEGIE

13. quy n sách này mang n k t qu t t nh t
1. quy n sách này phát huy tác d ng cao nh t, có m t yêu c u không th b qua,
m t yêu c u quan tr ng hơn t t c các yêu c u khác. N u b n không áp ng ư c i u
ki n tiên quy t này thì dù b n có áp d ng c ngàn quy t c khác cũng không t ư c tác
d ng mong mu n.
V y, yêu c u c bi t ó là gì? R t ơn gi n, ó là: B n ph i có m t khao khát
h c h i mãnh li t, m t quy t tâm kiên nh trong vi c qu ng gánh lo âu và vui s ng.
Làm th nào có ư c khao khát y? Hãy nghĩ v s bình yên c a tâm h n, s c
kh e, h nh phúc và s giàu sang mà b n s có ư c khi v n d ng nh ng chân lý c xưa
nhưng có giá tr vĩnh c u mà quy n sách này nh c n.
2. V i m i chương, u tiên b n c n c lư t qua n m ý chính. Có th b n s b
cám d mu n c chương ti p theo. Nhưng ng làm như v y, tr khi b n c ch gi i
trí. N u b n c vì mu n v t b lo l ng và b t u t n hư ng cu c s ng h nh phúc thì
hãy quay l i và ck t u chương. Xét v lâu dài, i u này s giúp ti t ki m th i gian
và phát huy hi u qu cao hơn.
3. Thư ng xuyên d ng l i nghi m ng m v n i dung b n ang c. Hãy t h i
mình có th áp d ng các g i ý như th nào và trong trư ng h p nào. Phương pháp c
này s giúp ích cho b n nhi u hơn là ki u c h i h như m t chú chó nh ch y u i theo
con th .
4. Chu n b s n bút màu ánh d u ngay khi c ư c b t c g i ý nào b n cho
r ng mình có th áp d ng. N u ó là m t g i ý “b n sao”, hãy g ch chân t ng câu ho c
ánh ký hi u “XXXX” ngay bên c nh. Cách làm này s khi n cho vi c xem l i m t
quy n sách tr nên thú v hơn, nhanh hơn và d dàng hơn.
5. Tôi ã dành g n hai năm vi t m t quy n sách bàn v ngh thu t nói trư c công
chúng nhưng v n th y ph i xem l i nó thư ng xuyên nh ư c nh ng gì chính mình
ã vi t. T c lãng quên c a chúng ta lúc nào cũng nhanh n áng kinh ng c. Vì v y,
n u b n mu n t ư c m t l i ích th c s và lâu dài trong vi c c quy n sách này,

14. ng nghĩ r ng ch c n lư t qua m t l n là . M i tháng b n nên dành vài gi xem l i.
Hãy t quy n sách trên bàn làm vi c trư c m t b n m i ngày. Thư ng xuyên c nó và
nh c nh mình v nh ng cơ h i ti n b lúc nào cũng r ng m .
Xin nh r ng vi c áp d ng các nguyên t c này ch tr thành m t thói quen khi b n
th c hi n nghiêm túc vi c ôn l i và th c hành. Không có cách nào khác ngoài cách y.
6. Bernard Shaw t ng nh n xét r ng: “N u b n c d y b o m t ngư i thì anh ta s
không bao gi ch u h c”. Shaw nói úng, h c h i là m t quá trình ch ng. Chúng ta
h c h i b ng cách th c hành. Vì v y, n u b n th c s mong mu n n m v ng các nguyên
t c c a quy n sách này thì hãy bi n chúng thành hành ng. Hãy áp d ng chúng b t c
khi nào có cơ h i. N u không làm th , b n s quên r t nhanh. Ch nh ng ki n th c ư c
v n d ng m i có th lưu l i trong trí óc chúng ta.
B n có th c m th y khó áp d ng ư c các g i ý vào m i lúc. Tôi hi u i u này,
b i ngay b n thân tôi là ngư i vi t sách cũng c m th y khó mà áp d ng ư c t t c
nh ng i u mình gi i thi u. Vì v y, khi c quy n sách này, hãy nh r ng b n không ch
ơn thu n l y thông tin mà còn ang c g ng t o l p nh ng thói quen m i và cũng là t o
l p m t cách s ng m i n a. Nó òi h i th i gian, s kiên trì và kh năng v n d ng hàng
ngày.
Vì v y, hãy thư ng xuyên gi l i quy n sách. Hãy coi nó như m t quy n s tay
giúp b n ch ng n i lo l ng; và khi g p ph i m t v n khó khăn – hãy ng làm cho
m i th r i tung lên. ng làm nh ng i u b c ng, theo b n năng b i vì chúng ch ng
m y khi t ra úng n. Thay vào ó, hãy gi nh ng trang sách này ra, c l i nh ng
o n b n ã g ch chân. R i th d a vào nó gi i quy t v n và i xem k t qu kỳ
di u s n v i b n.
7. Hãy bi n vi c h c tr thành m t trò chơi thú v b ng cách h a tr cho m t ngư i
b n nào ó m t s ti n nho nh m i khi h b t qu tang b n ang vi ph m m t trong các
nguyên t c.
8. Xin gi n trang 223 và 224 c a quy n sách này và c v cách mà ông ch
ngân hàng Ph Wall, H. P. Howell và con ngư i vĩ i Benjamin Franklin s a ch a sai

15. l m. Sao b n không th dùng các phương pháp c a h i chi u v i vi c áp d ng các
quy t c này c a mình? N u làm theo, ch c ch n b n s t ư c hai i u:
Th nh t, b n s th y mình ư c tham gia vào m t quy trình giáo d c thú v và vô
giá.
Th hai, b n s th y kh năng v t b âu lo và t n hư ng cu c s ng c a mình phát
tri n như m t cây nguy t qu xanh tươi.
9. Hãy ghi chép vào m t quy n s tay nh ng thành công c a b n trong vi c áp d ng
các nguyên t c này. Hãy ghi chi ti t v các tên tu i, ngày tháng, k t qu t ư c... Vi c
ghi chép này s ti p thêm c m h ng b n ti p t c c g ng; và nhi u năm sau, trong m t
bu i t i nào ó, b n s th y thú v bi t bao khi tình c c l i chúng.
Tóm t t
9 g i ý giúp phát huy cao nh t tác d ng c a quy n sách
1. Nuôi dư ng khát v ng n m v ng các nguyên t c ch ng lo l ng.
2. c m i chương hai l n trư c khi chuy n sang chương k ti p.
3. Khi c, thư ng xuyên d ng l i hình dung b n s v n d ng m i g i ý như th nào.
4. G ch chân nh ng câu, t , ghi ra bên l nh ng ý quan tr ng.
5. Xem l i quy n sách này hàng tháng.
6. V n d ng các nguyên t c m i khi có cơ h i. S d ng quy n sách này như m t s tay
làm vi c giúp b n gi i quy t các r c r i hàng ngày.
7. Bi n vi c h c tr thành m t trò chơi thú v b ng cách h a tr cho m t ngư i b n nào
ó m t s ti n nho nh m i khi h b t qu tang b n ang vi ph m m t trong các
nguyên t c trong quy n sách này.

16. 8. ánh giá l i nh ng ti n b t ư c hàng tu n. Hãy t h i mình ã m c nh ng sai
l m gì, ã c i thi n ra sao, và ã rút ra bài h c gì.
9. K p quy n s tay vào sau quy n sách ch ra b n ã áp d ng các nguyên t c như
th nào và khi nào.

17. PH N I
CÁC NGUYÊN T C CƠ B N
LO I B S LO L NG

18. 1
________________________
S ng trong “Nh ng ngăn kín c a th i gian”
Mùa xuân năm 1871, m t thanh niên c ư c m t quy n sách ch a 21 t s có
nh hư ng vô cùng sâu s c n tương lai c a anh. Anh là sinh viên y khoa B nh vi n
a khoa Montreal. Anh ang r t lo l ng v kỳ thi cu i khóa, v vi c ph i i âu, làm gì,
làm th nào ki m s ng và xây d ng s nghi p.
Hai mươi m t ch mà ngư i sinh viên y khoa này c ư c năm 1871 ã giúp
anh tr thành v bác sĩ danh ti ng nh t trong th h c a mình. Ông ã thành l p và i u
hành Trư ng Y khoa John Hopkins n i ti ng th gi i. Ông tr thành Giáo sư su t iv
Y h c c a trư ng i h c Oxford – danh hi u cao quý nh t c a ch Anh dành cho
m t ngư i thu c ngành y. Ông ư c vua Anh phong tư c Hi p sĩ. Khi ông qua i, hai
quy n sách s dày t i 1.446 trang ã ư c biên so n k v cu c i và s nghi p
c a ông. Tên ông là William Osler. Và ây là 21 t ông ã c ư c năm 1871 – 21 t
c a Thomas Carlyle ã giúp ông s ng m t cu c i không b ràng bu c b i nh ng lo âu:
“Our main business is not to see what lies dimly at a distance, but to do what lies clearly
at hand.” ( i u quan tr ng không ph i là bi t ư c i u gì s x y ra trong tương lai, mà
là bi t ư c ph i làm gì trong hi n t i).
B n mươi hai năm sau, vào m t bu i sáng mùa xuân êm khi hoa tuylip n r
trong khuôn viên trư ng i h c Yale, Ngài1 William Osler ang gi ng bài cho các sinh
viên. Ông b o h r ng m i ngư i c nghĩ m t giáo sư c a 4 trư ng i h c và vi t m t
quy n sách n i ti ng như ông h n ph i có m t b não c bi t; nhưng i u ó không
úng, và các b n thân c a ông u bi t r ng b não c a ông ch là m t b não vô cùng
bình thư ng.
1
Cách xưng hô v i nh ng ngư i ư c phong tư c Hi p sĩ Anh

