1. ‫كورد‬ ‫مێژووی‬
‫نی‬‫د‬‫ر‬‫ك‬ ‫ه‬‫د‬‫ا‬‫م‬‫ا‬‫ئ‬
:
‫ر‬‫و‬‫ف‬ ‫ه‬‫غ‬‫ز‬‫ا‬‫ن‬‫ا‬‫ش‬ ‫ی‬‫ل‬‫و‬ ‫ز‬‫ا‬‫ر‬‫ی‬‫ش‬
‫ی‬‫ل‬‫ع‬ ‫ن‬‫ی‬‫ل‬‫ێ‬‫ه‬ ‫هلل‬‫د‬‫ع‬‫س‬ ‫ا‬‫ر‬‫ا‬‫س‬
‫و‬ ‫ه‬‫ج‬ ‫ر‬‫ا‬‫گ‬‫ز‬‫ا‬‫س‬ ‫ن‬‫ی‬‫س‬‫ح‬ ‫ه‬‫ت‬ ‫ا‬‫م‬‫ۆ‬‫س‬
‫ر‬ ‫ه‬‫ه‬
‫ی‬‫ت‬‫ش‬‫ر‬ ‫ه‬‫پ‬‫ر‬ ‫ه‬‫س‬ ‫ه‬‫ب‬
/
‫د‬
:
‫د‬‫و‬‫م‬‫ح‬‫م‬ ‫د‬‫م‬‫ح‬‫أ‬
‫‌رێمی‌كوردستان‬
‫ه‬‫‌تی‌ه‬
‫ه‬‫حكوم‬
‫‌ی‌زانستی‬
‫ه‬‫‌و‬
‫ه‬‫‌تی‌خوێندنی‌بااڵ‌و‌توێژین‬
‫ه‬‫‌زار‬
‫ه‬‫و‬
‫‌ولێر‬
‫ه‬‫‌كنیكی‌ه‬
‫ه‬‫زانكۆی‌پۆلیت‬
‌
‫ه‬‫‌كنیكی‌كۆی‬
‫ه‬‫‌یمانگای‌ت‬
‫ه‬‫پ‬
‫‌شی‬
‫ه‬‫ب‬
/
‫كارگێڕی‌كار‬
‫قۆناغی‬
/
‫‌م‬
‫ه‬‫‌ك‬
‫ه‬‫ی‬
‫‌ی‬
‫ه‬‫‌ربار‬
‫ه‬‫سیمینارێك‌د‬
......

2. ‫‌ڕۆك‬
‫ه‬‫ناو‬
.1
‫‌كی‬
‫ه‬‫پێش‬
.....................................
1
.2
‫‌‌مێژوودا‬
‫ه‬‫‌وتنی‌ل‬
‫ه‬‫‌رك‬
‫ه‬‫‌ی‌كورد‌و‌د‬
‫ه‬‫‌و‬
‫ه‬‫‌ت‬
‫ه‬‫ن‬
.....
2
.3
‫‌نی‌كورد‬
‫ه‬‫‌س‬
‫ه‬‫ڕ‬
...........................
3
.4
‫دانیشتوانی‌كوردستانی‌كۆن‬
.............
4
.5
‫‌كانی‌كوردستان‬
‫ه‬‫‌‌كۆن‬
‫ه‬‫‌ڵ‬
‫ه‬‫كۆم‬
..............
5
.6
‌
‫ه‬‫‌رچاو‬
‫ه‬‫س‬
....................................
6

