Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΙΔΙΟΣΥΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΥΓΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΗΝ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ

1. «ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ»
«Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΙΔΙΟΣΥΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΥΓΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΗΝ
ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ »
Από την:
ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΠΑΣΤΗΛΑ
ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Δρ. Ε. ΜΟΡΦΙΔΗ
ΜΑΘΗΜΑ: ΜΟΡΦΕΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ
ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2016

2. 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ…………………………………………………………………………………………..3
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΠΑΡΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
ΩΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑ………………………………………………………………………………………4
Η ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ………………………………………….5
ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ…………………………………….....6
ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ……………………………………………………………….8
ΕΠΙΛΟΓΟΣ……………………………………………………………………………………………9
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ………………………………………………………………….10

3. 3
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τα παιδιά με εγκεφαλική παράλυση και κινητικά προβλήματα,
συγκαταλέγονται στα άτομα με αναπηρία και αντιμετωπίζουν αρκετές δυσκολίες είτε
σχετικά με πρόσβαση σε φυσικούς χώρους όπως στα σχολεία, είτε δυσκολίες λόγω
νοητικών ελλειμμάτων που μπορεί να παρουσιάζουν εξαιτίας της αναπηρίας
(Στασινός,2013).
Ερωτήματα όπως «πόσο ικανά είναι έτσι ώστε να ανταπεξέλθουν στις
δυσκολίες που αντιμετωπίζουν καθημερινά καθώς και πως να ξεπεράσουν την
«διαφορετικότητα» της αναπηρίας τους», «πως θα καταφέρουν να λειτουργήσουν με
αυτονομία», «πως νιώθουν τον εαυτό τους», «πως η οικογένεια και η κοινωνία
συμβάλλουν στην αυτοαντίληψή τους», είναι συνηθισμένα και προκύπτουν εύλογα
ως σκέψεις σε κάποιον που προβληματίζεται επί του θέματος.
Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο, να παρουσιάσει τον τρόπο με τον οποίο τα
παιδιά με αναπηρία αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους σε συνάρτηση με την αναπηρία
τους, αλλά και τον καταλυτικό ρόλο που παίζει τόσο η οικογένεια όσο και η κοινωνία
σε αυτό.
Αρχικά παρουσιάζεται η εγκεφαλική παράλυση και τα κινητικά προβλήματα
ως αναπηρία, στη συνέχεια η αυτοαντίληψη του ατόμου και τα συνωδά αισθήματα
που απορρέουν από την αναπηρία και έπειτα ο τρόπος με τον οποίο η οικογένεια
καθώς η στάση της κοινωνίας επηρεάζουν ένα παιδί με αναπηρία.

4. 4
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΠΑΡΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΑ
ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΩΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑ
Μια μορφή αναπηρίας αποτελεί και η εγκεφαλική παράλυση και τα κινητικά
προβλήματα. Η κατηγορία αυτή συγκαταλέγεται σε μια ευρύτερη κατηγορία
προβλημάτων, αυτή της φυσικής ανεπάρκειας και των προβλημάτων υγείας. Η
αναπηρία αυτής της κατηγορίας μπορεί να είναι είτε εγγενής, είτε επίκτητη.
Η εγκεφαλική παράλυση, αφορά μια εγκεφαλική βλάβη που είχε ως
αποτέλεσμα μια κινητική αναπηρία ή έναν συνδυασμό ανεπαρκειών. Έχει βαθμούς
σοβαρότητας και επηρεάζει μέρη ή άκρα του σώματος. Έτσι κατά συνέπεια χωρίζεται
σε τετραπληγία, παραπληγία, ημιπληγία, διπληγία και σε άλλους λιγότερο γνωστούς
τύπους εγκεφαλικής παράλυσης. Επιπλέον, η εγκεφαλική παράλυση μπορεί να
συνδυάζεται με άλλες διαταραχές, όπως νοητική υστέρηση και συναισθηματικές
διαταραχές. Αντίστοιχα, , η ορθοπεδική και νευρολογική ανεπάρκεια, αφορά στο
σκελετικό σύστημα, στα οστά, στης αρθρώσεις και σε άλλους μυς του ατόμου και
συνδέεται με τον περιορισμό του ατόμου να κινείται ή να αισθάνεται ορισμένα μέρη
του σώματός του.
Πολλές φορές η ακαδημαϊκή επίδοση των παιδιών αυτών δεν διαφέρει από τα
υπόλοιπα παιδιά με τυπική αναπτυξιακή συμπεριφορά και για αυτόν τον λόγο
μπορούν να φοιτήσουν σε τάξεις του κανονικού σχολείου. Ωστόσο, λόγω της φύσης
του προβλήματος καθώς και τον βαθμό σοβαρότητάς του, αξίζει να σημειωθεί πως το
γνωστικό επίπεδο κάθε παιδιού με φυσικές ανεπάρκειες και προβλήματα υγείας δεν
θεωρείται το ίδιο και συνεπώς δεν μπορεί να αποτελέσει γενίκευση.
Συγκεκριμένα, πολλές φορές η εγκεφαλική παράλυση μπορεί να συνοδεύεται
και από άλλες διαταραχές όπως νοητική υστέρηση αλλά και συναισθηματικές
διαταραχές, για το λόγο αυτό οι ικανότητες ενός παιδιού αποτελούν συνάρτηση
πολλών παραγόντων που πρέπει να αξιολογηθούν εξατομικευμένα.
Κυρίως όμως τα προβλήματα ενός παιδιού με φυσική ανεπάρκεια και
προβλημάτων υγείας σχετίζονται με τον τρόπο πρόσβασής του στο σχολείο και στην
τάξη ή ακόμα και στον τρόπο επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ
εκπαιδευτικού και του ίδιου του ατόμου. Επίσης, πολλά παιδιά με εγκεφαλική
παράλυση και με κινητικά προβλήματα, παρουσιάζουν μια αστάθεια στην φοίτησή