19. V y bí quy t nào giúp ông t ư c nh ng thành qu như th ? Ông cho r ng ó là
vì ông s ng trong “nh ng ngăn kín c a th i gian”. Có l n, Ngài William Osler i trên
m t chi c tàu th y l n băng qua i Tây Dương. V thuy n trư ng ng trên mũi tàu và
b m vào m t chi c nút, th là - Hô bi n! – ti ng máy móc r n vang, r i ngay l p t c r t
nhi u b ph n c a tàu t ng tách ra k t h p l i thành nh ng ngăn kín nư c bao b c
l y các ph n quan tr ng c a chi c tàu. Như th , n u ch ng may g p tai n n thì nư c cũng
không th tràn vào nh ng nơi tr ng y u, giúp tàu ư c an toàn hơn. Ti n sĩ Osler ã nói
v i các sinh viên c a mình r ng: “M i chúng ta là m t b máy kỳ di u hơn chi c tàu th y
kia r t nhi u, và hành trình cu c i c a chúng ta cũng dài hơn nhi u so v i hành trình
c a m t chuy n tàu. Tôi khuyên các b n hãy h c cách i u khi n b máy ó có th
s ng trong nh ng “ngăn kín c a th i gian”. m i giai o n c a cu c i, hãy nh n m t
chi c nút và l ng nghe ti ng cánh c a s t óng l i, ngăn không cho quá kh , cho nh ng
ngày hôm qua ã ch t tràn vào. Hãy nh n m t chi c nút khác khép nh ng chi c rèm
s t, tách chúng ta kh i tương lai, kh i nh ng ngày chưa n. Gi b n ã an toàn, r t an
toàn trong hôm nay. Hãy tách kh i ngày hôm qua b i chính chúng ã soi ư ng cho
nh ng k d i d t i n cái ch t vô v . Nh ng lo âu v tương lai và quá kh mà chúng ta
v n mang theo bên mình chính là nh ng tr ng i l n nh t. Hãy tách kh i quá kh và chôn
vùi nó. Và cũng làm như th v i tương lai. Tương lai chính là hôm nay. Ch hi n t i m i
có th c u r i con ngư i. S suy gi m v nhi t huy t cũng như nh ng phi n mu n và
căng th ng tinh th n s luôn eo bám nh ng ai c mãi lo l ng cho ngày mai... Vì v y,
chúng ta c n ph i tránh xa c hai ngăn “quá kh ” và “tương lai”, ng th i h c cách s ng
tr n v n trong ngăn “hi n t i”.
Ng ý c a Ti n sĩ Osler là gì? Ph i chăng ông mu n nói r ng chúng ta không nên
có chút c g ng nào chu n b cho tương lai? Không. Hoàn toàn không ph i v y. Ông
ã nói ti p r ng: “Cách t t nh t chúng ta chu n b cho ngày mai chính là em h t trí
tu , nhi t huy t t p trung làm t t công vi c ngày hôm nay. ó là cách duy nh t b n có th
chu n b cho tương lai”.
Ngài William Osler ã d n m t l i c u nguy n quen thu c c a tín Thiên Chúa
giáo: Xin cha ban cho chúng con hôm nay lương th c hàng ngày.

20. Hãy nh r ng l i c u nguy n ch c u xin lương th c cho ngày hôm nay thôi mà
không phàn nàn v ph n th c ăn ôi thiu hôm trư c hay không có ý nói: “Ôi, l y Chúa,
ru ng lúa mì c a chúng con ang khô h n, có l s p có m t tr n h n hán n a, n u v y
làm sao chúng con có ư c th c ph m vào v sau, n u chúng con không có vi c làm thì
sao – Ôi Chúa kính yêu, n u v y, làm sao chúng con có lương th c ăn?”.
Không, l i c u nguy n ã d y chúng ta ch h i xin bánh mì cho hôm nay thôi.
Chi c bánh mì c a ngày hôm nay là chi c bánh mì duy nh t mà b n có th ăn ư c.
Nhi u th k trư c ây, m t nhà hi n tri t nghèo khó i lang thang qua m t mi n
quê c i c n s i á, nơi ngư i dân ph i ch t v t ki m s ng t ng ngày. M t ngày n , ám
ông t h p quanh ông trên m t ng n i và ông ã ưa ra m t bài gi ng. ây có l là
bài gi ng ư c trích d n nhi u nh t trong m i th i i, trong ó có câu nói ư c lưu
truy n qua bao th h : “ ng lo l ng cho ngày mai; vì ngày mai s t lo li u m i vi c
c a chính nó. S th a m a c a hôm nay là căn nguyên c a t i l i ngày sau”(2).
B n c n ph i hi u r ng Chúa Jesus khuyên chúng ta “ ng lo”, ch không ph i
“ ng nghĩ”. Hi n nhiên là chúng ta ph i nghĩ n tương lai, như nhi u ngư i v n nói:
“Tôi ph i nghĩ cho tương lai. Tôi ph i ch c ch n s b o b c ư c cho gia ình. Tôi ph i
dành d m ti n cho tu i già. Tôi nh t nh ph i có k ho ch và s chu n b vươn lên”.
úng, chúng ta ph i nghĩ m t cách nghiêm túc v tương lai r i lên k ho ch và chu n b
chu áo. Nhưng ta hoàn toàn không c n ph i lo l ng.
Su t Th chi n th hai, các nhà ch huy quân s ã t p trung chu n b k ho ch
chi n u lâu dài ch không dành tâm trí lo âu v nh ng gì s x y ra. ô c Earnest
J. King, ch huy h i quân M nói: “Tôi trang b t t nh t cho nh ng ngư i lính gi i nh t
và yêu c u h th c hi n nh ng nhi m v mà tôi cho là sáng su t nh t. ó là t t c nh ng
gì tôi có th làm”.
ô c King nói ti p: “N u m t con tàu ã b m, tôi không th v t nó lên ư c.
N u nó s p m, tôi cũng không th ngăn nó l i. Tôi ch có th s d ng th i gian c a
mình chu n b cho ngày mai thay vì c g m nh m nh ng n i bu n c a ngày hôm qua.
(2)
Bài gi ng trên núi c a Chúa Jesus.

21. Hơn n a, n u tôi c cho n i lo l ng eo bám thì tôi s không còn s c làm b t c
vi c gì”.
Dù th i xưa hay th i nay, th i chi n hay th i bình, s khác bi t cơ b n gi a l i tư
duy t t và l i tư duy t i là: m t l i tư duy t t thư ng xem xét m i liên h gi a nguyên
nhân và k t qu , t ó ưa ra nh ng k ho ch h p lý và tích c c; còn l i tư duy t i
thư ng d n n tình tr ng căng th ng và suy s p v tinh th n.
Tôi t ng có vinh d ư c ph ng v n Arthur Hays Sulzberger (1935 – 1961), ch
báo The New York Times, m t trong nh ng t báo n i ti ng nh t th gi i. Sulzberger k
v i tôi r ng khi Th chi n th hai lan r ng sang châu Âu, ông quá choáng váng và lo l ng
cho tương lai n n i g n như không ng ư c. Ông thư ng th c d y lúc n a êm, ng i
trư c gương và t v chân dung mình. Ông không bi t gì v h i h a, nhưng v n c m c
mong xua i n i lo l ng trong u. Ngài Sulzberger b o tôi r ng ông không th b h t
âu lo và tìm th y s thanh th n cho n khi ông làm theo câu châm ngôn trong bài thánh
ca: Ch m t bư c là v i tôi.
ã có ánh sáng t t lành d n ư ng, ưa l i bư c chân…
Tôi không c u ư c th y tương lai xa xôi phía trư c;
Ch m t bư c là v i tôi.
Cùng lúc ó, t i châu Âu, m t ngư i lính tr cũng nh n th c ư c i u này. Tên
anh là Ted Bengermino, s ng Baltimore, Maryland. Trong th i gian di n ra cu c chi n,
nh ng lo l ng tri n miên khi n anh g n như ki t s c. Ted Bengermino k l i:
“Tháng Tư năm 1945, các bác sĩ phát hi n tôi m c ch ng “co th t cơ
ngang ru t k t” mà nguyên nhân là do tình tr ng căng th ng quá m c. K t
qu là tôi luôn ph i ch u ng nh ng cơn au nh c hành h cơ th .
Tôi m t m i vô cùng. Là nhân viên phòng Báo t , H sĩ quan c a Sư oàn
b binh 94, công vi c c a tôi là lên danh sách và lưu tr s li u v các thương
b nh binh, cũng như binh lính t tr n hay m t tích khi chi n u. Tôi cũng có
nhi m v khai qu t thi hài c a c quân ng minh và quân ch ư c chôn
c t qua quýt, v i vàng trong cao trào cu c chi n. Tôi ph i thu th p di v t c a
nh ng ngư i này r i g i chúng cho gia ình và ngư i thân c a h , nh ng

22. ngư i r t trân tr ng các di v t ó. Tôi thư ng lo s r ng chúng tôi s ph m
ph i nh ng sai l m nghiêm tr ng và áng x u h . Tôi không bi t mình có th
vư t qua t t c nh ng vi c này hay không. Li u tôi có còn s ng ư c ôm
a con duy nh t - a con trai m i 16 tháng tu i mà tôi chưa h th y m t?
Tôi lo l ng, m t m i t i m c s t m t 15 kí-lô-gram và s hãi g n như phát
iên. Tôi nhìn hai bàn tay c a mình. Chúng ch còn da b c xương. Khi p s
trư c ý nghĩ s tr v nhà v i thân hình tàn t , tôi suy s p và khóc n c n như
m t a tr . Tôi tr nên y u u i n n i m i khi ch có m t mình, nư c m t
tôi l i trào ra. Có th i gian, không lâu sau khi tr n Bulge n ra, tôi khóc nhi u
n n i g n như m t h t hy v ng tr l i cu c s ng c a m t ngư i kh e m nh
bình thư ng.
Cu i cùng, tôi ph i n phòng khám s c kh e c a quân i. V bác sĩ ó
ã cho tôi m t l i khuyên làm thay i hoàn toàn cu c s ng c a tôi. Sau khi
ki m tra k lư ng, ông cho bi t v n c a tôi n m tinh th n. Ông b o:
“Ted này, tôi mu n c u hãy nghĩ cu c i mình gi ng như m t chi c ng h
cát. C u bi t y, có hàng nghìn h t cát ph n trên c a chi c ng h ; và
t tc u ch m rãi ch y qua ch th t h p gi a. C u cũng như tôi, không
th làm b t c i u gì khi n ch th t ó to ra các h t cát ch y qua nhanh
hơn mà không làm h ng i chi c ng h . Chúng ta hay b t kỳ ngư i nào
khác cũng gi ng như chi c ng h cát này. M i khi b t u m t ngày m i, ta
c m th y có hàng trăm vi c ph i hoàn thành ngay trong hôm y. Nhưng ta
c n ph i làm t ng vi c m t và chúng ư c ti n hành t t , u nm i
ngày gi ng như nh ng h t cát ch y qua ch th t c a chi c ng h cát. B i
n u không, ch c ch n chúng ta s t h y ho i c th l c và tinh th n c a
mình”.
K t cái ngày áng nh ó, tôi ã tuân th tri t lý s ng khôn ngoan mà v
bác sĩ này truy n l i. “T ng h t cát m t. . . . T ng vi c m t”. Nó ã giúp tôi
b o v c th ch t l n tinh th n i qua cu c chi n; và n bây gi v n ti p
t c giúp ích cho tôi trong cương v Giám c Qu ng cáo và Quan h công
chúng c a T p oàn Adcrafter Printing & Offset. Tôi nh n th y lĩnh v c kinh
doanh cũng phát sinh nh ng v n tương t như trong chi n tranh: hàng

