3. ๏ จอมทัพมาคธราษฎร์ ธ ยาตรพยุหกรี
ธาสู่วิสาลี นคร
๏ โดยทางอั นพระทวารเปิ ดนรนิกร
ฤๅรอจะต่อรอน อะไร
ถอดความได้ว่า
พระเจ้าอชาตศัตรู จอมทัพแห่งแคว้นนคร
ยกทัพสู่เมืองวิสาลี
เส้นทางประตูเมืองก็เปิ ดจึงไปรอรีบยกทัพเข้า
ไป

4. ๏ เบื้องนั้นท่านคุรุวัสสการทิชก็ไป
นาทัพชเนนทร์ไท มคธ
๏ เข้าปราบลิจฉวิขัตติย์รัฐชนบท
สู้เงื้อมพระหัตถ์หมด และโดย
ถอดความได้ว่า
ซึ่งมีวัสสการพราหมณ์ นาทัพจากมคธไป
ด้วย
เข้าปราบบรรดากษัตริย์ลิจฉวีได้ทั้งหมด

5. ๏ ไปพักต้องจะกะเกณฑ์นิกายพหลโรย
่
แรงเปลืองระดมโปรย ประยุทธ์
๏ ราบคาบเสร็จ ธ เสด็จลุราชคฤหอุต
ดมเขตบุเรศดุจ ณ เดิม
ถอดความได้ว่า
โดยไม่ต้องให้ทหารมีการต่อสู้ ให้ต้องเปลืองแรง
พระเจ้าอชาตศัตรูจึงสามารถยึดครองเมืองวิสาลี
ได้โดยง่าย เสร็จแล้วก็เสด็จกลับ ยังแคว้นมคธตามเดิ ม

6. ชิต บุรทัตได้ยกพุ ทธภาษิต แสดงคุณและโทษ
ความสามัคคี ดังนี้
๏ พุ ทธาทิบัณฑิต พิเคราะห์คิดพินิจปรา
รภสรรเสริญสา ธุสมัครภาพผล
๏ ว่าอาจจะอวยผา สุกภาวมาดล
ดีส่ ู ณ หมู่ตน บ นิราศนิรันดร
ถอดความได้ว่า
พุ ทธบัณฑิต ให้ความคิดวิเคราะห์สรรเสริญให้
เห็นภาพที่ดี ว่าจะอานวยสุขที่ดีต่อหมู่ตน เสื่อมคลาย
ไปตลอด

7. ๏ หมู่ใดผิสามัค คยพรรคสโมสร
ไปปราศนิราศรอน
่ คุณไร้ไฉนดล
๏ พร้อมเพรียงประเสริฐครัน เพราะฉะนั้นแหละบุคคล
ผูหวังเจริญตน
้ ธุระเกี่ยวกะหมู่เขา
ถอดความได้ว่า
คนหมู่ใดหากผิดสามัคคี ก็เหมือนไร้ซ่ึงคุณความ
ดี ความพร้อมเพรียงสามัคคีของคนในหมู่คณะ เป็ นสิ่งที่
ประเสริฐ์ เพราะฉะนั้นบุคคลที่หวังให้เกิดความเจริญสู่ตน
เมื่อมีกิจเกี่ยงข้องกับหมู่คน

8. ๏ พึงหมายสมัครเป็ น มุขเป็ นประธานเอา
ธูรทั่ว ณ ตัวเรา บ มิเห็น ณ ฝ่ ายเดียว
๏ ควรยกประโยชน์ยื่น นรอื่ นก็แลเหลียว
ดูบ้างและกลมเกลียว มิตรภาพผดุงครอง
ถอดความจะได้ว่า
ควรเลือกสมัครเป็ นหัวหน้า เราต้องเป็ นธุระและ
รับฟงความเห็นของทุกฝ่ าย ควรหยิบยื่นประโยชน์ให้ คน
ั
อื่ นบ้าง รู้คุณค่าของผูอื่นยกย่องชื่นชม รักใคร่กลม
้
่
เกลียว เพือมิตรภาพในการปกครองอยู่ร่วมกัน

9. ๏ ยั้งทิฐิมานหย่ อน ทมผ่อนผจงจอง
อารีมิมีหมอง มนเมื่อจะทาใด
๏ ลาภผลสกลบรร ลุก็ปนก็แบ่งไป
ั
ตามน้อยและมากใจ สุจริตนิยมธรรม์
ถอดความจะได้ว่า
ควรลดและยับยั้งทิฐิลง รู้จักการเอื้ ออารี มีลาภ
ผลก็แบ่งปนกัน ตามมากน้อยอย่างสุจริตยุติธรรม
ั

