De wereld redden begint bij ontbijt - Gert Engelen (Socius Trefdag - 18 novem...
“Als leren een probleem wordt ...” over educatie, volwassenheid en democratie (Gert Biesta)
1. “ALS LEREN EEN PROBLEEM WORDT . . . ”
OVER EDUCATIE, VOLWASSENHEID EN DEMOCRATIE
Gert Biesta
Brunel University London – ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten –
Universiteit voor Humanistiek – NLA University College, Noorwegen
iets over mijn achtergrond
docent natuurkunde in het gezondheidszorgonderwijs
studies pedagogiek en filosofie
docent pedagogiek (Nederland)
hoogleraar ‘education’ in Groot Brittannië & Schotland sinds 1999
gasthoogleraar Noorwegen, Zweden, Nederland
Francqui International Interuniversity Professorship (2011)
Universiteit Gent – ‘civic learning’
mijn focus: onderwijs
dus een interessante ‘vertaalslag’ van een aantal thema’s in mijn werk
BRUSSEL 12 MAY 2016
2. LEREN EN LEVEN
dat was een belangrijke boodschap in 1969
hoe zit dat anno 2016?
Freedom to Learn
Carl Rogers (1969)
leren als een (mensen)recht,
vooral als kritiek op onderwijs als
een proces van beheersing
Spectres of Marx
Jacques Derrida (1994)
“To live, by definition, is not
something one learns.”
3. WELKOM IN HET TIJDPERK VAN HET LEREN!
“We are now living in a fast-changing and complex social, economic and political
world to which we need to adapt by increasingly rapidly acquiring new knowledge,
skills and attitudes in a wide range of contexts. An individual will not be able to meet
life challenges unless he or she becomes a lifelong learner, and a society will not
be sustainable unless it becomes a learning society.” (UNESCO 2011)
199
8
4. DE ALOMTEGENWOORDIGHEID VAN HET LEREN
leren als iets dat goed en wenselijk is
leren als iets dat onvermijdelijk is
een “onvermijdelijk biologisch feit”
“leren is net als ademen: we doen het de hele tijd, zonder er bij na te denken”
iets dat we niet niet kunnen doen
en daarom iets dat we ons leven lang moeten doen: levenlang leren
en daarom ook iets dat voortdurende gemeten en gevolgd moet worden
IS DAT ECHT ZO? OF IS ER MISSCHIEN EEN PROBLEEM?
European Lifelong Learning
Indicators
5. [1] DE VER-LERING VAN HET ONDERWIJS
de opkomst van de ‘nieuwe taal van het leren’
students/pupils/children/adults → learners
teaching → facilitating learning, delivering learning experiences
teachers → facilitators of learning
schools → learning environments or places for learning
adult education → lifelong learning
ook in het Nederlands en andere talen
Wat is het probleem?
het gaat er in onderwijs niet om dat kinderen en jongeren leren …
… maar dat ze iets leren, dat ze het met een bepaalde oogmerk leren,
en dat ze het van iemand leren
de taal van onderwijs en onderwijzen: inhoud, doel, relatie
de taal van het leren: proces, individueel, individualiserend
ook: leren kan van alles betekenen, en betekent daarom te weinig
leren dat 2+2=4, leren fietsen, de 2e wet van de thermodynamica leren,
leren je geduld te bewaren, leren dat je ergens niet goed in bent
‘unhelpful’ als een taal voor onderwijs en educatie
6. [2] DE ECONOMISERING VAN HET LEREN
Lifelong Learning for All (OECD 1997)
“the need to improve the capacity of individuals, families, workplaces and
communities to continuously adapt and renew”
“an important factor in promoting employment and economic development”
“and democracy and social cohesion”
European Lifelong Learning Indicators (2008)
lifelong learning as “a key strategy to adjust human capital to new requirements”
VAN LEREN ALS EEN RECHT NAAR LEREN ALS EEN PLICHT
de ‘truc’ van het neo-liberalisme
Lindeman Yeaxlee Faure/UNESCO OECD UNESCO OECD
1925 1929 1972 1973 1996 1997
7. [3] HET NIEUWE BEELD VAN HET LEREN: AANPASSING
de ‘learning sciences’ – de bestudering van ‘intelligent adaptive systems’
↓
Is dat een adequate opvatting van onderwijs?
Is het een adequate opvatting van mens-zijn?
de lerende de leeromgeving
door in verschillende leeromgevingen geplaatst te worden, worden lerenden
effectiever en competenter in het zich aanpassen aan veranderende omstandigheden
zie bijvoorbeeld ook 21e eeuwse vaardigheden & competentie-denken
leren als intelligente aanpassing: overleven, niet leven
en: geen mogelijkheid om (kritische) vragen te stellen over de omgeving
“Is dit een omgeving waaraan we ons zouden moeten aanpassen?”
8. [4] DE POLITIEK VAN HET LEREN
de politiek die middels (de taal van) het leren wordt bedreven
[1] politieke en collectieve kwesties herdefinieren als kwesties van leren
↓
die door individuele lerenden moeten worden opgepakt
niet langer door de overheid
bijvoorbeeld: de plicht om te leren om ‘employable’ te blijven
bijvoorbeeld: leven lang leren in plaats van volwasseneducatie
[2] gouvernementaliteit (Foucault): onszelf omvormen tot lerenden
↓
Hoe natuurlijk is onze ‘wil’ om te leren eigenlijk?
van ‘the ‘treasure within’ naar the ‘pressure within’
[3] de naturalisering van het leren (net als ademen)
↓
een ‘slippery slope’
ieder normaal mens kan leren
ieder normaal mens moet leren
als je niet wilt leren ben je niet normaal!
