Con người

2. Trích – ph n I
Là ch ng, tôi ã làm i u sai trái mà tôi ph i xin l i và h i c i; là t ng th ng, tôi
ang lâm vào m t cu c u v pháp lý và chính tr v i nh ng th l c ang l m d ng
lu t dân s và hình s cũng như tri t h nh ng ngư i vô t i trong âm mưu tiêu di t
nhi m kỳ t ng th ng c a tôi và làm cho tôi không còn kh năng ph ng s n a.
Tôi không h hay bi t r ng năm 1998 b t u là năm l lùng nh t trong nhi m kỳ t ng
th ng c a tôi, m t năm y nh c nhã cho riêng tôi, cu c chi n chính sách trong nư c và
chi n th ng nư c ngoài, và, b t ch p m i r i ro, m t năm th hi n s thông thái khôn
ngoan và chính tr c căn b n c a ngư i M . Vì t t c m i chuy n x y ra cùng lúc nên tôi
bu c ph i xoay mòng mòng gi a hai cu c s ng song song, ngo i tr m t i u là l n này
nh ng góc t i nh t trong cu c s ng n i tâm c a tôi ã b phơi bày tr n tr i.

3. Tháng giêng b t u b ng tín hi u tích c c v i ba sáng ki n: (1) s tình nguy n viên
Thi n nguy n Hòa bình tăng 50%, ch y u ng h nh ng n n Dân ch M i n i t sau
khi c ng s n s p ; (2) chương trình chăm sóc tr em tr giá 22 t ôla ã tăng g p ôi
s tr em trong các gia ình công nhân ư c hư ng chăm sóc cho tr em, em l i kho n
thu tín d ng khuy n khích các ch doanh nghi p t ch c cho nhân viên c a h ư c
hư ng chính sách chăm sóc tr em, và m r ng các chương trình cho tr em tu i chưa
n trư ng và sau khi t t nghi p cho 500.000 tr em; và (3) ngh cho phép dân chúng
"mua" Medicare, chương trình b o hi m cho ngư i M 65 tu i tr lên, tu i 62 ho c
55 n u h b m t vi c. Chương trình ư c thi t k theo d ng t l p v tài chính thông qua
các kho n óng phí khiêm t n và các kho n thanh toán khác. Vi c này r t c n thi t vì r t
nhi u ngư i M ph i ngh vi c s m, vì c t gi m biên ch , gi m quy mô, ho c do h l a
ch n, và h không th tìm ư c b o hi m có th ch u ư c b t c nơi nào khác sau khi
ã ánh m t kho n b o hi m do ch doanh nghi p c p lúc còn i làm.
Tu n th hai c a tháng, tôi n Nam Texas, m t trong nh ng nơi tôi ưa thích nư c M
thúc gi c h i sinh viên g c nói ti ng Tây Ban Nha trư ng Trung h c Mission giúp
xóa b ngăn cách gi a t l thanh niên g c nói ti ng Tây Ban Nha h c trư ng v i
các thanh niên thu c s c dân khác b ng cách s d ng các kho n tr c p h c phí tăng
áng k mà qu c h i ã ch p thu n t năm 1997. Khi ó, tôi ư c thông báo r ng n n
kinh t c a Indonesia ã s p , và b ph n ph trách kinh t c a tôi ã n chi vi n cho
n n nhân k ti p c a cu c kh ng ho ng kinh t châu Á; Th trư ng Ngân kh Larry
Summers n Indonesia nh m c ng c th a thu n c a chính ph áp d ng c i t c n thi t
nh n ư c tr giúp t Qu Ti n t Qu c t .
Ngày 13, r c r i l i bùng n Iraq khi chính ph c a Saddam ngăn c n nhóm thanh tra
c a Liên hi p qu c do ngư i M ng u, b t u n l c dai d ng c a Saddam bu c
Liên hi p qu c b c m v n i l y vi c ti p t c thanh tra vũ khí. Cùng ngày, Trung
ông ti n g n n kh ng ho ng khi chính ph c a Th tư ng Netanyahu, lúc này v n
chưa m l i sân bay Gaza, cũng chưa ưa ra l i i an toàn gi a Gaza và B Tây, ã t
c ti n trình hòa bình vào vòng nguy hi m b ng vi c b phi u ti p t c ki m soát B Tây
vô th i h n. i m sáng duy nh t trong b i c nh th gi i vào tháng giêng là Nhà Tr ng ký
hi p ư c h p tác NATO v i các nư c vùng Baltic, ư c th o ra nh m chính th c công
nh n m i quan h an ninh c a chúng ta và b o m v i h r ng m c tiêu duy nh t c a
các nư c NATO, k c M , là k t n p Estonia, Lithuania và Latvia vào NATO và các t
ch c a phương khác.
Ngày 14, trong Phòng phía Tây Nhà Tr ng, tôi cùng Al Gore tuyên b s thúc y B
lu t Quy n c a B nh nhân, em l i cho ngư i M chương trình b o hi m i u tr căn b n
v n thư ng b t ch i, và Hillary ang b Ken Starr tra h i l n th năm. Ch c al n
này là t i sao các h sơ FBI v ngư i phe C ng hòa l t vào tay Nhà Tr ng, vi c mà
Hillary không h hay bi t.
Ba ngày n a, tôi ph i ra cung khai v v Jones [1]. Tôi ã t p tr l i hàng lo t câu h i có
th có v i các lu t sư và tôi nghĩ mình ã ư c chu n b khá k , m c dù hôm ó tôi
không ư c kh e l m và ch c ch n không mong ch ngày i m t v i các lu t sư c a
Vi n Rutherfort. Chánh th m phán Susan Webber Wright ã cho phép các lu t sư c a

4. Jones ư c i u tra k lư ng i s ng riêng tư c a tôi, vì h mu n tìm xem có hay không
d u hi u qu y r i tình d c liên quan n b t c ngư i ph n nào ã t ng làm vi c cho
ti u bang lúc tôi làm th ng c ho c làm cho liên bang khi tôi làm T ng th ng, trong
kho ng th i gian 5 năm trư c khi Jones tuyên b b qu y r i tình d c n hi n t i. Th m
phán Wright cũng nghiêm kh c ch o các lu t sư c a Jones không ư c rò r b t c n i
dung nào c a b n cung khai hay nh ng lĩnh v c khác trong ti n trình i u tra c a h .
M c tiêu này l ra ã có th t ư c d dàng và ơn gi n b ng cách ch c n tr c ti p h i
tôi ã t ng m t mình v i b t c n nhân viên nào c a chính ph hay chưa; sau ó các
lu t sư có th h i nh ng ngư i ph n y r ng tôi ã bao gi qu y r i h hay chưa. Tuy
nhiên, như v y có th làm cho b n cung khai thành vô d ng. n lúc này, t t c nh ng ai
liên quan n v vi c u bi t ch ng h có b ng ch ng v qu y r i tình d c. Tôi ch c
ch n r ng các lu t sư mu n bu c tôi công nh n có dính líu b t k như th nào v i m t
ho c vài ph n , r i h s vi ph m quy nh c a th m phán mà rò r thông tin ra cho báo
chí. Nhưng hóa ra, tôi còn chưa ng n i n m t n a c a s vi c.
Sau khi tôi tuyên th , bu i cung khai b t u b ng vi c các lu t sư Vi n Rutherfort yêu
c u th m phán công nh n nh nghĩa "quan h tình d c” mà h c tình tìm ra trong m t
tài li u pháp lý. V căn b n, nh nghĩa này ch ra "quan h tình d c" nghĩa là t t c
nh ng ti p xúc thân m t hơn n hôn do ngư i ư c h i th c hi n th hi n s bi t ơn
hay do b kích thích. nh nghĩa này dư ng như òi h i ph i có hành ng c th và tâm
tr ng nh t nh t phía tôi, trong khi bao g m b t c hành ng nào c a ngư i khác. Các
lu t sư nói h c g ng tránh cho tôi nh ng câu h i gây ngư ng ngùng.
Tôi ó vài ti ng ng h , ch có kho ng 10 hay 15 phút dành cho Paula Jones. H u h t
th i gian còn l i dành cho các tài khác nhau không h liên quan n Jones, k c r t
nhi u câu h i v Monica Lewinsky, ngư i th c t p trong Nhà Tr ng h i mùa hè năm
1995 và sau ó là nhân viên t tháng 12 n u tháng 4, khi cô y ư c chuy n sang
L u năm góc. Các lu t sư h i, cùng v i nhi u v n khác, r ng tôi bi t cô y n m c
nào, chúng tôi ã bao gi t ng quà cho nhau chưa, chúng tôi ã t ng nói chuy n qua i n
tho i chưa, và tôi có "quan h tình d c" v i cô y không. Tôi thông báo v các bu i trò
chuy n gi a chúng tôi, thú nh n là có t ng quà cho cô y, và i v i câu h i v "quan h
tình d c", tôi tr l i không.
Các lu t sư Vi n Rutherfort h i i h i l i ch ng y câu h i ch hơi khác chút ít. Khi
chúng tôi ngh gi i lao, b ph n pháp lý c a tôi khá lo l ng vì tên c a Lewinsky xu t hi n
trong danh sách nhân ch ng ti m năng c a bên nguyên m i u tháng 12, và cô y ã
nh n ư c trát g i ra tòa làm nhân ch ng hai tu n sau ó. Tôi không nói cho h bi t m i
quan h c a tôi v i cô y, nhưng tôi nói tôi không ch c là ã hi u chính xác cái nh
nghĩa gây tò mò kia v quan h tình d c có nghĩa gì. Và h cũng th . u bu i l y l i
khai, lu t sư c a tôi, Bob Bennett ã m i các lu t sư Vi n Rutherford t ra nh ng câu
h i c th và không m p m v m i quan h c a tôi v i ph n . Cu i bu i nói chuy n v
Lewinsky, tôi h i lu t sư ang h i tôi r ng có i u gì còn chưa rõ ràng mà anh mu n h i
tôi hay không. M t l n n a anh ta t ch i h i thêm. Thay vì th , anh ta nói: "Thưa ngài,
tôi nghĩ i u này s nhanh chóng ư c ưa ra ánh sáng, và ngài s hi u".

5. Tôi th y nh ngư i nhưng v n th y lo l ng khi lu t sư dư ng như không mu n h i tôi
nh ng câu h i c th , và có v cũng ch ng mu n l y câu tr l i c a tôi. N u anh ta h i c
th , tôi s tr l i trung th c, dù ch c là ch ng thích thú gì. Trong khi chính ph c t gi m
h i cu i năm 1995, khi r t ít ngư i ư c phép n làm vi c trong Nhà Tr ng, và nh ng
ngư i làm Nhà Tr ng thư ng làm vi c tr , tôi ã g p g m t cách không thích h p v i
Monica Lewinsky và ti p t c g p g như v y trong nh ng d p khác gi a tháng 11 và
tháng 4 khi cô y r i Nhà Tr ng sang làm L u năm góc. Trong mư i tháng ti p theo, tôi
không g p cô y m c dù th nh tho ng chúng tôi nói chuy n qua i n tho i.
Tháng 2 năm 1997, Monica làm khách trong m t bu i nói chuy n qua radio hàng tu n
c a tôi, sau ó tôi l i g p cô y m t mình trong kho ng 15 phút. Tôi ghê t m mình vì ã
làm như v y, và mùa xuân, khi g p l i, tôi nói v i cô y r ng như v y là sai trái i v i
tôi, v i gia ình tôi, v i cô y, và tôi không th ti p t c như v y. Tôi cũng nói v i cô y
r ng cô y là ngư i thông minh và thú v , m t ngư i có th có m t cu c i tươi p, và
n u cô y mu n, tôi có th làm b n và giúp cô y.
Monica ti p t c thăm vi ng Nhà Tr ng, th nh tho ng tôi g p cô y nhưng không có gì en
t i x y ra c . Tháng 10, cô y nh tôi giúp xin vi c New York, và tôi ã giúp. Cô y
nh n ư c hai l i m i và ã nh n m t, cu i tháng 12, cô y n Nhà Tr ng chia tay.
Lúc ó, cô y ã nh n ư c trát h u tòa v Jones. Cô y nói cô y không mu n l y l i
khai, và tôi nói m t s ph n ã tránh b tra h i b ng cách vi t các b n khai có tuyên
th , nói r ng tôi không h qu y r i tình d c h .
Nh ng gì tôi ã làm v i Monica Lewinsky là trái o c và ngu ng c. Tôi r t x u h v
vi c ó và tôi không mu n l ra ngoài. Trong bu i l y l i khai, tôi c g ng b o v gia
ình và b n thân tôi trư c s ngu ng c c a mình. Tôi tin r ng nh nghĩa khiên cư ng v
"quan h tình d c" cho phép tôi làm như v y, m c dù tôi lo l ng v vi c này n m c m i
g i lu t sư h i tôi nh ng câu h i c th . Tôi không ph i ch lâu bi t vì sao anh ta t
ch i làm như v y.
Ngày 21 tháng giêng, t Washington Post m u b ng m t bài báo r ng tôi ã ngo i tình
v i Monica Lewinsky, r ng Kenneth Starr ang i u tra xem có ph i tôi khuy n khích cô
y nói d i trong tình tr ng ã tuyên th hay không. Câu chuy n xu t hi n trư c công
chúng l n u tiên sáng ngày 18, trên m t trang web. Bu i l y l i khai là m t cái b y;
g n b n năm sau khi ngh giúp Paula Jones, cu i cùng Starr ã ti p c n ư c v án
c a cô y.
Mùa hè năm 1996, Monica Lewinsky b t u nói chuy n v i ng nghi p là Linda Tripp
v m i quan h c a cô y v i tôi. M t năm sau, Tripp b t u ghi âm các cu c trò chuy n
qua i n tho i gi a h . Tháng 10 năm 1997, Tripp ngh m băng cho phóng viên t
Newsweek nghe, và ngư i nghe là Lucianne Goldberg, m t ngư i C ng hòa b o th
chuyên quan h v i truy n thông. Tripp ã nh n ư c l nh h u tòa trong v Jones, m c
dù bà ta chưa bao gi có m t trong danh sách nhân ch ng ư c g i cho các lu t sư c a
tôi.