3. ‫‌كی‬
‫ه‬‫پێش‬
‫شتێكی‬ ‫یان‬ ‫ین‬‫بكه‬ ‫قسه‬ ‫كورد‬ ‫مێژووی‬ ‫ر‬‫سه‬‫له‬ ‫وێت‬‫مانه‬‫ده‬ ‫كاتێك‬
‫كارێكی‬ ‫وه‬‫ئه‬ ‫كه‬ ،‫بین‬ ‫ئاشنا‬ ‫ڕاستییه‬ ‫و‬‫به‬ ‫بێت‬‫ده‬ ،‫بنووسین‬ ‫ر‬‫سه‬‫له‬
‫نییه‬ ‫ئاسان‬
.
‫یان‬ ‫نووسین‬ ،‫نییه‬ ‫وه‬‫ئه‬ ‫ر‬‫به‬‫له‬ ‫شی‬‫كه‬‫بوونه‬‫نه‬ ‫ئاسان‬
‫كه‬ ،‫یه‬‫وه‬‫ئه‬ ‫ر‬‫به‬‫له‬ ‫ڵكو‬‫به‬ ،‫بێت‬ ‫خت‬‫سه‬ ‫كارێكی‬ ‫مێژووی‬ ‫نوسینی‬
‫كی‬‫یه‬‫وه‬‫ته‬‫نه‬ ‫ر‬‫سه‬‫له‬ ‫نوسین‬
(
‫زار‬‫هه‬ ‫پێنج‬
)
‫قورسه‬ ‫كارێكی‬ ‫بوون‬ ‫ساڵ‬
.
‫تۆماره‬ ‫ی‬‫زۆربه‬ ‫كه‬ ،‫وه‬‫ڕێته‬‫گه‬‫ده‬ ‫وه‬‫ئه‬ ‫بۆ‬ ‫ش‬‫قورسییه‬ ‫و‬‫ئه‬
‫باره‬ ‫د‬‫سه‬ ‫و‬ ‫دووباره‬ ‫ی‬‫كه‬‫خاكه‬ ‫و‬ ‫كورد‬ ‫ر‬‫سه‬‫له‬ ‫كان‬‫مێژووییه‬
‫كرێت‬‫ده‬ ‫دی‬‫به‬ ‫تێدا‬ ‫نوێی‬ ‫تۆماری‬ ‫ڕووداو‬ ‫متر‬‫كه‬ ‫و‬ ‫وه‬‫ته‬‫بوونه‬
.
‫ر‬‫هه‬
‫و‬ ‫زۆر‬ ‫پێویست‬ ‫ك‬‫وه‬ ‫كورد‬ ‫ر‬‫سه‬‫له‬ ‫كان‬‫زانیارییه‬ ‫وایكردووه‬ ‫ش‬‫مه‬‫ئه‬
‫بن‬‫نه‬ ‫زانستی‬
.

4. ‫‌‌مێژوودا‬
‫ه‬‫‌وتنی‌ل‬
‫ه‬‫‌رك‬
‫ه‬‫‌ی‌كوردو‌د‬
‫ه‬‫‌و‬
‫ه‬‫‌ت‬
‫ه‬‫ن‬
‫ی‬‫زاره‬‫هه‬ ‫كانی‬‫ڕۆژگاره‬ ‫له‬ ‫ر‬‫گه‬‫ئه‬
‫ك‬‫وه‬ ‫ڵكانی‬‫خه‬ ‫پێشتر‬ ‫و‬‫وه‬‫له‬ ‫و‬ ‫زاین‬ ‫له‬ ‫ر‬‫به‬ ‫می‬‫كه‬‫یه‬
(
‫خوری‬ ‫و‬ ‫كاشی‬ ‫و‬ ‫گۆتی‬
‫هتد‬ ‫كاردۆخی‬ ‫و‬ ‫میتانی‬ ‫و‬
)....
‫نجامی‬‫رئه‬‫ده‬ ‫له‬ ‫وا‬‫ئه‬ ،‫ژیابن‬ ‫كوردستاندا‬ ‫له‬
‫و‬ ‫ژن‬ ‫و‬ ‫ڕۆشنبیری‬ ‫و‬ ‫تی‬‫اڵیه‬‫كۆمه‬ ‫ئاڵوگۆری‬ ‫و‬ ‫وان‬‫ئه‬ ‫ئاسایی‬ ‫ژیانی‬
‫ك‬‫الیه‬ ‫له‬ ‫بازرگانی‬ ‫و‬ ‫ژنخوازی‬
.
‫ندی‬‫یوه‬‫په‬ ‫دروستبوونی‬ ‫و‬ ‫ڵدان‬‫رهه‬‫سه‬ ‫دواتر‬
‫ی‬‫وه‬‫وڕه‬‫ڕه‬ ‫ڵ‬‫گه‬‫له‬ ‫نیل‬ ‫دۆڵی‬ ‫و‬ ‫شام‬ ‫و‬ ‫میسۆپۆتامیا‬ ‫كانی‬‫ناوچه‬ ‫ڵكانی‬‫خه‬ ‫ڵ‬‫گه‬‫له‬
‫به‬ ‫دواتر‬ ‫كه‬ ،‫دروستكرد‬ ‫لێكیان‬‫گه‬ ‫تی‬‫وایه‬‫ته‬‫نه‬ ‫سیمای‬ ‫ژیاندا‬
(
‫كورد‬
)
‫ناسرا‬
.