23. ch c vi c ph i ư c x lý ngay – mà có r t ít th i gian hoàn t t. Chúng tôi
không có hàng d tr . Chúng tôi ph i xem xét các ơn hàng, thay i a
ch , khai trương và óng c a các văn phòng, v.v. Thay vì căng th ng và lo
l ng, tôi nh l i l i c a v bác sĩ: “T ng h t cát m t. . . . T ng vi c m t”.
B ng cách ghi nh và th c hi n i u này, tôi ã hoàn thành công vi c hi u
qu hơn mà không h g p ph i c m giác r i trí hay l n l n t ng suýt ánh g c
tôi trên chi n trư ng năm xưa”.
M t trong nh ng ghi nh n áng báo ng nh t v l i s ng c a chúng ta ngày nay
là: m t n a s giư ng b nh hi n ang ư c dành cho các b nh nhân g p nh ng v n v
tâm lý và th n kinh, nh ng b nh nhân ã hoàn toàn suy s p dư i gánh n ng c a quá kh
ch ng ch t và tương lai áng s . Tuy nhiên, ph n l n nh ng ngư i này có th ã không
ph i vào vi n – có th ã s ng h nh phúc và h u ích hơn - n u h ch u tâm n nh ng
l i c a Chúa Jesus: “ ng lo l ng v ngày mai”; hay nh ng l i c a Ngài William Osler:
“Hãy s ng trong nh ng ngăn kín c a th i gian”.
Trong m i giây t n t i, con ngư i u ng t i nơi giao nhau c a hai vùng t
muôn i không thay i: quá kh mênh mông và tương lai b t t n. Chúng ta không th
s ng nơi nào trong hai vùng t ó – d u ch trong m t tích t c c a th i gian. N u v n
c làm như th , chúng ta có th s h y ho i c th ch t và tinh th n c a mình. Vì v y, hãy
c hài lòng s ng tr n m t ngày trong hi n t i. Robert Louis Stevenson3 ã vi t: “Ai cũng
có th ngày ngày hoàn thành công vi c c a mình, dù nó có khó khăn n âu. Hãy s ng
tr n v n m t ngày th t bình an và chan ch a tình yêu thương cho t i khi m t tr i t t
n ng. ó chính là ý nghĩa th c s c a cu c s ng”.
Vâng, ó là t t c nh ng gì cu c s ng òi h i chúng ta. Bà E. K. Shields, Saginaw,
Michigan, ã t ng tuy t v ng n m c suýt t t cho t i khi bà h c ư c cách s ng
“không lo âu”. Bà Shield k cho tôi nghe câu chuy n c a mình:
“Năm 1937, ch ng tôi qua i. Tôi r t au kh , cô ơn, và b t u rơi vào
c nh túng qu n. Tôi vi t thư cho ông ch cũ c a mình, ngài Lenon Roach
qu n lý công ty Roach-Fowler, thành ph Kansas. Ông nh n tôi vào làm tr
3
Robert Louis Stevenson (1850-1894): Nhà văn, nhà thơ Anh, n i ti ng nh t Vi t Nam v i các tác ph m
dành cho tr em như Treasure Island ( o châu báu), The Black Arrow (Mũi tên en). Tác ph m c a ông
ã ư c d ch ra hơn 90 th ti ng trên th gi i.

24. l i. Trư c ó, tôi làm công vi c gi i thi u sách c a nhà xu t b n World
Books cho các trư ng h c th tr n và vùng nông thôn. Hai năm trư c, khi
ch ng tôi b m, tôi ã ph i bán i chi c ô-tô; nhưng gi tôi ã tích cóp
ti n mua tr góp m t chi c xe cũ và b t u l i công vi c ngày trư c.
Tôi c nghĩ làm vi c s giúp tôi vơi b t n i bu n, nhưng dư ng như
không ph i v y. Th m chí tôi c m th y mình không làm n i vi c lái xe và ăn
cơm m t mình. m t s nơi, sách khá khó bán; và tôi ph i ch t v t l m m i
lo nh ng kho n chi phí cho chi c xe, dù ó ch ng ph i là s ti n nhi u
nh n gì.
Mùa xuân năm 1938, tôi n vùng Versailles, Missouri. Nh ng ngôi
trư ng ó r t t i tàn, ư ng xá thì t i t ; tôi cô ơn và n n chí n m c có
lúc ã nghĩ n vi c t t . Tôi ch ng thi t tha gì n a. Dư ng như ây không
ph i là nơi dành cho nh ng ngư i làm công vi c như tôi. Tôi s th c d y vào
m i sáng và ph i i m t v i cu c s ng. Tôi s m i th : s không tr ti n
xe, s không tr ti n thuê phòng, s s không có ti n ăn. Tôi bi t là s c
kh e mình ang có v n nhưng l i s không có ti n n bác sĩ. i u duy
nh t níu gi tôi l i v i cu c i này cũng là m t n i lo. Tôi lo em gái mình
s vô cùng au bu n khi ch còn l i m t mình và trong t n cùng c a suy nghĩ,
tôi s không có ti n lo cho ám tang c a mình.
M t ngày n , tôi tình c c ư c m t bài báo. Nh ng i u tác gi vi t ã
giúp tôi thoát kh i tâm tr ng chán chư ng thê lương ó và tuy t v i hơn, nó
còn ti p thêm cho tôi ngh l c ti p t c s ng. Cho n t n bây gi , tôi v n
bi t ơn m t câu trong bài báo y: “ i v i m t ngư i bi t nh n th c các giá
tr cu c s ng thì m i ngày luôn là m t cu c s ng m i”. R i tôi khám phá ra
r ng vi c s ng tr n v n và h t mình cho hi n t i cũng không quá khó khăn.
T ng ngày m t, tôi b t u h c cách quên i quá kh và không nghĩ n
tương lai. M i sáng, tôi u nh c nh b n thân r ng: “Hôm nay là m t cu c
s ng m i”.
V y là tôi ã chi n th ng chính b n thân mình! Tôi ã chinh ph c n i s
c m giác cô c, s s ng trong c nh thi u th n. Tôi r t hài lòng v i cu c

25. s ng hi n t i. Trong tôi luôn tràn y nhi t huy t v i công vi c và tình yêu
cu c s ng. Gi ây tôi bi t không i u gì có th khi n tôi s hãi hay lo nghĩ,
dù cho cu c s ng có ưa tôi n nh ng c nh ng nào i chăng n a.”
Trư c khi Chúa ra i 30 năm, có l Horace ã nh n ra giá tr c a hi n t i khi sáng tác
nh ng v n thơ sau:
H nh phúc thay cho m t ngư i, và ch nh ng ngư i
Dám kh ng nh r ng ngày hôm nay là ngày c a riêng h
H s ng th t bình tâm và th t lên trong ni m kiêu hãnh:
“Ngày mai ư? M c k ! Vì tôi ã s ng h t mình cho hôm nay”.
Theo tôi, m t trong nh ng bi k ch c a con ngư i là t t c chúng ta u có khuynh
hư ng l ng tránh cu c s ng. Thay vì ng m nhìn khóm h ng ang n r trư c hiên nhà,
chúng ta l i mơ v m t vư n h ng huy n o tít t n chân tr i xa.
T i sao chúng ta l i kh d i - kh d i m t cách áng thương n th ?
B ng nh ng chiêm nghi m cu c s ng, Stephen Leacock4 ã th ng th t: “Cu c i
ng n ng i c a chúng ta m i kỳ l làm sao! Khi còn bé, ta thư ng b t u câu chuy n c a
mình b ng câu nói: “Sau này l n lên, ta s …”. n khi l n lên, ta l i nói: “Khi nào
trư ng thành, ta s …”. Trư ng thành r i, ta b o: “Sau khi k t hôn, ta s …”. Và k t hôn
xong, ta mơ màng: “ n lúc ư c ngh hưu, ta s …”. R i n khi ngh hưu, nhìn l i cu c
i, con ngư i ng ngàng khi th y dư ng như có m t cơn gió l nh ã cu n trôi t t c .
V y là ta ã b l cu c i c a mình r i, ta ã không k p ng m nhìn và c m nh n nh ng
thi v c a cu c s ng, và cũng ch ng còn cơ h i nào n a. Khi hi u ra r ng mình ph i s ng
tr n v n t ng gi , t ng kh c c a hi n t i thì ã quá mu n”.
Edward S. Evans, m t ngư i dân s ng Detroit, vì quá lo l ng bu n phi n mà
suýt t t . Sinh ra và l n lên trong c nh nghèo khó, Edward S. Evans ki m ư c nh ng
ng ti n u tiên t vi c bán báo, r i ông xin ph vi c cho m t c a hàng t p ph m. V
sau, ông chuy n sang làm ph tá cho m t thư vi n có th nuôi s ng 7 mi ng ăn. Dù
4
Stephen Butler Leacock (1869 –1944): Nhà văn, nhà kinh t h c n i ti ng ngư i Canada.

