1. '' सं यासं या छायाछाया भव वतीभव वती दयादया '' --
चंतनचंतन …………
लेखकलेखक
पंदनेपंदने

3. 1
' सं या छाया भव वती दया ' - चंतन …… ा ता वक
माणसाला मरणाची नेहमी भीती वाटत असते. हे वाभा वकपण आहे. खरेतर ह भीती मरणाची असतेच पण
याहून जा त भीती असते क आपण लोळत पडणार का? आपल कोण सेवा करणार.? प नी आधी वारल असेल
तर ह चंता पराकोट ची असते. यामुळेच 'मरण' हा श द उ चारायला पण माणूस घाबरतो. वनोदाने बोलायचे तर
आयु यात दोन गो ट न क आहेत, या हणजे मरण आ ण कर. (Taxation)
आपले आयु य हणजे ज म आ ण मृ यू या मधील वास आहे. या दो ह गो ट आप या हातात नाह त.
Pascal(त ववे ता) हणतो क मृ यू न क आहे, फ त वेळ अ नि चत आहे. मग मृ यूब ल काळजी कर यात
काय अथ आहे?
कै . वनोबा भावेनी आप या 'भगवत गीता ' या पु तकात मृ यूब ल छान ववेचन के ले आहे. माणसाला शांतपणे
मरण ये यासाठ ४ देवतांची कृ पा आव यक आहे.
१) Fire / अ नी हणजे काम. माणसाने शेवटपयत कायम न रा हले पा हजे.
२) Moon / चं हणजे चांगले, माशील मन असले पा हजे.
३) Sun / सूय हणजे सतत नवीन शकणे. श णाचा / अनुभवाचा उपयोग लोकांसाठ करणे.
४) Space /अवकाश हणजे वासना मेल पा हजे. (Detached attitude)
या देवतांची मज संपादन कर यासाठ त ण वयातच अ यास सु करावा लागेल.
हा अ यास वाटतो ते हडा सोपा नाह . पूजा अचा, कम कांड एकवेळ नभावता येईल, पण माशील मन,
कायम नता, सेवेतील आनंद आ ण वासनेवर वजय संपादन करणे, खूप कठ ण.
मा या पर ने मी या वषयाचा अ यास त ण वयात के ला. कदा चत मा या बालपणातून मी हे शकलो असेन.
आजारपणांत लोळत न पडता वेदनार हत मृ यू आप या न शबात असेल क नाह हे आपण सांगू शकत नाह . पण
एखादा जीवघेणा आजार झाला तर उगाच उपचार क नयेत ह इ छा (LivingWill) आपण नातेवाईकांना सांगून
ठेवू शकतो.
वृ ापकाळ हा येका या आयु यातील कसोट चा कालखंड असतो. तो पूवसुकृ तानुसार येकाला भोगावाच
लागतो. कोणाचीह या ि थतीपासून सुटका नाह . दोन पढ तील वाढते अंतर, दुरावा, त ण पढ ची बदललेल
जीवन शैल , लहान जागा, आ थक प रि थती, वाढलेले आयु यमान, बदल न वीकार याची त ण आ ण आधी या
पढ ची वृ ती अ या अनेक कारणांनी वृ ा माची गरज नमाण झाल आहे.
वृ ा मात जावे क नाह आ ण कोण या वयात वृ ा मात जा याचा नणय यावा, या नांची उ तरे शोधणे वा
टते ते हडे सोपे नाह . यासाठ आ थक मान सक तयार करावी लागते. माणूस हातारपणासाठ आ थक नयोजन

4. 2
करतो, पण नवृतीनंतर या आयु याचे नयोजन कर यास टाळाटाळ करतो. असे मान सक नयोजन न करता
वृ ा मात जाणे, हणजे आगीतून फु फा यात पड यासारखे आहे.
वय कर मंडळीनी वत:चे वागणे तपासून ब घतले पा हजे. त ण पढ आप याला का टाळते हे समजून घेतले पा ह
जे. यातून आपण यो य तो धडा घेतला तर तुमचे स याचे वा त य इतरांसाठ सुखकारक करणे तुमचे हातात अ
सेल.
हातारपणी वाचन आ ण Technology(संगणक,mobile) ला म के ले पा हजे, हणजे दोन पढ तील दर कमी
हो यास मदत होईल.
आपले हातारपण त ण पढ बरोबर आनंदाने जावे असे वाटत असणा या जे ठ य तींसाठ हे पु तक ल हले
आहे.
या पु तकात अनेक गो ट ंचा उहापोह के ला आहे. या वषयावर ल हा शेवटचा श द आहे असे माझे अिजबात
हणणे नाह .
हातारपण सुस य करायचे असेल तर िजभेवर आ ण रागावर नयं ण हवे. रागावर कसे नयं ण राखता येईल
यासाठ काह ट स द या आहेत.
त ण पढ ला श त लाव याचे आ ण यांना बदल याचे आपले दवस संपले आहेत याची जाणीव राहावी हणून
एक गो ट सां गतल आहे.
त ण पढ बरोबर नातेसंबंध कसे professionally ठेवता येतील यासाठ मागदशन के ले आहे.
दोन माणसां यात तणाव का नमाण होतो हे समजले तर कती बरे होईल नाह ? Conflict ची कारण मीमांसा एका
करणात के ल आहे.
व डलांचा सहवास मला फार कमी वष मळाला. यां या मृ यू या छायेत मी मोठा झालो. यामुळे
लहानपणापासूनच हाता या माणसांब ल मला सहानभूती आहे. मी वतः आपले हातारपण कसे चांगले जाईल
याचा वचार त ण वयापासून करत आहे. अनेक वचारांचे तरंग आ ण कवडसे मनात उमटत असतात. यांना मी
श दात पकड याचा य न के ला आहे.
तुम या सूचनांची व अ भ ायाची मी वाट बघत आहे.
सुधीर वै य
Time Permitting, Follow me on .....
http://spandane.wordpress.com/
www.spandane.com
http://www.slideshare.net/spandane

5. हातारपण
हातारपण हा आप या आयु यातील अप रहाय ट पा आहे. हातारपणाची चंता याला वाटत नाह , असा माणूस
शोधावा लागेल. ह चंता खरेतर मरणा या भीतीपे ा आपण लोळत तर पडणार नाह ना, या गो ट ची
असते. मरेपयत आपण हंडते फरते असू ना? असो.
हातारपणी आप या मनाचा आ ण पाठ चा कणा ताठ राख यासाठ , त णपणापासून य न करा. फळ अ त पकले
क नरम होते, पण बी मा टणक असते. असेच काह से आप या बाबतीत झाले पा हजे.
हातारपण सुस य कर यासाठ काह ट स देत आहे.
१) जो पयत आपण शार रक आ ण मान सक टया स म आहात, तो पयत वेगळे राहा व वातं य उपभोगा.
२) पैसा अडका ‐ जागा आप या व प नी या नावावर ठेवा. ेमाखातर कं वा इतर कारणांनी वत:ची संप ती मुलगा ‐
मुल या नावावर क नका.
३) हातारपणी आपल मुले आपला सांभाळ करतील, या यां या बोल यावर
१०० % वसंबून राहू नका. त ण पढ चे अ म चटकन बदलतात, याचे भान ठेवा.
४) त ण मंडळींशी मै ीचे संबंध जोडा, जेणेक न तुम या कठ ण काळात मदत मळू शके ल.
५) तुलना टाळा. वावलंबी राहा. श यतो कोणाकडून अपे ा ठेवू नका हणजे अपे ाभंग होणार नाह .
६) मुलाबाळांनी मा गत या शवाय स ला देऊ नका. चांग या श दात यो य तोच स ला या.
७) आप या वयाची ढाल पुढे क न आपल काळजी घेतल जावी असे मान सक दबावतं वाप नका.
८) ऐकावे जनाचे पण करावे मनाचे, हे कायम ल ात ठेवा.
९) देवाकडे कोणीतीह मागणी क नका. मा गतलेले सगळे देव देत नाह याचा यय आजपयत या आयु यात
आलाच असेलच.
१०) कायरत राहा. छंद जोपासा. त बेतीची काळजी या. हलका यायाम करा. नय मतपणे फरायला जा.
खा या या वेळा सांभाळा. िजभेवर ताबा ठेवा हणजे शार रक आ ण मान सक आरो य चांगले राह ल.
सुधीर वै य / ०७‐१२‐२०१५

6. Behaviour Therapy for Senior Citizens.
A Why such Behaviour Therapy was developed?
1 ‘Relationship’ is born simultaneously with our birth. Relationship is a complex
phenomenon. Our entry in this world creates various relationships whether we like
them or not at a latter stage in our life.
2 If we wish to have cordial relationship with others, it is necessary to cultivate the
relationship on same footing.(i.e. equality complex) e.g. We must forget our
education, designation, status while dealing with spouse, children, parents, friends,
In-laws etc.
3 One should remember that we are all Guests in this world. We don’t know our last
moment in this world. Then why not try and develop cordial relationship with others.
4 As stated earlier that Relationship is a complex phenomena and any number of laid
down principles may still fail because after all each person is unique. Moreover
building cordial relationship you need similar thinking from opposite camp as well.
You need two hands for ‘Clapping’ but need only one hand for ‘Chutki.’
5 If your relationship gets clicked spontaneously, then nothing likes it. But there is no
guarantee that it would so happen. Hence you must try to establishment relationship
by adhering to various Tips listed below. Why not make an attempt to develop
relationship professionally instead of relying on your mood /ringing of bells in your
mind?
6 We don’t like every person around us but still for the sake formality we tolerate him
up to the point. You will agree that in office we wish our boss, colleagues etc. though
we may not like them. We do it under the tag ‘Job compromise’. If that is the case, why
not apply the same formality in dealing with kids.
7 These Tips have been prepared based on my experience as counsellor and
observations of people from childhood. It was my good fortune that I came across
many people who taught ‘How not to behave.’ I express my sincere thanks to them.
8 I am aware that few Tips have been deliberately repeated to drive the importance.
9 This Article has been dedicated to the fond memory of my Late Aai Smt. Shantabai
M. Vaidya (Born on 19-09-1919 & expired on 26-10-2004.)