6. Chi u mu n th hai, ngày 12 tháng giêng, 1998, Tripp g i n văn phòng c a Starr, mô
t cu n băng bí m t mà bà ta ghi l i l i c a Lewinsky, và thu x p chuy n nh ng cu n
băng này cho Starr. Bà ta lo l ng v kh năng ph m pháp c a chính mình, vì theo lu t
Maryland thì lén ghi băng như v y là vi ph m, nhưng ngư i c a Starr h a s b o v bà ta.
Ngày k ti p, Starr yêu c u c v FBI l p t thi t b cho Tripp có th lén ghi âm l i
cu c trò chuy n v i Lewinsky trong b a trưa Ritz-Carlton t i khu thương m i Pentagon
City. Vài ngày sau, Starr xin phép B Tư pháp ư c m r ng th m quy n trong vi c i u
tra Lewinsky, và rõ ràng ông ta kém ph n trung th c v ng cơ c a l i ngh này.
Ngày 16, m t ngày trư c khi tôi l y l i khai, Tripp thu x p g p l i Lewinsky khách s n.
L n này Monica ư c c v FBI và công t viên ti p ón, h ưa cô y lên phòng, tra
h i trong m y ti ng ng h và khuyên cô y không nên g i lu t sư. M t trong các lu t
sư c a Starr nói cô y nên h p tác n u mu n tránh vào tù và ngh cho cô ta quy n
mi n tr n n a êm. Lewinsky cũng b ép ph i eo máy ghi âm trên ngư i bí m t
thu l i n i dung cu c trò chuy n v i nh ng ngư i dính líu khác. Cu i cùng, Monica cũng
ư c g i cho m cô y, bà liên l c ngay v i ngư i cha ã ly d t lâu. Ông y g i cho lu t
sư, William Ginsburg, ông này khuyên Monica không ch p nh n quy n mi n tr kia cho
n khi ông i u tra thêm v v vi c, và ông cũng ch trích Starr vì gi khách hàng c a
ông "trong 8 hay 9 gi ng h mà không có lu t sư" và vì ã ép bu c cô y ph i eo
máy ghi âm nh ng ngư i khác.
Sau khi câu chuy n ư c công b , tôi g i cho David Kendall và cam oan r ng tôi không
c tình khai man hay c n tr công lý. i u rõ ràng i v i c hai chúng tôi là Starr ang
c g ng t o ra m t cơn bão nh m y b t tôi kh i v trí t ng th ng. Ông ta b t u khá
thu n l i, nhưng tôi nghĩ n u tôi ch u ng ư c ph n ng c a công chúng trong hai tu n
u thì khói s d n tan, và báo chí và công chúng s nhìn rõ hơn chi n thu t c a Starr, và
có cách nhìn cân b ng hơn v v vi c. Tôi bi t tôi ã m c ph i sai l m nghiêm tr ng, và
tôi quy t nh không làm cho nó t i t hơn b ng cách cho Starr h t tôi ra kh i cương
v c a mình. Nhưng lúc ó, tình hình c c kỳ iên lo n.
Tôi ti p t c làm vi c, và d ng lên m t b c tư ng á, bác b vi c ã x y ra v i t t c m i
ngư i: Hillary, Chelsea, nhân viên và n i các, b n bè tôi trong qu c h i, báo chí, và
ngư i dân M . i u làm tôi h i ti c nh t, ngoài cách hành x cá nhân c a tôi, chính là
vi c tôi ã l a d i h . T năm 1991, tôi ã b g i là k nói d i v t t c m i vi c dư i
g m tr i này, trong khi th c ra tôi r t trung th c v cu c s ng chính tr cũng như các v
vi c liên quan n tài chính, như k t qu c a t t c các cu c i u tra ã cho th y. Bây gi
thì tôi l i ã l a d i t t c m i ngư i v nh ng th t b i trong cu c s ng cá nhân tôi. Tôi
th y ngư ng ngùng và mu n gi kín n i v trư c v và con gái. Tôi không mu n giúp
Ken Starr k t án cu c s ng riêng tư c a tôi, tôi không mu n ngư i M bi t tôi ã làm h
th t v ng. Gi ng như tôi ang s ng trong cơn ác m ng. Tôi l i quay v v i cu c s ng hai
m t v i y h n thù.
Vào ngày câu chuy n ư c ăng t i, tôi th c hi n bu i ph ng v n ã ư c lên k ho ch
t trư c v i Tim Lehrer c a chuyên m c NewsHour, hãng PBS. Tôi áp l i các câu h i
c a anh y r ng tôi ã không yêu c u ai ph i nói d i, i u này là th t, và r ng "không có
m i quan h nào không chính áng". M c dù vi c không chính áng ã k t thúc t lâu

7. trư c khi Lehrer t câu h i, nhưng câu tr l i c a tôi v n gây hi u l m, và tôi r t x u h
khi nói v i Lehrer như v y; t ó tr i, b t c khi nào có th , tôi ch nói tôi chưa bao gi
yêu c u ai ng nói s th t.
Chú thích:
[1] Ngày 17/1/1998, xu t hi n nh ng ý ki n òi ph tru t Bill Clinton trong v Paula
Jones, m t trong nh ng n c ng s cũ ang t cáo ông v t i qu y r i tình d c - eVăn
chú thích.
Trích - ph n 2
Anh y mu n bi t, sau nh ng au n và t t c các bài báo v i tư c a tôi, thì
" n lúc nào tôi s coi là vi c này không áng n a, và ông có nghĩ n chuy n t
ch c hay không?". "Không bao gi ", tôi tr l i.
Trong khi t t c nh ng vi c này ang di n ra, tôi v n ph i ti p t c công vi c c a mình.
Ngày 20, tôi g p Th tư ng Netanyahu Nhà Tr ng bàn v k ho ch rút quân t ng
ph n kh i B Tây c a ông. Netanyahu quy t nh thúc y ti n trình hòa bình mi n là
ông có ư c "hòa bình kèm theo an ninh". ó là m t ng thái m nh d n vì liên minh
c m quy n c a ông v n còn lung lay, nhưng ông có th th y r ng n u ông không hành
ng thì tình hình có th nhanh chóng vư t ngoài t m ki m soát.
Hôm sau, Arafat n Nhà Tr ng. Tôi thông báo cho ông v k t qu y khích l c a cu c
g p gi a tôi và Netanyahu, cam oan v i ông r ng tôi ang thúc gi c th tư ng thi hành
nghĩa v y c a Israel theo ti n trình hòa bình, nh c ông nh nh ng v n chính tr
mà lãnh o Israel ph i i m t, và nói, như tôi v n thư ng nói, r ng ông y ph i ti p t c
ch ng kh ng b n u mu n Israel ti n lên trư c. Ngày ti p theo, Mir Aimal Kansi b k t
án t hình vì ã gi t hai c v CIA h i tháng giêng năm 1993, hành ng kh ng b u
tiên trong nhi m kỳ t ng th ng c a tôi.
n ngày 27 tháng giêng, ngày công b Thông i p Liên bang, ngư i M ã t i c
trong m t tu n y nh ng b n tin v cu c i u tra c a Starr, và tôi cũng tr i qua m t tu n
v t l n v i nó. Starr ã g i l nh g i ra tòa n khá nhi u nhân viên Nhà Tr ng và yêu c u
ư c ki m tra h sơ c a chúng tôi. Tôi ã nh Harold Icked và Mickey Kantor giúp x lý
v vi c. M t ngày trư c ngày công b thông i p, Harold và Harry Thomason c m th y
tôi ã quá chung chung khi bình lu n công khai, nên thúc gi c tôi mi n cư ng xu t hi n
trư c báo chí nói r ng “tôi không có quan h tình d c” v i Lewinsky.
Bu i sáng ngày công b thông i p, trên chương trình Today c a truy n hình NBC,
Hillary nói cô y không tin vào nh ng cáo bu c ch ng l i tôi, và r ng "m t âm mưu to
l n c a phe cánh h u" ang c g ng phá chúng tôi k t chi n d ch v n ng năm 1992.
Starr sau ó l p t c ch i b i m t cách vô o c v chuy n Hillary nghi v n ng cơ
c a ông ta. M c dù cô y nói úng b n ch t v n , nhưng vi c ph i th y Hillary ng ra
b o v tôi càng làm cho tôi th y x u h hơn v nh ng vi c ã làm.

8. Cu c ph ng v n khó khăn c a Hillary và ph n ng vui bu n l n l n c a tôi là b ng
ch ng rõ ràng v tình hu ng khó khăn mà tôi t t mình vào: Là ch ng, tôi ã làm i u
sai trái mà tôi ph i xin l i và h i c i; là t ng th ng, tôi ang lâm vào m t cu c u v
pháp lý và chính tr v i nh ng th l c ang l m d ng lu t dân s và hình s cũng như
tri t h nh ng ngư i vô t i trong âm mưu tiêu di t nhi m kỳ t ng th ng c a tôi và làm
cho tôi không còn kh năng ph ng s n a.
Cu i cùng, sau nhi u năm h hoài công tìm ki m, tôi ã cho h có th vin vào. Tôi ã
làm thương t n nhi m kỳ t ng th ng và ngư i dân b i hành x cá nhân sai trái c a mình.
ó không c a ai khác mà chính là l i c a tôi. Tôi không mu n làm cho l i l m tr m tr ng
thêm b ng cách cho i phương l n lư t.
Lúc 9 gi t i, tôi bư c vào h vi n ch t c ng ngư i, s căng th ng th y rõ ây cũng
như trong phòng khách kh p nư c M , nơi có nhi u ngư i xem tivi hơn l n u tôi công
b Thông i p Liên bang. Câu h i l n là tôi có c p n nh ng tranh cãi v v
Lewinsky hay không. Tôi b t u b ng nh ng v n không gây tranh cãi. t nư c ang
phát tri n v i 14 tri u vi c làm m i, thu nh p tăng, t l s h u nhà cao nh t chưa t ng
có, s ngư i s ng nh tr c p th p nh t trong vòng 27 năm qua, và chính ph liên bang
nh nh t trong vòng 35 năm. K ho ch kinh t năm 1993 ã c t gi m thâm h t, d tính
t 357 t ôla trong năm 1998, gi m 90%, và m t k ho ch cân b ng ngân sách c a năm
trư c s xóa h n thâm h t.
Sau ó tôi trình bày k ho ch c a tôi cho tương lai. Trư c h t, tôi ngh trư c khi chi
tiêu kho n th ng dư s p có vào các chương trình m i ho c vào vi c c t gi m thu , chúng
tôi nên dành u tư vào an sinh xã h i phòng khi th h baby-boom n tu i hưu
trí. V giáo d c, tôi ngh gây qu thuê 100.000 giáo viên m i và gi m sĩ s các l p
h c xu ng còn 18 h c sinh ba l p u ti u h c; m t k ho ch giúp các c ng ng hi n
i hóa ho c xây 5.000 trư ng h c; và giúp các trư ng ch m d t th c tr ng “c n tu i
là cho lên l p”, b ng cách gây qu t ch c các l p h c thêm hè ho c sau gi h c. Tôi
tái kh ng nh s ng h c a mình i v i B lu t Quy n c a B nh nhân, m ra chương
trình Medicare cho ngư i M tu i t 55 n 65, m r ng o lu t Ngh phép y t và vi c
gia ình, và kêu g i m r ng hơn n a chương trình giúp chăm sóc tr em giúp
thêm m t tri u tr em.
V m t an ninh, tôi kêu g i qu c h i ng h trong vi c ch ng l i “tr c h c ám nh ng
nguy cơ m i t kh ng b , t i ph m qu c t và buôn ma túy”; kêu g i thư ng vi n ch p
thu n m r ng NATO; và ti p t c rót ti n cho nhi m v c a chúng ta Bosnia và n l c
ch ng l i nguy cơ vũ khí hóa h c và sinh h c cũng như nh ng tên kh ng b và t i ph m
có t ch c mu n s d ng chúng.
Ph n cu i bài nói c a tôi liên quan n ngh oàn k t nư c M và cùng nhìn v tương
lai: tăng g p ba s vùng xóa nghèo; kh i ng k ho ch làm s ch ngu n nư c cho các
sông, h và vùng duyên h i; c t gi m thu sáu t ôla và tìm ki m ngu n tài tr cho phát
tri n xe hơi dùng nhiên li u thích h p, nhà năng lư ng s ch, và năng lư ng tái t o; c p
ngân sách cho Internet “th h m i” chuy n giao thông tin nhanh hơn hi n t i hàng