5. ‫‌نی‌كورد‬
‫ه‬‫‌س‬
‫ه‬‫ڕ‬
‫النكی‬‫به‬ ‫كه‬ ‫ڕاست‬‫ناوه‬ ‫اڵتی‬‫ڕۆژهه‬ ‫كانی‬‫وه‬‫ته‬‫نه‬ ‫كۆنترین‬ ‫ر‬‫سه‬ ‫وه‬‫چێته‬‫ده‬ ‫كورد‬ ‫ی‬‫وه‬‫ته‬‫نه‬
‫ناسرێ‬‫ده‬ ‫كۆن‬ ‫تی‬‫شارستانیه‬
.
‫ر‬‫سه‬‫له‬ ‫پێویست‬ ‫ی‬‫وه‬‫لێكۆڵینه‬ ‫ئێستاش‬ ‫تا‬ ‫ی‬‫وه‬‫ئه‬ ‫ر‬‫به‬‫له‬
‫ساندنی‬‫ره‬‫په‬ ‫و‬ ‫كورد‬ ‫نی‬‫سه‬‫ڕه‬ ‫ر‬‫سه‬‫له‬ ‫جیاواز‬ ‫بیروڕای‬ ‫زۆر‬ ،‫كراوه‬‫نه‬ ‫كورد‬ ‫مێژووی‬
‫یه‬‫هه‬ ‫كورد‬ ‫مێژوویی‬
.
‫كان‬‫مێژووییه‬ ‫ڕاستییه‬ ‫ست‬‫نقه‬‫ئه‬ ‫به‬ ‫مێژوونووسان‬ ‫له‬ ‫ندێك‬‫هه‬
‫ن‬‫بكه‬ ‫ئیسبات‬ ‫ساس‬‫ئه‬ ‫بێ‬ ‫ی‬‫ڵگه‬‫به‬ ‫هێندێ‬ ‫ی‬‫وه‬‫هێنانه‬‫به‬ ‫ی‬‫وه‬‫بۆئه‬ ،‫ن‬‫ده‬‫ده‬ ‫نیشان‬ ‫ژوو‬‫راوه‬‫به‬
‫توركه‬ ‫یان‬ ‫یه‬ ‫سامی‬ ‫زی‬‫گه‬‫ڕه‬ ‫له‬ ‫كورد‬ ‫كه‬
.
‫و‬ ‫فارسی‬ ‫زمانی‬ ‫نێوان‬ ‫تی‬‫خزمایه‬ ‫تر‬ ‫هێندێكی‬
‫ی‬‫ڵگه‬‫به‬ ‫نه‬‫كه‬‫ده‬ ‫كان‬‫ئێرانیه‬ ‫زمانه‬ ‫لقی‬ ‫ر‬‫سه‬ ‫وه‬‫چنه‬‫ده‬ ‫كه‬‫زمانه‬ ‫ردوو‬‫هه‬ ‫كه‬ ‫وه‬‫ئه‬ ‫و‬ ‫كوردی‬
‫دابنێن‬ ‫فارس‬ ‫به‬ ‫كورد‬ ‫كه‬ ‫وه‬‫ئه‬
.
‫خۆ‬‫ربه‬‫سه‬ ‫كی‬‫یه‬‫وه‬‫ته‬‫نه‬ ‫ك‬‫وه‬ ‫كورد‬ ‫بوونی‬ ‫به‬ ‫دان‬ ‫كورتی‬ ‫به‬
‫ن‬‫ده‬‫ده‬ ‫نیشان‬ ‫ژوو‬‫راوه‬‫به‬ ‫مێژوو‬ ‫ساندنی‬‫ره‬‫په‬ ‫و‬ ‫دانانێن‬
.