5. 5
τους εξαιτίας των θεραπειών στις οποίες είναι αναγκασμένα να υποβληθούν για
μεγάλα χρονικά διαστήματα (Στασινός, 2013).
Η ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ
Η αυτοεικόνα καθώς και η αυτοαντίληψη ενός παιδιού με αναπηρία,
επηρεάζεται και διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από την αναπηρία του και κατά
συνέπεια επηρεάζει τον αυτοπροσδιορισμό του. Ο αυτοπροσδιορισμός θεωρείται
δικαίωμα κάθε ανθρώπου στην αυτόνομη δράση και βούληση με πλήρη συνείδηση
των πράξεών του, στην επιλογή αποφάσεων που αφορούν τη ζωή του ίδιου του
ατόμου, στην αυτογνωσία καθώς και στην αυτό-διδασκαλία του (Wehmeyer &
Schalock, 2001). Τα άτομα με αναπηρία θέλουν να γνωρίζουν όλη την αλήθεια για
την εξέλιξή τους, εξετάζοντας τις καταστάσεις από την δική τους οπτική γωνία χωρίς
να παίρνουν οδηγίες (Henderson & Bryan, 2011). Παρότι, θεωρείται βασική
προτεραιότητα της ειδικής εκπαίδευσης να βοηθήσουν τα παιδιά με αναπηρίες να
αποκτήσουν δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό με απώτερο σκοπό μια καλύτερη
ποιότητα ζωής κατά την ενηλικίωση (Wehmeyer & Schalock, 2001), πολλές φορές
φαίνεται πως η αναπηρία μπορεί να κατανικήσει το δικαίωμα αυτό αλλά και την
αυτοεκτίμηση του ατόμου μέσα από διάφορους τρόπους.
Το άτομο αντιλαμβάνεται την αναπηρία του μέσω της διαφορετικότητας του.
Πολλές φορές, τα άτομα με αναπηρία αρνούμενα να αποδεχτούν την αναπηρία τους
παρουσιάζουν μια αρνητική συμπεριφορά απέναντι στο κοινωνικό σύνολο, ενώ δεν
είναι λίγες οι φορές που συγκρίνουν τον εαυτό τους με άτομα χωρίς αναπηρία.
Σημαντικός παράγοντας στην μη αποδοχή της διαφορετικότητάς του, είναι η
εμφάνιση της αναπηρίας, αν δηλαδή ήταν εγγενής ή επίκτητη, ο βαθμός σοβαρότητάς
της και η ηλικία που επήλθε (Γεώργας & Γιώτσα, 2011).
Η συμφιλίωση ενός παιδιού με την αναπηρία του, παίζει καταλυτικό ρόλο
στην αυτοαντίληψη του. Σε αρκετές περιπτώσεις, υπάρχουν παιδιά που δεν έχουν
αποδεχτεί την αναπηρία τους και νιώθουν υπεύθυνα για αυτήν. Διακατέχονται από
συναισθήματα κατωτερότητας και ντροπής όταν αντιλαμβάνονται πως γίνονται το
κέντρο της προσοχής (Henderson & Bryan, 2011)..