9. ngàn l n; gây qu cho y ban Cơ h i Vi c làm Công b ng, do không ư c qu c h i ưu
ái, ã không có ngu n l c gi i quy t 60 ngàn trư ng h p d n ng các v vi ph m
nơi làm vi c. Tôi cũng ngh gia tăng ngân qu l n nh t trong l ch s cho Vi n S c
kh e Qu c gia, Vi n Ung thư Qu c gia và T ch c Khoa h c Qu c gia “th h chúng
ta s là th h th ng ư c cu c chi n v i ung thư và b t u c i cách trong cu c chi n v i
các căn b nh ch t ngư i khác”.
Tôi k t thúc bài nói b ng l i c m ơn Hillary ã d n d t cu c v n ng thiên niên k c a
chúng ta nh m gìn gi báu v t c a nư c M , trong ó có vi c ph c ch D i băng Ngôi
sao ã cũ rách t ng em l i c m h ng cho Francis Scott Key vi t nên bài qu c ca trong
Cu c chi n năm 1812.
Không h có m t l i nào nh c n v xìcăng an, và ý tư ng m i l n nh t là "duy trì an
ninh xã h i trư c". Tôi lo s qu c h i vư ng vào cu c chi n căng th ng v s ti n th ng
dư ngân sách s p có và s phung phí nó vào các kho n c t gi m thu và chi tiêu trư c khi
chúng tôi gi i quy t xong lương hưu cho th h baby-boom. H u h t các ng viên Dân
ch ng ý v i tôi, và h u h t ngư i phe C ng hòa ph n i, m c dù trong nh ng năm
s p t i, chúng tôi s t ch c r t nhi u di n àn lư ng ng kh p t nư c, mà trong ó,
cho dù b t c vi c gì x y ra, chúng tôi u c g ng tìm ti ng nói chung, tranh lu n v i
nhau cách th c hi n an sinh hưu trí thay vì cãi c có nên làm như v y hay không.
Hai ngày sau bu i công b , th m phán Wright ra l nh t t c các b ng ch ng liên quan
n Monica Lewinsky ph i ư c rút kh i v c a Jones vì nó "không liên quan n c t lõi
chính c a v ki n", khi n cho vi c Starr yêu c u tôi l y l i khai càng có v áng nghi
ng , vì mu n bu c t i khai man là ph i có vi c khai sai trái m t cách "c th ". Ngày cu i
cùng c a tháng, 10 ngày sau khi cơn bão n ra, t Chicago Tribune công b k t qu thăm
dò cho th y t l ng h tôi tăng lên n 72%. Tôi quy t nh cho ngư i M th y r ng tôi
v n ang làm vi c t t và em l i k t qu cho h .
Ngày 5 và 6 tháng 2, Tony và Cherie Blair n M trong chuy n thăm c p cao hai ngày.
H là tâm i m thu hút b t s chú ý gay g t ang nh m vào Hillary và tôi. H làm chúng
tôi cư i, và Tony công khai ng h tôi m nh m , nh n m nh cách gi i quy t r t gi ng
nhau c a hai chúng tôi v các v n kinh t và xã h i và v chính sách i ngo i. Chúng
tôi ưa h n Tr i David ăn t i v i Al và Tipper Gore, và t ch c m t b a ti c cao
c p t i Nhà Tr ng có s góp vui c a Elton John và Stevie Wonder. Sau b a ti c, Hillary
nói v i tôi r ng Newt Gingrich, ng i cùng bàn v i cô y và Tony Blair, ã nói nh ng l i
bu c t i tôi là "kỳ qu c" và "vô nghĩa", k c n u úng là như v y, thì cũng "s không i
n âu".
Trong bu i h p báo, sau khi Tony nói r ng tôi không ch là ng nghi p mà còn là b n
c a anh, thì Mike Frisby, phóng viên t Wall Street Journal, cu i cùng ưa ra câu h i mà
tôi ch i lâu nay. Anh y mu n bi t, sau nh ng au n và t t c các bài báo v i tư
c a tôi, thì " n lúc nào tôi s coi là vi c này không áng n a, và ông có nghĩ n chuy n
t ch c hay không?". "Không bao gi ", tôi tr l i. Tôi nói tôi ã c g ng t cu c s ng
riêng tư tránh xa chính tr , nhưng tôi càng c g ng bao nhiêu, "thì nh ng ngư i khác càng
c g ng kéo chúng vào theo hư ng khác b y nhiêu". Tuy nhiên, "tôi s không bao gi r i

10. b nhân dân c a t nư c này và c ni m tin mà h ã t vào tôi", vì th , "tôi s v n c
i làm".
Gi a tháng, trong khi Tony Blair và tôi ti p t c tìm ki m s ng h trên th gi i b t
u không kích Iraq nh m tr ũa cho hành ng tr c xu t các thanh sát viên c a Liên
hi p qu c thì Kofi Annan ký k t m t th a thu n vào phút cu i v i Saddam Hussein
ti p t c các cu c thanh sát. Có v như Saddam không bao gi hành ng tr khi b ép
bu c.
Bênh c nh vi c kh i ng các sáng ki n, tôi dành th i gian cho chi n d ch c a McCain-
Feigold v n ng cho d lu t c i t ngân sách mà các ng viên C ng hòa c a thư ng
vi n ã g t b vào cu i tháng; b nhi m c v n trư ng v y t công c ng m i, bác sĩ
David Satcher, giám c c a Trung tâm Ki m soát D ch b nh (CDC); n thăm trung tâm
Florida nơi b cơn l c tàn phá; công b kho n ti n u tiên giúp các c ng ng c ng c
n l c ngăn ch n b o l c nh m vào ph n ; và gây qu giúp các ng viên Dân ch trong
kỳ b u c s p t i.
Cu i tháng giêng và tháng 2, m t vài nhân viên Nhà Tr ng ư c g i ra trư c b i th m
oàn. Tôi r t bu n khi h b dính vào nh ng vi c như th này, c bi t là v i Betty
Currie, ngư i trư c ây t ng th k t b n v i Monica Lewinsky và bây gi ang b tr ng
ph t vì vi c ó. Tôi cũng th y áy náy khi Vernon Jordan cũng b cu n vào vòng. Chúng
tôi ã là b n trong nhi u năm qua, và nhi u l n tôi th y anh giúp nh ng ngư i ang
g p khó khăn. Bây gi , ch vì tôi mà anh tr thành m c tiêu săn u i. Tôi bi t anh không
h làm gì sai trái, và hy v ng m t ngày nào ó anh có th s tha th cho tôi vì ã kéo anh
vào ng b y h y này.
Starr cũng g i Sidney Blumenthal, phóng viên và b n cũ c a Hillary và tôi, ngư i ã n
Nhà Tr ng làm vi c h i tháng 7 năm 1997. Theo t Washington Post, Starr ang thăm dò
xem nh ng l i Sid ch trích ông ta có ph i là hành ng c n tr công lý hay không. ó là
bi u hi n áng s cho th y Starr nh y c m th nào trư c nh ng l i ch trích, và ông ta r t
hăng hái dùng quy n l c c a mình ch ng l i b t c ai ch trích ông ta. Starr cũng g i
l nh g i ra tòa hai thám t tư, nh ng ngư i này ư c t National Enquirer thuê xác
minh m t tin n r ng ông ta ã lăng nhăng v i m t ph n Little Rock. L i n ó
sai, rõ ràng là m t v nh n nh m i tư ng, nhưng m t l n n a, nó cho th y có m t tiêu
chu n kép ây. Starr dùng nhân viên FBI và thám t tư nhòm ngó i tư c a tôi,
nhưng khi m t t lá c i nhòm ngó i tư c a ông ta thì ông ta l p t c quay sang t n công
h .
Chi n thu t c a Starr b t u thu hút s chú ý c a báo chí. T Newsweek ã ăng t i m t
bi u to hai trang, có tên "Âm mưu hay Trùng h p", v ra các ư ng dây liên h c a
hơn 20 nhà ho t ng và t ch c b o th ã t ng khuy n khích và c p tài chính cho các
"xìcăng an" mà Starr ang i u tra. T Washington Post cho ăng m t bài vi t, trong ó
có nhi u c u công t viên liên bang th hi n thái khó ch u không ch v i vi c Starr t p
trung vào h nh ki m c a cá nhân tôi, "mà còn v i kho thu c súng mà ông ta d tr
theo u i m t v ki n ưa t ng th ng ra tòa".

11. Starr c bi t b phê phán vì ã ép bu c m c a Monica Lewinsky, rõ ràng khi bà này
không mu n, ra i ch ng. Các quy nh liên bang, mà Starr l ra ph i tuân theo, nói r ng
các thành viên gia ình thư ng không b ép ph i ra i ch ng tr khi h d ph n vào
hành ng ph m t i ang ư c i u tra, ho c bên "công t có nh ng quan tâm c bi t".
u tháng 2, theo thăm dò c a NBC News, ch có 26% ngư i M nghĩ r ng Starr ang
th c hi n yêu c u chính áng.
Câu chuy n còn ti p di n sang tháng 3. L i l y cung c a tôi v v Jones b rò r , rõ ràng
do ai ó bên phía Jones. M c dù th m phán liên t c c nh báo các lu t sư Vi n Rutherford
không ư c l ra ngoài, nhưng không ai b tr ng ph t. Ngày 8, Jim McDougal ch t
trong nhà tù liên bang Texas, m t k t c c bu n và tr trêu cho s trư t d c dài c a anh
ta. Theo Susan McDougal, Jim ã thay i câu chuy n cho v a ý Starr và Hick Ewing
b i vì anh ta không mu n ch t trong tù.
Gi a tháng, chương trình 60 Minutes phát bu i ph ng v n m t ph n tên là Kathleen
Willey, cô này cho r ng tôi ã ve vãn cô ta khi cô ta làm vi c trong Nhà Tr ng. S th t
không ph i như v y. Chúng tôi có b ng ch ng cho th y d u hi u áng ng trong câu
chuy n c a cô ta, k c l i cam oan c a b n cô ta là Julie Hiatt Steele. Steele cho bi t
Willey ã nh cô nói d i r ng Willey ã k cho Steele v chuy n x y ra ngay sau ó,
trong khi s th c cô ta không h nói gì.
Ch ng c a Willey ã t sát, l i cho cô ta món n 200.000 ôla. Trong vòng m t tu n,
báo chí vi t r ng sau khi tôi g i i n chia bu n v cái ch t c a ch ng cô ta, cô ta l i nói
v i m i ngư i là tôi s n d ám tang; vi c này x y ra sau s ki n "ve vãn" kia. D n
d n chúng tôi công b hàng tá thư t mà Willey ã g i cho tôi sau th i i m mà "s ki n
ve vãn" ư c coi là ã di n ra, trong thư nói nh ng i u ki u như cô ta là "fan hâm m s
m t" c a tôi, và r ng cô ta mu n giúp tôi "b ng b t c cách nào có th ". Sau khi có m t
bài báo vi t cô ta òi giá 300.000 ôla k chuy n "ve vãn" n cho m t t báo lá c i
hay trong m t cu n sách thì câu chuy n rơi vào quên lãng.
Tôi c p n câu chuy n bu n c a Willey ây là cho th y cách hành x c a Starr
trư c vi c này. Trư c h t, trong m t ng thái h t s c không bình thư ng, ông ta cho
Willey "quy n mi n tr " - s b o h hoàn toàn trư c b t c l i bu c t i nào – mi n là cô
ta nói cho Starr "s th t". Khi cô ta b b i l là ã không trung th c v m t s chi ti t
không ư c àng hoàng liên quan n m t ngư i àn ông khác, thì Starr l i cho cô ta
quy n mi n tr thêm m t l n n a. Ngư c l i, khi Julie Hiatt Steele, m t ng viên C ng
hòa có ăng ký, t ch i thay i l i khai ho c d i trá cho Starr, ông ta l p t c truy t
Steele. M c dù cô y không b k t án nhưng cũng ã b khuynh gia b i s n. Th m chí văn
phòng c a Starr còn i u tra vi c cô nh n con nuôi ngư i Romania có h p pháp hay
không n a.
Ngày Thánh Patrick, tôi g p g các lãnh o c a t t c các ng phái chính tr B c
Ireland ang tham gia trong ti n trình hòa bình, và ã kéo dài chuy n vi ng thăm cùng
v i Gerry Adams và David Trimble. Tony Blair và Bertie Ahern mu n t n m t th a
thu n. Vai trò c a tôi v căn b n là ti p t c cam k t và thúc y t t c các ng phái tham

12. gia vào h th ng mà George Mitchell ang xây d ng. Nh ng th a hi p khó khăn v n còn
phía trư c, nhưng tôi tin h s t ư c.
Trích - ph n 3
Vài ngày sau, Hillary và tôi bay n châu Phi, cách xa kh i b u không khí sôi s c nhà.
Châu Phi là châu l c mà M b qua t bao lâu nay, và là nơi tôi tin r ng s óng vai trò
quan tr ng trong th k 21.
Tôi r t m ng là Hillary i cùng tôi; cô y r t thích chuy n i cùng v i Chelsea h i năm
ngoái n châu Phi, và chúng tôi c n th i gian bên nhau cách xa m i ngư i.
Chuy n thăm b t u t Ghana, nơi T ng th ng Jerry Rawlings và phu nhân Nana
Konadu Agyemang cho chúng tôi m t kh i u y c m h ng b ng cách ưa chúng tôi
n d m t bu i l Qu ng trư ng c l p; nơi ây có hơn n a tri u ngư i ang t p
h p. Chúng tôi ư c ưa lên sân kh u cùng v i th lĩnh b t c trong trang ph c s c s
v i kente c a th dân và nghe giai i u châu Phi do m t vài ngư i Ghana ánh cái tr ng
l n nh t mà tôi t ng th y.
Tôi thích Rawlings và trân tr ng m t i u r ng sau khi o chính quân s giành quy n
l c, ông ã ư c b u làm t ng th ng và sau ó l i tái c c , và ông cam k t s r i ch c
năm 2000. Bên c nh ó, chúng tôi có m i liên k t gián ti p trong gia ình: khi Chelsea ra
i, m t bà m ngư i Ghana n Arkansas h c ã giúp . Hillary và tôi càng v
sau càng yêu m n Hagar Sam và r t m ng khi bi t bà y cũng ã giúp cho b n a
con c a Rawlings.
Ngày 24, chúng tôi Uganda g p g T ng th ng Yoweri Museveni và phu nhân Janet.
Uganda ti n r t xa k t khi thoát kh i ch c tài c a Idi Amin. Ch m i vài năm
trư c, t nư c này có t l ngư i nhi m HIV cao nh t châu Phi. V i m t chi n d ch v n
ng mang tên "ti ng vang l n", t l ngư i ch t ã gi m xu ng m t n a nh t p trung
vào kiêng c , giáo d c, hôn nhân và bao cao su.
B n chúng tôi n thăm hai ngôi làng nh , Mukono và Wanyange, nêu b t t m quan
tr ng c a giáo d c và công b các kho n vay tín d ng nh do M tài tr . Uganda ã tăng
g p ba qu giáo d c trong năm năm trư c, ã th c s c g ng giáo d c các bé gái cũng
như bé trai. Lũ tr mà chúng tôi n thăm Mukono m c nh ng b ng ph c màu h ng
d thương. Trông chúng sáng s a và t ra r t thích thú, nhưng tài li u h c c a chúng
không y ; b n trên tư ng l p h c cũ n m c v n còn có Liên Xô. Wanyange,
u b p c a làng ã m r ng ho t ng và m t ph n khác ã a d ng hóa vi c nuôi gà
b ng cách nuôi thêm th v i ti n t ngu n vay tín d ng nh do M tài tr . Chúng tôi g p
m t ph n có con m i hai ngày tu i. Cô y tôi b ng a nh trong khi phó nháy c a
Nhà Tr ng ch p t m hình hai gã có cùng tên là Bill Clinton.
M t v không mu n tôi n Rwanda vì nh ng r c r i v an ninh ang x y ra, nhưng tôi
th y mình c n ph i i. như ng b vì v n an ninh, tôi g p g các nguyên th qu c
gia và nh ng ngư i s ng sót sau n n di t ch ng sân bay Kigali. T ng th ng Pasteur