26. kho n lương nh n ư c r t ít i nhưng ông cũng không dám ngh vi c. Ph i n 8 năm
sau, ông m i có can m b t u s nghi p c a riêng mình. V i s v n ban u ch
là 55 ô-la vay mư n, ông ã t o nên m t cơ ngơi mang v l i nhu n 20.000 ô-la m i
năm. Th r i m t bi n c x y n, m t bi n c khi n cu c i ông thay i h n. Chuy n
x y n khi ông ký b o lãnh m t kho n ti n l n cho m t ngư i b n c a mình và th t
không may, ngư i b n ó b phá s n. Bi n c này chưa qua, tai h a khác l i p n. Ngân
hàng nơi ông g i toàn b s ti n ti t ki m cũng b v n . Tai h a này không ch khi n
ông tr ng tay mà còn rơi vào c nh n n n. M t kho ng n kh ng l : 16.000 ô-la! Cú s c
ó vư t quá s c ch u ng c a ông! Ông nh l i:
“Không ăn không ng , ch trong vài ngày, tôi g y r c và h c hác h n.
Lúc ó tôi ch ng bi t n i u gì ngoài nh ng n i lo. M t ngày n , khi ang
i trên ư ng, tôi ng t x u ngay trên v a hè. Cu i cùng, tôi không th il i
ư c n a, ph i n m li t giư ng. M i ngày tôi l i y u hơn. Cu i cùng, bác sĩ
nói r ng tôi ch còn s ng ư c hai tu n n a. Tôi bàng hoàng. Tôi ng i vi t di
chúc, r i quay l i giư ng n m i ngày trút hơi th cu i cùng. Gi ây, u
tranh hay lo l ng cũng ch ng ích gì. Tôi phó m c t t c , tâm h n thư thái
và i ng . Su t hai tu n li n, tôi chưa bao gi ng ư c hai ti ng liên t c;
nhưng bây gi , ch ng còn gì có th làm vư ng b n tâm trí c a m t ngư i s p
ch t, tôi ng ngon lành như m t a tr . S căng th ng m t m i b t u tan
bi n. Tôi ăn ngon mi ng và l i tăng cân.
Vài tu n sau, tôi ã có th dùng n ng t i l i. n tu n th sáu, tôi
tr l i làm vi c. Tôi t ng ki m ư c 20.000 ô-la m i năm; nhưng gi ây tôi
hài lòng v i công vi c 30 ô-la m t tu n. Tôi ã h c ư c m t bài h c. Tôi
không còn lo l ng – không còn h i ti c v nh ng gì ã x y ra – không còn e
s tương lai n a. Tôi d n toàn b th i gian, s c l c và nhi t huy t vào công
vi c hi n t i.”
Công vi c làm ăn c a Edward S. Evans hi n r t phát t. Ch trong vài năm, ông
ã tr thành Ch t ch c a công ty Evans Products, có m t trên S giao d ch ch ng khoán
New York t nhi u năm nay. N u b n bay n Greenland, có th b n s h cánh Evans
Field - m t ư ng bay ư c t theo tên c a ông. Tuy nhiên, có th Edward S. Evans s

27. không bao gi t ư c nh ng thành công như th n u ông không h c ư c cách “s ng
trong nh ng ngăn kín c a th i gian”.
Dante5 nói: “Hãy bi t r ng ngày hôm nay s không bao gi tr l i”. Th i gian
ang trôi i v i m t t c chóng m t. Ngày hôm nay chính là tài s n quý giá nh t c a
chúng ta. Nó là tài s n duy nh t chúng ta ch c ch n có.
Trên bàn làm vi c c a nhà văn John Ruskin có m t hòn á ơn sơ, trên ó n i b t
m t t rõ nét: Ngày hôm nay. Tuy không có hòn á như th nhưng tôi ã dán m t bài thơ
lên t m gương soi mình có th nhìn vào m i sáng. ó là bài thơ c a Kalidasa, nhà
so n k ch n i ti ng ngư i n :
L I CHÀO NGÀY M I
Hãy s ng tr n v n ngày hôm nay!
Vì ó chính là cu c s ng, cu c s ng th c s
M t ngày – Ôi th i gian ng n ng i!
Ch a tr n m i i u s th t i ta:
Ni m vui trư ng thành
S hãnh di n khi hành ng
Nét r c r c a dung nhan.
Quá kh ch là m t gi c mơ
Và tương lai là m t vi n nh.
S ng h t mình trong hi n t i là làm p m i ngày qua
Và bi n m i ngày mai thành ngày ch a chan hy v ng…
5
Dante Alighieri (1265-1321): nhà thơ, nhà th n h c n i ti ng ngư i Ý, tác gi c a ki t tác Th n khúc (La
Divina Commedia). Dante ư c xem là ngư i có ki n th c bách khoa uyên bác vào b c nh t c a th i i
ông.

28. Vì v y, thoát kh i nh ng lo l ng, phi n mu n, i u u tiên b n c n ph i làm
là:
“Hãy óng ch t nh ng cánh c a s t d n n quá kh và tương lai. Hãy s ng v i
ngày hôm nay, t n d ng t i a 24 gi quý giá c a m t ngày”.
Sao b n không t h i b n thân mình và i tìm câu tr l i cho nh ng câu h i sau?
1. Li u tôi có ang l ng tránh cu c s ng hi n t i vì c mãi lo nghĩ cho tương lai
hay mơ tư ng n “m t vư n h ng huy n o tít t n chân tr i”?
2. Li u tôi có làm u ám ngày hôm nay c a mình b ng nh ng h i ti c v nh ng
i u ã qua?
3. Li u m i sáng th c d y, tôi có quy t tâm “s ng tr n ngày hôm nay” s
d ng tri t 24 gi mà cu c s ng em n cho tôi?
4. Li u tôi có th s ng t t hơn khi ch n cách “s ng trong ngăn kín c a hi n t i”
này không?
Khi nào tôi nên b t u ? Tu n sau? . . . Ngày mai? . . . hay Hôm nay?

29. 2
________________________
M t gi i pháp nhi m màu
“Thái dám ch p nh n th c t chính là i u ki n u tiên giúp b n t ng bư c vư t qua
th thách mà nó mang l i và b t u suy nghĩ th c s .”
- WILLIAMS JAMES
ó là gi i pháp c a Willis H. Carrier, m t k sư tài gi i, ngư i tiên phong trong
ngành công nghi p i u hòa không khí, ngư i ng u t p oàn Carrier n i ti ng th
gi i có tr s t t i Syracuse, New York. Theo tôi, ó là m t trong nh ng gi i pháp hóa
gi i lo nghĩ h u hi u nh t. Ngài Carrier cho bi t:
“Khi còn tr , tôi làm vi c cho công ty Buffalo Forge Buffalo, New
York. Tôi ư c giao nhi m v l p t thi t b làm s ch khí cho m t h
th ng tr giá hàng tri u ô-la c a công ty ĩa th y tinh Pittsburgh, thành
ph Crystal, Missouri. M c ích c a vi c l p t này là lo i b các t p ch t
khí có th cháy mà không gây h i ng cơ. Phương pháp làm s ch khí
này còn r t m i m và ch m i ư c th nghi m m t l n duy nh t trư c ó
trong nh ng i u ki n r t khác bi t. Nhi m v l n y c a tôi thành ph
Crystal ã n y sinh nh ng khó khăn không th lư ng trư c.
Tôi th c s choáng váng khi bi t r ng mình ã th t b i, c như th v a b
ai ó giáng m t òn vào u. Lòng d tôi ch ng th nào yên ư c. Su t m t
th i gian dài, u óc tôi miên man nh ng câu h i, gi i pháp, th c m c…
Cu i cùng, tr c giác mách b o tôi r ng lo l ng không ưa tôi n âu
c ; vì th tôi v ch ra m t phương cách x lý v n c a mình mà không
ph i lo l ng. Nó r t hi u qu . Tôi ã s d ng “công c ch ng-lo-l ng” này

30. trong hơn 30 năm. Nó r t ơn gi n nên ai cũng có th áp d ng. Phương
cách này g m 3 bư c:
Bư c 1. Tôi m nh d n nhìn th ng vào v n , hình dung trong tình
hu ng x u nh t thì m i chuy n s ra sao. T t nhiên s không ai b tù hay t
hình tôi. Có chăng tôi s m t công vi c hi n t i c a mình; và r t có th các
ông ch c a tôi s ph i h y b chi c máy này và chúng tôi s m t tr ng
kho n u tư 20.000 ô-la.
Bư c 2. Sau khi d oán nh ng i u t i t nh t có th x y ra, tôi
tìm cách thuy t ph c b n thân ch p nh n m i chuy n khi c n thi t. Tôi t
nh : Th t b i này s là m t òn không may giáng xu ng s nghi p c a tôi,
nhưng tôi v n có th tìm ư c m t ch làm khác, tuy có th i u ki n
không t t b ng. V phía nh ng ông ch c a tôi thì h ã bi t trư c là chúng
tôi ang th nghi m m t phương pháp m i, và n u thí nghi m này có làm
m t c a h 20.000 ô-la thì xem như ó là m t kho n chi phí nghiên c u
c n thi t trong quá trình tìm ra phương pháp m i.
Sau khi hình dung nh ng chuy n t i t nh t có th x y ra và thuy t
ph c b n thân ch p nh n chúng trong trư ng h p c n thi t, b ng m t i u
vô cùng quan tr ng ã x y ra: Tôi l p t c c m th y thanh th n – m t c m
giác mà tôi ã không có ư c trong nh ng ngày trư c ó.
Bư c 3. T ó tr i, tôi bình tĩnh d n toàn b th i gian và s c
l c tìm cách c i thi n tình hình, d a trên nh ng i u t i t nh t mà tôi
ã th m ch p nh n.
Tôi c g ng gi m thi u con s thua l 20.000 ô-la kia. Sau khi tính toán
nhi u gi i pháp, tôi th y r ng n u b thêm 5.000 ô-la n a l p m t thi t
b b sung thì v n c a chúng tôi s ư c gi i quy t. Ban giám c ch p
thu n xu t c a tôi. V y là thay vì công ty ph i m t i 20.000 ô-la,
chúng tôi ã thu v 15.000 ô-la và b o toàn ư c uy tín v i khách hàng.
Có th tôi không bao gi làm ư c như th n u tôi c khư khư ôm l y s
lo l ng, b i m t trong nh ng c i m t i t nh t c a vi c lo nghĩ tri n