7. 2
B Relationship Pattern:
1 We can develop better relationship with others if we understand their entry in our
life. A person may come into your life for a ‘reason, for a season or for a life.’ If this
focus is clear, we can decide our relationship pattern.
2 A person may enter your life for a ‘reason’ when you need him for your help. You
may call the person by any name or he may be a stranger or from your family. When
the necessary help is rendered, the relationship may get broken in spite of your good
behaviour. You should be ready for such eventuality. No point doing post mortem of
your behaviour and his behaviour.
3 Some people come into your life for a ‘season.’ You will learn from these persons
many things. These persons will share their experience, knowledge with you and try
to enrich your life. You will have unbelievable joy and happiness in their company.
But please remember that this association is only for a ‘season.’
4 Some people enter your life for ‘lifetime.’ You need to take special efforts for
building up such relationship. You may need to show more consistency, tolerance etc.
in nursing such relationship. Good relationships are like Trees. They demand
attention & care in the beginning but once they blossom, they provide you shade in
all situations of life.
5 So whenever you march towards establishing relationship, first decide whether this
person has entered your life ‘for a Reason, for a Season or for a Life.’
C Your Old Age experience would broadly depend upon following factors:
1 Whether you are financially independent?
2 Whether your spouse is alive?
3 Your relationship with spouse?
4 Whether you are self disciplined?
5 Existing relationship with son, daughter? (Please remember that your son is a son till
he gets married.)
6 Financial condition of your kids.
7 Whether you are staying in your own house or rented house?
8 Whether flat is fairly big enough? Or whether you have a separate room?
9 Whether your son and his family are staying with you? Or you are staying with your
son?
10 Whether you intend to spend your balance life in Old age homes?

8. 3
D In the light of above discussion, let us try and formulate the Tips for establishing &
improving relationship. Please excuse me for once again repeating the basic facts
before proceeding further.
1 Relationship is born simultaneously with our birth.
2 Our entry in this world creates various relationship whether we like them or
not at a latter stage in our life.
3 If we wish to have cordial relationship with others, it is necessary to cultivate the
Relationship on same footing. e.g. We must forget our education, designation, status,
while dealing with spouse, children, parents, friends etc.
4 Relationship is a complex phenomenon.
5 One should remember that we are all Guests in this world. We don’t know our last
moment/breath in this world then why not try and develop cordial relationship with
others.
E Recommended Reading from www.spandane.com Spandane Articles.
In fact all Spandane Articles will enrich your LIFE but you should at least read the
following Spandane Articles from www.spandane.com.
1 Article 53 – Communication Skills
2 Article 55 – Time Management
3 Article 61 – Anger Management
4 Article 70 – Conflict Management
5 Article 71 – ABJ / TTP Technique
6 Article 79 – Spandane The Art of Living
7 Article 83 – Change yourself, not the world
8 Article 84 – Anomalies of Human behaviour
9 Article 99 – Tips for establishing & improving relationships.
F Common Tips:
1 Let there be spaces in your relationship.
2 Give respect to get respect. Due respect has to be given without any expectations.
3 All fingers are not alike.
4 Each person inherits good and bad qualities.
5 Your behaviour with any one should be the replica of your expectation of their
behaviour with you.

9. 4
6 Respect individuality.
7 Always remember that our opinions change from time to time.
8 We all need each other.
9 No body is perfect.
10 When you are angry, criticize the behaviour, not the person.
11 Human being is a social ‘ANIMAL.’
G We must first understand the main reasons for conflict:
1 Unmet needs and wants. (Unmet wants could be physical, mental etc.)
2 Values: Our values drive our behaviour. Our values may differ about time, work,
health, relationship, spending habits etc.
3 Perceptions: There are always three sides to any matter/ problem.
4 Knowledge: The information or knowledge given or not given may cause conflict.
5 Assumptions: We make assumptions on what we know. Conflict may take place when
assumptions are not checked for accuracy or are not updated periodically.
6 Expectations: Conflict may occur when we do not know each other’s expectations.
Expectations should be made known in clear terms to each other. Sooner the better.
7 Growing up differently: Each generation views life and work differently.
8 Willingness and ability to deal with conflicts.
9 Three personalities are hidden in every individual, namely Parent, Adult and Child.
These personalities keep changing from time to time and from situation to situation.
When two persons happen to be in similar personalities say Adult while dealing, then
the chances of conflict are remote.
H Replica:
Please remember that young generation’s behaviour with you will be the replica of
your behaviour with them during their childhood. Remember your attitude,
behaviour with them in their childhood. Review the following points to answer the
dilemma and then make expectations from them in your old age.
Children:
1 The relationship with children gives immense joy at least when they are small.
2 Parenthood is the ‘testing phase of married life.’
3 Parents do not leave any stone unturned to give best to their children.
4 However our acts and deeds should be motive less and should arise from our

10. 5
duty & responsibility.
5 We should not look at the relationship as an investment for our old age.
6 You should always encourage your children to express their feelings.
7 Establish clear limits on their behaviour.
8 You should act as a Role Model for improving their behaviour.
9 Praise should be used to promote good behaviour.
10 You should respect your child’s choices, unless they endanger safety or health.
11 Criticize incorrect/ bad behaviour or action, not the child.
12 Set clear and consistent rules. Parents should agree on rules.
13 Goals set should be within reach of your child.
14 Make it a habit to spend some time every day with your children.
15 Pay undivided attention when your children talk to you.
16 Encourage your child to always do their best, and emphasize that what is
Important is efforts, not the success.
I Financial Tips:
1.0 What precautions should be taken in respect of Investment?
i Investment should be made in joint name.
ii Investment should be payable to either or survivor or former / survivor.
iii Nomination facility should be availed of.
iv Proper record of investment held should be kept.
v Your spouse should be aware of all your investment matter.
vi Excessive faith should not be kept on relatives, friends.
vii Necessary secrecy should be kept. The investment matters should not be discussed
with strangers.
viii Do not give power of attorney to your kids.
ix Do not request your kids to withdraw money through your ATM Card. Do not
divulge your password.
x Make will. Do not part with your wealth and loose M power.
xi If your financial condition is not good, then think of Reverse Mortgage.
xii Look after your investment portfolio independently or with the help of financial
consultant.
2.0 Which factors should be considered while making Financial Investment?
i Safety of Investment should be the prime consideration. Investment should not be

11. 6
lost.
ii Liquidity: Investment should be easily available in case of need.
iii Returns: Investment should not remain idle but should also earn reasonable income.
iv Spread: Investment should be made in different forms to minimize risk.
v Purpose: Investment should be made according to purpose.
3.0 Security should meet the following criteria: (MASTDAY)
i M Marketability.
ii A Easy to ascertain its title, value, quantity and quality.
iii S Stability of value.
iv T Transferability of title.
v D Durability – not perishable.
vi A Absence of contingent liability. i.e. You may not have to spend more money on
the security to make it marketable or even to maintain it.
vii Y Yield. The security should provide some on-going income.
J Tips: (Not necessarily in the order of importance). In fact all Tips are important.
You may have to make some variation according to the situation.
1 You must learn minimum cooking so that you can take care of yourself.
2 Always update your telephone diary with addresses, telephone numbers etc. of
friends, well wishers, relatives, doctors etc.
3 Make an attempt to avoid conflict. (Refer Para G)
4 Prepare a due date diary of Birthdays, Marriage anniversaries, Death anniversaries
etc. of near relatives, friends, well wishers along with contact numbers, mobile
numbers, email IDs etc.
5 Identify weak/sensitive points of your son, daughter-in-law. Relationship gets
developed very fast when you pamper the person on his weak / sensitive points.
6 GOD has given two Eyes, two Ears but only one Mouth. Obviously I am suggesting
that one should talk less in old age.
7 Make all out efforts to create Goodwill.
8 Keep Optimum Transparency in your dealings and speech.
9 Develop ability to say ‘No’. But ‘No’ approach should be resorted as a last resort.
Don’t allow any one to take undue advantage of you including your wife.
10 You should have sense of proportion in every respect. You should always know what

12. 7
is the call of the hour/day?
11 Have you studied ‘Gobels Principle? Any false information hammered repeatedly is
believed. Do not follow this. Use the principle to tell the ‘Truth’ because many people
find it difficult to digest even the Truth in one go and Truth needs to be hammered.
12 Are you aware of the story of ‘Monkey and her kids’ told and proved by ‘Birbal’ to
‘Badshah’? Do not go out of the way to provide service even to your wife, son and
daughter-in-law.
13 Respect the person irrespective of age to get respect.
14 Do not lie or tell half truth. Don’t lie on behalf of wife, son etc. Do not justify wife,
son if they are wrong.
15 Share anything good. Say a good book, good article in a magazine/ newspaper, tasty
food, good entertainment programme etc.
16 Spend some time specifically with son, daughter-in-law, grand son etc.
17 Don’t argue. You will only land up hurting feelings. You must agree to disagree.
18 Be polite in your talk. Avoid Gossip and loose talk.
19 Every one is right in his own way but please remember that your right should not be
at the cost of some body’s right. (not even your wife, son etc)
20 Any problem in Life should be accepted first, then if possible justify and finally
you may blame your fate or some body.
21 Any thing is possible in ‘Theory’. But it is also necessary to look into the ‘Technical’
feasibility and finally ‘Practical’ possibility.
22 Do not compare People, Luck, Wealth etc.
23 Do not be jealous.
24 Do Time Management. Spend time judiciously keeping in mind your retirement goals
such as reading, exercise, morning-evening walk, music, playing with grandsons,
meditation etc.
25 Do not compare your wife, son, daughter-in-law with similar acquaintances. No body
is perfect.
26 You should master the Art of deriving 100 % satisfaction in 50 % inputs.
27 Think positively in case your wife, son desire to change / modify some routine in
your house. First analyze the reasons for new pattern of routine, keep open mind,
discuss frankly and then change the routine by mutual discussion.
28 You should manage your ‘Financial Matters’. You may inform wife, son etc. about it
but refrain from seeking their advice unless they are professionally qualified to give

13. 8
advice.
29 Assist your wife, son in looking after her Financial matters such payment of LIC, PPF
etc. You will automatically get their financial information.
30 You should be able to identify ‘Primary’ (i.e. direct) and ‘Collateral’ (i.e. indirect)
responsibility in relation with your family.
31 Do not go out of the way to impress son, wife, and daughter-in-law.
32 Relationship is like a rubber band. You must know the limit up to which the same
should be strained. After all we need each other. Dispute should not be carried too far.
There should be an escape route to reconcile.
33 Do not give advice unless called for.
34 Do not seek advice for name sake unless you really need one.
35 Appreciation should be genuine.
36 Create support group.
37 Make your expectations clear to your family members on various issues.
38 Do not assume or take for granted any family members.
39 Do your own work. You would get the necessary light exercise in the process. Your
mind would become strong as your dependence on others is reduced. Generally
expectations lead to frustration.
40 Do some household work according to your ability, liking.
41 Do not try to discipline grand sons, grand daughters.
42 Reduce TV viewing to save your eyes. Your mental agony will greatly reduce if you
stop watching TV serials.
43 Join Nana –Nani / Dada-Dadi Park.
44 Make it a point to give gift according to your financial condition on birthdays,
wedding anniversary etc.
45 Avoid attending functions of any kind. You will be saved of travel tensions,
consuming heavy food etc.
46 Develop detached attitude.
47 Please remember that young generation’s behaviour with you will be replica of your
behaviour with them during their childhood. (Refer Para H above)
48 Cultivate the habit of writing diary, your experiences in Life etc.
49 Do not resort to chit chatting for just time pass. Find out whether the other person is
really free and it is equally important to talk. If you don’t follow this strictly, then
people will start avoiding you.