13. Bizimungu, m t ngư i Hutu, và Phó t ng th ng Paul Kagame, m t ngư i Tutsi, ang c
g ng th ng nh t t nư c. Kagame là lãnh t chính tr quy n l c nh t qu c gia; ông y
quy t nh r ng n u mu n y nhanh ti n trình hòa gi i thì c n ph i có m t t ng th ng
thu c nhóm ngư i Hutu a s . Tôi ư c bi t r ng M và c ng ng qu c t ã không
hành ng nhanh chóng k p ngăn ch n th m h a di t ch ng hay ngăn không cho các
tr i t n n tr thành thiên ư ng c a b n gi t ngư i, và tôi ngh ư c giúp tái thi t
t nư c và ng h tòa án t i ác chi n tranh xét x nh ng k gây nên h a di t ch ng.
Nh ng ngư i s ng sót k cho tôi nghe chuy n c a h . Ngư i nói cu i cùng là m t ph n
ng n, bà k gia ình bà ã b coi là nh ng k gi t ngư i Tutsi không ghê tay b i
chính ngư i Hutu hàng xóm mà con cái hai nhà ã chơi v i nhau trong nhi u năm qua.
Bà b âm b thương chí m ng và b m c n ch t. Bà t nh l i trong vũng máu c a mình
và th y ch ng cùng 6 a con n m ch t bên c nh. Bà nói v i Hillary và tôi r ng bà ã
tuy t v ng khóc t i sao Tr i cho bà s ng sót, và sau ó bà hi u r ng "cu c i tôi
ư c c u s ng là có lý do c , và lý do y không th là s thù h n ư c. Vì th tôi làm b t
c i u gì có th giúp chúng tôi b t u l i". Tôi th c s bàng hoàng; ngư i ph n
phi thư ng này ã làm cho các r c r i c a tôi tr nên h t s c bé nh . Bà ã c ng c quy t
tâm c a tôi nh m làm h t s c mình giúp Rwanda.
Tôi b t u chuy n thăm u tiên c a m t T ng th ng Hoa Kỳ n Nam Phi Cape
Town, v i bài phát bi u qu c h i trong ó tôi nói tôi ã n "m t ph n giúp ngư i
M nhìn châu Phi m i v i con m t m i". Tôi r t thú v ch ng ki n nh ng ngư i ng h
và n n nhân c a ch Apartheid làm vi c bên nhau. H không ph nh n quá kh hay
che gi u thái không ng tình lúc này, nhưng dư ng như h tin r ng h có th cùng
chung tay xây d ng tương lai. ó là óng góp c a Mandela cho ti n trình hòa gi i.
Ngày k ti p, Mandela ưa chúng tôi i thăm o Robben, nơi ông tr i qua 18 năm giam
c m u tiên. Tôi nhìn th y b c ng b ng á nơi ông ã làm vi c và c xà lim ch t c ng
mà ông b giam gi m i khi không p á. Johannesburg, tôi n thăm Phó t ng th ng
Thabo Mbeki, ngư i v n thư ng g p g Al Gore hai l n m t năm theo l ch trình ngh s
chung c a chúng tôi và g n như ch c ch n là ngư i k t c v trí c a Mandela; tôi n
thăm trung tâm thương m i mang tên Ron Brown, ngư i luôn yêu m n Nam Phi; và thăm
m t trư ng ti u h c. Hillary và tôi i nhà th v i Jesse Jackson Soweto, m t thành ph
náo nhi t ã s n sinh r t nhi u nhà ho t ng ch ng Apartheid.
n lúc này tôi ã có tình b n th c s v i Mandela. Ông là ngư i áng kính không ch
b i hành trình áng kinh ng c c a ông t h n thù n hòa gi i trong 27 năm trong tù, mà
còn b i ông v a là nhà chính tr c ng r n v a là con ngư i t n t y, ngư i mà, b t k b
giam c m bao lâu, không bao gi ánh m t lòng quan tâm i v i khía c nh cá nhân c a
cu c s ng hay kh năng th hi n tình yêu, tình b n và s t t c a ông.
Chúng tôi có cu c trao i c bi t ý nghĩa. Tôi nói: "Madiba (tên thư ng g i c a
Mandela mà ông yêu c u tôi g i), tôi bi t ông ã làm ư c i u vĩ i là m i nh ng tên
giám ng c c a ông n tham d bu i l nh m ch c, nhưng ông có th c s căm ghét
nh ng ngư i ã b tù ông hay không?". Ông tr l i: "T t nhiên tôi có căm thù ch , trong
r t nhi u năm. H ã l y i ph n i tươi p nh t c a tôi. H hành h tôi c v th xác

14. l n tinh th n. Tôi không ư c nhìn th y con cái mình trư ng thành. Tôi r t căm ghét b n
h . R i n m t ngày khi ang làm vi c b c ng, dùng búa p á, tôi nh n ra r ng b n
h ã l y i t t c m i th c a tôi ngo i tr tinh th n và trái tim c a tôi. H không th l y
i nh ng th này n u tôi không cho phép. Tôi quy t nh không th v t b tinh th n và
trái tim mình". Lúc ó ông nhìn tôi, m m cư i và nói: "Và c u cũng không làm v y".
Sau khi h t b i r i, tôi l i h i ông câu khác. "Khi bư c ra kh i nhà tù l n cu i cùng, ông
có c m th y h n thù ang trào dâng trong lòng mình n a không?". "Có" ông nói, "Trong
m t tích t c tôi có th y căm h n. Sau ó tôi t nh , h ã b t gi tôi trong 27 năm, n u
tôi c ti p t c căm thù h thì h v n b t gi mình. Tôi mu n t do, và tôi b ý nghĩ ó
qua bên". Ông l i m m cư i. L n này ông không nói: "Và c u cũng nên như v y".
Ngày ngh ngơi duy nh t trong c chuy n i là Botswana, nơi có thu nh p cao nh t theo
bình quân châu Phi vùng c n Sahara và t l nhi m b nh AIDS cao nh t th gi i.
Chúng tôi i m t vòng thăm quan Công viên Qu c gia Chobe và nhìn th y sư t , voi, linh
dương châu Phi, hà mã, cá s u và hơn 20 loài chim khác nhau. Chúng tôi n r t g n m t
con voi m và con c a nó - rõ ràng là quá g n. Nó tung vòi và phun nư c vào chúng tôi.
Tôi ch t b t cư i khi nghĩ n nh ng ngư i C ng hòa vui sư ng bi t bao n u h có th
nhìn th y bi u tư ng c a ng h ang phun nư c vào tôi. Chi u mu n, chúng tôi du
ngo n trên m t chi c xu ng d c theo sông Chobe; Hillary và tôi n m tay nhau và cùng
c u nguy n khi nhìn m t tr i l n.
Ch ng d ng cu i cùng c a chúng tôi là Senegal, nơi chúng tôi n thăm Door of No
Return - Cánh c ng Ra i không tr l i o Gorée, i m d ng nhân mà t ó nhi u
ngư i châu Phi b em i làm nô l B c M . Cũng như ã làm Uganda, tôi th hi n
s h i ti c v trách nhi m c a ngư i M i v i ch nô l và cu c chi n u dai d ng
và gian kh c a ngư i M g c Phi cho t do. Tôi gi i thi u oàn i bi u i cùng tôi " i
di n cho hơn 30 tri u ngư i M là món quà l n nh t c a châu Phi dành cho nư c M ", và
kêu g i h làm vi c v i ngư i Senegal và châu Phi có m t tương lai tươi p hơn. Tôi
cũng n thăm m t thánh ư ng o H i cùng T ng th ng Abdou Diouf, bày t thái
tôn tr ng i v i cư dân theo o H i chi m khá l n c a Senegal; m t ngôi làng n m n
sâu trong r ng r m nh n ư c tài tr c a M ; và thăm m t i quân Senegal ang ư c
các nhân viên quân s M hu n luy n, là m t ph n trong Sáng ki n X lý Kh ng ho ng
châu Phi mà chính quy n c a tôi ã phát ng, m t n l c giúp châu Phi chu n b t t hơn
nh m ch m d t chi n tranh và ngăn ch n nh ng Rwanda khác.
Chuy n i này là chuy n i dài nh t và mang nhi u s m nh nh t n châu Phi mà m t
T ng th ng M t ng th c hi n. oàn i bi u lư ng ng và các nhân viên ưu tú tháp
tùng tôi, cũng như các chương trình c th mà tôi ng h , k c o lu t Cơ h i và Phát
tri n châu Phi, ã th hi n v i ngư i châu Phi r ng chúng tôi ang m sang trang m i
trong l ch s cùng chung c a c hai phía. B t k nh ng v n n n c a nó, châu Phi là m t
nơi y hy v ng. ó tôi ã nhìn th y hy v ng trên nh ng khuôn m t trong ám ông
kh ng l các thành ph , c a các em h c sinh và dân làng n p sau các b i cây hay bìa sa
m c. Và châu Phi ã cho tôi m t món quà l n: trong s thông thái c a ngư i góa ph
Rwanda và c a chính Nelson Mandela, tôi tìm th y bình yên trong tâm h n im t
v i khó khăn ang ch phía trư c.

15. Ngày 1 tháng 4, khi chúng tôi v n còn ang Senegal, th m phán Wright ch p thu n
ngh c a lu t sư trình bày tóm t t phán quy t v v ki n Jones, không em ra xét x vì bà
y th y Jones ã không ưa ra ch ng c áng tin c y nào. V bãi ki n th hi n b n ch t
chính tr c a các cu c i u tra c a Starr. Bây gi ông ta ki n tôi d a trên m t lý thuy t
r ng tôi ã ưa ra nh n nh không chính xác trong bu i l y l i khai mà th m phán t ng
nói là không thích h p, và r ng tôi ã ngăn c n công lý trong m t v ki n không h có lý
l gì ngay t u. Không còn ai nói gì thêm v v Whitewater n a. Ngày 2 tháng 4, khi
Starr tuyên b s ti p t c ki n, không ai l y làm ng c nhiên v i u này.
Vài ngày sau, Bob Rubin và tôi tuyên b r ng nư c M s ngăn ch n vi c nh p kh u 1,6
tri u vũ khí gi t ngư i. M c dù chúng tôi ã c m s n xu t 19 lo i v khí gi t ngư i khác
nhau trong o lu t ch ng t i ph m năm 1994, nhưng nh ng tay s n xu t súng tài ba
nư c ngoài v n ang c ph m lu t b ng cách thay i ki u dáng c a các lo i súng có
m c tiêu duy nh t là gi t ngư i.
Ngày th Sáu t t lành, ngày 10 tháng 4, là m t trong nh ng ngày h nh phúc nh t trong
th i gian làm t ng th ng c a tôi. Mư i b y ti ng ng h sau khi h t h n quy nh, t t c
các ng phái B c Ireland ã ng ý v i m t k ho ch ch m d t 30 năm b o l c tranh
ch p. Tôi g n như th c tr ng c êm hôm trư c, giúp George Mitchell k t thúc th a
thu n. Ngoài George, tôi còn nói chuy n v i Bertie Ahern, và v i Tony Blair, David
Trimble, và hai l n v i Gerry Adams, trư c khi lên giư ng lúc 2 gi sáng. Lúc 5 gi ,
George ánh th c tôi yêu c u g i cho Adams l n n a hoàn t t th a thu n.
B n th a thu n là m t tuy t tác, kêu g i nguyên t c a s quy t nh nhưng tôn tr ng
quy n c a thi u s ; chia s vi c ra quy t nh chính tr và quy n l i kinh t ; ti p t c có
quan h v i Vương qu c Anh và l p quan h m i v i Ireland. Ti n trình ưa n th a
thu n b t u b ng quy t tâm c a John Major và Albert Reynolds tìm ki m hòa bình, ti p
t c khi John Bruton k t c Reynolds, và ư c k t thúc nh Bertie Ahern, Tony Blair,
David Trimble, John Hume và Gerry Adams. Vi c tôi c p visa cho Adams và vi c Nhà
Tr ng tham gia tích c c vào ti n trình ã t o ra s khác bi t, và George Mitchell ã thu
x p các cu c thương lư ng th t tuy t v i.
T t nhiên, công l n nh t thu c v nh ng ngư i ph i ưa ra quy t nh khó khăn: các lãnh
o B c Ireland, Blair, và Adhern, và ngư i dân B c Ireland, nh ng ngư i ã ch n nh ng
h a h n mà hòa bình mang t i thay cho quá kh y au kh . Th a thu n s ph i ư c
thông qua t i cu c trưng c u dân ý B c Ireland và C ng hòa Ireland ngày 22 tháng 5.
V i s hùng bi n c trưng ki u Ireland, th a thu n ư c g i là Th a ư c ngày th Sáu
t t lành.
Trong kho ng th i gian ó, tôi cũng bay n Trung tâm Không gian Johnson Houston
th o lu n v chuy n tàu vũ tr con thoi m i nh t làm các thí nghi m v tác ng
c a không gian i v i cơ th con ngư i, k c b óc và tai trong và h th ng ti n ình
c a cơ th . M t thành viên c a phi hành oàn có m t trong khán thính gi hôm ó:
thư ng ngh sĩ ã 77 tu i, John Glenn. Sau 149 v xu t kích trong Th chi n hai và
Tri u Tiên, cách ó 35 năm John ã tr thành m t trong nh ng phi hành gia u tiên.