31. miên là nó s tiêu di t kh năng t p trung c a ta. Khi lo l ng, chúng ta s b
phân tán u óc và không th ưa ra nh ng quy t nh sáng su t. Tuy
nhiên, khi bu c mình ph i i m t v i i u t i t nh t và th m ch p nh n
nó thì chúng ta s lo i b ư c nh ng tư ng tư ng mơ h và t b n thân
vào m t v th có th t p trung cao vào v n c a mình.
Chuy n x y ra t nhi u năm v trư c nhưng n gi , tôi v n áp d ng gi i
pháp này b i tính hi u qu c a nó. Như b n th y y, bây gi tôi có th vui
s ng mà không ph i kh s vì căn b nh lo âu.”
Dư i góc tâm lý, chúng ta hoàn toàn có th hi u ư c vì sao công th c màu
nhi m c a Willis H. Carrier l i có giá tr và thi t th c n v y. Khi dám i di n và ch p
nh n r i ro m c cao nh t, chúng ta s thoát kh i ám mây mù mà n i lo l ng giăng ra
trư c m t chúng ta. Khi ó, t m nhìn c a chúng ta tr nên sáng rõ nh n bi t ch ng
c a mình, và u óc chúng ta có s t nh táo tìm cách thoát kh i tình tr ng khó
khăn. Và ó là lúc gi i pháp t i ưu xu t hi n.
Giáo sư William James, cha c a ngành tâm lý h c ng d ng, ã qua it
năm 1910. Nhưng n u còn s ng và bi t r ng có m t gi i pháp ng phó v i i u t i t nh t
này, h n ông s nhi t li t ng h . Tôi dám kh ng nh i u này là vì chính ông ã nói v i
các sinh viên c a mình r ng: “Các b n hãy s n sàng ón nh n nh ng i u t i t nh t b i
thái dám ch p nh n th c t chính là i u ki n u tiên giúp b n t ng bư c vư t qua
th thách mà nó mang l i và b t u suy nghĩ th c s ”.
H c gi Lâm Ng ư ng6 c a Trung Qu c cũng bày t ý ki n tương t trong
quy n sách mang tên The Importance of Living (T m quan tr ng c a cách s ng). Theo
ông: “C m giác thanh th n ch th c s n khi ta bi t ch p nh n i u t i t nh t. Theo tôi,
xét dư i góc tâm lý, i u này ng nghĩa v i m t s gi i phóng năng lư ng”.
Qu th c là như v y! Khi ã ch p nh n nh ng i u t i t nh t, chúng ta s không
còn gì m t. Và hi n nhiên, i u ó cũng có nghĩa là chúng ta s có cơ may có l i t t
c ! Th nhưng, hàng tri u ngư i ã h y ho i cu c s ng c a mình trong s iên lo n, t c
6
Lâm Ng ư ng (1895 -1976): nhà văn n i ti ng c a Trung Qu c. Ông ư c xem như m t h c gi có
công l n trong vi c gi i thi u văn hóa Trung Qu c ra th gi i qua nh ng tác ph m ông vi t b ng ti ng Anh
v ngh thu t, văn hóa hay nhân sinh quan c a ngư i Trung Qu c.

32. t i ch vì không dám nhìn th ng vào th c t , không ch u ch p nh n nh ng i u t i t nh t
và cũng không mu n n l c c i thi n tình hình. Thay vì c g ng tìm cách gi i quy t, h
l i m chìm trong nh ng cơn xung t d d i c a c m xúc r i cu i cùng tr thành
n n nhân c a căn b nh có tên là tr m c m.
Tôi cũng bi t thêm m t ngư i n a ã áp d ng thành công gi i pháp kỳ di u c a
Willis H. Carrier m i khi anh ta g p r c r i. ó là m t thương nhân kinh doanh xăng d u
New York. Ông y k l i câu chuy n c a mình:
“Trư c ó tôi luôn nghĩ r ng chuy n t ng ti n ch x y ra trong phim
nh. V y mà tôi b t ng ti n th c s ngoài i! Chuy n là th này: Công ty
kinh doanh xăng d u mà tôi i u hành có khá nhi u xe b n. Ngày ó, pháp
lu t th i chi n quy nh r t kh t khe v lư ng d u chúng tôi ư c phép bán
cho m i khách hàng. Có v như m t vài tài x xe b n ã giao thi u d u cho
khách, r i em bán ph n ăn b t ư c cho các m i riêng. Nhưng tôi không h
hay bi t gì v vi c này. Tôi ch phát hi n ra khi m t ngày, có ngư i t xưng là
thanh tra chính ph n g p và yêu c u tôi ph i tr ti n i l y vi c h n s
m i nh ng v giao d ch phi pháp này. H n có trong tay b ng ch ng v
nh ng vi c làm sai trái c a các tài x công ty tôi, và d a n u tôi không ch p
nh n thì h n s giao các ch ng c ó cho Phòng công t Qu n.
T t nhiên tôi hi u r ng cá nhân tôi không vi c gì ph i lo s hay ít nh t tôi
cũng t nh v i b n thân như th . Nhưng tôi cũng bi t r ng m t doanh nghi p
ph i ch u trách nhi m trư c pháp lu t v nh ng vi c làm c a nhân viên. N u
v vi c b ưa ra tòa và b phơi bày trên báo chí, nh ng ti ng x u có th h y
ho i vi c làm ăn c a tôi. Mà tôi l i r t t hào v công ty c a mình b i cách
ây 24 năm, chính cha tôi ã gây d ng nên s n nghi p này.
Tôi lo l ng n sinh b nh! Tôi không ăn không không ng su t 3 ngày li n
và kh s v i nh ng suy nghĩ lu n qu n. Tôi nên út lót 5.000 ô-la theo l i
h n vòi vĩnh hay b o h n c vi c i mà làm cái vi c b i ó? Dù tôi ch n
cách nào, k t qu cũng ch là nh ng cơn ác m ng.
Sau ó, vào êm Ch nh t, tôi tình c c m quy n sách ư c t ng khi tham
gia l p h c v Ngh thu t nói trư c công chúng c a Carnegie. Tôi gi ra c,

33. và khi c n câu chuy n “Hãy i m t v i nh ng i u t i t nh t” c a
Willis H. Carrier, tôi ã t h i: “N u mình nh t quy t không tr ti n và tên
t ng ti n s giao các b ng ch ng cho Phòng công t Qu n thì i u t i t nh t
có th x y ra là gì?”.
“Vi c kinh doanh c a mình s b h y ho i – ó là i u t i t nh t có th
x y ra. Không th có chuy n mình b i tù. T t c nh ng gì có th x y ra ch
là công vi c làm ăn s suy s p n u v vi c b ưa lên báo chí”.
Sau ó tôi t nh : “ ư c r i, vi c kinh doanh k như không th ti p t c.
V y thì sao? Có th khi ó mình ph i i tìm vi c. i u này cũng không thành
v n . Mình khá rành v d u – m t s hãng ch c s vui v nh n mình vào
làm…”. Tôi b t u c m th y khá hơn. N i lo s u ám eo ng tôi su t 3
ngày qua ã vơi i ôi chút. Tôi tr n tĩnh l i… Và tôi h t s c ng c nhiên nh n
ra mình l i có th suy nghĩ thông thoáng!
Khi tôi ang nghĩ cách tìm ra gi i pháp, t nhiên m t ý nghĩ hoàn toàn
m i n y ra trong u tôi: N u tôi k toàn b s vi c cho lu t sư c a mình, có
th anh y s tìm ra m t cách tôi chưa nghĩ t i. Tôi bi t nghe có v ng ng n
khi nói r ng tôi ch ng m y may nghĩ t i i u này – nhưng th c s là trư c ó
tôi âu có suy nghĩ gì mà ch bi t lo l ng thôi! Ngay l p t c tôi quy t nh
vi c u tiên s làm vào sáng hôm sau là n g p lu t sư c a mình. Sau ó,
tôi lên giư ng và ng say như ch t!
Sáng hôm sau, l i khuyên c a lu t sư là tôi nên n g p Công t viên c a
Qu n và nói h t s th t. Tôi ã làm y như th . Nói xong, tôi r t ng c nhiên
khi ư c v Công t viên cho bi t th o n t ng ti n này ã di n ra trong
nhi u tháng nay và k t xưng là “thanh tra chính ph ” y th c ch t là m t
tên l a o ang b c nh sát truy nã. Th t nh nhõm khi nghe ư c t t c
chuy n này sau khi ã t giày vò b n thân su t 3 ngày êm, trăn tr xem có
nên n p 5.000 ô-la cho tên l a o chuyên nghi p y không!
Sau vi c này, tôi h c ư c m t bài h c nh i. Bây gi , b t c khi nào
ph i im tv iv n áp l c khi n mình ph i lo l ng, tôi u áp d ng cái
mà tôi g i là: Công th c c xưa c a Willis H. Carrier.”

34. N u b n v n còn nghi ng v gi i pháp c a Willis H. Carrier thì h n b n v n chưa
hi u nó m t cách tư ng t n. Sau ây là câu chuy n c a Earl P. Haney, s ng t i
Winchester, Massachusetts. Chính ông ã k cho tôi nghe câu chuy n này vào năm 1948
t i khách s n Staler Boston. Ông nói:
“Vào nh ng năm 1920, tôi ã r t lo l ng vì các v t loét ang t n công màng
d dày c a mình. M t êm, tôi b xu t huy t d dày r t nhi u. Tôi v i lao n
m t b nh vi n liên k t v i Trư ng y khoa thu c i h c Tây Nam Chicago.
Ba bác sĩ, trong ó có c m t chuyên gia n i ti ng v viêm loét, u nói r ng
tình tr ng c a tôi là vô phương c u ch a. T 80 ký, tôi s t cân ch còn 41 ký
và y u n m c các bác sĩ th m chí không cho tôi c ng tay. Tôi s ng b ng
b t ki m và m t thìa kem s a m i gi . M i ngày hai l n vào bu i sáng và
bu i t i, y tá u ph i lu n m t ng cao su vào d dày tôi hút ra ngoài
nh ng gì còn chưa tiêu hóa h t.
Vi c này ti p di n trong nhi u tháng… Cu i cùng, tôi t nh : “Nghe ây,
Earl Haney, n u phía trư c mày không còn gì ngoài m t cái ch t d n mòn thì
mày hãy t n hư ng nh ng gì t t p nh t trong quãng th i gian ng n ng i còn
l i. Mày v n luôn mu n trư c khi ch t ư c du l ch kh p th gi i; v y hãy
th c hi n ngay i!”.
Khi nghe tôi nói s i du l ch vòng quanh th gi i, các bác sĩ c a tôi ã b
s c. Không th ư c! H chưa bao gi nghe nói n m t vi c như th . H
c nh báo n u tôi c i vòng quanh th gi i thì s ph i chôn xác ngoài bi n.
Tôi tr l i: “S không có chuy n y âu. Tôi ã h a v i ngư i thân là s yên
ngh trong nghĩa trang gia ình Broken Bow, Nebraska. Vì th , tôi s mang
theo m t chi c quan tài”.
Tôi t mua m t chi c quan tài r i th a thu n v i công ty tàu bi n
mang theo chi c quan tài ó và n u tôi ch t, h s b o qu n thi th tôi trong
ngăn l nh cho n khi con tàu quay v nư c. Tôi kh i hành chuy n i, lòng
ng p tràn tinh th n c a ông già Omar:
Hãy t n hư ng t t c nh ng gì chúng ta có th tr i qua,