6. 6
Η χαμηλή αυτοεκτίμηση των παιδιών αυτών είναι πιθανόν να οδηγήσει σε
απομονωτική ή ακόμα και εχθρική συμπεριφορά ως άμυνα καθώς αποτρέπει το άτομο
να παίρνει μέρος σε δραστηριότητες μέσα στην τάξη, όπως λόγου χάρη μια ομαδική
συζήτηση, παραμένοντας απομονωμένο. Η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων
μοιάζει ένα ακόμα δύσκολο κομμάτι σε παιδιά με αναπηρία. Συνήθως λόγω της
εσωστρέφειάς τους, περιορίζουν πολύ τον κοινωνικό τους κύκλο, επιλέγοντας μόνο
έναν στενό φίλο (Henderson & Bryan, 2011).
Ωστόσο τα παιδιά που έχουν αποδεχτεί την αναπηρία τους, δεν φαίνεται να
διακατέχονται από ντροπή και γίνονται αποδεκτά, συνήθως πρόκειται για παιδιά με
ενισχυμένη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Συγκεκριμένα, υπάρχουν παιδιά με
αναπηρία που διακρίνονται σε τομείς όπου η αναπηρία δεν μπορεί να επηρεάσει τις
ικανότητές τους. Η διάκριση αυτή συμβάλλει θετικά στην αυτοαντίληψη του εαυτού
τους με αποτέλεσμα να αποκτήσουν την απαραίτητη αυτοπεποίθηση για να
αντιμετωπίσουν την ζωή τους υπεύθυνα και με αυτοδυναμία (Γεώργας & Γιώτσα,
2011).
ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ
Ο ερχομός ενός παιδιού με αναπηρία, είναι πιθανόν να φέρει σύγχυση και
απόγνωση στους γονείς, τα πρώτα χρόνια. Πολλοί γονείς κατηγορούν τους εαυτούς
του για την αναπηρία του παιδιού τους και συχνά καταστρέφονται συναισθηματικά.
Οι αλλαγές που σημειώνονται μέσα στο σπίτι είναι μεγάλες, κυρίως αν υπάρχουν και
άλλα μέλη στην οικογένεια, το κέντρο προσοχής μετατοπίζεται στο παιδί με
αναπηρίες και κυρίως παραμένει εστιασμένο εκεί (Clements, 2013).
Η αντιμετώπιση της αναπηρίας του παιδιού από το οικογενειακό περιβάλλον,
εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Αριθμός μελών, σχέσεις μεταξύ τους, φύση της
αναπηρίας, ηλικία μελών, ηλικία του παιδιού με αναπηρία και μορφωτικό επίπεδο
γονιών θεωρούνται βασικοί παράγοντες για το πώς θα αντιμετωπίσουν την αναπηρία
του παιδιού αλλά και πως θα το βοηθήσουν να ανταπεξέλθει επαρκώς στις ανάγκες
του (Clements, 2013).
H αυτοεκτίμηση ενός παιδιού με αναπηρία καθώς και η θετική αυτοαντίληψη,
εξαρτάται από το οικογενειακό υπόβαθρο. Δεν είναι λίγες οι φορές, που οι γονείς