16. Ông ã ngh không làm thư ng ngh sĩ n a và r t ng a ngáy chân tay mu n bay vào
không gian thêm m t chuy n n a. Giám c NASA, Dan Goldin, và tôi h t s c ng h
s tham gia c a Glenn vì các cơ quan không gian c a chúng ta mu n nghiên c u tác ng
c a không gian i v i tu i tác. Lúc nào tôi cũng là ngư i ng h m nh m cho các
chương trình không gian, k c Tr m Không gian Qu c t và s m nh s p t i n Sao
H a; chuy n lên vũ tr cu i cùng c a John Glenn cho chúng tôi cơ h i th hi n nh ng l i
ích thi t th c c a vi c khám phá không gian.
Sau ó tôi bay n Chile vi ng thăm chính th c và d H i ngh thư ng nh các qu c gia
châu M l n th hai. Sau ch c tài dai d ng và kh i c a tư ng Augusto Pinochet,
Chile dư ng như m nh m cam k t i theo n n dân ch dư i s lãnh o c a T ng th ng
Eduardo Frei, cha c a ông cũng t ng là T ng th ng Chile trong nh ng năm 1960. Không
lâu sau h i ngh , Mack McLarty t ch c c s c a tôi t i Nam M . Tính n th i i m
ó, ngư i b n cũ này c a tôi ã th c hi n hơn 40 chuy n i n khu v c trong b n năm
t khi anh nh n nhi m v , và khi làm như v y, anh ã g i i m t thông i p không th
l m l n r ng nư c M cam k t làm m t láng gi ng t t.
Tháng 4 k t thúc v i hai tin vui. Tôi t ch c bu i ti p tân cho các thành viên qu c h i
t ng b u ng h ngân sách năm 1993, k c nh ng ai vì th mà m t gh , tuyên b r ng
thâm h t ã b xóa b hoàn toàn l n u tiên k t năm 1969. ó là m t ti n tri n mà tôi
không h ng n khi nh n ch c, và không th th c hi n ư c n u không có nh ng lá
phi u khó khăn cho k ho ch kinh t năm 1993. Ngày cu i cùng c a tháng, thư ng vi n
b phi u, t l 80-19, thông qua m t ưu tiên quan tr ng khác c a tôi – ưa Ba Lan,
Hungary và Ti p Kh c gia nh p NATO.
Gi a tháng 5, n l c c m th vũ khí h t nhân c a chúng tôi b rung ng khi n ti n
hành năm v th h t nhân trong lòng t. Hai tu n sau, Pakistan tr ũa b ng sáu v th
c a h . n tuyên b h c n vũ khí h t nhân làm i tr ng v i Trung Qu c;
Pakistan thì nói h ph n ng l i n . Công lu n c hai nư c ng h m nh m cho
ti n trình th vũ khí h t nhân, nhưng ó là m t tình th nguy hi m. Vì m t l , ngư i dân
ư c an toàn c a chúng ta tin r ng, không như M và Liên Xô trong th i Chi n tranh
L nh, n và Pakistan bi t r t ít v ti m năng h t nhân c a nhau cũng như chính sách
s d ng các lo i vũ khí này. Sau khi n th h t nhân, tôi thúc gi c Th tư ng
Pakistan Nawaz Sharif ng theo chân h , nhưng ông ta không th cư ng l i n i s c ép
chính tr .
Tôi th c s lo l ng v quy t nh c a n , không ch vì tôi coi ó là vi c nguy hi m,
mà còn vì nó c n tr chính sách phát tri n m i quan h M - n c a tôi và làm cho
tôi khó khăn hơn khi mu n b o m ư c thư ng vi n thông qua Hi p ư c c m th vũ
khí h t nhân. Pháp và Anh ã thông qua, nhưng có s chia r ngày càng tăng trong qu c
h i, mà b ng ch ng là th t b i c a d lu t “t c hành” (d lu t mà hành pháp ưa ra trư c
qu c h i, nơi ch có th thông qua ho c không, ch không ư c s a i - ND) và vi c t
ch i tr ti n niên li m c a M cho Liên hi p qu c cũng như vi c t ch i óng góp vào
Qu Ti n t Qu c t (IMF). Tài tr cho IMF c bi t quan tr ng. Cu c kh ng ho ng tài
chính châu Á ang lăm le lan r ng n các n n kinh t y u kém các ph n khác c a th

17. gi i, IMF c n ph i có năng l c t ch c nh ng áp ng m nh m và ư c chu c p y .
Qu c h i ang làm h i s b n v ng c a n n kinh t toàn c u.
Trong khi tranh cãi v vi c th vũ khí h t nhân chưa ngã ngũ, tôi l i ph i lên ư ng cho
chuy n i khác, n h i ngh G-8 thư ng niên ư c t ch c t i Birmingham, Anh. Trên
ư ng i, tôi d ng c g p Helmut Kohl Sans Souci, lâu ài c a Frederick i
; tham d k k ni m ánh d u 15 năm ngày thành l p c u hàng không ti p t cho tây
Berlin; và ra m t công chúng cùng Kohl t i nhà máy c a hãng General Motors Opel
Eisenach, ông c cũ.
Kohl ang v t v tái tranh c , và s xu t hi n c a tôi c nh ông trong bu i k ni m c u
hàng không ã gây ra m t s th c m c, c bi t t khi i th c a ông thu c ng Dân
ch xã h i là Gerhard Schroeder ang ch y ua v i nh ng ngh trình g n gi ng như Tony
Blair và ư c tôi ng h . Helmut ã ph c v lâu hơn b t c chính khách c nào tr
Bismarck, và ông ang t t l i sau trong các cu c thăm dò. Nhưng ông là b n c a ngư i
M , và c a tôi, và b t k k t qu b u c th nào, di s n c a ông v n ư c b o m: nư c
c th ng nh t, C ng ng châu Âu v ng m nh, h p tác v i nư c Nga dân ch , và c
ng h ch m d t chi n tranh Bosnia. Trư c khi r i c, tôi cũng có bu i nói chuy n
t t p v i Schroeder, ngư i n i lên t v trí b t u khiêm t n trên di n àn chính tr c a
c. Ông gây cho tôi n tư ng v m t ngư i c ng r n, thông minh và sáng su t v vi c
ông mu n làm. Tôi chúc lành cho ông ta, và nói v i ông r ng n u ông th ng c tôi s làm
b t c i u gì có th giúp ông thành công.
Khi n Birmingham, tôi th y thành ph ã tr i qua cu c thay i ngo n m c và p hơn
nhi u so v i h i tôi n thăm l n u tiên g n 30 năm trư c. Cu c h p có ngh trình r t
h u ích, kêu g i c i cách kinh t qu c t ; h p tác hơn n a ch ng buôn l u thu c phi n,
r a ti n, và buôn bán ph n và tr em; và liên minh c bi t gi a nư c M và C ng
ng châu Âu ch ng kh ng b . B t k quan tr ng n m c nào, cu c h p v n b che ph
b i bóng en c a các s ki n ang di n ra trên th gi i: ngư i n th vũ khí h t
nhân; s s p v kinh t và chính tr Indonesia; hòa bình mong manh Trung ông;
vi n c nh mơ h c a cu c chi n Kosovo; và cu c trưng c u dân ý s p n cho Th a
ư c ngày th Sáu t t lành. Chúng tôi lên án n th vũ khí h t nhân, tái kh ng nh s
ng h c a chúng tôi cho Hi p ư c c m th và ph bi n vũ khí h t nhân toàn di n, và nói
chúng tôi mu n có m t hi p ư c toàn c u ngăn ch n vi c s n xu t nguyên li u cho vũ khí
h t nhân. Indonesia, chúng tôi thúc y c i cách c chính tr l n kinh t , m t vi c
dư ng như chưa bao gi di n ra, b i n n tài chính c a t nư c này ang trong tình tr ng
h n n kh ng khi p n m c c i cách c n thi t s làm cho cu c s ng còn khó khăn hơn
n a i v i ngư i dân Indonesia bình thư ng trong th i gian trư c m t. Trong vài ngày,
T ng th ng Suharto t ch c, nhưng các v n c a Indonesia không tan bi n i theo ông.
Ch ng bao lâu n a nh ng v n y s chi m thêm th i gian c a tôi. Lúc này Trung
ông không th làm gì ư c cho n khi tình hình chính tr c a Israel ư c c i thi n.
Kosovo, m t t nh mi n nam xa xôi c a Serbia, h u h t ngư i dân là ngư i g c
Albania theo o H i ang b c t c vì ch cai tr c a Milosevic. Sau cu c t n công c a
Serbia vào ngư i Kosovo h i u năm, Liên hi p qu c ã ra l nh c m v n vũ khí Nam
Tư (g m Serbia và Montenegro) và m t s qu c gia khác ã c m v n kinh t iv i

18. Serbia. M t Nhóm Liên l c g m M , Nga, và m t s nư c châu Âu ang làm vi c
tháo g kh ng ho ng. G-8 ng h n l c c a Nhóm Liên l c, nhưng chúng tôi s ph i làm
nhi u hơn n a.
M t l n n a, tin t t lành n t B c Ireland. Hơn 90% thành viên c a ng Sinn Fein ng
h Th a ư c ngày th Sáu t t lành. V i s h p tác c a John Hume và Gerry Adams, ch c
ch n s có s lư ng l n phi u c a ngư i theo o Thiên Chúa ng h th a thu n. Ý ki n
c a phe Tin Lành còn v n chia r . Sau khi tham kh o ý ki n v i các bên, tôi quy t nh
không i t Birmingham n Belfast nói chuy n tr c ti p v th a thu n. Tôi không
mu n Ian Paisley cho r ng tôi là ngư i ngoài cu c ang ch d n B c Ireland vi c ph i
làm. Thay vì th , Tony Blair và tôi g p các phóng viên và th c hi n hai cu c ph ng v n
dài trên truy n hình v i BBC và CNN ng h cu c trưng c u dân ý.
Ngày 20 tháng 5, hai ngày trư c cu c trưng c u, tôi cũng nói chuy n ng n g n trên radio
v i ngư i dân B c Ireland, kh ng nh s ng h c a nư c M n u h b phi u cho "hòa
bình lâu dài cho chính các b n và con cháu". H ã làm như v y. Th a ư c ngày th Sáu
t t lành ư c 71% ngư i dân B c Ireland ch p thu n, k c a s ngư i theo o Tin
Lành. C ng hòa Ireland, hơn 90% ngư i dân b phi u thu n. Tôi chưa bao gi t hào
hơn th v di s n Ireland c a mình.
Sau ch ng d ng Geneva thúc y T ch c Thương m i Th gi i áp d ng ti n trình
ra quy t nh c i m hơn, quan tâm hơn n các i u ki n lao ng và môi trư ng trong
các thương lư ng m u d ch, và l ng nghe i di n các công dân bình thư ng c m th y b
g t sang bên l c a n n kinh t toàn c u, tôi bay v nhà nhưng v n không r i kh i nh ng
v n c a th gi i.
Tu n ó, trong bu i l khai gi ng c a H c vi n H i quân M , tôi tóm t t phương pháp
ti p c n hi u qu i phó v i m ng lư i kh ng b toàn c u tinh vi, k c k ho ch
phát hi n, ngăn ng a và b o v trư c các cu c t n công nh m vào h th ng i n, cung
c p nư c, c nh sát, c u h a và c u h , ki m soát không lưu, d ch v tài chính, h th ng
i n tho i, và m ng máy tính; và n l c ngăn ch n s lan t a và s d ng vũ khí sinh h c
và b o v ngư i dân trư c th m h a ó. Tôi ngh c ng c h th ng thanh tra c a H i
ngh Vũ khí Sinh h c; tiêm v c xin cho các l c lư ng vũ trang ng a các b nh có nguy cơ
sinh h c, c bi t là b nh than; hu n luy n thêm quan ch c liên bang và a phương và
binh sĩ V binh qu c gia i phó v i các cu c t n công b ng sinh h c; nâng c p h
th ng thăm dò và ki m soát; d tr thu c và v c xin ch ng l i các cu c t n công sinh
h c; và tăng cư ng nghiên c u và phát tri n t o ra nh ng th h v c xin m i, thu c và
các công c ch n oán.
T vài tháng trư c, tôi ã b t u lo l ng v vi n c nh t n công sinh h c, có th b ng m t
lo i v khí t o ra gien ch ng l i các lo i v c xin và thu c hi n hành. Tháng 12 năm trư c,
vào kỳ ngh Ph c hưng Cu i tu n, Hillary và tôi ã thu x p i ăn t i v i Craig Venter,
m t nhà sinh h c phân t có công ty ang c hoàn t t gi i mã gien ngư i. Tôi h i Craig
v kh năng b n gien cho phép b n kh ng b phát tri n các lo i gien t ng h p, tái t o
nh ng virus có s n, ho c k t h p virus gây b nh u mùa v i các virus ch t ngư i khác
làm cho tác h i hơn n a.