35. Trư c khi n m xu ng và hoá thành Cát b i:
Cát b i l i tr v Cát b i, và dư i Cát b i kia,
Ch ng có rư u, ch ng có l i ca, và – cũng ch ng có K t thúc!
Lúc bư c lên chi c tàu hơi nư c T ng th ng Adams Los Angeles và ti n
v phương ông, tôi c m th y kh e kho n hơn. D n d n, tôi b h n vi c
dùng b t ki m và thông d dày. Ch ng bao lâu, tôi ã n m t t c các lo i th c
ăn - th m chí c nh ng món tr n l l m c a các a phương. Nhi u tu n trôi
qua, tôi còn hút c lo i xì-gà en dài và u ng sô- a. Tôi t n hư ng cu c s ng
nhi u hơn nh ng gì tôi ã làm trong nhi u năm! Chuy n i g p ph i nh ng
tr n gió mùa và bão to mà ch riêng n i khi p s v nó cũng ưa tôi vào
quan tài. Nhưng tôi không th y khi p s mà còn tìm th y ni m vui thích l n
lao t toàn b chuy n phiêu lưu này.
Tôi chơi r t nhi u trò chơi trên boong tàu, ca hát, k t b n, th c nn a
êm. Khi n Trung Qu c và n , tôi nh n ra r ng nh ng lo toan v công
vi c mà mình t ng im th i nhà v n còn là thiên ư ng n u em so sánh
v i s nghèo ói phương ông. Tôi ch m d t nh ng lo l ng vô nghĩa và
c m th y kh e kho n h n. Khi tr l i M , tôi tăng cân hơn 40 ký và g n như
ã quên r ng mình t ng b loét d dày. Chưa bao gi trong i tôi c m th y
kh e hơn th . Tôi quay l i làm vi c và chưa b m m t l n nào cho t i bây
gi .”
Earl P. Haney nói v i tôi r ng bây gi anh y nh n ra r ng mình ã áp d ng các
quy t c ch ng n i lo âu c a Willis H. Carrier, dù không h hay bi t.
“ u tiên, tôi t h i: “ i u t i t nh t có th x y ra là gì?”. Câu tr l i là
cái ch t.
Th hai, tôi chu n b tinh th n ón nh n cái ch t. Tôi ph i ón nh n
nó. Không còn l a ch n nào khác. Các bác sĩ nói trư ng h p c a tôi ã h t hy
v ng.

36. Th ba, tôi c g ng c i thi n tình hình b ng vi c t n hư ng nh ng i u t t
p nh t trong quãng th i gian ng n ng i còn l i. N u sau khi lên tàu, tôi v n
còn ôm khư khư m i lo l ng, thì ch c ch n trên hành trình tr v , tôi ã n m
g n trong quan tài. Nhưng tôi thư giãn – tôi quên m i r c r i. Và chính s thư
thái c a tâm h n ã em l i ngu n năng lư ng d i dào và th c s nó ã c u
s ng tôi.”
V y, n u b n ang lo l ng v v n gì, hãy áp d ng gi i pháp kỳ di u c a Willis
H. Carrier b ng cách th c hi n 3 i u sau:
1. T h i b n thân: “ i u t nh t có th x y ra là gì?”.
2. Chu n b tinh th n ch p nh n i u t i t nh t.
3. N l c c i thi n tình tr ng x u nh t.

37. 3
________________________
Tác h i c a nh ng n i lo
“Sai l m l n nh t c a các th y thu c là c g ng ch a tr ph n th xác
mà không c g ng c u ch a tinh th n c a ngư i b nh;
h ã quên r ng tinh th n và th xác luôn i ôi v i nhau!”
- TRI T GIA PLATO
Vào m t bu i tôi cách ây nhi u năm, m t ngư i hàng xóm n rung chuông c a,
thúc gi c tôi cùng gia ình i tiêm v c-xin phòng b nh u mùa. Anh ta ch là m t trong
s hàng nghìn tình nguy n viên i gõ c a t ng nhà trong kh p thành ph New York.
Vào th i i m y, lúc nào cũng có hàng ch c nghìn ngư i s hãi ng x p hàng hàng
gi li n ư c tiêm v c-xin. Các tr m tiêm phòng không ch ư c m t i t t c các
b nh vi n mà còn các tr m c u h a, n c nh sát và các nhà máy công nghi p l n.
Hơn 2.000 bác sĩ và y tá làm vi c t t b t c ngày l n êm tiêm v c-xin cho m i
ngư i. âu là nguyên nhân c a t t c s h i h này? Tám ngư i trong thành ph ãm c
b nh u mùa – và hai trong s h ã ch t. Hai trong s g n g n tám tri u dân s New
York ã ch t vì căn b nh u mùa.
Dù tôi ã s ng New York r t nhi u năm nhưng chưa t ng có ai nh n chuông c a
nhà tôi c nh báo v b nh âu lo – m t căn b nh trong cùng kho ng th i gian ã gây ra
thi t h i g p 10.000 l n so v i b nh u mùa.
Không có ai rung chuông c a nhà tôi c nh báo r ng c 10 ngư i s ng M l i có
m t ngư i b suy như c th n kinh – và nguyên nhân c a a s các trư ng h p này là do
lo l ng quá m c và mâu thu n trong c m xúc.

38. Khi nói v tác h i c a ch ng lo âu, bác sĩ Alexis Carrel, ngư i t ng o t gi i Nobel
v Y h c nói r ng: “Nh ng ngư i không bi t cách ch ng l i âu lo thư ng ch t tr ”. Còn
theo bác sĩ O. F. Gober, Bác sĩ trư ng c a Hi p h i B nh vi n Gulf, Colorado và Santa
Fe, thì ch c n s ng mà không còn ph i s hãi hay lo nghĩ thì 70% ngư i b nh có th t
ch a kh i b nh cho mình. Nguyên do là vì n i s hãi khi n chúng ta luôn lo nghĩ. Vi c
suy nghĩ thư ng xuyên gây ra tình tr ng căng th ng u óc, nh hư ng tr c ti p n các
dây th n kinh i u khi n các b ph n khác nhau trên cơ th , c bi t là d dày. Nó là
nguyên nhân c a nh ng căn b nh như khó tiêu, viêm loét d dày, r i lo n nh p tim, au
u, ch ng tê li t, v.v. Ti n sĩ Joseph F. Montague, tác gi cu n sách Nervous Stomach
Trouble ( au d dày do suy như c th n kinh), kh ng nh: “H u h t các trư ng h p m c
b nh viêm loét d dày không ph i là do ch ăn mà do chính suy nghĩ c a chúng ta. Và
m t i u quan tr ng n a là di n ti n c a b nh tùy thu c vào di n bi n thăng tr m c a
c m xúc”.
K t lu n ó ư c ch ng minh qua m t nghiên c u ư c th c hi n trên 15.000 b nh
nhân ang ư c i u tr ch ng au d dày Mayo Clinic7. Có n 4/5 s trư ng h p u
không th dùng cơ s y h c lý gi i nguyên nhân gây b nh. Cho n bây gi , ngư i ta
v n cho r ng s hãi, lo âu, oán ghét, ích k quá áng và tình tr ng b t l c trư c vi c
thích ng v i cu c s ng th c t i m i là căn nguyên c a b nh này. Trên th c t , b nh
viêm loét d dày có th gây ch t ngư i. Theo t p chí Life, viêm loét d dày ng th 10
trong danh sách các b nh hi m nghèo mà con ngư i ang ph i ương u.
T i cu c g p m t thư ng niên c a Hi p h i Dư c sĩ và Bác sĩ ph u thu t Hoa Kỳ,
bác sĩ Harold C. Habein ã c m t bài phát bi u công b k t qu m t nghiên c u mà
ông ã ti n hành trên nhóm i tư ng g m 176 nhà i u hành kinh doanh có tu i
trung bình là 44,3. K t qu cho th y hơn m t ph n ba trong s này m c ph i m t trong
ba lo i b nh ph bi n nh ng ngư i ph i s ng trong tr ng thái áp l c cao – ó là b nh
au tim, viêm loét ư ng tiêu hoá và cao huy t áp.
Th nghĩ mà xem - 1/3 các nhà i u hành kinh doanh ang ph i v t l n v i b nh au
tim, viêm loét d dày và cao huy t áp khi chưa y 45 tu i! M t cái giá quá t cho s
7
Mayo Clinic: T p oàn y t n i ti ng c a M , có tr s chính t t i Rochester, Minnesota, Hoa Kỳ.
ư c phát tri n t m t phòng khám ngo i trú thành l p t năm 1889, n nay, ngoài các b nh vi n và trung
tâm nghiên c u y h c, Mayo Clinic còn có trư ng i h c và các t p chí y khoa.

39. thành t! Nói úng hơn thì h chưa ph i là nh ng ngư i thành t th c s . Làm sao có
th xem m t ngư i là thành t khi anh ta ph i tr giá cho nh ng thăng ti n trong kinh
doanh b ng vi c chu c l y m t căn b nh hi m nghèo? Sau cùng, m t ngư i s nh n l i
gì n u anh ta có c th gi i nhưng l i m t i s c kh e c a mình? Cho dù s h u c th
gi i thì anh ta cũng ch ăn ư c ba b a m t ngày và ng trên m t chi c giư ng m i t i
mà thôi. B n th y y, b t c nhân viên m i toe nào cũng có ư c i u ó – và có l còn
ăn ư c ngon mi ng hơn, ng yên gi c hơn m t giám c y quy n l c. Th t lòng, tôi
thà làm m t ngư i vô tư v i thu nh p bình thư ng hơn là c g ng i u hành m t công ty
ư ng s t hay m t nhà máy thu c lá r i t h y ho i s c kh e c a mình tu i 45.
Vi t n ây, tôi ch t nh n ch m t hãng thu c lá n i ti ng th gi i ã t t vì
au tim khi ang thư giãn chút ít trong m t khu r ng Canada. Ông ta ki m hàng tri u
ô-la và ch t tu i 61. Có l ông ã ánh i cu c i mình t ư c cái g i là
“thành t trong kinh doanh”. Tuy nhiên, theo ánh giá c a tôi, nhà kinh doanh thu c lá
n i ti ng v i tài s n hàng tri u ô-la ó chưa thành công b ng m t n a cha tôi - m t
nông dân vùng Missouri qua i tu i 89, không ti n b c.
M t n a s giư ng B nh vi n Mayo dành cho nh ng ngư i g p các v n v th n
kinh. Tuy nhiên, khi dùng kính hi n vi v i phóng ic cl n nghiên c u các t
bào th n kinh c a nh ng ngư i này khi h ã qua i, trong h u h t các trư ng h p k t
qu u cho th y chúng hoàn toàn kh e m nh như t bào th n kinh c a Jack Dempsey8.
“V n v th n kinh” c a h không xu t phát t s thoái hóa các t bào th n kinh, mà
chính là t nh ng lo l ng, chán chư ng, s th t b i và không dám i m t v i c m giác
b thua cu c. Tri t gia Plato9 t ng nói: “Sai l m l n nh t c a các th y thu c là c g ng
ch a tr ph n th xác mà không c g ng c u ch a tinh th n c a ngư i b nh; h ã quên
r ng tinh th n và th xác luôn i ôi v i nhau!”.
Y h c ã ph i m t n 2.300 năm nh n ra chân lý này. Hi n nay, chúng ta ch m i
b t u phát tri n m t ngành y h c mang tên psychosomatic - m t ngành i u tr cùng
8
Jack Dempsey (1895 - 1983): V n ng viên quy n anh ngư i M , vô ch các gi i u quy n anh h ng
n ng t năm 1919 n năm 1926. Dempsley có phong cách hi u th ng và có nh ng cú m m nh như tr i
giáng khi n anh tr thành m t trong nh ng v n ng viên quy n anh n i ti ng nh t trong l ch s .
9
Platon (kho ng 427-347 TCN): Nhà tri t h c c i Hy L p, ư c xem là thiên tài trên nhi u lĩnh v c
(siêu hình h c, nh n th c lu n, m h c, o c, chính tr , giáo d c…). Tư tư ng tri t h c c a Plato nh
hư ng t i h u h t các nhà tri t h c v sau. Cùng v i th y ông là Socrates, Plato ư c xem là tri t gia vĩ i
nh t m i th i i.