10. ๏ พึงมรรยาทยึด สุประพฤติสงวนพรรค์
รื้อริษยาอั น อุปเฉทไมตรี
๏ ดั่งนั้น ณ หมู่ใด ผิ บ ไร้สมัครมี
พร้อมเพรียงนิพทธ์ นี
ั รวิวาทระแวงกัน
ถอดความจะได้ว่า
ควรมีมารยาทที่ดีในการประพฤติปฏิ บัติตน ไม่
อิ จฉาริษยากัน ดังนั้น หากหมู่ใดมีความสามัคคี พร้อม
เพรียงไม่ทะเลาะวิวาทระแวงกัน

11. ๏ หวังเทอญมิต้องสง สยคงประสบพลัน
ซึ่ งสุขเกษมสันต์ หิตะกอบทวิการ
๏ ใครเล่าจะสามารถ มนอาจระรานหาญ
หักล้าง บ แหลกลาญ ก็เพราะพร้อมเพราะเพรียงกัน
ถอดความจะได้ว่า
จะประสบพบแต่ความสุขอย่างมิต้องสงสัย
เมื่อมีความสามัคคีพร้อมเพรียง ก็จะไม่มีใครมาทาลาย
เราให้แตกแยกกันได้

12. ๏ ปวยกล่าวอะไรฝู ง
่ นรสูงประเสริฐครัน
ฤๅสรรพสัตว์อัน เฉพาะมีชีวีครอง
๏ แม้มากผิกิ่งไม้ ผิวใครจะใคร่ลอง
มดกากระนั้นปอง พลหักก็เต็มทน
ถอดความจะได้ว่า
ไม่ว่าจะเป็ นคนหรือสรรพสัตว์ทกสิ่ง ถ้ามีความ
ุ
สามัคคีก็เป็ นสิ่งประเสริฐยิ่ง แม้ก่ิงไม้ หลายๆ กิ่งหาก
ใครอยากทดลองมัดรวมเข้าเป็ นกรรม ก็ย่อมหักยาก

13. ๏ เหล่าไหนผิไมตรี สละลี้ ณ หมู่ตน
กิจใดจะขวายขวน บ มิพร้อมมิเพรียงกัน
๏ อย่ าปรารถนาหวัง สุขทั้งเจริญอั น
มวลมาอุบัติบรร ลุไฉน บ ได้มี
ถอดความจะได้ว่า
หากหมู่ใดไม่มีความสามัคคีในหมู่คณะของ
ตน และกิจการอั นใดที่จะต้องขวนขวายทาก็มิพร้อม
เพรียงกัน ก็อย่าได้หวังเลยความสุขความเจริญจะ
เกิดขึ้นได้อย่างไร

14. ๏ ปวงทุกข์พบติสรร
ิั พภยันตรายกลี
แม้ปราศนิยมปรี ติประสงค์ก็คงสม
๏ ควรชนประชุมเช่น คณะเป็ นสมาคม
สามัคคิปรารม ภนิพทธราพึง
ั
ถอดความจะได้ว่า
ความทุกข์พบัติอันตรายและความชั่วร้ายทั้ง
ิ
ปวง ถึงแม้จะไม่ต้องการก็จะต้องได้รับเป็ นแน่แท้ ผูท่ีอยู่
้
รวมกันเป็ นหมู่คณะหรือสมาคม ควรคานึงถึงความ
สามัคคีอยู่เป็ นนิจ

15. ๏ ไปมีก็ให้มี
่ ผิวมีก็คานึง
เนื่องเพือภิยโยจึง
่ จะประสบสุขาลัยฯ
จบบริบรณ์ ฯ
ู
ถอดความจะได้ว่า
ถ้ายังไม่มก็ควรจะมีข้ ึน ถ้ามีอยู่แล้วก็ควร
ี
ให้เจริญรุ่งเรืองยิ่งขึ้นไปจึงจะถึงซึ่งความสุขความ
สบาย