19. Craig nói nh ng vi c như th hoàn toàn có th và anh khuyên tôi c cu n ti u thuy t
m i c a Richard Preston, S ki n H mang - The Cobra Event, v m t nhà khoa h c iên
c g ng làm gi m dân s th gi i b ng cách th vào thành ph New York virus
“brainpox” - k t h p gi a virus gây b nh u mùa và m t lo i vi trùng phá h y th n kinh.
Khi c xong cu n sách, tôi th y ng c nhiên r ng hi u bi t c a Preston ph i b ng c trăm
nhà khoa h c, chuyên gia quân s và tình báo và các quan ch c trong chính quy n c a tôi
c ng l i. Tôi thúc gi c m t s thành viên n i các và c Ch t ch h vi n Gingrich c
cu n sách này.
Chúng tôi b t u x lý v n chi n tranh vi trùng t năm 1993, sau khi v ánh bom
Trung tâm Thương m i Th gi i cho th y kh ng b có th t n công ngay c n i a M ,
và m t ngư i o ngũ Nga nói v i chúng tôi r ng nư c anh ta có hàng ng virus b nh
than, u mùa, Ebola và các b nh khác, và v n ang ti p t c ch t o thêm t sau khi Liên
Xô s p . áp l i, chương trình Nunn-Lugar ư c m r ng h p tác v i Nga v vũ
khí sinh h c cũng như h t nhân.
Sau v kh ng b b ng khí sarin b n xe i n ng m Tokyo năm 1995, Nhóm An ninh
ch ng Kh ng b (CSG), ng u là nhân viên c a H i ng An ninh Qu c gia Richard
Clarke, b t u t p trung hơn vào k ho ch b o v trư c các cu c t n công hóa h c và
sinh h c. Tháng 6 năm 1995, tôi ký Hư ng d n Thi hành Quy t nh c a t ng th ng
(PDD) s 39 phân chia trách nhi m trong các cơ quan h u quan nh m ngăn ch n và x lý
các cu c t n công như v y, và gi m kh năng c a b n kh ng b thông qua ho t ng bí
m t và các n l c b t b n kh ng b nư c ngoài. L u năm góc, m t vài lãnh o quân
s và dân s quan tâm n v n này, k c Ch huy Th y quân l c chi n, Charles
Krulak, và Richard Danzig, Th trư ng H i quân. Cu i năm 1996, H i ng Tham mưu
Liên quân ng h ngh c a Danzig tiêm v c xin cho toàn b l c lư ng phòng b nh
than, và qu c h i ki m soát ch t ch hơn i v i các ch t sinh h c trong các phòng thí
nghi m c a M , sau khi m t k cu ng tín b b t khi dùng gi y t gi mua ba bình ch a
virus d ch b nh t m t phòng thí nghi m v i giá kho ng 300 ôla.
Cu i năm 1997, khi rõ ràng r ng Nga có nhi u vũ khí vi trùng hơn chúng ta v n tư ng,
tôi cho phép M h p tác v i các nhà khoa h c ã t ng làm vi c trong các vi n nơi có
nhi u vũ khí sinh h c ư c ch t o trong th i kỳ Xô Vi t, v i hy v ng tìm ra b n ch t s
vi c, và ngăn ch n không cho h g i các bí quy t và ch t sinh h c n Iran hay cho
nh ng k khác s n ti n và mu n mua.
Tháng 3 năm 1998, Dick Clarke t p h p kho ng 40 thành viên c a nhà khách Blair
House th di n t p ch ng kh ng b virus gây b nh u mùa, m t hóa ch t và m t vũ
khí h t nhân. K t qu r t áng lo ng i. V i b nh u mùa, h ph i m t r t nhi u th i gian
và khá nhi u nhân m ng m i ki m soát ư c d ch b nh. D tr kháng sinh và v c xin
chưa y , lu t v d ch t còn l c h u, h th ng y t công c ng kém hi u qu , và k
ho ch x lý c p ti u bang còn chưa hoàn thi n.
Vài tu n sau, theo yêu c u c a tôi, Clarke t p h p b y nhà khoa h c và chuyên gia x lý
kh ng ho ng, trong ó có Craig Venter; Joshua Lederberg, nhà sinh h c o t gi i Nobel

20. v i hàng th p k nghiên c u cách ch ng vũ khí sinh h c; và Jerry Hauer, giám c X lý
Kh ng ho ng c a thành ph New York. Cùng v i Bill Cohen, Janet Reno, Donna
Shalala, George Tenet và Sandy Berger, tôi g p nhóm này trong vài gi ng h th o
lu n v nguy cơ và vi c ph i làm. M c dù êm trư c h u như th c tr ng k t thúc th a
ư c hòa bình c a Ireland, nhưng tôi l ng nghe chăm chú ph n trình bày c a h và h i r t
nhi u. M i i u tôi nghe ư c kh ng nh thêm r ng chúng ta chưa ư c chu n b cho
các cu c t n công sinh h c, và r ng kh năng s p x p và tái t o gien s nh hư ng l n
n an ninh qu c gia trong th i gian t i. Khi cu c g p k t thúc, ti n sĩ Lederberg ưa cho
tôi b n sao c a bài báo m i nh t trên t T p chí c a H i Y khoa M nói v m i e d a
c a kh ng b sinh h c. c xong tôi còn th y lo l ng hơn n a.
Chưa y m t tháng sau, nhóm các nhà khoa h c g i cho tôi m t b n báo cáo ngh chi
g n hai t ôla trong b n năm ti p theo c i thi n kh năng y t công c ng, xây d ng
kho d tr qu c gia kháng sinh và v c xin, c bi t kháng b nh u mùa, và tăng cư ng
nghiên c u vi c phát tri n nh ng lo i thu c và v c xin t t hơn thông qua tái t o gien.
Vào ngày di n thuy t H c vi n H i quân, tôi ký thêm hai thông tư hư ng d n c a t ng
th ng (PDD) v ch ng kh ng b . PDD s 62 ưa ra sáng ki n 10 i m ch ng kh ng b ,
phân công trách nhi m cho các cơ quan chính ph v i các ch c năng c th , bao g m
vi c phát hi n, ph n ng và k t án kh ng b và phá h y m ng lư i c a chúng; ngăn ch n
b n kh ng b dùng vũ khí h y di t hàng lo t; x lý h u qu sau kh b t n công; b o v
h t ng và h th ng Internet tr ng y u; và b o v ngư i M trong và ngoài nư c.
PDD 62 cũng ch nh i u ph i viên Qu c gia ch ng Kh ng b và B o v H t ng; tôi
b nhi m Dick Clarke, ngư i theo sát vi c ch ng kh ng b ngay t u, vào ch c v này.
Ông là ngư i chuyên nghi p, ã t ng ph c v dư i th i T ng th ng Reagan và Bush, và
r t tích c c n l c t ch c ch ng kh ng b . PDD s 63 cho phép thành l p Trung tâm
B o v H t ng Qu c gia chu n b k ho ch y u tiên nh m b o v các cơ s h
t ng tr ng y u c a chúng ta như giao thông, vi n thông và h th ng nư c.
Vào cu i tháng, Starr th và l i th t b i khi b t bu c Susan McDougal ra i u tr n trư c
i b i th m oàn; th m v n Hillary trong g n năm ti ng ng h và là l n th sáu; và l i
k t án Webb Hubbell vì sai ph m thu .
M t s c u công t viên nghi ng s úng n trong hành ng b t thư ng này c a Starr;
ch y u là vi c Hubbell l i b k t t i tính ti n quá cao các thân ch và không tr thu cho
kho n ti n vư t quá này. Tình hình t còn hơn n a khi Starr cũng k t án v c a Hubbell,
Suzy, vì cô y ã cùng ký vào b n hoàn thu thu nh p chung c a c hai v ch ng, và b n
c a Webb là k toán Mike Schaufele và lu t sư Charles Owen, vì h tư v n tài chính cho
Hubbell, dù là mi n phí, khi anh ang g p r c r i. Hubbell gi n d áp tr r t rõ ràng:
"H nghĩ r ng k t án v và b n tôi thì tôi s nói d i v t ng th ng và nh t phu nhân.
Tôi s không nói d i… Tôi s không nói d i v t ng th ng. Tôi s không nói d i v
nh t phu nhân, hay v b t c ai khác".
u tháng 5, Starr ti p t c chi n thu t hù d a b ng cách k t án Susan McDougal vì b t
tuân l nh tòa hình s và ngăn c n công lý vì cô y ti p t c t ch i làm ch ng trư c i
b i th m oàn - cũng chính là t i mà cô y ã b k t án và ang thi hành án 18 tháng tù

21. do b t tuân tòa dân s . L n này thì th o n e d a ó không có k t qu . Starr và Hick
Ewing không th bu c Susan McDougal nói d i cho h và h phát iên lên. M c dù
Susan ph i m t g n m t năm sau m i ch ng minh ư c, nhưng cô y c ng r n hơn h và
cu i cùng cô ã ư c tr ng án.
Tháng 6, cu i cùng Starr cũng n m trái ng. Sau khi Steven Brill ăng bài trên t Brill’s
Content v ho t ng c a Starr, nh n m nh vi c Văn phòng công t c l p (OIC)
chuyên dùng chi n thu t ti t l tin t c trái phép cho báo gi i, và tư ng thu t r ng Starr ã
thú nh n chuy n ó trong m t cu c ph ng v n 90 phút, th m phán Norma Holloway
Johnson ra phán quy t r ng “có cơ s ” tin r ng văn phòng c a Starr dính líu n các v
rò r tin t c “nghiêm tr ng và l p i l p l i” cho gi i truy n thông và r ng David Kendall
có th g i Starr và các ng s ra tòa truy tìm ngu n g c c a v rò r . Vì có liên quan
n ti n trình c a i b i th m oàn nên phán quy t ó ư c gi bí m t. Cũng th t kỳ l
thay, khía c nh này trong các ho t ng c a Starr ã không ư c ti t l cho báo chí.
Ngày 29 tháng 5, Barry Goldwater m t, th 89 tu i. Tôi r t bu n. M c dù chúng tôi khác
ng và khác quan i m, nhưng Goldwater ã r t t t v i Hillary và tôi. Tôi cũng kính
tr ng ông là m t nhà yêu nư c th c th và là ngư i u tranh cho quy n t do, ông nghĩ
r ng chính ph nên ng ngoài cu c s ng riêng tư c a công dân và ông tin r ng nh ng
chuy n u á chính tr nên t p trung vào tư tư ng ch không ph i t n công vào cá nhân.
Tôi dành ph n còn l i c a mùa xuân v n ng hành lang cho chương trình lu t pháp
c a tôi và x lý công vi c: ban hành l nh thi hành c m b o l c i v i ngư i ng tính
trong các doanh nghi p dân s liên bang; ng h chương trình c i t kinh t m i c a
Boris Yeltsin; chào ón Ti u vương Bahrain t i Nhà Tr ng; phát bi u t i phiên h p c a
i h i ng Liên hi p qu c v ch ng buôn ma túy toàn c u; ti p ón chuy n thăm chính
th c c a T ng th ng Nam Tri u Tiên Kim Dae Jung; t ch c H i ngh H i dương Qu c
gia Monterey, California; gia h n l nh c m khoan d u ngoài khơi California thêm 14
năm n a; ký m t o lu t c p qu mua áo ch ng n cho 25% nhân viên thi hành lu t;
nói chuy n t i bu i khai gi ng c a ba trư ng i h c; và v n ng cho ng Dân ch
trong sáu ti u bang.
M t tháng b n r n nhưng khá bình thư ng ngo i tr chuy n i thăm không vui c a tôi
n Springfield, Oregon, nơi m t h c sinh nam ã dùng súng bán t ng b n ch t và
làm b thương m t s b n h c. ó là v m i nh t trong hàng lo t v n súng trong trư ng
h c, trong ó có các v b n ch t ngư i Jonesboro, Arkansas; Pearl, Mississippi;
Paducah, Kentucky; và Edinboro, Pennsylvania.
V gi t ngư i v a au lòng v a gây lo l ng, vì t l ph m t i v thành niên cu i cùng
cũng ang trên à gia gi m. Tôi th y hình như s bùng n b o l c là do, ít nh t là m t
ph n, s tôn vinh b o l c quá m c trong văn hóa c a chúng ta và vi c tr em có th ki m
ư c vũ khí ch t ngư i m t cách d dàng. Trong t t c các v n súng trong trư ng h c,
k c m t s v khác không gây ch t ngư i, nh ng k ph m t i còn tr dư ng như gi n
d , ơn c, ho c ang theo u i m t tri t lý en t i nào ó v cu c s ng. Tôi yêu c u
Janet Reno và Dick Riley ưa ra hư ng d n cho các giáo viên, cha m và sinh viên v