40. lúc c th xác và tinh th n. ã n lúc chúng ta ph i làm như th b i y h c ngày nay ã
lo i b ư c ph n l n các căn b nh nguy hi m b t ngu n t nh ng m m b nh h u hình
như u mùa, b nh t , s t vàng da cùng hàng ch c căn b nh khác ã cư p i sinh m ng
c a hàng tri u ngư i. Nhưng y h c v n chưa có kh năng ch a tr nh ng t n thương v
th ch t và tinh th n không b t ngu n t nh ng m m b nh h u hình mà t nh ng c m
xúc lo âu, s hãi, oán ghét, chán chư ng và th t v ng. Tác h i c a nh ng căn b nh này
ang ngày m t gia tăng và lan r ng v i t c áng c nh báo. C 6 ngư i ư c g i
tuy n quân trong Th chi n th hai thì có m t ngư i b lo i vì m c ph i các b nh v tinh
th n.
âu là nguyên nhân c a tình tr ng r i lo n th n kinh? Không ai có th ưa ra m t
câu tr l i y . Nhưng r t có th , trong nhi u trư ng h p, n i lo âu và s s hãi là
m t trong nh ng tác nhân ch y u. Khi m t cá nhân lo l ng, phi n mu n và không th
ch u ư c ngh ch c nh, ngư i ó thư ng t c t t t t c các m i liên h v i môi trư ng
xung quanh và thu mình trong th gi i o thoát kh i n i lo l ng c a mình.
Lo âu có th khi n m t ngư i có th ch t kh e m nh nh t b nh ch trong m t th i
gian ng n. Tư ng Grant ã phát hi n ra i u này trong nh ng ngày cu i cùng c a cu c
n i chi n M . Câu chuy n như sau: Tư ng Grant bao vây Richmond su t chín tháng,
khi n cho quân c a Tư ng Lee r i lo n vì b c t ngu n lương th c. Quân oàn nào cũng
có hi n tư ng ào ngũ. M t s binh sĩ t ch c c u nguy n; binh lính ch bi t kêu than,
khóc lóc trong tình tr ng ho ng lo n. Chi n tranh s p k t thúc. Tư ng Lee cho phóng
h a các kho bông và thu c lá Richmond, t kho vũ khí r i rút kh i thành ph vào ban
êm khi nh ng ám cháy b c l a ngùn ng t lên b u tr i en s m. Tư ng Grant ráo ri t
u i theo, nã n vào c hai bên m n sư n và t phía sau c a quân ly khai, trong khi k
binh c a Tư ng Sheridan ch n ánh ng trư c, phá h ng ư ng ray và b t gi các
oàn tàu ti p t .
Vào th i kh c căng th ng này c a cu c chi n, Tư ng Grant g n như hóa mù vì m t
cơn au u kh ng khi p. Ông bu c ph i d ng l i phía sau oàn quân truy kích và ngh
t m trong m t trang tr i. Sau này ông k trong h i ký: “C êm, tôi ngâm chân trong
nư c nóng và mù t c, p mù t c lên c tay và sau gáy, hy v ng s kh e l i vào sáng hôm
sau”.

41. Sáng hôm sau, ông ã bình ph c nhanh chóng, nhưng không ph i do tác d ng c a b t
mù t c mà b i m t k binh ã phi ng a n mang theo lá thư xin u hàng c a Tư ng
Lee. “Lúc viên sĩ quan ưa thư n g p, tôi v n ang au u kinh kh ng, nhưng ngay
sau khi bi t n i dung b c thư, tôi l p t c kh e l i”. Tư ng Grant ã k l i như th .
Rõ ràng là chính nh ng lo l ng, căng th ng và xúc c m c a Tư ng Grant ã khi n
ông b nh. Và ông ã kh i b nh ngay khi nhìn th y chi n th ng.
B y mươi năm sau, Henry Morgenthau, Jr., B trư ng B tài chính dư i th i Franklin
D. Roosevelt cũng nh n th y s lo l ng có th khi n ông chóng m t. Trong nh t ký, ông
vi t r ng mình ã vô cùng lo l ng khi T ng th ng quy t nh mua t i 4.400.000 thùng lúa
mì ch trong m t ngày nh m làm tăng giá b t mì: “Tôi th c s th y choáng váng trư c
di n ti n c a s vi c. Tôi v nhà và lên giư ng n m mê man su t hai gi li n”.
Riêng tôi, n u mu n ư c nh c nh v nh ng tác ng tiêu c c c a lo l ng, th m chí
tôi cũng ch ng c n ph i nhìn sang nhà hàng xóm; dù trong căn h i di n v i nhà tôi là
m t ngư i b ch ng suy th n kinh, và m t ngư i khác căn h bên c nh ã lo l ng n
m c m c b nh ái tháo ư ng. (M i khi th trư ng ch ng khoán s t gi m, lư ng ư ng
trong máu và nư c ti u c a anh ta l i tăng v t!). Ch c n nhìn ngay vào căn phòng nơi tôi
ang ng i vi t quy n sách này, nó v n còn r t nhi u th g i nh v ngư i ch cũ ã qua
i vì quá lo âu.
Lo l ng cũng có th khi n b n ph i ng i xe lăn do b nh th p kh p và viêm kh p. Bác
sĩ Russell L. Cecil, m t chuyên gia n i ti ng th gi i trong lĩnh v c viêm kh p, ã ch ra
b n nguyên nhân ph bi n nh t gây ra căn b nh ã làm cho r t nhi u ngư i ph i kh n
kh này:
1. v hôn nhân
2. R c r i và kh ng ho ng tài chính
3. Cô ơn và lo l ng
4. B t mãn kéo dài
T t nhiên, b n i u này không ph i là nh ng nguyên nhân duy nh t. Có nhi u lo i
viêm kh p và m i lo i do nh ng nguyên nhân khác nhau gây nên. Nhưng, xin nh c l i
r ng ây là b n nguyên nhân ph bi n nh t. Ch ng h n, trong th i kỳ suy thoái kinh t ,

42. m t ngư i b n c a tôi ã b khánh ki t n m c gia ình anh b công ty khí t c t ngu n
cung c p gas và ngân hàng thì phong t a tài kho n th ch p mua nhà. V y là b ng nhiên
v anh b th p kh p – và dù ã thu c thang i u tr c n th n, căn b nh c a ch v n không
thuyên gi m cho t i khi tình hình tài chính c a h có d u hi u c i thi n.
Lo l ng th m chí còn có th là nguyên nhân gây sâu răng. Bác sĩ William I. L.
McGonigle ã phát bi u trư c Hi p h i Nha khoa Hoa Kỳ: “Nh ng c m xúc khó ch u
như lo l ng, s hãi, b c b i… có th làm gi m lư ng canxi trong cơ th và gây sâu răng”.
Ông k r ng m t b nh nhân c a ông ã có m t hàm răng tuy t v i, nhưng r i v c a
ngư i àn ông y b nh t ng t và ngư i ch ng vô cùng lo l ng trư c b nh tình c a
v . Trong 3 tu n ngư i v n m b nh vi n, ngư i ch ng ã có thêm 9 chi c răng sâu – 9
chi c răng sâu vì lo l ng!
B n ã bao gi g p m t ngư i có tuy n giáp phát tri n quá m c chưa? Tôi ã t ng
g p nh ng ngư i như th và có th kh ng nh r ng h c thư ng xuyên run r y và rùng
mình như ngư i s p ch t v y - và qu là kh năng này hoàn toàn có th x y ra. ó là vì
tuy n giáp, tuy n i u khi n ho t ng c a cơ th h ti t ra quá nhi u hoocmon. Nó làm
tim p nhanh hơn và khi n toàn b cơ th nóng b ng lên như m t lò l a. N u không
ư c ch a tr k p th i, b nh nhân có th t vong vì “s c nóng n i t ng”. Tôi có m t
ngư i b n b m c ch ng này và ã có l n cùng anh n Philadelphia xin ý ki n bác sĩ
Israel Bram, m t chuyên gia n i ti ng có 38 năm kinh nghi m. Trong phòng ch c a bác
sĩ Bram, tôi ã c th y l i khuyên ông cho sơn vào t m g l n treo trên tư ng như sau:
THƯ GIÃN VÀ NGH NGƠI
Cách t t nh t thư giãn và ngh ngơi là tìm n:
Tôn giáo, gi c ng , âm nh c và ti ng cư i.
Tin vào Thư ng – H c cách ng ngon gi c;
Yêu âm nh c – Nhìn vào m t tích c c c a cu c s ng.
Khi ó, b n s có s c kh e và h nh phúc.
Khi b n tôi vào khám b nh, câu u tiên ông h i anh y là: “Anh lo l ng i u gì mà
n nôi n i này?”. R i ông c nh báo r ng n u không ch u g t b lo l ng thì anh y còn có
th g p thêm nhi u r c r i n a v tim m ch, loét d dày, ti u ư ng... V bác sĩ tài gi i