14. 9
50 If flat is small, try and give maximum privacy to next generation. You may go out for
a evening walk
51 You should tell family member present in the house when you leave house (or home)
and also inform by what time you would come and where you are going. (Unless you
going to office). Your family members can not complain afterwards. Others will learn
this message and would also start this practice. Trifle matter of dispute would get
avoided.
52 Whenever you do shopping, make it a point to purchase something for other family
members. They will be very happy because of your remembrance. Your cost of
shopping for them would be your investment in Goodwill.
53 In case you have gone on a week end trip. Then make it a point to inform about safe
reaching to your son, daughter-in-law. (Kids always worry about Old aged parents.)
Do telephone once or twice a day; enquire about their lunch, sleep, health etc.
K How to avoid Family Stress:
1 Jagi sarva sukhi asa kon ahe vichari mana tuchi shodhoni pahe….Ramdas Swami.
(There is no body in this world who is happy in all respects)
2 Every one carries/ faces stress. Nature of stress varies from person to person. It is born
with your birth & continues till your death. Every happiness & luxury has element of
inbuilt stress. Today this subject has acquired great importance. World has changed
over the years. New inventions have resulted in saving of human energy and time.
Now the question is whether the man and his sentiments have changed?
The answer is No. Man’s basic nature is of happiness and every one makes all out
efforts to seek happiness but the problem is that he does not know as to where he will
get happiness.
3 Most people find it difficult to define stress, yet they experience it often. Stress can be
defined as an excessive demand on physical and mental energy, often leading to
anger, anxiety, distress, fear, irritability and frustration.
In the light of this background, I intend to give few Tips to avoid Family Stress.
4 You must acquire skill to stay at home as a Guest.
5 Please remember that Every person has an Ego.
6 Please remember that Every person has Individuality.
7 Do your own work.
8 Help other family members.

15. 10
9 Cultivate Apathy.
10 Give respect to get Respect.
11 Forget your office designation at home.
12 Forget your educational achievements at home while dealing with family members.
Old Age Stress:
13 Seek the blessing of: Fire (Agni), Sun, Moon, Space.
14 Do not keep high expectations from others.
15 Develop hobbies and plan old age.
L Health Tips:
1 Consider balance life as bonus.
2 Visit the doctor for any physical complaints. Do not hide any physical problem. Other
wise family members will blame you in case of emergency.
3 Take your medicines regularly. Keep the necessary stock of medicines.
4 Follow diet restrictions prescribed by the doctor.
5 Get up early. Go for a morning / evening walk.
6 Do light exercise.
M Disclaimer:
1 I do not claim that this Article is full proof but I am confident that the careful reading
can certainly assist you as a Torch in exploring unknown jungle of new relationship.
2 Relationship is a complex phenomena and any number of laid down principles may
still fail because after all each person is unique.
3 Why not make an attempt to develop relationship professionally instead of relying on
your mood /ringing of bells in your mind?
4 Best of Luck. I request the readers to share their experiences to make this Article as
elaborative as possible. Do share your observations on the subject with me on
spandane2008@gmail.com.
Thursday, June 16, 2016

16. Tips for Establishing & Improving Relationship
Preface
We can develop better relationship with others if we understand their entry in our life.
A person may come into your life for a ‘reason, for a season or for a life.’ If this focus is clear,
we can decide our relationship pattern.
A person may enter your life for a ‘reason’ when you need him for your help. You may call the
person by any name or he may be a stranger or from your family. When the necessary help is
rendered, the relationship may get broken in spite of your good behaviour. You should be
ready for such eventuality. No point doing post mortem of your behaviour and his behaviour.
Some people come into your life for a ‘season.’ You will learn from these persons many things.
These persons will share their experience, knowledge with you and try to enrich your life.
You will have unbelievable joy and happiness in their company. But please remember that this
association is only for a ‘season.’
Some people enter your life for lifetime. You need to take special efforts for building up such
relationship. You may need to show more consistency, tolerance etc. in nursing such
relationship. Good relationships are like Trees. They demand attention & care in the beginning
but once they blossom, they provide you shade in all situations of life.
So whenever you march towards establishing relationship, first decide whether this person
has entered your life ‘for a reason, for a season or for a life.’
In the light of above discussion, let us try and formulate the Tips for establishing & improving
relationship.
i) Relationship is born simultaneously with our birth.
ii) Our entry in this world creates various relationship whether we like them or
not at a latter stage in our life.
iii) If we wish to have cordial relationship with others, it is necessary to cultivate the
Relationship on same footing. e.g. We must forget our education, designation,
status, while dealing with spouse, children, parents, friends etc.

17. 2
iv) Relationship is a complex phenomenon.
v) One should remember that we are all Guests in this world. We don’t know our last
moment/breath in this world then why not try and develop cordial relationship
with others.
Various Relationships with...
Children
Spouse
Older Parents
Friends
Colleagues
Common Tips
i) Let there be spaces in your relationship.
ii) Give respect to get respect.
iii) All fingers are not alike.
iv) Each person inherits good and bad qualities.
v) Your behavior with any one should be the replica of your expectation of their
behavior with you.
vi) Respect individuality.
vii) Always remember that our opinions change from time to time.
viii) We all need each other.
ix) No body is perfect.
x) When you are angry, criticize the behavior, not the person.
xi) Human being is a social ‘ANIMAL.’
Children
i) The relationship with children gives immense joy at least when they are small.
ii) Parenthood is the ‘testing phase of married life.’
iii) Parents do not leave any stone unturned to give best to their children.
iv) However our acts and deeds should be motive less and should arise from our
duty & responsibility.
v) We should not look at the relationship as an investment for our old age.

18. 3
Tips-Children
i) You should always encourage your children to express their feelings.
ii) Establish clear limits on their behavior.
iii) You should act as a Role Model for improving their behavior.
iv) Praise should be used to promote good behavior.
v) You should respect your child’s choices, unless they endanger safety or health.
vi) Criticize incorrect/ bad behavior or action, not the child.
vii) Set clear and consistent rules. Parents should agree on rules.
viii) Goals set should be within reach of your child.
ix) Make it a habit to spend some time every day with your children.
x) Pay undivided attention when your children talk to you.
xi) Encourage your child to always do their best, and emphasize that what is
Important is efforts, not the success.
Spouse
i) Marriage is the most difficult decision which most of the persons take relying
solely on ‘fate.’
ii) Decision is tougher for the lady.
iii) Marriage is like a ‘Ladoo’. Whosoever eats also repents as much as who
doesn’t eat.
Tips-Spouse
i) Let there be spaces in your relationship.
ii) When you are angry, criticize the behavior, not the person.
iii) Feel free to discuss you problem.
iv) Spend time with each other.
v) Expectations from spouse should be realistic.
vi) Never take each other for granted.
vii) Good points of the spouse should be remembered.
viii) Think of the two as a TEAM.

19. 4
Older Parents
i) Our relationship with parents varies as we grow.
ii) We all carry high opinion about our parents when we are small.
iii) We soon dislike our parents as more restrictions are placed on us as we grow old.
iv) When we get married and become parents, we start realizing the challenges faced
by our parents and real meaning of their behavior those days gets unfolded.
v) When we grow old, our original childhood belief gets confirmed that our parents
are really great.
Tips-Older Parents
i) You should stand by your parents in periods of transition such as retirement,
death, illness etc.
ii) Share your feelings with your parents.
iii) Be sensitive & understanding towards your parents and their needs.
iv) Express & show your gratitude for all that they have done for you.
v) Make them feel that they are special and they matter to you.
vi) Forgive your parents for their shortcomings.
vii) If your parents are living with you then spend some time with them every day.
viii) Even if they are not staying with you, make it a point to visit them regularly, talk
on telephone etc.
ix) If you disagree with them on current issue then make them aware politely of same.
Friends
i) Every person should have friends of various levels to fill the gap in his life.
ii) Many times we face such situations which can not be discussed with parents,
spouse, colleagues etc. as each one of them have some stake in you and hence you
may be deprived from getting correct advice. Friendship shows the road ahead in
such situations.
Tips-Friends
i) Let there be spaces in your friendship.
ii) Lose the fight not the friend.
iii) Accept your friend’s flaws.

20. 5
iv) Keep in touch even if you are far away. Distance shouldn’t keep real friends apart.
v) Be loyal and committed.
vi) Never reveal your friend’s secrets to a third person.
vii) It is not necessary to reveal each and every detail of your life to your friend.
viii) Learn to forgive.
Colleagues
i) As we spend our major part of Life in the office, it imperative that we should have
healthy relationship with our colleagues.
ii) When colleagues get along and like each other, going to work can become the great
pleasure.
Tips-Colleagues
i) Feelings play pivotal role in giving insight about people and their behavior.
ii) It is necessary that you should trust others in the environment as much as you trust
your self.
iii) Good point in a colleague should be acknowledged even if you don’t like him.
iv) One should be emotionally honest with oneself. Every day make it a practice to
write for 5 minutes as to how you feel about your self and the surrounding world.
v) You should not shirk from your actions and emotions.
vi) Pay attention to the feedback from your colleagues and client’s from their non-
verbal signals.
vii) Give respect to gain respect.
viii) Your behavior with colleagues should be the replica of your expectation of
behavior from others.
Few Words from Compiler….
i) Relationship is a complex phenomenon and any laid down principles may still fail
because after all each person is unique and for building cordial relationship you
need similar thinking from opposite camp.
ii) You need two hands for ‘Clapping’ but need only one hand for ‘Chutki.’
iii) Why not make an attempt?
iv) Best of Luck!!!!!
Thursday, June 16, 2016