22. nh ng d u hi u c nh báo s m c a nh ng thanh niên g p r c r i, kèm theo là các chi n
thu t x lý.
Tôi n trư ng trung h c Springfield g p các gia ình n n nhân, nghe k l i s vi c, và
nói chuy n v i sinh viên, giáo viên và các công dân khác. H b s c và r t lo l ng, băn
khoăn t i sao nh ng vi c như v y l i có th x y ra trong c ng ng c a h . Vào nh ng
d p th này, tôi c m th y vi c duy nh t có th làm ư c là chia s n i au v i m i ngư i,
cam oan v i h r ng h là nh ng ngư i t t, và ng viên h ti p t c ti n lên.
Xuân chuy n sang hè, n lúc tôi th c hi n chuy n thăm ư c chu n b khá lâu n
Trung Qu c. M c dù M và Trung Qu c còn khác bi t áng k v nhân quy n, t do tôn
giáo và chính tr , và nh ng v n khác, tôi v n háo h c ch ón chuy n i. Tôi nghĩ
Giang Tr ch Dân ã thành công khi th c hi n chuy n thăm n M năm 1997 và ông
cũng vui lòng ón ti p tôi.
Chuy n i gây nhi u tranh cãi c hai nư c. Tôi s là T ng th ng M u tiên n Trung
Qu c k t v àn áp các l c lư ng ng h dân ch Qu ng trư ng Thiên An Môn năm
1989. Nh ng cáo bu c r ng Trung Qu c c g ng gây nh hư ng n k t qu b u c năm
96 v n chưa ư c gi i quy t. M t s ngư i phe C ng hòa cũng t n công tôi vì ã cho
phép các công ty M phóng v tinh thương m i vào không gian b ng tên l a c a Trung
Qu c, m c dù công ngh v tinh không ư c ti t l cho phía Trung Hoa ti p c n, và quá
trình thuê tên l a ã có t th i c a Reagan và ti p t c dư i th i Bush ti t ki m ti n
cho các công ty c a M . Cu i cùng, nhi u ngư i M lo s chính sách thương m i c a
Trung Qu c và ch p nh n vi c trái phép s n xu t và bán sách, phim nh và nh c M ang
làm m t nhi u công ăn vi c làm M .
V phía Trung Qu c, nhi u quan ch c b c t c vì chúng ta ã ch trích các chính sách v
nhân quy n c a Trung Qu c, coi ó là hành ng can thi p vào n i b c a h , trong khi
m t s ngư i khác tin r ng, b t ch p m i phát bi u tích c c c a tôi, chính sách c a M là
ki m ch ch không ph i h p tác v i Trung Qu c trong th k 21.
V i s dân chi m m t ph n tư dân s th gi i và n n kinh t tăng trư ng m nh m , Trung
Qu c s có nh hư ng v kinh t và chính tr sâu r ng i v i M và th gi i. N u i u
ó x y ra, chúng ta ph i t o nên s h p tác tích c c. Th t xu n ng c n u không i Trung
Qu c.
Trong tu n trư c khi lên ư ng, tôi c is M Liên hi p qu c Bill Richardson k
nhi m Federico Penã làm B trư ng Năng lư ng, và Dick Holbrooke làm i s m i c a
M Liên hi p qu c. Richardson, c u ngh sĩ qu c h i c a bang New Mexico, nơi có hai
phòng thí nghi m quan tr ng c a B Năng lư ng là ngư i lý tư ng cho vi c này.
Holbrooke có k năng gi i quy t các v n óng niên li m c a M Liên hi p qu c,
cũng như kinh nghi m và trí thông minh óng góp quan tr ng vào i ngũ lo v chính
sách i ngo i. Chúng tôi c n ông y khi r c r i l i bùng phát Balkan.
Hillary, Chelsea và tôi n Trung Qu c t i 25 tháng 6, cùng v i m c a Hillary là
Dorothy, m t oàn i bi u g m có Ngo i trư ng Albright, B trư ng Rubin, B trư ng

23. Daley, và sáu thành viên qu c h i, trong ó có John Dingell c a bang Michigan, thành
viên ph c v lâu năm nh t h vi n. S hi n di n c a John r t quan tr ng vì s ph
thu c vào ngành ô tô c a Michigan làm cho nó tr thành tâm i m c a tư tư ng ch
nghĩa b o h . Tôi r t m ng là chính ông y mu n thăm Trung Qu c t ánh giá li u
Trung Qu c có nên gia nh p WTO hay không.
Chúng tôi b t u chuy n i t c ô Tây An, nơi ngư i Trung Qu c t ch c bu i l ón
ti p tưng b ng và trang tr ng. Ngày k ti p, chúng tôi có cơ h i i gi a hàng ngũ các
chi n binh b ng t n i ti ng, và có bu i th o lu n bàn tròn v i các công dân Trung Qu c
m t làng nh Xiahe.
Hai ngày sau chúng tôi b t tay vào công vi c th c s , khi Ch t ch Giang Tr ch Dân và
tôi g p g và h p báo ư c truy n hình tr c ti p kh p Trung Qu c. Chúng tôi th ng th n
th o lu n v s khác bi t cũng như cam k t xây d ng s h p tác chi n lư c. ây là l n
u tiên ngư i Trung Qu c t ng th y lãnh o c a h th c s tranh lu n v các v n
như nhân quy n và t do tôn giáo v i nguyên th qu c gia nư c ngoài. Ch t ch Giang
Tr ch Dân ngày càng t tin hơn khi x lý các v n như v y trư c công chúng và tin
tư ng cho tôi l ch s có b t ng, cũng như nh n m nh m i quan tâm chung mu n
ch m d t kh ng ho ng tài chính châu Á, y m nh v n không ph bi n vũ khí h t
nhân, và tăng cư ng hòa gi i bán o Tri u Tiên.
Khi tôi c p n t do hơn n a và nhân quy n Trung Qu c, Ch t ch áp l i r ng M
ã phát tri n cao, trong khi Trung Qu c v n có thu nh p bình quân u ngư i 700 ôla
m t năm. Ông nh n m nh s khác bi t trong l ch s , văn hóa, h tư tư ng và h th ng xã
h i hai nư c. Khi tôi thúc gi c ông g p g v i t Lai L t Ma, ông nói cánh c a Trung
Qu c r ng m n u t Lai L t Ma tuyên b trư c r ng Tây T ng và ài Loan là m t
ph n c a Trung Qu c, và nói thêm r ng ã có s n "m t vài kênh liên l c" v i lãnh t c a
Ph t giáo Tây T ng. Tôi ư c khán gi Trung Qu c cư i tán thư ng khi nói tôi nghĩ n u
Ch t ch Giang Tr ch Dân và t Lai L t Ma g p nhau, h s quý m n nhau r t nhi u.
Tôi cũng c g ng ưa ra m t vài ngh th c t ti n xa hơn v nhân quy n. Ví d , v n
còn nhi u công dân Trung Hoa ng i tù vì nh ng t i không còn ghi trong s b . Tôi
ngh nên th h ra.
V n chính c a h p báo chính là cu c tranh lu n. Tôi mu n công dân Trung Hoa th y
M ng h nhân quy n mà chúng tôi tin là các giá tr mang tính toàn c u, và tôi mu n các
quan ch c Trung Hoa th y r ng s c i m hơn n a s không gây ra nh ng r i lo n xã h i
mà, theo l ch s Trung Qu c, h lo s m t cách d hi u.
Sau bu i chiêu ãi chính th c do Ch t ch Giang Tr ch Dân và phu nhân t ch c, tôi và
ông l n lư t i u khi n dàn nh c c a Quân i Gi i phóng Nhân dân Trung Qu c. Ngày
hôm sau, gia ình tôi d bu i l ch nh t nhà th Chongwenmen, nhà th Tin Lành lâu
i nh t B c Kinh, m t trong s ít nhà th ư c chính ph cho phép m c a. Nhi u
ngư i theo o Tin Lành ph i bí m t nhóm h p trong nhà. T do tôn giáo r t quan tr ng
i v i tôi, và tôi r t m ng khi Ch t ch Giang ng ý tôi g i m t oàn i bi u g m
các th lĩnh tôn giáo M , k c m t ch c s c Do Thái giáo, m t t ng giám m c Thiên
Chúa giáo, và m t m c sư Tin Lành n tìm hi u thêm v v n này.

24. Sau khi chúng tôi tham quan T C m Thành và V n Lý Trư ng Thành, tôi t ch c bu i
h i áp v i sinh viên c a trư ng i h c B c Kinh. Chúng tôi th o lu n v nhân quy n
Trung Qu c, nhưng h cũng h i tôi v các v n nhân quy n M và tôi có th làm gì
tăng thêm s hi u bi t c a ngư i M i v i Trung Qu c. Có nhi u câu h i r t hay
c a l p thanh niên mu n t nư c h thay i nhưng v n r t t hào v nó.
Th tư ng Chu Dung Cơ m i oàn i bi u d b a trưa, trong ó chúng tôi th o lu n v
các thách th c xã h i và kinh t mà Trung Qu c ang ph i i m t, cũng như nh ng v n
còn l i mà chúng tôi v n chưa gi i quy t xong ưa Trung Qu c vào T ch c
Thương m i Th gi i. Tôi h t s c ng h vi c này, duy trì s th ng nh t c a Trung
Qu c v i n n kinh t toàn c u, và tăng cư ng c s ch p thu n các lu t l qu c t l n
thi n chí h p tác v i M c a h và v i các qu c gia khác v m t lo t các v n khác.
T i ó, Ch t ch Giang Tr ch Dân và phu nhân m i chúng tôi ăn t i riêng v i h t i tư
dinh, căn nhà n m bên h trong khu v c dành cho h u h t các quan ch c cao c p c a
Trung Qu c. Càng có th i gian bên Ch t ch Giang, tôi càng th y quý m n ông y. Ông
là ngư i thú v , vui tính, và c c kỳ kiêu hãnh, nhưng luôn luôn mu n nghe nh ng quan
i m khác nhau. M c dù không ph i lúc nào tôi cũng ng ý v i ông, nhưng tôi d n d n
cho r ng ông tin ông ang thay i Trung Qu c nhanh h t m c, và theo úng hư ng.
T B c Kinh chúng tôi n Thư ng H i, nơi có v có nhi u t h p ki n trúc hơn b t c
nơi nào trên th gi i. Hillary và tôi có bu i th o lu n thú v v các v n và ti m năng
c a Trung Qu c v i m t nhóm các thanh niên Trung Qu c, g m có các giáo sư, doanh
nhân, m t nhà ho t ng b o v ngư i tiêu dùng, và m t ti u thuy t gia. M t trong nh ng
kinh nghi m thú v nh t c a c chuy n i là chương trình tr l i theo yêu c u thính gi
mà tôi cùng th trư ng thành ph tham gia. Có m t s câu h i hay và oán trư c ư c
dành cho tôi v các v n kinh t và an ninh, nhưng ông th trư ng nh n ư c nhi u câu
h i hơn tôi; ngư i g i cho ông quan tâm n giáo d c t t hơn, nhi u máy tính hơn, và lo
l ng v t c ngh n giao thông v n là h u qu c a vi c thành ph phát tri n và m r ng
không ng ng. Tôi ch t nghĩ m t khi các công dân phàn nàn v i th trư ng v t c ngh n
giao thông, thì n n chính tr Trung Qu c ang i úng hư ng.
Trư c khi v nhà, chúng tôi bay n Guilin g p nh ng nhà ho t ng môi trư ng ang
quan ng i v vi c phá r ng và s bi n m t c a nh ng loài hoang dã quí hi m, sau ó i
thuy n d c theo sông Li, ch y qua khung c nh tuy t p có nh ng t ng á t o thành hình
như th nhô lên trên phong c nh êm c a mi n quê. Sau Guilin, chúng tôi d ng H ng
Kông g p ng Ki n Hoa, c khu trư ng do ngư i Trung Qu c ch n sau khi ngư i
Anh rút lui. Là m t ngư i thông minh và tinh t , t ng s ng M vài năm, ng Ki n
Hoa r t b n r n trong vi c cân b ng văn hóa chính tr sôi ng c a H ng Kông v i chính
ph trung ương Trung Qu c v n ưa tuân th hơn. Tôi cũng g p l i ngư i b o v n n dân
ch là Martin Lee. Trung Qu c ã h a cho H ng Kông gi nguyên h th ng chính tr
dân ch , nhưng tôi có n tư ng rõ ràng là chi ti t v cu c oàn t H ng Kông tr v v i
Trung Qu c v n ang ư c so n th o, và r ng không bên nào hoàn toàn th a mãn v i
tình tr ng hi n nay.

25. Gi a tháng 7, Al Gore và tôi t ch c m t s ki n t i Vi n Khoa h c Qu c gia nh n m nh
n l c c a chính quy n chúng tôi nh m ngăn ng a h th ng máy tính g p s c vào u
thiên niên k m i. M i lo ng i ang lan r ng là nhi u h th ng máy tính s không th
thay i ngày tháng vào năm 2000, ã gây ra h n lo n trong kinh t và nh hư ng n
công vi c c a hàng tri u ngư i M . Chúng tôi ưa ra m t n l c toàn di n do John
Koskinen ng u b o m t t c các h th ng c a chính ph u s n sàng cho thiên
niên k m i và giúp khu v c kinh t tư nhân i u ch nh phù h p. Chúng tôi ch bi t ư c
các bi n pháp ó có thành công hay không khi ngày ã nh n.
Ngày 16, tôi ký m t ưu tiên khác c a tôi thành lu t, Lu t H tr và Ưu ãi Tr em.
Chúng tôi ã tăng nh ng ngư i ư c lãnh ti n t lu t này lên 68% t năm 1992; thêm 1,4
tri u gia ình ư c nh n tr c p chăm sóc tr em. Lu t này ph t nh ng ti u bang nào
không t ng c p nh t ch h tr tr em và thư ng ti n cho nh ng ti u bang t ư c
m c tiêu.
Cũng th i gian này, tôi tuyên b mua tám tri u thùng b t tr c p cho các qu c gia
nghèo ang thi u lương th c. Giá ngũ c c ang gi m, và s b t này có th th a mãn nhu
c u nhân o l n tr thêm 13 cent m t thùng b t mì cho các nông dân làm vi c c c nh c.
Vì gió nóng kh c nghi t phá ho i mùa màng nhi u ph n c a t nư c, tôi cũng yêu c u
qu c h i thông qua gói h tr kh n c p cho nông dân.
n cu i tháng, Mike McCurry tuyên b s t ch c bí thư báo chí c a Nhà Tr ng vào
mùa thu, và tôi ch nh phó c a anh là Joe Lockhart, ngư i ã t ng là bí thư báo chí c a
tôi khi tái tranh c , làm ngư i k nhi m. McCurry ã làm vi c r t t t v trí y òi h i
này, gi i thích các chính sách m t cách rõ ràng và thông thái, làm vi c nhi u gi và luôn
s n sàng ngày êm. Anh mu n chăm sóc con cái mình trư ng thành. Tôi quý m n Joe
Lockhart, và báo chí dư ng như cũng thích anh. Bên c nh ó, anh y mu n sát cánh bên
tôi; chúng tôi s có s chuy n giao êm ái.
Tháng 7, trong khi tôi ti p t c th c hi n ngh trình trong nư c thì Dick Holbrooke bay
n Belgrade g p Milosevic trong m t n l c gi i quy t kh ng ho ng Kosovo; Th tư ng
Hashimoto t ch c sau khi th t b i trong cu c b u c Nh t; Nelson Mandela k t hôn
v i Gaça Machel, m t góa ph d thương c a c u T ng th ng Mozambique và là nhân
v t n i b t trong cu c chi n ngăn ch n s d ng lính tr em trong chi n tranh châu Phi;
và Ken Starr ti p t c v án ch ng l i tôi.
Ông ta khăng khăng mu n ưa ra i ch t m t s nhân viên M t v c a tôi, k c Larry
Cockell, ngư i ng u b ph n b o v tôi. Nhân viên M t v t ch i, và c u T ng
th ng Bush vi t hai lá thư ph n i. Ngo i tr khi t ng th ng t i khu v c sinh ho t c a
Nhà Tr ng, M t v luôn bên ông y ho c ngay bên ngoài c a. M t v b o v các t ng
th ng và các bí m t c a h . M t v có th tình c nghe th y t t c các trao i k c an
ninh qu c gia, chính sách i n i, kh ng ho ng chính tr , và tranh cãi cá nhân. S t n t y,
chuyên nghi p và tính bí m t c a h ã ph c v c l c cho các t ng th ng c a c hai
ng và qu c gia. Bây gi Starr mu n e d a m i th ó - không ph i i u tra chuy n
tình báo, hay chuy n FBI l m quy n như trong v Watergate, hay vi c c ý ph m lu t
như trong v Iran-Contra, mà ch bi t có hay không vi c tôi tr l i gian d i và khuy n