43. này ã nói: “T t c nh ng b nh này u có h hàng v i nhau, chúng là anh em r t g n
c a nhau”.
Ngôi sao i n nh Merle Oberon cũng nói v i tôi r ng cô luôn tránh lo âu vì cô bi t
nó có th h y ho i th quý giá nh t c a m t n di n viên: nhan s c. Cô k l i:
“Khi b t u bư c vào ngh di n viên, tôi ã r t lo l ng và s hãi. Tôi
m it n n và ang c g ng tìm vi c, nhưng l i không quen bi t ai
Luân ôn. Tôi có g p m t vài nhà s n xu t phim, nhưng không ai tuy n tôi;
trong khi ó, s ti n ít i mang theo ã b t u c n. Su t hai tu n, tôi ch s ng
b ng bánh quy và nư c l c. Lúc y tôi không ch lo l ng mà còn b ói n a.
Tôi t nh : “Có th mình là m t con ng c. Có th mình s không bao gi có
cơ h i tr thành di n viên. Suy cho cùng, mình ch ng có kinh nghi m gì,
mình chưa ư c óng phim bao gi . Mình có gì âu ngoài m t v ngoài
tương i ưa nhìn?”.
Tôi n trư c gương. Và khi nhìn vào ó, tôi nh n ra s lo l ng ang tàn
phá gương m t mình m t cách ghê g m! Tôi th y nh ng n p nhăn l m xu t
hi n. Tôi th y bi u hi n c a âu lo. Th là tôi quy t nh: “Ph i d ng l i ngay!
Mình không ư c lo l ng n a. L i th duy nh t hi n nay c a mình là gương
m t, và lo l ng s h y ho i nó”.
R t ít th có th làm phai tàn nhan s c ph n nhanh như s lo l ng. Nó khi n gương
m t anh l i, quai hàm b nh ra và n p nhăn l rõ. Nó t o ra s c m t cau có thư ng xuyên,
làm tóc b c và th m chí còn gây r ng tóc trong m t s trư ng h p. Nó cũng h y ho i làn
da và làm xu t hi n nh ng m n nh t và m n .
Lo l ng cũng là nguyên nhân hàng u gây ra b nh tim. Ngày nay, b nh tim là th
ph m gây t vong hàng u Hoa Kỳ. Trong Th chi n th hai, g n 1/3 tri u ngư i M
ã ch t trong chi n u. ó là m t con s r t l n, nhưng so v i s ngư i ch t vì b nh tim
trong th i gian y thì nó còn ít hơn nhi u: hai tri u ngư i ã b b nh tim l y i sinh m ng
– và m t tri u trong s ó là do âu lo và s ng dư i áp l c căng th ng. úng v y, b nh tim
chính là m t trong nh ng lý do khi n bác sĩ Alexis Carrel k t lu n: “Nh ng ngư i không
bi t ch ng l i lo âu thư ng ch t s m”.

44. Còn William James10 thì cho r ng: “Chúa có th tha th cho t i l i c a chúng ta,
nhưng h th n kinh thì không”.
Có th b n s kinh ng c khi bi t r ng s ngư i M t t m i năm nhi u hơn t ng s
ngư i ch t vì năm căn b nh truy n nhi m ph bi n nh t. T i sao v y? Ph n l n câu tr l i
là: vì “Lo l ng”.
Khi mu n tra t n tù nhân, các quan l i Trung Hoa tàn b o ngày xưa thư ng cho trói
tay chân tù nhân l i r i b t ng i dư i các túi nư c treo trên cao. T ng gi t nư c nh
xu ng. . . t ng gi t. . . t ng gi t. . . u u c ngày l n êm. Ch ng m y ch c, nh ng
gi t nư c nh tênh ó s tr thành nh ng nhát búa b n ng tr ch và làm n n nhân phát
iên. Cách tra t n này cũng ư c s d ng tòa án d giáo Tây Ban Nha th i Trung c và
trong các tr i t p trung c dư i th i Hitler.
Lo l ng cũng gi ng nh ng gi t nư c u u y; và t ng gi t, t ng gi t, t ng gi t lo
l ng có th khi n ngư i ta phát iên và t t .
Khi còn là m t c u bé s ng vùng nông thôn Misouri, tôi ã s ch t khi p khi nghe
ngư i l n k v ng n l a a ng c c a th gi i bên kia. Nhưng dư ng như không ai bi t
v ng n l a c a nh ng n au th xác cùng c c mà nh ng ngư i hay lo âu trong th
gi i này ang ph i ch u ng. Ch ng h n, n u b n là ngư i lo l ng kinh niên, m t ngày
nào ó có th b n s ph i i di n v i s hành h kh ng khi p nh t mà nhân lo i t ng
bi t n: ch ng au th t ng c.
B n có yêu quý cu c s ng này không? B n có mu n ư c s ng lâu và kh e m nh
không? N u b n tr l i có thì l i khuyên c a bác sĩ Alexis Carrel có th giúp b n:
“Nh ng ai gi ư c tinh th n thư thái ngay gi a nh ng xáo tr n c a nh p s ng hi n i
thì u có kh năng mi n nhi m trư c các căn b nh tinh th n”.
Li u b n có gi ư c tinh th n thư thái ngay gi a nh ng xáo tr n c a nh p s ng hi n
i? N u b n là m t ngư i kh e m nh bình thư ng, câu tr l i là: “Có”. Ch n ch n là
như v y, b i h u h t chúng ta u m nh m hơn mình tư ng. Chúng ta có nh ng n i l c
10
William James (1842 - 1910): Nhà tâm lý h c và tri t h c tiên phong ngư i M , tác gi c a nh ng quy n
sách có t m nh hư ng v khoa h c tâm lý, tâm lý h c giáo d c, tâm lý h c tr i nghi m tôn giáo, ch nghĩa
th n bí cũng như tri t h c v ch nghĩa th c d ngõ.

45. ti m n mà b n thân ta cũng chưa hi u h t. Như Thoreau ã nói trong tác ph m Walden
b t h c a ông: “Tôi chưa t ng bi t n m t i u nào áng ph n khích hơn kh năng
không th ph nh n c a con ngư i trong vi c nâng cao cu c s ng b ng nh ng n l c có ý
th c. . . N u m t ngư i t tin theo u i ư c mơ c a mình và n l c s ng theo cách mà
mình mong mu n, ngư i ó s t ư c thành công b t ng vào nh ng th i i m tư ng
ch ng như không th ”.
Ch c ch n r t nhi u c gi c a quy n sách này cũng có ý chí và n i l c m nh m
như Olga K. Jarvey s ng t i Coeur d’ Alene, Idaho. Cô ã nh n ra mình có th xua tan
n i lo l ng, ngay c trong hoàn c nh bi th m nh t. Tôi tin ch c r ng c b n và tôi cũng có
th làm ư c i u y – n u chúng ta áp d ng nh ng chân lý c xưa, r t c xưa ư c vi t
trong quy n sách này. ây là câu chuy n Olga K. Jarvey ã vi t cho tôi:
“Cách ây 8 năm rư i, tôi ch ng khác nào b k t án t hình b ng m t cái
ch t t t , au n vì căn b nh ung thư. Các bác sĩ gi i nh t nư c Mayo
Clinic ã xác nh n b n án y. Tôi ã phía cu i con ư ng, th n ch t ã tóm
ư c tôi! Nhưng tôi còn quá tr , tôi không mu n ch t! Trong cơn tuy t v ng,
tôi g i i n cho bác sĩ c a mình Kellogg. Ông ã nóng n y c t l i tôi và
trách m ng: “Chuy n gì v y, Olga, cháu không có m t chút ý chí chi n u
nào sao? Ch c ch n r i, cháu s ch t n u c ti p t c khóc lóc th này. úng
là cháu ã g p ph i i u r t t i t . ư c thôi – nhưng hãy i m t v i th c t !
Qu ng h t lo l ng i! Và hãy làm i u gì ó c i thi n tình hình!”.
Nh ng l i nh c nh y m ra cho tôi m t con ư ng và ngay lúc y, tôi
ã có m t l i th , m t l i th ng m vào máu th t r ng: “Tôi s không lo l ng
n a! Tôi s không khóc n a! Và dù b t c i u gì x y ra, tôi s chi n th ng.
Tôi s S NG!”.
H i y, th i lư ng tr x ph bi n trong trư ng h p nguy k ch như th là
10 phút rư i m i ngày và ph i làm trong 30 ngày liên ti p. Ngư i ta i u tr
cho tôi 14 phút rư i m i ngày, trong 49 ngày; và m c dù thân hình c a tôi g y
mòn ch còn da b c xương, dù chân tôi n ng như chì, tôi v n không lo l ng!
Tôi không khóc m t l n nào n a! Tôi m m cư i! úng v y, th c s là tôi ép
mình ph i m m cư i.

46. Tôi không ngây thơ n m c nghĩ r ng ch c n m m cư i là có th ch a
lành ung thư. Nhưng tôi tin r ng m t tr ng thái tinh th n vui v s giúp cơ th
ch ng l i b nh t t. Dù sao, tôi ã ư c tr i nghi m m t trong nh ng cu c tr
li u ung thư th n kỳ. Tôi chưa bao gi th y kh e m nh như trong m y năm
g n ây, t t c là nh l i khuyên tràn y ý chí u tranh: “Hãy im tv i
th c t : Qu ng h t lo l ng i; và làm i u gì ó c i thi n tình hình!”.
Tôi mu n k t thúc chương này b ng cách nh c l i l i c a bác sĩ Alexis Carrel:
“Nh ng ngư i không bi t ch ng l i lo âu s ch t s m”.
Các tín c a nhà tiên tri Mohammmed thư ng xăm lên ng c mình nh ng l i d y
trong kinh Koran. Tôi cũng mu n n i dung chính c a chương sách này ư c kh c sâu
trong tâm kh m m i b n c: “Nh ng ai không bi t ch ng l i lo âu s ch t là ngư i
ch t s m!”.
B n có ch c r ng bác sĩ Carrel không ph i nói v b n?

47. TÓM T T PH N M T
CÁC NGUYÊN T C CƠ B N LO I B S LO L NG
NGUYÊN T C 1:
Hãy s ng v i ngày hôm nay, ng b n tâm n quá kh và lo
l ng v tương lai.
NGUYÊN T C 2:
i m t v i s lo l ng b ng cách:
1. T h i b n thân: “ i u t nh t có th x y ra là gì?”.
2. Chu n b tinh th n ch p nh n i u t i t nh t.
3. N l c c i thi n tình tr ng x u nh t.
NGUYÊN T C 3:
Nh c nh b n thân v cái giá ph i tr b ng s c kh e c a chính
mình khi chúng ta quá lo l ng.