21. 1
' सं या छाया भव वती दया ' - चंतन ……
आज ०१-१०-२०१४ जे ट नाग रक दवस आहे. या न मत हा लेख. स या जे ट नाग रकांचे लोकसं येतील माण
८.२ % आहे.
माणसाला मरणाची नेहमी भीती वाटत असते. हे वाभा वकपण आहे. खरेतर ह भीती मरणाची असतेच पण
याहून जा त भीती असते क आपण लोळत पडणार का? आपल कोण सेवा करणार.? प नी आधी वारल असेल
तर ह चंता पराकोट ची असते. यामुळेच 'मरण' हा श द उ चारायला पण माणूस घाबरतो. वनोदाने बोलायचे तर
आयु यात दोन गो ट न क आहेत, या हणजे मरण आ ण कर. (Taxation)
आपले आयु य हणजे ज म आ ण मृ यू या मधील वास आहे. या दो ह गो ट आप या हातात नाह त.
Pascal (त ववे ता) हणतो क मृ यू न क आहे, फ त वेळ अ नि चत आहे. मग मृ यूब ल काळजी कर यात
काय अथ आहे?
कै . वनोबा भावेनी आप या 'भगवत गीता ' या पु तकात मृ यूब ल छान ववेचन के ले आहे. माणसाला शांतपणे
मरण ये यासाठ ४ देवतांची कृ पा आव यक आहे.
१) Fire / अ नी हणजे काम. माणसाने शेवटपयत कायम न रा हले पा हजे.
२) Moon / चं हणजे चांगले, माशील मन असले पा हजे.
३) Sun / सूय हणजे सतत नवीन शकणे. श णाचा / अनुभवाचा उपयोग लोकांसाठ करणे.
४) Space /अवकाश हणजे वासना मेल पा हजे. (detached attitude )
या देवतांची मज संपादन कर यासाठ त ण वयातच अ यास सु करावा लागेल.
हा अ यास वाटतो ते हडा सोपा नाह . पूजा अचा, कम कांड एकवेळ नभावता येईल, पण माशील मन,
कायम नता, सेवेतील आनंद आ ण वासनेवर वजय संपादन करणे, खूप कठ ण.
मा या पर ने मी या वषयाचा अ यास त ण वयात के ला. कदा चत मा या बालपणातून मी हे शकलो
असेन. खूप पूव च मी या वषयावर ल लेख मा या संके त थळावर upload के ला आहे.
आजारपणांत लोळत न पडता वेदनार हत मृ यू आप या न शबात असेल क नाह हे आपण सांगू शकत
नाह . पण एखादा जीवघेणा आजार झाला तर उगाच उपचार क नयेत ह इ छा (Living Will )
आपण नातेवाईकांना सांगून ठेवू शकतो.
वृ ापकाळ हा येका या आयु यातील कसोट चा कालखंड असतो. तो पूवसुकृ तानुसार येकाला
भोगावाच लागतो. कोणाचीह या ि थतीपासून सुटका नाह . दोन पढ तील वाढते अंतर - दुरावा, त ण
पढ ची बदललेल जीवन शैल , लहान जागा, आ थक प रि थती, वाढलेले आयु यमान, बदल न
वीकार याची त ण आ ण आधी या पढ ची वृ ती अ या अनेक कारणांनी वृ ा माची गरज नमाण
झाल आहे.

22. 2
वृ ा मात जावे क नाह आ ण कोण या वयात वृ ा मात जा याचा नणय यावा, या नांची उ तरे शोधणे
वाटते ते हडे सोपे नाह . यासाठ आ थक - मान सक तयार करावी लागते. माणूस हातारपणासाठ आ थक
नयोजन करतो, पण नवृतीनंतर या आयु याचे नयोजन कर यास टाळाटाळ करतो. असे मान सक नयोजन न
करता वृ ा मात जाणे, हणजे आगीतून फु फा यात पड यासारखे आहे.
वय कर मंडळीनी वत:चे वागणे तपासून ब घतले पा हजे. त ण पढ आप याला का टाळते हे समजून घेतले
पा हजे. यातून आपण यो य तो धडा घेतला तर तुमचे स याचे वा त य इतरांसाठ सुखकारक करणे तुमचे
हातात असेल.
हातारपणी वाचन आ ण Technology (संगणक, mobile ) ला म के ले पा हजे हणजे दोन पढ तील दर कमी
हो यास मदत होईल.
-------------------------------------------------------------------------------------------
वाचकांनी आपल मनोभू मका सुधार यासाठ खाल ल पु तके न क वाचावी. या पु तकांचे पर ण मा या
लॉग वर उपल ध आहे.
आनंदा म / बाबा भांड /साके त काशन / Rs १००/- प हल आवृ ती २०१० / पृ ठ सं या १२७
माणूस आ ण नसगा या अतूट ना याची आ ण माणसा या पयावरणाची ह गो ट आहे.
आनंददायी जीवनसं या / मीरा भ / अनुवाद - सुलभा कु लकण / काशक - रघुनाथ कु लकण / ०३-११-२०१० /
Rs ७५/- पृ ठे ८८
------------------------------------------------------------------------------------------
वृ ापकाळ - मरण या वषयावर मा या मनात अनेकवेळा तरंग उमटत असतात. वेळोवेळी हे वचार मी श दब
करत असतो. वचारांची पंदने आ ण कवडसे देत आहे. ते न क तु हाला पटतील. मनाची कवडे उघडी ठेवून
यावर वचार करा व आप या वतणूक शैल त आव यक ते बदल करा. खडतर आयु याने मला हे स ांत शकवले
आ ण मी जे अं गकारले.
आपण सव जण लहानपणापासून व ने बघतो. काह वेळा आप या पालकांची व ने आप यावर लादल जातात.
यो य मागदशन मळाले व आप यात व न पूण करायची मता असेल तर काह व ने य ात उतरतात. काह
उरतात. पूण न झालेल व ने उराशी बाळगून आप या आयु याची वाटचाल सु च असते. पण आयु या या
उ तराधात ह व ने पूण हो याची श यता दुरावते. मग काह वेळा ह व ने पुढ ल पढ कडे दल जातात. आ ण
हे रहाट गाडगे चालू राहते.
अपूण व ने मला PC मधील न वापरले या utility programme सारखी वाटतात. आपण हणून
download तर के लेल असतात पण आप याला खरेच या utility ची गरज आहे का हा वचार न करता. मग
कधीतर या न वापरले या Utility तील Virus आप याला ास देतो. अपूण व नांचे पण असेच होते. ह अपूण
व ने हातारपणी आपले मन अ व थ करत राहतात. कोणीतीह गो ट यो य वेळी, यो य माणात, यो य

23. 3
कारणासाठ मळाल तर मजा असते. हातारपणी ह व न पूण कर याची िज आ ण वेळ नघून गेलेल असते.
हणून आप या मनातील व ने वेळोवेळी तपासून ब घतल पा हजेत आ ण आप या मनातून कोणीह खंत न
बाळगता delete के ल पा हजेत. तरच आपले आयु य व शेवटचा दवस गोड होईल.
-----------------------------
आप या आयु यात वाद ववादाचे संग बरेच वेळा येतात. काह वेळेला वाद ववाद करताना मुळ वषय बाजूला
पडतो आ ण या वाद ववादाला वेगळेच वळण लागते. भांडण वैयि तक पातळीवर उतरते. आपला इगो दुखावला
जातो. अ या वेळी एक गो ट सग यांनी ल ात ठेवल पा हजे क आरोप यारोप न करता, शांतपणे चचा के ल
पा हजे. कारण आरोप यारोपाचा उ ेश कोण बरोबर हे ठरव याचा असतो. यात कोणाचाच फायदा नाह . चचा
के यानंतर नेमके काय बरोबर हे कळू शकते. बघा वचार क न.
"Argument is bad but Discussion is good,
Because Argument is to find out WHO is right.. &
Discussion is to find out WHAT is right.."
---------------------------------------------
काह संगात उलटा - दुस या बाजूने वचार क न न सुटू शकतात.
उल या बाजूने वचार सु के ला तर कदा चत समोर या माणसाची बाजूपण समजून यायला मदत होते.....
------------------------------------------
नवरा-बायकोचे ेम हे ओंजळीत धरले या पा यासारखे असते. खूप ेम - खूप ेम हणून ओंजळ बंद करायला
गेलात, तर space न मळा यामुळे वैवा हक जीवनात न नमाण होतात. वेळेवर वावलंबी हा.
--------------------------------------
There are three stages of Marriage namely
MAD for each other /
MADE for each other /
MAD because of each other.
-----------------------------------
मरणावर सु ा ेम करावे …कारण मरण हणजे पु हा ज म .…………
--------------------------------
वैयि तक नांची उ तरे वेळेवर मळाल नाह त तर ते न वस न जायचे असतात हणजे मनाला ास होत
नाह . उ तर वेळेवर मळ यात जी मजा आहे, ती मजा उ तर ओरबाडून घे यात नाह .
आप या समोर ल सम ये या बाजूला दुस या माणसा या मो या सम येची रेषा आखल क आपल सम या ह
सम याच नसून देवाने आप याला पर ा दे यासाठ संधी दल आहे असा भास होतो.

24. 4
दुस याला गृह त धर याची सवय अनेक लोकांना असते, कारण यांना मी आ ण माझे यात जा त रस असतो.
इतर सव लोक हे के वळ आप याला सेवा दे यासाठ आहेत असा यांचा ह असतो. मी गृह त धरतो हणजे माझे
तुम यावर खूप ेम आहे असा युि तवादह के ला जातो. जे हा आप याला दुस याकडून गृह त धरले जाते, ते हा
आपण नेमके कसे वागतो ? असा वचार के ला पा हजे. असे झाले तर प रि थतीत न क सुधारणा होईल.
दुस या या चुका सांगताना, आपणह चुका करतो का? हे तपासले तर बरे होईल. आपण जे हा एक बोट दुस याकडे
दाख वतो ते हा तीन बोटे आपणाकडे असतात, याचे भान ठेवणे आव यक आहे.
चूक कबूल करायला धैय लागते. चूक कबूल करताना आप या मनाला या वेदना होतात, तीच आपल कालांतराने
श ती बनते आ ण आपण नवीन चुक कर यापासून परावृ त होतो.
नाते आ ण पैसा दो ह ह आपाप या जागी यो यच. पण ना यात पैसा आला कवा पैशात नाते लुडबुड करायला
लागले क न नमाण होतो.
मन जे हा अ व थ असेल ते हा मनाचे मन हा आ ण मनाची समजूत काढा हणजे सव गो ट सो या होतात.
अंधारह सुंदर असतो. खूप काह माणसाला शकवतो. पण आपण मा अंधाराला घाबरतो. कधीतर शांतपणे
अंधारात बसून बघा आ ण अनुभव या.
मोह टाळ याचा अ यास हा लहानपणापासून करायचा असतो. या वासात प हले गु हे आपले पालक असतात .
ते भा य नाह लाभले तर हा वास आपण जसे मोठे होतो, जगाचा अनुभव येतो यानुसार करावा लागतो. हा मोह
िजंकता आला नाह तर याचा वास आस, यास आ ण ह यास या धोकादायक वळणाव न सु होतो आ ण मग
गो ट हाताबाहेर जातात. मोह टाळणे श य आहे provided you form the habit of loving what you get in
life as you may not get what you want in life.
संवाद करायला माणूस २ वषाचा असताना शकतो. पण काय बोलावे, कसे बोलावे, काय बोलू नये वगैरे शकायला
कधी कधी एक ज म सु ा अपुरा पडतो.
मन मा न काह ह क नये. जे करायचे ते मनापासून आ ण मनाचा कौल जाणून. जे आप या मनाला पटते तेच
करावे, पण यामुळे दुस याला ास होणार नाह याची काळजी घेणे आव यक आहे .
चांग या शार रक आरो यासाठ आ ण मना या शांती साठ िजभेवर नयं ण हवे.
एकटेपणा हा काह वेळा माणसाचा भोग असतो . कधी तो प रि थतीने लादला जातो. तर काह वेळा मनु या या
वभावामुळे तो एकटा पडतो. एकटेपणा काह वेळा थो या काळापुरता असतो तर काह वेळा अ धक काळासाठ .
मनाशी संवाद साधून या एकटेपणातून माग काढता येतो.
त णपणी आरो याची काळजी न घेता माणूस पैशा या मागे लागतो आ ण हातारपणी तेच पैसे आरो य
मळ व यासाठ डॉ टरला देतो.