26. khích Monica Lewinsky cũng nói d i trư c nh ng câu h i ư c t ra m t cách m ám,
trong m t v ki n vô o c ngay t u.
n cu i tháng, Starr mi n tr truy t Monica Lewinsky i l i vi c cô y làm ch ng
trư c i b i th m oàn, và g i l nh g i h u tòa cho tôi. Ngày 29, tôi ng ý tình nguy n
i ch ng và trát h u tòa ư c rút l i. Tôi không th nói tôi mong ch gì ngày i ch ng
ó.
u tháng 8, tôi g p g 10 t c trư ng a Washington tuyên b m t n l c toàn
di n nh m tăng cư ng cơ h i giáo d c, y t và kinh t cho ngư i da . Tr lý các v vi c
liên chính ph c a tôi, Mickey Ibarra và Lynn Cutler, liên l c viên v i các b t c, là làm
vi c c t l c chu n b sáng ki n này, và nó th c s c n thi t. M c dù nư c M có t l th t
nghi p th p nh t trong 28 năm, t l t i ph m th p nh t trong 25 năm, và s ph n trăm
công dân s ng nh phúc l i th p nh t trong 29 năm, nhưng các c ng ng th dân v n
chưa giàu có gì hơn t thói bài b c c a h , và v n ang ph i s ng nghèo kh . Dư i 10%
ngư i da ư c i h c, s ngư i m c b nh ti u ư ng cao g p ba l n ngư i M da
tr ng, và h v n có t l thu nh p bình quân u ngư i th p nh t trong các nhóm thi u s
M . M t s c ng ng th dân có t l th t nghi p quá 50%. Các t c trư ng ư c
khuy n khích th c hi n nh ng bi n pháp m i mà chúng tôi ang ti n hành, và sau cu c
h p tôi hy v ng có th giúp h .
Ngày hôm sau, i s quán M Tanzania và Kenya b ánh bom cách nhau năm phút,
làm 257 ngư i ch t, trong ó có 12 ngư i M và 5.000 ngư i b thương. B ng ch ng ban
u cho th y m ng lư i c a Osama Bin Laden, ư c bi t n dư i cái tên Al Qaeda, ã
t ch c cu c t n công. Cu i tháng 2, Bin Laden ã ưa ra m t fatwa (m nh l nh tôn giáo
- ND) kêu g i t n công các m c tiêu quân s và dân s M b t c nơi nào trên th gi i.
Tháng 5, ông ta nói nh ng ngư i ng h ông ta s ánh vào m c tiêu c a M vùng
V nh và nói v vi c “ ưa chi n tranh n sân nhà nư c M ”. Tháng 6, trong m t cu c
ph ng v n v i phóng viên M , ông ta ã e d a s b n h máy bay quân s M b ng tên
l a phòng không.
n lúc này chúng tôi ã theo dõi Bin Laden ư c nhi u năm. Ngay t u nhi m kỳ c a
tôi, Tony Lake và Dick Clarke ã thúc ép CIA cung c p thêm thông tin v ngư i r p
Xêút giàu có này, v n b tr c xu t kh i t qu c mình t năm 1991, m t quy n công dân
năm 1994, và ã nh p t ch vào Sudan.
Lúc u, Bin Laden có v là ngư i cung c p tài chính cho ho t ng kh ng b , nhưng
qua th i gian chúng tôi bi t ông ta là ngư i ng u t ch c kh ng b r t tinh vi, ti p
c n ư c t i kho n ti n l n do ông ta ư c k th a, và có ho t ng m t s nư c, trong
ó có Chechnya, Bosnia, và Philippines. Năm 1995, sau cu c chi n Bosnia, chúng tôi ã
ngăn ch n các n l c c a các mujahedin (chi n binh thánh chi n - ND) chi m gi Bosnia,
và h p tác cùng các quan ch c a phương phá v âm mưu làm n tung hàng ch c máy
bay bay t Phillipines n b bi n phía Tây Hoa Kỳ, nhưng m ng lư i xuyên qu c gia
c a Bin Laden v n ti p t c phát tri n.

27. Tháng giêng năm 1996, CIA thành l p m t b ph n ch t p trung vào Bin Laden và m ng
lư i c a ông ta, tr c thu c Trung tâm Ch ng Kh ng b , và không lâu sau ó chúng tôi
b t u thúc gi c Sudan tr c xu t Bin Laden. Lúc ó Sudan là thiên ư ng c c kỳ an
toàn cho b n kh ng b , k c nh ng ngư i Ai C p toan ám sát T ng th ng Mubarak
tháng 6 trư c và ã gi t h i ngư i ti n nhi m c a ông là Anwar Sadat. Lãnh o Sudan là
Hasan al-Turabi chia s quan i m c c oan c a Bin Laden, và c hai u dính líu n
nh ng cu c phiêu lưu làm ăn, i u hành hàng lo t các công vi c t ho t ng h p pháp
n s n xu t vũ khí và ng h kh ng b .
Chúng tôi ép Turabi tr c xu t Bin Laden, yêu c u r p Xêút nh n ông ta. Ngư i r p
không mu n nh n l i Bin Laden, nhưng cu i cùng ông ta cũng r i Sudan gi a năm 1996,
rõ ràng v n còn hòa h p v i Turabi. Ông ta chuy n n Afghanistan nơi ông ta ư c
chào ón b i Mullah Omar, lãnh o Taliban - m t nhóm H i giáo Sunni vũ trang mong
mu n thi t l p m t ch H i giáo c c oan Afghanistan.
Tháng 9 năm 1996, Taliban chi m ư c Kabul và b t u l n chi m các khu v c khác
c a t nư c. n cu i năm, nhóm c nhi m ph trách Bin Laden c a CIA ã thu th p
ư c nhi u thông tin quan tr ng v ông ta và t ch c c a ông ta. G n m t năm sau, chính
quy n Kenya b t gi m t ngư i mà h tin r ng liên quan n âm mưu kh ng b nh m
vào tòa i s M ó.
Trong tu n sau v ánh bom, tôi v n gi l ch trình làm vi c bình thư ng, i Kentucky,
Illinois, và California thúc y b lu t Quy n c a B nh nhân và sáng ki n nư c s ch
c a chúng tôi, và giúp phe Dân ch tranh c nh ng bang ó. Ngoài các s ki n công
c ng, tôi dành ph n l n th i gian c a mình v i b ph n ph trách An ninh Qu c gia
bàn cách ph n ng trư c các v t n công châu Phi.
Ngày 13 tháng 8, căn c không quân Andrews có t ch c l tư ng ni m cho 10 trong
s 12 n n nhân M . Nh ng ngư i mà Bin Laden cho r ng áng ch t ch vì h là ngư i
M , bao g m m t nhà ngo i giao chuyên nghi p tôi ã t ng g p hai l n và con trai c a
ông; m t ph n v a xin ngh phép chăm sóc cha m già; m t viên ch c ngo i giao
g c n t ng làm vi c kh p nơi trên th gi i cho T qu c th hai c a mình; m t
chuyên gia d ch t h c làm vi c c u tr em châu Phi kh i b nh t t và ch t chóc; m t
ngư i m có ba con nh ; m t ph n kiêu hãnh v a lên ch c bà; m t nh c công nh c
Jazz n i ti ng nhưng ngh chính là làm vi c cho B Ngo i giao; m t viên ch c qu n lý
i s k t hôn v i m t ngư i Kenya; và ba trung sĩ thu c L c quân, Không quân và Th y
quân l c chi n.
Dù th nào i n a, Bin Laden ã b u c b i ni m tin r ng ông ta s h u chân lý tuy t
i và do ó ư c toàn quy n thay th Thư ng b ng cách gi t nh ng ngư i dân vô t i.
Vì chúng tôi ã săn u i t ch c c a ông ta trong nhi u năm, t lâu tôi ã bi t r ng ông ta
là m t k thù áng g m. Sau v th m sát châu Phi, tôi c bi t t p trung vào vi c b t
gi ho c gi t ch t ông ta và tiêu di t Al Qaeda.
M t tu n sau v ánh bom các i s quán, và sau khi ã g i m t cu n băng video l i
tuyên b c a tôi t i nhân dân Kenya và Tanzania – nh ng ngư i ph i ch u t n th t l n

28. hơn r t nhi u, tôi g p g nhóm nòng c t v an ninh qu c gia. C CIA l n FBI u xác
nh n r ng v này do Al Qaeda ti n hành và báo r ng m t s th ph m ã b b t.
Tôi còn nh n ư c tin tình báo r ng Al Qaeda có k ho ch t n công thêm m t tòa i s
M n a Tirana, Albania, và r ng k thù c a chúng tôi cho r ng nư c M d b t n công
vì chúng tôi b phân tâm v nh ng tranh cãi v chuy n i tư c a tôi. Chúng tôi óng c a
tòa i s Albania, ưa Th y quân l c chi n trang b y n canh gác tòa i s , và
b t u h p tác v i gi i ch c a phương phá v m ng lư i Al Qaeda ó. Nhưng
chúng tôi v n còn i s các nư c mà Al Qaeda có ho t ng.
CIA cũng có tin tình báo r ng Bin Laden và thu c h cao c p c a ông ta chu n b g p
nhau t i m t trong nh ng tr i c a ông ta Afghanistan và ngày 20 tháng 8, ánh giá
tác ng c a các v t n công c a chúng và lên k ho ch ho t ng ti p theo. Cu c h p
này là m t cơ h i chúng tôi tr ũa và có th tiêu di t ph n l n lãnh o c a Al Qaeda.
Tôi yêu c u Sandy Berger chu n b m t cú áp tr b ng quân s . Chúng tôi ph i ch n
m c tiêu, ưa vũ khí c n thi t vào v trí, và tìm cách i phó v i Pakistan. N u chúng tôi
s d ng oanh kích, các máy bay s ph i bay qua không ph n Pakistan.
Dù chúng tôi c g ng h p tác v i Pakistan tháo ngòi n nh ng căng th ng vùng ti u
l c a n , cũng như Pakistan và M t ng là ng minh trong Chi n tranh L nh,
Pakistan l i ng h Taliban và, do ó coi như ng h Al Qaeda. Cơ quan tình báo
Pakistan s d ng m t s tr i, nơi Bin Laden và Al Qaeda t ng dùng hu n luy n
Taliban, hu n luy n các tay súng ho t ng Kashmir. N u Pakistan bi t trư c các k
ho ch t n công c a chúng tôi, thì r t có th tình báo Pakistan s c nh báo cho Taliban
ho c th m chí cho Al Qaeda. M t khác, Th trư ng Ngo i giao Strobe Talbott, ngư i
t ng c gi m thi u nguy cơ xung t quân s t i ti u l c a n , thì lo s n u chúng
tôi không thông báo cho Pakistan, h có th tư ng các tên l a c a chúng tôi là do n
phóng vào h , và có th quy t nh tr ũa th m chí b ng vũ khí h t nhân.
Chúng tôi quy t nh c tư ng Joe Ralston, Phó ch t ch H i ng Tham mưu Liên quân,
i ăn t i v i Ch huy cao c p quân i Pakistan vào úng lúc chúng tôi d nh t n công.
Ralston s gi i thích cho ông ta chuy n s p x y ra vài phút trư c khi tên l a c a chúng
tôi bay vào không ph n Pakistan, quá mu n c nh báo Taliban hay Al Qaeda, nhưng
th i gian tránh vi c Pakistan b n h nh ng tên l a này, ho c ph n công vào n .
Nhóm an ninh qu c gia c a tôi còn lo ng i m t i u n a: vi c ra làm ch ng c a tôi trư c
i b i th m cách ó ba ngày, ngày 17 tháng 8. H s r ng i u ó s khi n tôi do d v i
cú t n công này, và n u như tôi có ra l nh t n công, tôi s b cáo bu c r ng làm như v y
ánh l c hư ng dư lu n kh i nh ng r c r i c a tôi, c bi t là n u cú ánh không h
ư c Bin Laden. Tôi b o h m t cách rõ ràng r ng vi c c a h là khuyên tôi v an ninh
qu c gia. N u h ngh t n công vào ngày 20, chúng tôi s làm như v y. Tôi nói vi c cá
nhân tôi tôi lo. Ngay c chuy n ó cũng không còn nhi u th i gian n a.