7. 7
χωρίζουν διότι δεν μπορούν να διαχειριστούν την κατάσταση αναπηρίας του παιδιού
τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, τα παιδιά νιώθουν υπεύθυνα τόσο για το διαζύγιο των
γονιών όσο και για την ίδια τους την αναπηρία ενώ παράλληλα μπαίνουν διαρκώς σε
διαδικασία σύγκρισης του εαυτού τους με άτομα χωρίς αναπηρία έτσι ώστε να
επιβεβαιώνουν στον εαυτό τους ότι υστερούν (Radojlovic, Ilic-Stosovic, Djonovic &
Simovic 2015).
Σύμφωνα με τα παραπάνω, εύκολα μπορεί να καταλάβει κανείς πως το παιδί
με αναπηρία επηρεάζεται ιδιαίτερα από το οικογενειακό περιβάλλον. Τόσο η
υπερπροστασία των γονιών απέναντί του όσο και οι πεποιθήσεις τους για την
αναπηρία του ίδιου του παιδιού είναι πιθανόν να δημιουργήσουν σοβαρά
προβλήματα σε θέματα αυτονομίας, βλάπτοντας ουσιαστικά το ίδιο το παιδί.
Πολλές οικογένειες έχουν την εσφαλμένη εντύπωση πως όσο περισσότερο
προστατεύουν ένα παιδί με αναπηρία, τόσο το βοηθούν να καλύψει τις ανάγκες του,
αυτό έχει ως συνέπεια να καθιστούν το παιδί ανίκανο να πάρει οποιαδήποτε απόφαση
για τον εαυτό του, στερώντας του κάθε δικαίωμα αυτοδυναμίας .Έτσι, η
υπερπροστασία που εκδηλώνουν οι γονείς απέναντι σε ένα παιδί με αναπηρία , είναι
πιθανόν έχει αρνητικές επιπτώσεις στην αυτοαντίληψη του παιδιού. Συναισθήματα
όπως η αυτολύπηση, απόρριψη και δυσπιστία σε ότι αφορά τις ικανότητες του είναι
χαρακτηριστικά γνωρίσματα στην ψυχολογία ενός υπερπροστατευμένου παιδιού με
αναπηρία και δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για απομόνωση και περιθωριοποίηση
(AYDIN & Yamaç, 2014).
Ωστόσο κάτι ενδιαφέρον που παρατηρείται είναι μια άλλη κατηγορία γονιών,
η οποία προσπαθεί να ενισχύσει το παιδί που αντιμετωπίζει μια αναπηρία, με θάρρος
και αυτοεκτίμηση. Βασικοί παράγοντες που φαίνεται ότι συσχετίζονται με την
προσπάθεια αυτή, είναι το μορφωτικό επίπεδο των γονιών (Aydin & Yamaç, 2014)
αλλά και η ενημέρωση που φροντίζουν να λαμβάνουν σχετικά με την αναπηρία του
παιδιού τους και συγκεκριμένα με τον τρόπο αντιμετώπισής της (S’lungile, Ntinda &
Hlanze, 2015). Όσο το παιδί με αναπηρία παροτρύνεται από το σπίτι να λειτουργεί
αυτόνομα, να αλληλεπιδρά κοινωνικά, να αντιμετωπίζεται ως εξίσου ικανό, είναι
πιθανόν να κερδίσει μια κανονική ζωή, αποδεχόμενο τη διαφορετικότητά του.
Φαίνεται λοιπόν πως η στάση των γονιών μπορεί να επηρεάσει την
ιδιοσυστασία του παιδιού με αναπηρία. Η αντιμετώπιση της, αποτελεί βάση για την

8. 8
διαμόρφωση της αυτοεικόνας του παδιού και της αυτοαντίληψής του. Η δημιουργία
θετικής αυτοεικόνας αλλά και αυτοαντίληψης θα το βοηθήσουν να δρα αυτόνομα, να
λαμβάνει αποφάσεις για τον εαυτό του με υπευθυνότητα αλλά και θα το
προετοιμάσουν να αντιμετωπίσει την κοινωνία ως ένα ισάξιο μέλος, σεβόμενο την
διαφορετικότητά του. Τα άτομα με αναπηρία, που έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση και
αυτοπεποίθηση γίνονται πιο αποδεκτά στους συνανθρώπους τους σε αντίθεση με τα
άτομα που χαρακτηρίζονται από εξάρτηση και χαμηλή αυτοεκτίμηση που συνήθως
απορρίπτονται από τον περιγυρό τους (Γεώργας & Γιώτσα, 2011).
ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Η κοινωνία είναι ο δεύτερος βασικός παράγοντας που εμπλέκεται στην
διαδικασία της ιδιοσυστασίας του ατόμου σε συνάρτηση με την αναπηρία του. Οι
στάσεις της κοινωνίας απέναντι στην αναπηρία, επηρεάζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό
τον τρόπο που οι ανάπηροι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους.
Πολλές φορές οι μη ανάπηροι άνθρωποι είναι πιθανόν να χρησιμοποιούν
διάφορους χαρακτηρισμούς στους ανάπηρους ανθρώπους. Τέτοιες ταμπέλες μπορούν
να βλάψουν άσχημα τους ανθρώπους με αναπηρία, ιδιαίτερα πρόκειται για άτομα
ανασφαλή, έχοντας ως συνέπεια να πιστεύουν πως ο μόνος λόγος που τους
αποδέχονται οι μη ανάπηροι βασίζεται στην συμπόνια ενώ άλλοι να θεωρούν πως η
αναπηρία τους είναι το κύριο χαρακτηριστικό που τους διακρίνει (Γεώργας &
Γιώτσα, 2011).
Επιπρόσθετα ο στιγματισμός της αναπηρίας των ατόμων αυτών, έχει επίσης
αρνητικό αντίκτυπο στην αυτοεκτίμηση τους. Λόγο του στιγματισμού νιώθουν ότι
αντιμετωπίζονται διαφορετικά από την κοινωνία, θεωρώντας υπεύθυνους τους
εαυτούς τους για τις στάσεις προκατάληψης της κοινωνίας (Paterson, McKenzie &
Lindsay, 2012).
Ωστόσο, με το πέρασμα των χρόνων τα στερεότυπα για τους ανάπηρους
φαίνεται ότι σταδιακά καταρρίπτονται και η στάση της κοινωνίας άρχισε να αλλάζει
απέναντι στην αναπηρία. Βάση της διακήρυξης της Σαλαμάνκας (UNESCO, 1994),
θεωρείται κύρια προτεραιότητα και δικαίωμα, η φοίτηση παιδιών με αναπηρίες στο