25. 5
क येक वेळा प रि थती माणसाला मा सक या वावलंबी बनवते. पण कोणीह हे क शकतो. याची सुरवात
लहान लहान सुखे नाका न करता येते. मनाची श ती आपोआप वाढते. वत:ची कामे श यतो वत: करणे हा
दुसरा उपाय. जे हा तु ह फार कमी गो ट ंसाठ दुस यांवर अवलंबून राहता, ते हा तुमची बर च tension
साहिजकपणे कमी होतात.
आपण जे हडे दुस यावर अवलंबून राहतो ( ेमाचा बुरखा पांघ न) ते हडे आपण वत:चे नुकसान करत असतो. मी
मा या संपकात येणाया लोकांना ' मान सक या ' वावलंबी' हो यास वृत करतो. मी वत: कोणा यात गुंतत
नाह आ ण कोणाला मा यात गुंतू देत नाह .
आयु य हणजे ऊन आ ण साव यांचा खेळ आहे.
सुखी हो याचा एक माग हणजे आपले कोणावाचून अडता कामा नये.
वधमावर - कामावर ेम आ ण या यासाठ - याचे काम करतो यावर ेम असेल तर कोण याच कामाचे ओझे
वाटत नाह . गीता आप याला ह च शकवण देते
वधम (काम) पाळणे हे आपले थम कत य असते.
जो मोह िजंकतो याचे आयु य न क च सुखात जाते.
सुख दु:ख हे ग णतापे ा मोठे कोडे आहे.
दुस याला सांभाळून घे यासाठ वत:चा इगो आकारात असणे गरजेचे आहे.
जे हा न ता ह तुमची कमजोर आहे, असा चुक चा प व ा समोर या कडून घेतला जातो आ ण तु ह ग पा बसता,
ते हा न ता हा दोष ठरतो असे मला वाटते.
ना यांचे ग णत सोड वणे हे बरेच वेळा अवघड असते
चांगुलपणा बरोबर unpredictable पणा जपला, तर गो ट थो या सो या होतात .
आपले आयु य हणजे असं य घटनांची साखळी असते. काह घटना अनपे त असतात, काह घटना घडणार हे
मा हत असते, पण याची वेळ मा हत नसते, काह घटनांची वेळ मा हत असते. येक घटने या वेळी बरेच वेळा
आपण ' त या ' (Reaction ) देत असतो . याऐवजी आपण Response दे याचा य न के ला पा हजे, हणजे
आयु यातील बर च tensions कमी हो यास मदत होते. अथात या साठ या घटनेवर आधी वचार करावा लागतो.
उजेडात असणार सोबत ह नेमक कती खर आ ण कती खोट हा न उरतोच. अंधारात सोबत नसते पण आपले
मन आप याला कधीच सोडून जात नाह .

26. 6
मा या मते, कोणी वचार यानंतरच आपले मत यावे . अ यावेळी आपण जर ' ेय कर मत ' (समोर यासाठ
ेय कर - पण याला ऐकायला कदा चत आवडणार नाह ) देणार असो तर फारसा न पडत नाह . पण लोकांना '
य मत' आवडते . येकाला मत वातं य आहे, पण जे हा Your Right is at the cost of My Right ' अशी
प रि थती येते ते हा संघष अटळ असतो.
ज म आप या हातात नसतो, पण कसे जगावे हे मा आपण न क ठरवू शकतो.
नाती तुटायला कोणते कारण लागतेच असे नाह .
मनाचे समाधान हे सवात मह वाचे.
मा या मते चांगले वागणे आ ण वाईट वागणे हे समोरचा माणूस कसा आहे हे बघूनच ठरवावे लागते. जा त
चांगुलपणा हा तुमची कमजोर असे समजले जाते. आपण वाईट वागू शकतो हा आभास समोर याला मनात असणे
आव यक असत.
समोर यासाठ ेय कर वागणे आ ण समोर यासाठ य वागणे याची सीमा रेषा ठरवावी लागतेच.
आपण काय बोलतो हे आप याला कळणे जा त मह वाचे असते . इतरांचा वचार क नये.
जर आप या वागणुक चा ास दुसयाना होत नसेल, तर आप या मना माणे वागायला हरकत नाह . लोगोका काम
है कहेना !!!
आपले अि त वच या जगात शाश ्वत नाह , तेथे शाश ्वत आधार मळणे दुरापा तच आहे.
Generally there are fights between two rights rather than right & wrong. The only precaution
one has to take is that your Right should not be at the cost of my RIGHT. With this basic
understanding, the dispute can always be resolved.
It is also necessary to understand as to why conflict takes place between the persons.
येक सुखात एक दु:ख असते आ ण येक दु:खात एक सुख. बघा वचार क न.
इथे शा वत असे काह च नाह ....!! हे िजत या लवकर मनात जेल तो तुम या भा याचा दवस असे समजावे.
सुखाचा र ता याच दशेला जातो.
एखा या गो ट बाबत सगळ अगद जमून आलंय असं कधी होतंच नाह .....काह तर राहूनच जात, नकळत......!!
कदा चत यामुळेच आप या जग याला संजीवनी मळत असेल.
वेदनेचे फळ सुख, मन:शांती देणारे आ ण काळजी मट वणारे असेल तर माणूस अशी वेदना सहज वीकारतो
आ ण भोगायला तयार होतो.

27. 7
य न आ ण यश यांची या या मुळे भेट होते कवा होत नाह , ते नशीब.
आयु यात मान सक शांती हवी असेल तर नाह ऐकायची आ ण नाह हण याची सवय के ल पा हजे .
आयु यात सुखी हायचे असेल तर, मी काय क शकतो, मी काय करणार, कती - कु ठपयत तडजोड करणार,
वत:ला काय नको, मी काय करणार नाह , हे न क हवे.
बरेच वेळा दयाचा आवाज (आतला आवाज- मनाचा कौल ) ऐकणे फाय याचे ठरते.
सम येवर उपाय शोधत असाल तर थम या सम येचा मनापासून वीकार करा. या णी तु ह सम येचा
वीकार कराल, या णी या सम येचा तुम या मनावर ल ताण कमी झालेला आढळेल. यानंतर सम या
सोड व यासाठ तु ह यश वी य न क शकाल.
काह वेळा हर यात सु ा मजा असते. सतत िजंक याचा सवयीने कालांतराने मनावर ताण येतो. यामुळे काह वेळा
झालेल हार कवा मनासारखे न मळालेले यश सु ा enjoy करा. जे हा तु ह िजंकत होतात ते हा कोणीतर हरत
होतेच कवा नंबर २ वर होते. !!!!!!! बघा वचार क न. !!!!!!
अहंकार हा माणसाचा मोठा श ू आहे. अ भमान आ ण अहंकार यातील सीमारेषा खूप धुसर आहे. माणसाला
अहंकार वाटू लागला क समोरची य ती, प रि थती आ ण व तू यांचे आकलन कर याची श ती धुसर होते.
नणय चुकतात, पण तो पयत वेळ नघून गेलेल असते.
या सग याची सुरवात मळालेले यश न पचवता आ यामुळे होते. थम या यशाचा अ भमान वाटू लागतो.
कालांतराने अ भमानाची जागा अहंकार घेतो. यामुळे यश पचवायला शका हणजे अहंकाराचा नच नमाण
होणार नाह .
बदल हा आप या जीवनाचा अ वभा य भाग आहे. शार रक बालपण सवाचेच संपते. पण मनातील बालपण आ ण
नरागसता हरवणार नाह ह काळजी येकाने घेणे आव यक आहे.
आपले आयु य हणजे ज मापासून - मृ यू पयत येणा या अनेक णांचे एक जाळे असते. हे ण आनंदाचे, सुखाचे,
दुःखाचे, समाधानाचे, यशाचे, अपयशाचे, इ छापूत चे, अपे ापूत चे, सम येचे, काळजीचे, हुरहुर चे, ेमाचे, रागाचे,
अहंकाराचे, वेदनेचे …. ……असतात . ( ह याद कतीह लांबू शके ल…………………… )
काह घटना अनपे त असतात, काह घटना घडणार हे मा हत असते, पण वेळ मा हत नसते. आपण या णाना -
घटनांना कसे सामोरे जातो या गो ट वर आप या आयु याचा डोलारा उभारलेला असतो येक घटने या वेळी
बरेच वेळा आपण ' त या ' ( Reaction ) देत असतो. याऐवजी आपण Response दे याचा य न के ला
पा हजे, हणजे आयु यातील बर च tensions कमी हो यास मदत होते.
आप या आयु यात सम या येतात आ ण जातात. सम या क या आ ण कोठू न येतील हे काह वेळेला मा हत