“hard-to-reach learners”
9. [5] WEERSTAND BIEDEN AAN DE POLITIEK VAN HET LEREN
↓
het ont-naturaliseren van leren is het weer politiek maken van leren
[1] het kunstmatige karakter van leren zichtbaar maken
↓
Is ‘leren’ een werkwoord?
we weten nooit of we iets aan het leren zijn – dat stellen we alleen achteraf vast
een oordeel achteraf over verandering (positieve of negatieve)
[2] de eis om te leren weigeren
↓
omdat er in sommige situaties echt niets te leren valt
bijvoorbeeld burgerschap (en alle leerdrempels die daarvoor worden opgeworpen)
of omdat de plicht tot leren ten onrechte bij een groep wordt neergelegd
bijvoorbeeld sociale integratie (en wie wat zou moeten leren)
[3] de identiteit van de ‘lerende’ weigeren
↓
vooral als die identiteit in termen van aanpassing en overleven wordt geconstrueerd,
of als van ons wordt gevraagd dat we competent zijn in plaats van kritisch
10. EDUCATIE ‘VOORBIJ’ HET LEREN
het probleem is dat leren niet langer automatisch aan de kant van de
emancipatie ‘zit,’ maar meer en meer een nieuwe beheersingstechniek is
geworden (en zelfs een zelfbeheersingstechniek)
leren als aanpassen – waaraan?
leren als competenties verwerven – en wat dan?
competent voor wie, voor wat, waar, wanneer? wie bepaalt?
↓
Waar is de mens als subject van het eigen handelen?
In het tijdperk van het leren moet die vraag opnieuw als een educatieve vraag
worden opgepakt – en gaat het om educatie ‘voorbij’ het leren.
↓
wat niet betekent dat er niets meer te leren zou zijn,
maar dat we preciezer moeten zijn over wat dat leren beoogt
11. een theorietje
in educatieve processen ‘gebeuren’ altijd drie dingen tegelijkertijd
het gaat altijd ergens over en om: kwalificatie
er worden altijd tradities en praktijken gecommuniceerd: socialisatie
en het heeft impact op de persoon
als dit altijd ‘gebeurt’ moeten we er verantwoordelijkheid voor nemen
niet alleen drie functies van educatieve processen
maar ook drie doeldomeinen
kwalificatie: kennis en vaardigheden
socialisaties: inleiden in/zich verbinden met tradities en praktijken
subjectificatie: als subject bestaan (niet als object)
te onderscheiden maar niet te scheiden
12. WAT IS SUBJECTIFICATIE?
persoonlijke ontwikkeling?
persoonlijkheidsvorming?
identiteitsvinding/vorming?
het gaat om subject zijn – als subject bestaan
identiteit: Wie ben ik?
subjectiviteit: Hoe ben ik?
↓
de uitdaging: op een volwassen manier in de wereld zijn
niet de uitkomst van ontwikkeling, maar een manier van in de wereld zijn
“In de wereld zijn, zonder jezelf in het centrum van de wereld te plaatsen.”
(Philippe Meirieu)
letterlijk: ex-centrisch
zodat er ook ruimte is voor de ander en het andere
wat niet betekent dat mensen met grote lijven dat altijd doen/kunnen
en mensen met kleine lijven per definitie niet
13. DE VRAAG VAN VOLWASSEN SUBJECT-ZIJN
Is wat ik wens wenselijk? Is wat ik verlang verlangbaar?
voor mijn eigen leven, mijn leven met anderen, op deze planeet
niet achter je wensen en verlangens aanlopen
ook niet je wensen en verlangens onderdrukken
maar bevragen en omvormen
zodat ze volwassen in-de-wereld-zijn kunnen ondersteunen
↓
“non-coercive rearrangement of desires” (Spivak)
emancipatie (van het gevangen zijn in je eigen verlangens)
democratie & ecologie – duurzaam leven en samenleven
een algemeen menselijke kwestie
een democratische kwestie
een ecologische kwestie
ook belangrijk in een wereld die vooral wil dat we meer verlangen, in
plaats van ons af te vragen wat de verlangbare verlangens zijn;
waar ook de vraag van het verlangen naar zuivere identiteit een rol speelt
14. TOT SLOT: SOCIAAL CULTUREEL VOLWASSENENWERK
↓
niet alleen werk voor volwassenen,
maar ook werk voor volwassenheid
een oefenplaats voor volwassen in-de-wereld-zijn
emancipatie – democratie -- solidariteit
↓
met als belangrijke vraag welke educatieve en pedagogische/andragogische
‘vormen’ dat oefenen kunnen ondersteunen
wat niet alleen een kwestie van inzicht en begrip is,
maar ook van het wekken van verlangen om op een volwassen, ex-centrische,
democratische en duurzame manier in de wereld te willen zijn
daar ligt een belangrijke educatieve uitdaging voor sociaal-cultureel
volwassenwerk in het tijdperk van het leren
er zijn uiteraard geen garanties dat zulk werk succes zal hebben
daarin ligt een risico en riskeren we ons zelf
‘a beautiful risk’
15. DANK VOOR DE AANDACHT
gertbiesta@gmail.com
www.gertbiesta.com