9. 9
κανονικό σχολείο. Αυτό συνέβαλλε θετικά τόσο στην αλλαγή στάσης της κοινωνίας
απέναντι στην αναπηρία όσο και στα παιδιά που αντιμετωπίζουν αναπηρίες.
Αυτό που διαφαίνεται σε σχολεία με συμπεριληπτικό κλίμα εκπαίδευσης είναι
ότι παιδιά χωρίς αναπηρίες αποκτούν ένα επίπεδο γνώσεων για την αναπηρία ενώ
παράλληλα μαθαίνουν να αποδέχονται συμμαθητές με αναπηρίες. Όσο μεγαλώνουν
αποκτούν κατανόηση και μαθαίνουν να σέβονται την διαφορετικότητα της
αναπηρίας. Αυτό είναι μια ευκαιρία να αναπτυχθούν θετικά συναισθήματα και
στάσεις απέναντι στα άτομα αυτά, βοηθώντας τα να γίνουν αποδεκτά από την
κοινωνία (Hong, Kwon& Jeon, 2014).
Η προώθηση κοινωνικής συναναστροφής θεωρείται εφόδιο στην δημιουργία
θετικής αλληλεπίδρασης μεταξύ παιδιών με και χωρίς αναπηρίες. Η επαφή μεταξύ
των παιδιών από μικρή ηλικία πρέπει να είναι κύριο μέλημα των εκπαιδευτικών έτσι
ώστε να κατανοήσουν τα άτομα χωρίς αναπηρία, τόσο τις ανάγκες του συμμαθητή
τους, όσο και τις ικανότητές του. Μέσα από τη συναναστροφή, το παιχνίδι, τις
ομαδικές δραστηριότητες, οι προκαταλήψεις μειώνονται και οι στάσεις που
υιοθετούνται είναι ιδιαίτερα βοηθητικές απέναντι στα παιδιά με αναπηρία,
εξαλείφοντας κάθε είδους αποκλεισμό και περιθωριοποίηση (Beckman & Odom,
2002). Επιπρόσθετα, θα πρέπει να εμψυχώνονται από τους εκπαιδευτικούς για
συμμετοχή σε δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρο στο σχολείο και να θεωρούν
δικαίωμα να αναπτύσσουν διαπροσωπικές σχέσεις με άτομα χωρίς αναπηρίες
(Henderson & Bryan, 2011).

