1. Veroudering, testosteron en fracturen
bij mannen
Mariëlle Emmelot
klinisch geriater
UMC Utrecht

2. Inleiding
• 1/3 van alle osteoporotische fracturen komen
voor bij mannen
• Bij 50% van de fracturen bij mannen wordt een
onderliggende secundaire oorzaak voor de
osteoporose gevonden

3. Testosteron metabolisme

4. 0
10
20
30
40
50
60
70
30 40 50 60 70 80 90
Testosterone
(nmol/l)
SHBG (nmol/l)
DHEA (umol/l)
Age
Vermeulen and Kaufman, 1995
Testosteron en veroudering

5. Oorzaken andropause
• Verminderd aantal Leydig cellen
• Verminderde productie van testosteron door de
leydig cellen
• Verminderde respons op LH/FSH

6. Percentage hypogonadale mannen
18 201
279
332
350
251
94
0
20
40
60
80
100
Percentage
20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80+
Age Decade
Free T Index
Testosterone
Harman, et al. J Clin Endocrinol Metab 86:724, 2001

8. Relatie hypogonadisme - fracturen
• Vermindering van de botminerale dichtheid
• Verhoogde valneiging

9. Effecten van castratie op het bot
• 1e
jaar: 5-10% daling BMD
• Na 1e
jaar: geleidelijke verdere achteruitgang
• Verhoogde botturnover

10. Effecten van hypogonadisme bij mannen op
het bot
• Mannen met hypogonadisme hebben een significant
lagere BMD en een hoger risico op fracturen
• Dit wordt vooral veroorzaakt door een toegenomen
botresorptie

11. 609 mannen
> 60 jr
Mean follow-up: 5.8 jr
Meier, C. et al. Arch Intern Med 2008;168:47-54
Relatie testosteron en fracturen

12. Relatie testosteron en vallen
• Mannen met hypogonadisme hebben minder
spiermassa en meer vetmassa
• Dit gaat gepaard met een afname van
spierkracht, een achteruitgang van het fysiek
functioneren en een verhoogd valrisico

13. Relatie testosteron en vallen
Orwoll, E. et al. Arch Intern Med 2006;166:2124-2131.
2587 mannen
65-69 jr
Follow up: 4 jr

14. VraagstellingVraagstelling
• De effectiviteit van testosteron-suppletie in
vergelijking tot placebo bij mannen tussen de 60 en
80 jaar met een leeftijdsgerelateerde afname van het
testosteron op:
– functionele mobiliteit
– lichaamssamenstelling
– cognitieve functies
– stijfheid van de aorta en cardiovasculaire risicofactoren
– botdichtheid
– seksueel functioneren
– kwaliteit van leven
– veiligheid (prostaat, leverenzymen, hematol. parameters)
Emmelot-Vonk, Verhaar et al. Jama 2008;299:39

15. MethodenMethoden
Design:
• gerandomiseerde, dubbelblinde, placebo-
gecontroleerde interventie trial
Aantal proefpersonen:
• 237
Duur van de behandeling:
• 26 weken
Studie-medicatie:
• testosteron-undecanoate 40 mg 2 dd 2 capsules
• placebo
Emmelot-Vonk, Verhaar et al. Jama 2008;299:39

16. ResultatenResultaten
• Spiermassa neemt toe en vetmassa neemt af
• Spierkracht en functionele mobiliteit onveranderd
• Verbetering glucose huishouding
• Afname totaal cholesterol en HDL-cholesterol
• Geen verandering BMD, vaatwandstijfheid, cognitie,
QoL en seksueel functioneren
• Testosteron suppletie was veilig en werd goed
verdragen Emmelot-Vonk, Verhaar et al. Jama 2008;299:39

17. DiscussieDiscussie
Waarom zou testosteron niet werken?
• Testosterongehalte te hoog
• Mannen waren te gezond
• Suppletie duur te kort
• Dosis testosteron te laag

18. Wat zeggen andere studies?
• Geen studies gedaan naar de effecten van
testosteronsuppletie op de fractuur- of valincidentie
• Wel studies naar de effecten van testosteron
suppletie op BMD en spiermassa/kracht
– Echter studies van matige opzet

19. Wat zeggen andere studies?
• Geen studies gedaan naar de effecten van
testosteronsuppletie op de fractuur- of valincidentie
• Wel studies naar de effecten van testosteron
suppletie op BMD en spiermassa/kracht
– Echter studies van matige opzet

20. Meta-analyse testosteronsuppletie en BMD
– beschrijving studies
1e
auteur participants T T interventie Duur
(mnd)
• Amory 2004 48, lft 71 10.2 TE 200 mg/2 wkn im 36
• Crawford 2003 34, lft 60, corticoster 14.5 TE 200 mg/2wkn im 12
• Fairfield 2001 50, lft 36, aids 22.6 TE 200 mg/week 3
• Hall 1996 30, lft 61, RA 16.0 TE 250 mg/mnd im 9
• Howell 2001 35, lft 41, leydig dysf 13.3 T patch 2.5 mg/d 12
• Kenny 2001 67, lft75 BT 3.2 T patch 5 mg/d 12
• Reid 1996 16, lft 61, corticoster 12.6 TE 250 mg/mnd im 12
• Snyder 1999 108, lft 73 12.7 T patch 6 mg/d 36
Totaal 8 studies, 388 participants
Tracz, M. J. et al. J Clin Endocrinol Metab 2006;91:2011-2016

21. Meta-analyse testosteronsuppletie en BMD
LWK Femoral neck
Tracz, M. J. et al. J Clin Endocrinol Metab 2006;91:2011-2016

22. Meta-analyse testosteronsuppletie en
spierkracht
• Testosteronsuppletie geeft een toename van de
spiermassa, echter wisselende effecten op
spierkracht
• Meta-analyse uit 2006:
– 11 studies
– 455 participants

23. Meta-analyse testosteronsuppletie en
spierkracht
Ottenbacher KJ et al. JAGS 2006; 54:1666-1673

24. Conclusies
• Bij het ouder worden neemt de concentratie
testosteron in het lichaam af
• Dit is geassocieerd met een verhoogd fractuurrisico
(afname BMD, verhoogd valrisico)
• De effecten van testosteronsuppletie op het
fractuurrisico zijn nog onduidelijk.