28. 8
असते. काह वेळेला अमुक गो ट मुळे सम या येणार नाह असा आपला ठाम व वास असतो आ ण आपण गाफ ल
राहतो. पण सम या बरोबर याच मागाने येते आ ण आपण अवाक होतो.
यामुळे जर का तु ह भ व यात येऊ शकणा या सम येचा मुकाबला कसा करायचा याची पूव तयार करत असाल,
तर सम या नमाण करणा या सव श यतांचा वचार क न युह रचना करा. ….
आयु य कसे जगायचे हे समजून घेतो तो खरा सुखी.
माणसाने जीवनात कतीह उंची गाठल पैशाने असो, स ीने असो,कतृ वाने असो .... पण जर आचरणात सु ा
साधेपणा, न पणा ठेवला तर या उंचीचा मान समाजात न क च अ धक वाढतो.
दसणे आ ण असणे यातील नेमका फरक जे हा माणसाला कळेल तो सु दन.
मन व छ ठेवले तर समाजातील अनेक सम या आपोआप सुटतील.
घर लहान असले तर मोठे मन ह उणीव भ न काढू शकते.
आयु य हणजे सुख आ ण दु:खाचे कापड आहे . आपले कापड थोडे मळकट रंगाचे आहे इतके च. जे मळाले आहे
यावर ेम करणे हणजेच सुखी जीवन .
आयु यात येकाला सम या असतात. काह सम या सांगता येतात तर काह सांगता येत नाह त.
कमी श ण - ग रबी हा काह गु हा नाह . ज म आप या हातात नसतो पण जगणे न क च आप या हातात असते
मरण या श दाला माणूस घाबरतो. मा या मते मरणासारखी सुंदर गो ट नाह . मरण हे आयु यातील अं तम स य
आहे. असो.
मरणाने अनेक सम या सुट यास मदत होते / कवा या सम या सुटतात. परंतु काह वेळा अनेक सम या
ता पुर या ज म घेतात.
संवेदनशीलता माणसाबरोबर ज म घेते आ ण या याच बरोबर नाह शी होते असे मला वाटते.
आपले आयु य हणजे पानावर या पा या या थबासारखे आहे.
येक माणसाने येक णी (सुखा या, दु:खा या, वेदने या वेळी ) जर पुढ ल ४ श द ल ात ठेवले, तर या
माणसाचे पाय आपोआपच आयु यभर ज मनीवर राहतील, जेणेक न माणूस हणून ज म मळाला असला तर
याचे माणूसपण स होईल. ते जादूचे श द आहेत " This too will pass." ( हे ह दवस जातील )
म ानो, बघा वचार क न आ ण या श दांचा उपयोग करायला लागा. या श दांमुळे माणसाला कधीह
कोण याह णी अ त आनंद , अ त दु:ख, अ त वेदना होणार नाह त.

29. 9
भूतकाळ, वतमानात जग यासाठ ेरणा देईलच याची खा ी नाह , यासाठ वतमान काळातील येयच लागते,
असे माझे मत आहे.
मनातील अव थता वाणीत - बोल यात उतरते आ ण पुढे य कृ तीत परावत त होते. यामुळे हाच तो ण -
ह च ती वेळ असते वत:ला सावर याची.
मन:शांती मळवायची असेल तर आयु यात जे मळाले आहे, यावर ेम करा. कारण आप याला जे हवे असेल ते
मळेल याची खा ी नसते.
या माणसाकडे सव सुखसोई - गो ट आहेत याला समाज सुखी आ ण ीमंत मानतो, पण खरेतर याला सुखी
हो यासाठ कोण याह गो ट ची गरज पडत नाह तो खरा सुखी आ ण ीमंत, असे मला वाटते.
Common sense is most uncommon.
चेह या मागील चेहरा ह ओळख जर तुम या वतनातून लोकांना दसल तर यांचे तुम या चेह याकडे ल च जाणार
नाह . तुमचा चेहरा कदा चत ते कालांतराने वसरतील, पण तुमचा खरा चेहरा मा यां या मनात कायमचा कोरला
जाईल .
को या या जा या माणेच आप या आयु यातह मोहाचे अ य जाळे असते. क टक जे हा को या या जा यात
अडकतो ते हा यातून सुटणे खूप कठ ण असते. माणसाची सु ा याहून वेगळी अव था नसते. मोहावर वजय
मळवा. मनाचा संयम आ ण न ह वाढवा.
आयु यात अनेक वेळा वनाकारण नकारा मक वचार येतात. नकारा मक वचार हे पावसासारखे असतात. आधी
शंतोडे पडतात, मग भूर भूर चालू होते आ ण मग कोसळायला सुरवात होते. पाऊस सु झाला क आपण कसे
चटकन छ ी उघडतो, तसेच जे हा नकारा मक वचार मनात येऊ लागले क यांना झडकारा, मनाचा गाभारा
सकारा मक वचारांनी भरा आ ण बघा - अनुभवा जादू.
माणसाने वत:चा वचार ज र करावा. पण याच बरोबर ने आपला वचार करणा या माणसा या मनाचा वचार
के ला, तर आप या आयु यात सुखाची बरसात होऊ शकते.
असे हटले जाते क कळते पण वळत नाह . ' कळणे ' हे बौ क पातळीवर घडते.
' वळणे ' हे मा शार रक पातळीवर घडावे लागते. आता भारतातील मतदार कळते पण वळत नाह या ि थतीतून
बाहेर पडले आहेत असे वाटते.
कु टुंब यव थेचा पाया हा कु टुंबातील य ती या उपयु ततेवर ठरतो असे माझे मत आहे.
जो पयत जे ट पालक दुस या पढ ला उपयु त असतो (आ थक, नातवंडांची - घराची जबाबदार - घरातील कामे
वगैरे ) तो पयत याची कं मत ठेवल जाते. याने कामे करायची पण यो य स ले सु ा यायचे नाह त हे अपे त
असते. नातवंडां या - सुने या त ार कराय या नाह त. नातवाला श त लाव या या भानगडीत पडायचे नाह .
थोड यात त ड बंद ठेवायचे.

30. 10
नकारा मक वचार हे काह अपवाद वगळता नकारा मक नसून ठरवलेल गो ट कशी यो य र तीने (सकारा मक)
सा य होईल याची पूवतयार असते. आयु याचा वास हा नकारा मक (वजा च ह ) ते सकारा मक (अ धक च ह )
हा जा त सहजपणे होतो. जे हा फ त सकारा मक ट कोन ठेवला जातो ते हा वाटेतील खाच - खळगे नजरेतून
सुट याची श यता असते. वजा च हाचे (-) अ धक च ह (+) करणे खूप सोपे असते. पण + च हातून - च हा
पयतचा वास हा वेदनामय असतो. बघा वचार क न.
आयु यात अनेक घटना घडतात. येक घटनेचे नर नरा या मापदंडा माणे व लेषण करता येतेच असे नाह ,
असे माझे मत आ ण अनुभव आहे.
हा वषय बराच गहन आहे तसाच य ती सापे आहे. आपले हातारपण सुखाचे जावे असे वाटत असेल तर त ण
वयापासून तयार के ल पा हजे. यामुळे हा लेख जे ठ नाग रकांनी तसेच त ण मंडळीनी वाचला पा हजे.
वर दले या लेखात अनेक बाबींचा उहापोह के ला आहे. परंतु जाता जाता परत एकदा मु य गो ट अधोरे खत
करतो.
१) जो पयत आपण शार रक आ ण मान सक टया स म आहात, तो पयत वेगळे राहा व वातं य उपभोगा.
२) पैसा अडका - जागा आप या व प नी या नावावर ठेवा. ेमाखातर कं वा इतर कारणांनी वत:ची संप ती मुलगा
- मुल या नावावर क नका.
३) हातारपणी आपल मुले आपला सांभाळ करतील, या यां या बोल यावर १०० % वसंबून राहू नका. त ण
पढ चे अ म चटकन बदलतात, याचे भान ठेवा.
४) त ण मंडळींशी मै ीचे संबंध जोडा, जेणेक न तुम या कठ ण काळात मदत मळू शके ल.
५) तुलना टाळा. वावलंबी राहा. श यतो कोणाकडून अपे ा ठेवू नका हणजे अपे ाभंग होणार नाह .
६) मुलाबाळांनी मा गत या शवाय स ला देऊ नका. चांग या श दात यो य तोच स ला या.
७) आप या वयाची ढाल पुढे क न आपल काळजी घेतल जावी असे मान सक दबावतं वाप नका.
८) ऐकावे जनाचे पण करावे मनाचे, हे कायम ल ात ठेवा.
९) देवाकडे कोणीतीह मागणी क नका. मा गतलेले सगळे देव देत नाह याचा यय आजपयत या आयु यात
आलाच असेलच.
१०) कायरत राहा. छंद जोपासा. त बेतीची काळजी या. हलका यायाम करा. नय मतपणे फरायला जा.
खा या या वेळा सांभाळा. िजभेवर ताबा ठेवा हणजे शार रक आ ण मान सक आरो य चांगले राह ल.
या य ती सापे वषयाचा आवाका ए हडा मोठा आहे क कतीह ल हले तर कमीच आहे. तु हाला काह नवीन
मु े सुचले तर मला कळवायला वस नका.
तुम या वृ ापकाळासाठ मा या शुभे छा.
सुधीर वै य
०१-१०-२०१४