10. 10
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Παρατηρείται με τα όσα αναφέρθηκαν, ότι ο αυτοπροσδιορισμός του ατόμου
με αναπηρία εξαρτάται από την αντίληψη που έχει το άτομο για τον εαυτό του σε
συνάρτηση με το οικογενειακό και κοινωνικό συγκείμενο.
Ένα παιδί με αναπηρία όπως για παράδειγμα κινητικά προβλήματα
αντιλαμβάνεται την διαφορετικότητά του, μέσα από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει,
τόσο στο σχολείο όσο και στις κοινωνικές του συναλλαγές.
Η οικογένεια παίζει σαφώς τον πρώτιστο ρόλο στην διαμόρφωση της
αυτοαντίληψης του παιδιού. Η σωστή αντιμετώπιση και η κατάλληλη ενημέρωση των
γονιών, μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να αποκτήσει θετική εικόνα για τον εαυτό
του και να νιώσει ικανό να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της ζωής του.
Από την άλλη πλευρά, η κοινωνία αποτελεί και αυτή σημαντικό παράγοντα
στην διαμόρφωση της αυτοαντίληψης του ατόμου με αναπηρία και κατά συνέπεια του
αυτοπροσδιορισμού του. Τόσο ο στιγματισμός , όσο ο αποκλεισμός και η συμπόνια
είναι στάσεις τις κοινωνίας που δεν ενθαρρύνουν το άτομο να αλληλεπιδράσει
κοινωνικά ως ισάξιο μέλος.
Παρόλα αυτά όμως, με τις προσπάθειες παροχής πρακτικών συμπεριληπτικής
εκπαίδευσης, η διαφορετικότητα της αναπηρίας φαίνεται να αντιμετωπίζεται
διαφορετικά. Φαίνεται, πως μέσα από την εκπαίδευση των μη ανάπηρων και
ανάπηρων παιδιών σε κοινό σχολείο, τα παιδιά μαθαίνουν να σέβονται το ένα το
άλλο. Παράλληλα, τα παιδιά με αναπηρία γίνονται αποδεκτά και αγαπητά, γεγονός
που τα βοηθά να συμφιλιωθούν με την αναπηρία τους και να νιώσουν εξίσου ικανά
με τους υπόλοιπους συμμαθητές τους (UNESCO, 1994).

11. 11
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Ελληνική Βιβλιογραφία:
Γεώργας, Δ. & Γιώτσα, Α., (2011). Σχολές Γονέων: Συμβουλευτική Γονέων Παιδιών
Με ειδικές Ανάγκες [Τσίρος, Χ.]. Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και
Θρησκευμάτων
Στασινός, Δ. (2013). Η Ειδική Εκπαίδευση 2020. Για μια συμπεριληπτική ή ολική
εκπαίδευση στο Νέο-ψηφιακό Σχολείο. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία:
AYDIN, A., & Yamaç, A. (2014). The relations between the acceptance and child-
rearing attitudes of parents of children with mental disabilities. Journal of Educational
Research, 54, 79-98.
Beckman, P. J., & Odom, S. L. (2002). Widening the circle: Including children with
disabilities in preschool programs Teachers College Press. Capture 5:Social
Relationships of children with Disabilities and Their Peers in Inclusive Preschool
Classrooms. Samuel L. Odom, Craig Zercher, Jules Marquat, Shouming Li, Suzan R.
Sandall, & Pamela Wolfberg.
Clements, J. (2013). Letters to the home front : Positive thoughts and ideas for parents
bringing up children with developmental disabilities, particularly those with an autism
spectrum disorder. London: Jessica Kingsley Publishers
Henderson, G., & Bryan, W. V. (2011). Psychosocial aspects of disability. Springfield,
Ill: Charles C Thomas.
Hong, S., Kwon, K., & Jeon, H. (2014). Children's attitudes towards peers with
disabilities: Associations with personal and parental factors. Infant and Child
Development, 23(2), 170-193.
Paterson, L., McKenzie, K., & Lindsay, B. (2012). Stigma, social comparison and
self‐esteem in adults with an intellectual disability. Journal of Applied Research in
Intellectual Disabilities, 25(2), 166-176.

12. 12
Radojlovic, J., Ilic-Stosovic, D., Djonovic, N., & Simovic, T. (2015). Family
background and school achievement of children with motoric disorders. Online
Submission
S’lungile, K. T., Ntinda, K., & Hlanze, B. (2015). Lived experiences of parents’ of
children with disabilities in swaziland. Journal of Education and Training Studies,
3(4), 206-215.
UNESCO (1994). Τhe Salamanca statement and framework for action on special
needs education. Paris: UNESCO. Ημερομηνία ανάκτησης: 13 Μαρτίου 2016.
Διαδικτυακός τόπος: http://www.unesco.org/education/pdf/SALAMA_E.PDF
Wehmeyer, M. L., & Schalock, R. L. (2001). Self-determination and quality of life:
Implications for special education services and supports. Focus on Exceptional
Children, 33(8), 1-16.