16. ค ุณค่าด้านวรรณศิลป์
๑) การสรรคา เป็ นการเลือกใช้คาที่สื่อความคิดและ
อารมณ์ได้อย่างงดงาม ดังนี้
๑.๑) การเลือกใช้คาได้อย่างถ ูกต้องตาม
ความหมายที่ตองการ มีการใช้คาที่มีทประณีตเป็ นพิเศษ
้ ี่
เมื่อกล่าวถึงสิ่งศักดิสทธิ์ จะใช้คาศัพท์ภาษาบาลีสนสกฤต
์ ิ ั
ซึ่งถือว่าต้องแปลความทุกคา
๑.๒) การเลือกใช้คาศัพท์เหมาะแก่เนื้อเรืองและ
่
ฐานะของบ ุคคลในเรือง ่

17. ๑.๓) การเลือกใช้เลือกคาโดยคานึงถึงเสียง
กวีได้ดดแปลงฉันท์บางชนิดให้มีความหมายแตกต่าง
ั
จากเดิมทาให้มความไพเราะมากขึน สามัคคีคาฉันท์มีการใช้
ี ้
คาที่มีเสียงเสนาะ
(๑) การใช้คาที่ เล่นเสียงหนักเบา ในบทร้อยกรอง
ประเภทคาฉันท์กาหนดเสียงหนักเบา ไว้แน่นอนเป็ นแบบ
แผนที่ยึดถือกัน ถ้าอ่านเป็ นทานองเสนาะ ก็จะทาให้รสึกถึง
ู้
รสไพเราะของเนือความได้ ดังตัวอย่าง
้
๏ ดังนัน ณ หมูใด
่ ้ ่ ผิ บ ไร้สมัครมี
พร้อมเพรียงนิพทธ์นีั รวิวาทระแวงกัน

18. (๒) การเล่นเสียงสัมผัส ในฉันท์ของนายชิต บุรทัต
มีทงสัมผัสนอกสัมผัสในโดยเฉพาะสัมผัสสระและ
ั้
สัมผัสพยัญชนะแพรวพราว คล้ายกับความไพเราะ
ของกลอน เช่น
๏ ควรยกประโยชน์ยน นรอื่นก็แลเหลียว
ื่
ด ูบ้างและกลมเกลียว มิตรภาพผด ุงครอง
คาที่สมผัสในวรรค ได้แก่ (ประ)โยชน์-ยื่น, แล-
ั
เหลียว, กลม-เกลียว

19. (๓) การเล่นสัมผัสชุดคาและชุดเสียง เช่น
๏ พร้อมเพรียงประเสริฐครัน เพราะฉะนันแหละบุคคล
้
ผูหวังเจริญตน
้ ธุระเกียวกะหมูเ่ ขา
่
มีการเล่นเสียงสัมผัสชุดคา ได้แก่ พร้อม-เพรียง
(๔) มีการเล่นคา

20. ๒) การใช้โวหาร สามัคคีเภทคาฉันท์มีความไพเราะ
งดงามอันเกิดจากสารที่กวีใช้ศิลปะในการถ่ายทอด
ความหมายของเนือหา โดยการใช้สานวนโวหาร และการใช้
้
ภาพพจน์ เพื่อผูอ่านจินตนาการภาพชัดเจน เข้าใจและเกิด
้
อารมณ์คล้อยตาม ดังนี้
(๒.๑) บรรยายโวหาร ใช้คาให้เห็นภาพชัดเจนตามลาดับ
เหตุการณ์ รวดเร็ว ไม่เยิ่นเย้อ เข้าใจง่าย
(๒.๒) พรรณนาโวหาร เป็ นการสร้างมโนภาพให้ผอ่าน
ู้
เกิดภาพขึนในใจ หรือมองเห็นภาพบรรยากาศตามที่กวี
้
ต้องการ

21. (๒.๓) อุปมาโวหาร เป็ นการกล่าวเปรียบเทียบเพื่อให้
ผูอ่านเข้าใจและเห็นภาพชัดเจนยิ่งขึน
้ ้
๓) ลีลาการประพันธ์ สามัคคีเภทคาฉันท์ในตอน
ที่ตดมามีลลาการประพันธ์ที่เด่นชัด ดังนี้
ั ี
๓.๑) พิโรธวาทัง บทแสดงความโกรธเกลียวของพระ
เจ้าอชาตศัตรูที่แสร้งโกรธวัสสการพราหมณ์อย่างรุนแรง
ทาให้เกิดความสมจริง
๓.๒) สัลลาปังคสัย บทแสดงความโศกเศร้าเสียใจ
เมื่อวัสสการพราหมณ์ถกทาโทษ
ู