1. Ақмола облысы Целиноград ауданы Софиевка ауылы
№ 21 орта мектебі.
Пән: Музыка
Мұғалім:Менеев Бирлик Сейтмаганбетович
2. Сабақ жоспары.
5 – сынып.
Күні:
Пәні: Музыка
Сабақтың тақырыбы:Киелі аспап – қобыз
Сабақтың мақсаты:Киелі аспап – қобызды таныстыру. Қобыздыңпайдаболу
тарихы. Қобыз атасы ұлы күйші, жыршы, ақын Қорқытатамен танысу. Сондай-
ақ, қобыз өнерін дамытқан басқа да күйшілерді таныстыру.
Сабақтың міндеті:Қазақтың ұлттық аспабы жайында мағлұмат беру. Қобыз
аспабының турлерімен таныстыру. Ежелден келе атқан ұлттық аспапқа
қызығушылықтарынарттыру.
Сабақтың түрі: Жаңа білімді меңгеру.
Сабақты ұйымдастырудыңәдіс – тәсілдері: Жаңа сабқты түсіндіру,
әңгімелеу, сергіту сәті: ән айту, сұрақ – жауап.
Сабақтың көрнекілігі: слайдтар, белсенді тақта, күйшілердің портреттері,
домбыра, баян.
Музыкалық материалдар:Қобыз аспабындаойналған күй тыңдау.
Ән үйрену: «Қазақтай ел қайда». Әні: Ж. Дәулет. Өлеңі: Н. Айтұлы.
Сабақтың барысы.
Ұйымдастырукезеңі:
Сәлемдесу. Оқушыларды түгендеу. Дыбыстықжаттығулар.
Үй тапсырмасын тексеру.
Тақырыбы: «Аспанмен тілдескен музыка құдіреті».
Сұрақтар:
1. Жер бетіндегі ең көне аспапты атаңдар?
2. Арфа тектес аспраптар калай пайда болды?
3. Арфа аспабыныңүнін қандай құдіретті күшке балаған?
4. Жетіген аспабы туралы қандай аңыз сақталған?
5. Қытайдың цинь аспабыныңәрбір ішегі нені білдіреді?
3. Ой қозғау: Қобыз аспабыныңсуретікөрсетіледі және сұрақтар қойылады:
1. Бұл қандай аспап?
2. Ол туралы не білесіңдер?
Жаңа сабақ.
Тақырыбымен, мақсаттарыменжәне міңдеттерімен таңыстыру.
Киелі аспап – қобыз. Мыңдаған ғасырлар бойы қобыз аспабынойнай алатын
нағыз иесі бақсылар болып саналған. Қарапайым адамдар қобыз аспабынұстауға
да сескенетін болған. Өйткені, бұл аспаптың күшіне сенген. Қобыз аспабы
арқылы бақсылар болашақты болжап, адамдардыңтағдырынайқындап, олар
ауырса аспаптың күшімен емдеген. Бақсылар қобыз арқылы аруақтармен
тілдескен деседі. Бақсылар қобыздыңүнімен жан – жануарлар мен құстардың
дыбысынсалған.
Қобыз – ысқышпен ойнатылатын ішекті музыкалық аспап. Мойыны имек
келетін бұл аспап сол қол саусақтары тырнақтарыныңсыртынішекке тигізу
арқылы ойналады. Аспаптың шанағы терімен қапталып, ысқыштары мен
ішктері жылқының қылынан жасалады. Бұл аспаптың құдіретін танытқан ұды
күйші Қорқытболатын.
ҚорқытVIIIғ. Сыр бойындабұрыңғы Жанкентқаласы маңында дүниеге
келген. Ол – түркі халықтарына ортақ ұлы ойшыл, жырау, қобызшы. Ол
қобызды тек бақсы – балгер мен кезбе диуаналардың қолында жүретін жәй
құрал емес, нағыз халықтың музыка аспабы ретінде таныта білді.
Қобыздың пайда болу тарихы мынадай. Қорқыт жасынан аспаптардыңбәрінде
керемет ойнайды екен. Алайда ол оған қанағаттанбай, адам мен жануарлардың
үнін, табиғаттағы құбылыстар мен дыбыстардыжеткізетін жаңа бір аспап
жасағысы келеді. Қарағай ағашын кесіп әкеліп, одан бір нәрсенің жобасын
жасайды. Бірақ ары қарай қалай, не істерін білмей қиналады. Бір күні шаршап
отырып, көзіілініп кетіп, түс көреді. Түсіне періште енеді. Ол балаға: «Қорқыт,
жасап жатқан қобызың6 жасар нар атаның жілігіндей екн. Енді оған нар түйенің
терісінен жасалған шанақ, ортекенің мүйізінен ойылғантиек, бесті айғырдың
құйрығынантартылған қыл ішек жетпей тұр. Осылар болса, аспабыңсайрағалы
тұр екен» деп кеңес береді – делінген. Осылай қобыз аспабы пайда болды
делінеді .
Қазіргі таңда ұлттық қобыз аспабының«қыл қобыз», «нар қобыз», «прима
қобыз», «шаңқобыз» сияқты түрлерібар.
Қорқыттың қобыз аспабыныңөнерін танытқан көптеген күйшілер де бар. Олар
Ықылас Дүкенұлы (1843 – 1916ж), Жаппас Қаламбаев (1909 – 1970ж), Даулет
Мықтыбаев (1904 – 1976ж).
Сергіту сәті: Дауыс баптауға арналған жаттығулар.
4. Жаңа ән үйрену: «Қазақтай ел қайда». Әні: Ж. Дәулет. Өлеңі: Н. Айтұлы.
Көңілі көлдей шалқыған,
Қазақтай ел қайда.
Даласы жусан аңқыған,
Өзіңдей жер қайда.
Киелім!
Таусылмас саған айтарым,
Ардақтап өтейін,
Бабадан қалған байтағым,
Садағаң кетейін,
Киелім!
Қайырмасы
Күлімдеп жатқан көлден,
Көкорайшалғын белден,
Құбыласоққан желден,
Айналайын!
Тілегін Тәңір берген,
Қасиет қонған Елден,
Елі үшін туған Ерден,
Айналайын!
Болмасаң өзің, айбарым,
Мұратқа жетер ме ем?!
Түспесінтөмен байрағың,
Төбеңекөтерген,
Киелім!
Ғасырлап күткен, армандап,
Теңдігім асқақ ән,
Ұлыңа Алла жар болғай,
Елімді бастаған,
Киелім!
Сабақты қорытындылаусұрақтары:
1. Қобыз аспабы қалай пайда болды?
2. Не себепті аспабынқасиетті де киелі санаған?
3. Қобыз аспабыныңқұрылысы қандай?
4. Қобыз аспабыныңқандайтүрлері бар?
Үйге тапсырма:
1. Киелі аспап – қобызды оқу.
2. Қобыз аспабыныңсуретін салу.
3. «Қазақтай ел қайда» әнін жаттау.
Бағалау.