6. ‫دانیشتوانی‌كوردستانی‌كۆن‬
‫وت‬‫ڕیكه‬ ‫به‬ ‫پڕو‬ ‫له‬ ‫وی‬‫زه‬ ‫ر‬‫سه‬‫له‬ ‫جیهان‬ ‫النی‬‫گه‬ ‫وتنی‬‫ركه‬‫ده‬ ‫و‬ ‫ڵدان‬‫رهه‬‫سه‬
‫تای‬‫ره‬‫سه‬ ‫له‬ ‫مرۆڤ‬ ‫ڵكو‬‫به‬ ،‫گرتبێت‬ ‫ڵ‬‫هه‬ ‫تواناكانی‬ ‫م‬‫رجه‬‫سه‬ ‫كه‬،‫بووه‬‫نه‬
‫كردووه‬ ‫خۆی‬ ‫ئاسایی‬ ‫ژیانی‬‫به‬ ‫ستی‬‫ده‬ ‫نیا‬‫ته‬ ‫به‬ ‫وتنیدا‬‫ركه‬‫ده‬
.
‫ڕێكخراوی‬ ‫پاشان‬
‫زراندووه‬‫دامه‬ ‫ڵگا‬‫كۆمه‬ ‫وتنی‬‫ركه‬‫ده‬ ‫ماكانی‬‫بنه‬ ‫مین‬‫كه‬‫یه‬ ‫ك‬‫وه‬ ‫كییان‬‫خێڵه‬
.
‫دواتر‬
‫ڵ‬‫كۆمه‬ ‫ڵ‬‫كۆمه‬ ،‫خوێن‬ ‫و‬ ‫تی‬‫خزمایه‬ ‫ندی‬‫یوه‬‫په‬ ‫ژنخوازی‬ ‫و‬ ‫ژن‬ ‫نجام‬‫رئه‬‫ده‬ ‫له‬
‫و‬ ‫رگری‬‫به‬ ‫و‬ ‫كار‬ ‫دواجار‬ ‫كه‬ ،‫وه‬‫كۆبوونه‬ ‫ك‬‫یه‬ ‫وری‬‫ده‬ ‫له‬ ‫كان‬‫مرۆڤه‬
‫گرێیدان‬ ‫وه‬‫كییه‬‫یه‬ ‫به‬ ‫زیاتر‬ ،‫ش‬‫هاوبه‬ ‫ندی‬‫وه‬‫رژه‬‫به‬
.

7. ‫‌كانی‌كوردستان‬
‫ه‬‫‌‌كۆن‬
‫ه‬‫‌ڵ‬
‫ه‬‫كۆم‬
.1
‫كان‬‫سوئییه‬
.2
‫كان‬‫لۆلۆبییه‬
.3
‫كان‬‫گۆتییه‬
.4
‫كان‬‫كاشییه‬
.5
‫كان‬‫خورییه‬
.6
‫كان‬‫میتانییه‬
.7
‫نائیری‬
-
‫ئوراتوو‬
.8
‫كان‬‫مانییه‬
.9
‫كان‬‫كاردۆخییه‬

8. ‫‌كان‬
‫ه‬‫سوئیی‬
‫پادشای‬ ‫كانی‬‫نووسینه‬ ‫له‬ ‫یه‬‫ڵه‬‫كۆمه‬ ‫م‬‫ئه‬ ‫بۆ‬ ‫ئاماژه‬ ‫مین‬‫كه‬‫یه‬
‫ری‬‫سۆمه‬
(
‫سۆشین‬
/
2036
-
2028
‫پ‬
.
‫ز‬
)
‫ناوی‬ ‫به‬ ‫هاتووه‬ ‫دا‬
(
‫سوبار‬
)
‫كه‬ ،
(
‫سو‬
)
‫ی‬‫ریاچه‬‫ده‬ ‫خۆرئاوای‬ ‫باشووری‬ ‫كانی‬‫ناوچه‬ ‫به‬
(
‫وان‬
)
‫وتراوه‬
.
(
‫بار‬
)
‫مانای‬ ‫به‬ ‫ری‬‫سۆمه‬ ‫زمانی‬‫له‬ ‫یش‬
(
‫وه‬‫ره‬‫ده‬
)
‫هاتووه‬
.
‫له‬ ‫ستیش‬‫به‬‫مه‬
‫مانای‬
(
‫سوبار‬
)
‫سنووری‬ ‫وری‬‫ده‬ ‫كانی‬‫رزه‬‫به‬ ‫ناوچه‬ ‫له‬ ‫بوون‬ ‫ڵه‬‫كۆمه‬ ‫و‬‫ئه‬
‫ژیاون‬ ‫كان‬‫رییه‬‫سۆمه‬
.