31. saMGaYaa-cao vyavasqaapna (Conflict Management)
ima~aMnaao Aaja maI tumhalaa saMGaYaa-cyaa vyavasqaapnaa ba_la saaMgaNaar Aaho.
saMGaYa- ha Aaplyaa jaIvanaacaa ek AivaBaajya Baaga Aaho. saMGaYa- nakao Asao jarI vaaTt Asalao trI Aaplyaalaa Aaplyaa
[cCocyaa iva$Qd saMGaYaa-caa saamanaa kravaa laagatao. kahI maaNasao ¸ raYT/o saMGaYa-ip`ya Asatat tao Baaga vaogaLa va %yaacaI JaL
maa~ [traMnaa saaosaavaI laagato.
saMGaYaa-mauLo tNaava vaaZtao ¸ kaya-Sa@tIcaa ¹hasa haotao ¸ _YTI nakara%mak haoNyaacaa Qaaoka Asatao. saMGaYaa-caI vyaa#yaa krNao
kzINa Aaho. saMGaYa- mhNajao daona pdaMmaQaIla ¸ daona takdIMmaQaIla kutrAaoZ Asao ZaobaL maanaanao mhNata yao[-la.
p`%yaokjaNa saMGaYaa-caI vaaTca phat Asatao karNa saMGaYaa-iSavaaya jagaNaoca Sa@yaca nasato.
baroca saMGaYa- sau$ Jaalyaavar lagaoca %yaacaa maukabalaa Ê saamanaa kolaa jaat naahI. ‘ qaaMbaa va baGaU yaa ’ Asaa p`ya%na Asatao.
%yaamauLoca saMGaYa- vaaZU laagatao. saMGaYa- ekda eka mayaa-dobaahor maaoza Jaalaa kI tao Aaplao sva$p savaa-samaaor ]GaDo krtao.
maga maaNaUsa daona gaaoYTI krtao. ek tr saMGaYa- TaLayacaa p`ya%na krtao ikMvaa saMGaYa- svaIka$na %yaacaa maukabalaa krtao.
saMGaYa- kSaamauLo Jaalaa Æ prt saMGaYa- haoNaar naahI ASaa irtInao tao saaoDvalaa Aaho ka Æ saMGaYaa-cyaa kaLat AapNa ksao
vaagalaao Æ saMGaYa- saaoDvaNyaasaazI AapNa kaya kolaM Æ ho ]paya baraobar haoto ka Æ
saMGaYaa-var maat krayacaI Asaola tr p`qama saMGaYa- Aaho hI vastuisqatI maanya kravaI laagaola va %yaanaMtr saMGaYaa-caI jaM~I kravaI
laagaola. kaoNaabaraobar saMGaYa- Aaho ¸ saMGaYaa-cao sva$p ¸ daoGaaMcao vaagaNao À _YTIkaona va %yaacao inarakrNa ksao Jaalao Æ
kahI saMGaYa-ip`ya maaNasao saaoDlaI tr saMGaYa- kaoNaalaaca nakao Asatao. prMtu saMGaYaa-iSavaaya Aaplaa [laajahI nasatao ¸ karNa
TaLI daona hataMnaI vaajato. prMtu saMGaYaa-caI karNa imamaaMsaa daonhI baajaUnao JaalaI tr maa~ saMGaYa- sauTayalaa va prt %yaaca
mau_avar saMGaYa- ]dBavaayalaa AaLa basaola. AapNa Aata saMGaYaa-McaI karNao SaaoQaUyaa.
1. ApUNa- garjaa ho saMGaYaa-cao p`mauK karNa Aaho. maaNasaalaa Anna ¸ vas~, ¸ inavaara yaaMcaI p`aqaimak garja Asato.
pNa %yaacabaraobar %yaalaa kolaolyaa kamaacaI pavatI¸ stutI pNa hvaI Asato. %yaalaa p`oma hvao Asato. maanaisak
AaQaaracaI garja Asato. jaovha ASaa garjaa pUNa- na Jaalaolyaa maaNasaabaraobar Aaplyaalaa vaagaayacaI vaoL yaoto tovha
xaullak karNaava$na saMGaYaa-caI vaoL Aaplyaavar laadlaI jaato. kQaI kamaacyaa taNaamauLo inad`anaaSa haotao.
ASaI vya@tI %yaamauLo icaDKaor banato.

32. 2
jar ka p`%yaokanao Aaplyaa AMt-manaat DaokavaUna baiGatlao va Aaplyaa ApUNa- garjaaMcaI jaM~I banaivalaI va %yaa pUNa-
krNyaasaazI samaaorcyaacao sahkaya- maaigatlao tr barocasao saMGaYa- TLU SaktIla. samaaorcyaa vya@tIlaa tumacaI ApUNa- garja
kLolaca Asao naahI ikMvaa kLUnasauwa tao na kLlyaasaarKo daKivaNyaacaI Sa@yata Asato. %yaamauLo tumhI kahI
maaigatlao naahI tr tumhalaa imaLNaar naahI. (Crying baby gets milk)
2. jaIvana isawaMt : (Values)
jar p`%yaokalaa dusa–yaa cyaa jaIvana isawaMtaba_la maahItI Asaola tr barocasao saMGaYa- TLU SaktIla. p`%yaokacaI
jaIvanamaUlyao vaogaLI Asatat. lahanapNaI savaa-Mnaa ekaca p`karcao caaMgalao iSaxaNa SaaLa va palak Vayacaa p`ya%na
krtat. pNa maaozo Jaalyaavar Aaplyaa saaoyaInausaar hI maUlyao badlalaI jaatat. %yaacaa vaogaLa Aqa- AapNa purskRt
krtao. vaoL ¸ pOsaa ¸ kama ¸ tbbaot ¸ prspr saMbaMQa ¸ rajakarNa ASaa iktItrI gaaoYTI saaMgata yaotIla kI
jyaacyaabaVla p`%yaokacaI mato vaogaLI AsatIla.
%yaamauLoca Aaplao vaagaNao ¸ baaolaNao ho Aaplyaa AMt-manaat dDlaolyaa jaIvana isawaMMtacao p`itibaMba Asato. lahanapNaI
AapNa vaiDlaQaa–yaaMcyaa vaagaNaukIva$na maUlyao zrivatao. puZo iSaxaNaanao ¸ saMgatInao ¸ AnauBavaanao %yaacaa ksa zrtao va tI
AapNa jaast p`Krtonao Amalaat AaNatao ikMvaa ivasarayacaa p`ya%na krtao.
AaplaI jaIvanamaUlyao Aaplyaalaa vaoLovar zrivata AalaI paihjaot. tsaoca vaoLp`saMgaI spYTpNao dusa–yaalaa saaMgatahI
AalaI paihjaot.
3. _YTIkaona : ( Perception )
maaNausa p`%yaok gaaoYTIkDo vaogaLyaa _YTIkaonaatUna baGatao %yaamauLo saMGaYaa-cao p`saMga ]dBavatat.
kayaa-layaat kama krtanaa jar kamaacao mah%va ¸ Aga`Ëma vagaOro gaaoYTI sTaflaa kLlyaa naahIt tr kama vaoLot pUNa-
haoNaar naahI. %yaamauLo vyavasqaapkanaoca eKaVa kamaaba_la kaya _YTIkaona AsaNao garjaocao Aaho ho ivaYad k$na
saaMigatlao paihjao.
4. &ana va maaihtI ( Knowledge & information )
jar daonhI baajaUlaa saarKoca &ana va maaihtI Asaola tr saMGaYa- inamaa-Na haoNaar naahI. prMtu p`%yaxa vyavaharat ho GaDt
naahI. daoGaaMkDo saMPaUNa- &ana va maaihtI AsaNao hI Sa@yata kzINaca Asato. AnauBava Asaa yaotao kI maahItI
hotUpuva-k lapivalaI jaato.

33. 3
maaihtI AsaNao ikMvaa nasaNao yaacaI vaga-vaarI KalaIla p`maaNao krta yao[-la.
» dusa–yaalaa maaiht Aaho pNa tumhalaa maaiht naahI.
» tumhalaa maaiht Aaho pNa tumhI dusa–yaa pasauna dDvalaI Aaho.
» sava- saaQaarNa maaihtI jaI p`%yaokalaa Aaho. ASaavaoLI saMGaYaa-cao p`saMga ivarLaca Asatat.
» savaa-MpasaUna lapivalaolaI maaihtI. jyaa gaaoYTIsaazI icaMta krNyaat Aqa- nasatao. tumhI qaaMbaa va baGaa.
(Wait & Watch) Asaaca maaga- Anausa$ Sakta.
5. ga`a*ya gaaoYTI ( Assumptions )
baroca vaoLa AapNa Aaplyaa maaihtIcyaa AaQaaro kahI gaaoYTI ga`a*ya Qartao va itqaoca saMGaYaa-caI izNagaI pDto.
ga`a*ya gaaoYTI mhNajao Aaplyaa AnauBavaava$na AapNa kaZlaolao inaYk-Ya. drvaoLolaa to baraobarca AsatIla ASaI Sa@yata
Aaplyaalaa vaaTt AsalaI trI Asao GaDt naahI.
6. Apoxaa ( Expectations )
Apoxaa zovaNao ha manauYyasvaBaavaca Aaho. AapNa svat:kDUna tsaoca [traMkDUna satt Apoxaa zovatao. jaovha jaovha
ApoxaaBaMga haotao tovha AapNa du:KI haotao. prMtu AapNa mau#ya mau_a ivasartao ik jaovha AapNa navaIna naato saMbaMQa
jaaoDtao tovha Aaplyaa Apoxaa spYTpNao samaaorcyaalaa saaMgat naahI.
samaaorcyaa maaNasaacyaasauwa Aaplyaa kDUna Apoxaa AsatIla ha mau_a baroca vaoLa AapNa saao[-skrpNao ivasartao.
ApoxaaMcao kaLanausaar zraivak vaoLanaMtr maUlyamaapna krNyaacaI pNa garja Asato. AapNa jar ka prspraMnaa Aaplyaa
Apoxaa saaMigatlyaa ¸ %yaavar cacaa- kolaI tr p`%yaokalaa Aaplao vaagaNao sauQaa$na dusa–yaacyaa ApoxaapUit-cao samaaQaana
imaLivaNao Sa@ya hao[-la.
kayaa-layaat jar ka savaa-MnaI KajagaIt dusa–yaa kma-caa–yaaMkDUnacyaa Apoxaa ilahlyaa va naMtr savaa-Mcyaa cacaa- sa~amaQyao
%yaavar ivacaar ivanaImaya Jaalaa tr kayaa-layaatIla vaatavarNa KUpca KoLI maoLIcao rahUna kamao t%prtonao hao} SaktIla.
p`amau#yaanao ek gaaoYT laxaat zovalaI paihjao kI Aaplyaa Apoxaa Avaastva Asata kamaa nayaot . tsaoca jar dusa–yaanao
hIca Apoxaa AapNaahUna kolaI tr AapNa tI purI k$ SakU ka Æ ha ivacaarhI mah%vaacaa Aaho.
7. baalapNa : ³lahanaacao maaozo haoNao´
AapNa sava-jaNa vaogavaogaLyaa vaatavarNaat ¸ kaOTuMibak pirisqatIt ¸ Aaiqa-k pirisqatIt ¸ jaatI ¸ Qamaa-cyaa baMQanaat ¸
badla%yaa saamaaijak maulyaaMcyaa kaLat lahanaacao maaozo haotao.