9. ‫‌كان‬
‫ه‬‫لۆلۆبیی‬
‫ز‬‫هه‬ ‫بۆ‬ ‫جێبوونیان‬‫نیشته‬ ‫و‬ ‫كوردستاندا‬ ‫له‬ ‫كان‬‫لۆلۆبییه‬ ‫وتنی‬‫ركه‬‫ده‬
‫ی‬‫اره‬
‫وه‬‫ڕێته‬‫گه‬‫ده‬ ‫زاین‬ ‫پێش‬ ‫م‬‫سێیه‬
.
‫زوو‬‫شاره‬ ‫كانی‬‫شتاییه‬‫ده‬ ‫له‬ ‫كه‬ ،‫مان‬‫ئه‬
‫و‬ ‫ر‬
‫واڵتی‬ ‫به‬ ‫كان‬‫ئاشورییه‬ ‫الی‬ ‫بوون‬ ‫جێ‬‫نیشته‬ ‫هاو‬‫زه‬
(
‫زاموا‬
)
‫ناسراوه‬
.
‫میرنشینی‬ ‫زاین‬ ‫پێش‬ ‫می‬‫سێیه‬ ‫ی‬‫زاره‬‫هه‬ ‫له‬ ‫توانیان‬ ‫ها‬‫روه‬‫هه‬
(
‫مازی‬‫خه‬
)
‫میرنشینی‬ ‫ڵ‬‫گه‬‫له‬ ‫باش‬ ‫كی‬‫ندییه‬‫یوه‬‫په‬ ‫و‬ ‫زرێنن‬‫دابمه‬
(
‫ئێبێال‬
)
‫باش‬ ‫ی‬
‫ووری‬
(
‫ب‬‫له‬‫حه‬
)
‫ن‬‫بكه‬ ‫دروست‬
.

10. ‫‌كان‬
‫ه‬‫خوریی‬
‫نێوان‬ ‫له‬ ‫كه‬ ،‫بوون‬ ‫كۆن‬ ‫كوردستانی‬ ‫ڵكانێكی‬‫خه‬ ‫ڵه‬‫كۆمه‬ ‫كانیش‬‫خورییه‬
‫ی‬‫ریاچه‬‫ده‬ ‫و‬ ‫تۆرۆس‬ ‫چیاكانی‬
(
‫وان‬
)
‫بوون‬ ‫جێ‬‫نیشته‬ ‫دا‬
.
‫م‬‫ئه‬ ‫وتنی‬‫ركه‬‫ده‬
‫زاین‬ ‫پێش‬ ‫می‬‫سێیه‬ ‫ی‬‫زاره‬‫هه‬ ‫ڕاستی‬‫ناوه‬ ‫بۆ‬ ‫مێژوودا‬ ‫له‬ ‫ش‬‫ڵه‬‫كۆمه‬
‫وه‬‫ڕێته‬‫گه‬‫ده‬
.
‫یان‬‫ده‬ ‫كه‬ ،‫رگیرا‬‫وه‬ ‫وه‬‫نده‬‫خواوه‬ ‫و‬‫ئه‬ ‫ناوی‬ ‫له‬ ‫مانیش‬‫ئه‬ ‫ناوی‬
‫رست‬‫په‬
.
‫ش‬‫نده‬‫خواوه‬ ‫و‬‫ئه‬
(
‫خور‬
)
‫ناوی‬ ‫بۆ‬ ‫مڕۆ‬‫ئه‬ ‫كه‬ ،‫بوو‬
(
‫خۆر‬
)
‫گۆڕاوه‬
.
‫و‬ ‫رست‬‫په‬ ‫خۆر‬ ‫ڵێكی‬‫كۆمه‬ ‫وان‬‫ئه‬ ‫ی‬‫وه‬‫ئه‬ ‫واتای‬ ‫به‬ ‫ش‬‫مه‬‫ئه‬
‫بوون‬ ‫ست‬‫ره‬‫كتاپه‬‫یه‬
.

11. ‌
‫ه‬‫‌رچاو‬
‫ه‬‫س‬

‫كورد‬ ‫مێژووی‬ ‫له‬ ‫ك‬‫یه‬‫رده‬‫چه‬

‫كوردستان‬ ‫و‬ ‫كورد‬
‫گرتنتان‬ ‫گوێ‬ ‫بۆ‬ ‫سوپاس‬ ‫و‬ ‫ك‬‫الیه‬ ‫موو‬‫هه‬ ‫بۆ‬ ‫سوپاس‬