34. 4
ho vaogaLopNa AapNa jar ka samajaUna Gaotlao naahI tr prsprat duravaa inamaa-Na haotao ¸ tsaoca pu$YaacaI va s~IcaI
maanaisakta yaat hI frk Asataoo. s~IcaI ASaI [cCa Asato ik Aaplyaalaa kovaL ek s~I mhNaUna samaaorcyaanao maana
na dota ek vya@tI mhNaUna maana Vavaa.
8. saMGaYaa-caa saamanaa krNyaacaI [cCa va Sa@tI :
saMGaYaa-caa saamanaa ksaa kravaa yaacao iSaxaNa AapNa kaoNa%yaaca @laasamaQyao ¸ SaaLot Gaot naahI. ho iSaxaNa Aaplyaalaa
p`%yaxa vyavaharat imaLto. pNa Aaplyaalaa DaoLsapNao to iSakavao laagato. baalapNaat jar ka saMGaYaa-caa saamanaa
kravaa laagalaa Asaola tr maaNasaacaI ]maod iTkUna rahNao kzINa Asato. baroca vaoLa saMGaYa- svaIkarlaa jaatao va *yaa
var kahI taoDgaa Asaola hoca maaNaUsa ivasartao. prMtu maaJyaa mato p`%yaokanao saMGaYaa-caa saamanaa krayalaa iSakNao
AavaSyak Asato.
saMGaYaa-cyaa karNaaMcaa AByaasa kolyaanaMtr¸ ima~aMnaao Aata AapNa saMGaYa-saaoDvaNyaasaazI kaya vyaUhrcanaa krNao AavaSyak
Asato yaacaa ivacaar k$ yaa.
p`qama saMGaYa- saaoDvaayalaa purk baabaI va ADsar Asalaolyaa gaaoYTI yaaMcaI jaM~I kolaI paihjao va %yaaMcao Aga`Ëma zrivalao
paihjaot. %yaanaMtr saMGaYaa-var daonhI baajaUMnaI hllaabaaola kolao paihjao. prspraMtIla samaana baabaI lagaoca Amalaat
AaNalyaa paihjaot tr Asamaana baabaI kSaa samaana krta yaotIla yaacaI kalabaw yaaojanaa AaKlaI paihjao.
p`%yaokanao ek pqya paLlao paihjao ik saMGaYa- saaoDvaayacaa Asaola tr eka patLIvar yao}na cacaa- kolaI paihjao.
garja Baasalyaasa eKaVa maQyasqaacaI madt Gaota yao[-la. pNa ek pqya paLNao AavaSyak Aaho ik prspraMvar
vyai@tgat Saaibdk hllaa¸ ApSabd ¸Apmaana krNao *yaa gaaoYTI TaLlyaa paihjaot.tsaoca saMGaYaa-caa ]llaoK
dusa–yaaMkDo k$na ¸ cacaa- k$na %yaaba_la vaavaDyaa ]zNaar naahIt yaacaI pNa dxata GyaavaI laagaola.
ima~aMnaao saMGaYaa-caI evaZI pustkI cacaa- kolyaanaMtr AapNa p`%yaxa vyavaharat idsaNaa–yaa saMGaYaa-cao ivaElaoYaNa krayacaa
p`ya%na k$yaa.
p`saMga –1 : eka pdvaIQar maulaIcao lagna zrto. %yaa maulaIlaa puZo iSakayacaI va naaokrI krayacaI haOsa Asato. haoNaara
navara tsao vacanasauwa dotao pNa Aqaa-tca saao[-skrpNao paLt naahI. saMskaramauLo maulagaI sauwa nava–yaalaa taoDlaolyaa
vacanaava$na iDvacat naahI. *yaasavaa-MmauLo tI yauvatI navaIna saMsaarat rmaayalaa baraca kalaavaQaI laagatao. nava–yaalaa
kLt naahI ik evaZo eoEvaya- Asatanaa Aaplyaa baayakaocaI kLI Kulat ka naahI ?

35. 5
]<ar saaopo Aaho. %yaa yauvatIcyaa ApUNa- garjaa. tIlaa iSaxaNaacaI haOsa haotI tI pUNa- JaalaI naahI. kaOTuMibak
pirisqatI puZo¸ vaiDlaaMcaa Baar hla@yaa krNyaasaazI saMskarat vaaZlaolaI tI lagnaalaa tyaar haoto. nava–yaanao Kro tr
vacana doyalaa nakao haoto. pNa vacana idlao tr paLNyaacaI jabaabadarI %yaacaI haotI. ba–yaaca maaNasaaMcaI hI ek savaya
Asato kI kLUna na kLlyaasaarKo daKvaayacao.
P`asaMga 2 : A$Na iSaklaolaa va kamaat t%pr Asaa AiQakarI Asatao. savaa-MSaI caaMgalao saMbaMQa Asatat. navanavaIna
gaaoYTI ¸ tM~&ana iSakNyaacaI AavaD Asato. kMpnaIt barIca vaYao- vaogavaogaLyaa jabaabada–yaa polaUna ]pmahavyasqaapk
haotao. kalaaMtranao mahavyasqaapk saovaainavaRt haotat. kMpnaI A$Nalaa p`maaoSana dot naahI va baaho$na mahavyasqaapkcaI
naomaNaUk kolaI jaato. mahavyavasqaapk va A$Nacao pTt naahI. mahavyavasqaapkalaa klpnaa Asato ik A$Nalaa
baZtI na idlyaamauLo tao duKavalaolaa Aaho. prMtu hIca gaaoYT kMpnaIcyaa vyavasqaapnaalaa kLlaI nasaola? malaa Asao
vaaTto kI A$Na nao p`maaoSana imaLNaar ho gaRhIt Qarlao Asaola. baZtI imaLola hI Apoxaa %yaanao mahavyavasqaapkacyaa
pdasaazI jaovha jaahIrat idlaI gaolaI tovha vyavasqaapnaacyaa najarot AaNaUna Vayalaa paihjao haotI ikMvaa
mahavyavasqaapk pdasaazI Aja- krayalaa hvaa haota. Aatasauwa jyaa kMpnaIt A$Na lahanaacaa maaoza Jaalaa toqao
Aaplaa naavalaaOkIk Kraba na krta ¸ Aaplyaa huYaarIvar dusarIkDo mahavyavasqaapk pd imaLivaNyaacaa p`ya%na kolaa
paihjao.
P`asaMga 3 : p`kaSa haotk$ ¸ KUp huuYaar ¸ iSaklaolaa t$Na Asatao. lata pNa huYaar Asato pNa KUp EaImaMtIt
vaaZlaolaI Asato.latacao lagna p`kaSaacaI haoto.latalaa p`kaSaba_la AiBamaana Asatao. pNa Kca- krNyaava$na
%yaaMcyaat vaadivavaad haotat.lata Aaga`hI sauwa Asato.
maI Asao mhNaona kI p`kaSa va lata daona iBanna vaatavarNaat lahanaacao maaozo Jaalaolao Asatat.%yaaMcyaa _YTIkaonaat frk
Asatao. Aqaa-tca tao frk to jyaa pirisqatIt lahanaacao maaozo haotat %yaamauLoca Asatao. prspraMbadlacyaa Apoxaa
KUp maaokLopNaI cacao-t Aalaolyaa nasatat.
P`asaMga 4 : jayaMt va homaMt daoGao Baa} Asatat. vayaatih 3 vaYaa-Mcaoca AMtr Asato. daoGaohI iSaktat va vyavasaayaat
naaokrIt isqaravatat. lahanapNaapasaUna KUp p`omaacao ¸ ijavhaLyaacao naatosaMbaMQa Asatat. Acaanak homaMt EaImaMt hao}
laagatao. pdamauLo Ba`YTacaar k$ laagatao. jayaMtlaa Aqaa-tca ho maanya nasato. daona Baavaat ivatuYT inamaa-Na haoto.
homaMtlaa vaaTto kI maaJyaa EaImaMtIcaa jayaMtlaa hovaa vaaTtao va %yaamauLo tao saMbaMQa zovaU [icCt naahI.
%yaaMcyaa ivatuYTacao karNa hovaa nasauna %yaaMcyaa jaIvana maUlyaatIla frk Aaho. lahanapNaIsaarKIca jaIvanamaUlyao baaLgaNaaro
to daoGao. pNa maaozopNaI homaMt p`amaaiNakpNaacyaa maUlyaapasaUna ZLtao. Aaplyaa Ba`YTacaaralaa Sabd$p doNyaacaa p`ya%na
krtao.

36. 6
³maaJyaa huYaarIcaI ikMmat ¸ sava-cajaNa krtat ¸ jaao Ba`YTacaar krt naahI tao mauK- ¸ iSakUna kaya ]pyaaoga Æ vagaOro´
jayaMtlaa ho pTt naahI va %yaaMcao saMbaMQa ibaGaDtat.
P`asaMga 6 : saayalaI ek gaRhkR%yadxa t$NaI Asato. pdvaIQar JaalyaanaMtr tIcao lagna haoto. navara [MijanaIAr
Asatao. Garat saasaU saasaro ¸ QaakTa idr ¸ naNaMd Asato. maQaucaMd`ahUna AalyaanaMtr lagaocaca tI svayaMpakGaracaa tabaa
Gaoto va kaOtukanao ekTI savaa-Mcyaa AavaDIcaa baot krto. svayaMpak Canaca Jaalaolaa Asatao pNa maMDLI kahI tbbaotIt
jaovat naahIt. saayalaIlaa du:K haoto. tI nava–yaalaa ivacaarto. tao saaMgatao ik AamacyaakDo jara itKT ¸ masaalaodar
KayacaI savaya Aaho. naarL AamhI farsaa vaaprt naahI. pNa vaa[-T vaaTUna Gao} nakaosa. Garcyaa AavaDI inavaDI
lavakrca tulaa kLtIla.kaya ima~aMnaao tumhalaa kaya vaaTto. jaI gaaoYT nava–yaanao maga saaMigatlaI tI AaQaIca
saaMigatlaI AsatI tr Æ saMGaYa- ka Jaalaa tr maaihtI lapivaNyaamauLo. saayalaInao sauwa svayaMpakacyaa Apoxaa AaQaIca
ivacaarayalaa hrkt navhtI.
ima~aMnaao Asao iktItrI saMGaYaa-cao p`saMga AajaUbaajaUlaa kuTuMbaat¸ kcaorIt GaDt Asatat. %yaacao ivaElaoYaNa kolao tr
tumhalaa %yaacaI karNao sahja SaaoQata yaotIla va ekda karNao kLlaI tr saMGaYaa-cao p`saMga na@kIca TaLta yaotIla.
maga kaya ¸ krNaar naa p`ya%na Æ
saMGaYa- TaLNyaacaa Æ
Best of Luck.

37. Change yourself & not the world:
Once upon a time, there was a king who ruled a prosperous country.
One day, he went for a trip to some distant areas of his country. When he was back to
his palace, he complained that his feet were very painful, because it was the first time
that he went for such a long trip, and the road that he went through was very rough
and stony.
He then ordered his people to cover every road of the entire country with leather.
Definitely, this would need thousands of cows' skin, and would cost a huge amount of
money.
Then one of his wise servants dared himself to tell the king, "Why do you have to
spend that unnecessary amount of money ? Why don't you just cut a little piece of
leather to cover your feet?"
The king was surprised, but he later agreed to his suggestion, to make a "shoe" for
himself.
There is actually a valuable lesson of life in this story :
To make this world a happy place to live, you better change yourself - your heart; and
not the world.
Many times we have no control as to how the other person should react, behave etc.
We try to change him without realizing that others also tried their level best to change
you but in vein. You are at the centre point of the society. If you want to change the
society, then you should change first. You should set an example to the society.
The word society in its micro meaning would be our family, office, residential complex
etc.