2. INTRODUCIÓN
● No ano 714 os musulmáns chegaron á zona oriental de Galicia, onde permaneceron moi
pouco tempo.
● Desde finais do século VIII Galicia integrouse progresivamente no reino de Asturias e
seguiu a súa mesma evolución política, aínda que sufriu as razzias dos musulmáns ata o
século X.
● A partir daquela, Galicia viviu unha grande expansión da agricultura, da artesanía e do
comercio. Tamén se produciu un importante desenvolvemento das cidades, grazas á chegada
de grandes cantidades de peregrinos.
● Nesta época construíronse en Galicia numerosos edificios relixiosos de estilo románico ao
longo do Camiño de Santiago, como a catedral de Santiago de Compostela.
● Pero no século XIV Galicia entrou nun período de crise económica e política que conduciu
a unha serie de conflitos sociais durante o século XV, as chamadas guerras irmandiñas,
consideradas as primeiras revoltas antiseñoriais de Europa.
4. A CHEGADA DOS MUSULMÁNS A GALICIA
● Os exércitos musulmáns non chegaron a ocupar a totalidade da
Península Ibérica en ningún momento.
● A zona norte, por ser unha terra inhóspita para os musulmáns e de escaso
rendemento agrícola, foi abandonada rapidamente.
● As tropas musulmás de Musa ibn Nusayr chegaron entre o ano 713 e o
714 ata Lugo.
● A mediados do século VIII, o territorio galego quedou á marxe dos
enfrontamentos entre cristiáns e musulmáns.
5. A INTEGRACIÓN NO REINO ASTUR-LEONÉS
● Durante o reinado de Alfonso I (739-757) Galicia quedou incorporada á coroa
asturiana.
● Iniciouse un longo período de enfrontamentos entre a nobreza galega e os reis
da coroa ástur-leonesa.
● Ademais, vivíronse tempos de inseguridade provocada por varios ataques
vikingos nos séculos IX e X.
● No ano 997, o caudillo musulmán Al-Mansur ocupou e arrasou a cidade de
Santiago.
Torres de Catoira. Reconstrución
Torres de Catoira actualidade Almanzor en Santiago
6. GALICIA NOS SÉCULOS X E XI
● Ao final do século IX, ao morrer o rei
ástur-leonés Afonso III, repartiuse o
reino entre os seus fillos.
● O seu fillo Ordoño II recibiu Galicia, que
se estendía ata ao Norte de Portugal,
constituíndose por primeira vez como
reino independente (910)
● Ao longo dos séculos X e XI, Galicia
manteríase en ocasións como reino
independente ou unida ao reino de
León. Ordoño II
7. GALICIA, DA INDEPENDENCIA Á UNIÓN CON CASTELA
● Alfonso VI de León e Castela (1071-1109) dividiu Galicia en dous condados: Galicia e Portugal
(este último convertirase nun reino independente).
● No ano 1109, un grupo da nobreza galega encabezado polo conde de Traba e apoiados polo
arcebispo Diego Xelmírez proclamou rei de Galicia a Alfonso Raimúndez (futuro Alfonso VII).
● A posterior coroación de Alfonso Raimúndez como Alfonso VII, rei de Castela e León (1126),
púxolle fin ao reino de Galicia que a partir daquela pasou a depender definitivamente da Coroa
de Castela.
● Impúxose o poder real sobre o nobiliario
● Galicia perde peso político e sufre progresivamente unha política de castelanización.
9. SOCIEDADE FEUDAL GALEGA: SEÑORES (NOBRES, BISPOS E ABADES) E CAMPESIÑOS
SOCIEDADE FEUDAL GALEGA: SEÑORES (NOBRES, BISPOS E ABADES) E CAMPESIÑOS
● Os monarcas ástur-leoneses temían o poder da nobreza galega e pagaron a súa fidelidade coa
concesión de importantes extensións de terras e señoríos (FEUDOS).
● Algunhas familias nobres recibiron o título de conde, o cal lles permitía desempeñar funcións
militares, administrar xustiza e cobrar impostos. E o mesmo aconteceu cos abades dos mosteiros
máis importantes e cos bispos que recibiron grandes extensións de terra.
● En Galicia, coma no resto da Península, a meirande parte da terra pertencía á nobreza, aos
bispados e aos mosteiros.
● Un dos trazos máis característicos da sociedade galega medieval foi a preponderancia dos
bispos e abades, incluso máis poderosos que os nobres.
● O arcebispado de Santiago convertiuse nun dos señoríos máis ricos e influentes dos reinos
cristiáns. O mesmo lles sucedeu aos abades dos grandes mosteiros, como Sobrado, Samos ou
Celanova. Outros: Oseira, Caaverio, Lourenzá ou Meira.
● En Galicia existían campesiños donos de pequenas propiedades. Debido á inseguridade e o
medo por mor das frecuentes incursións de musulmáns e normandos a meirande parte destes
campesiños lles entregasen as súas terras aos grandes señores a cambio de protección
(convertíanse en servos), completándose así o proceso de FEUDALIZACIÓN.
● Os campesiños seguiron a traballar a terra, pero estaban obrigados a lle entregar ao señor unha
parte importante dos seus froitos.
● Baixo a protección e a dependencia dun señor, os campesiños vivían agrupados en vilas,
pequenos núcleos rurais, moi semellantes ás aldeas actuais .
● Segundo foi medrando a poboación, caváronse novas terras de cultivo e naceron os vilares,
pequenas vilas, e os casais, explotacións unifamiliares illadas. A agricultura era a principal
actividade económica das vilas (cultivo de cereais=pan), caracterizada por ser moi primitiva e de
baixos rendementos.
10. O CAMIÑO DE SANTIAGO
● Alfonso II, rei de Asturias, mandou construír unha igrexa no lugar onde, segundo a lenda, se
atopa a tumba do Apóstolo Santiago. A partir do século XI, esta igrexa converteuse nun dos
principais centros de peregrinación da Cristiandade e deu orixe ao Camiño de Santiago.
● Para atender as necesidades dos peregrinos construíronse casas de hóspedes, hospitais e
igrexas. Tamén se crearon núcleos fixos de artesáns e mercadores, que contribuíron ao
florecemento das cidades do Camiño (Jaca, Estella, Pamplona, Logroño, Burgos, León,
Santiago...).
● Por esta vía expandíronse na Península os novos estilos arquitectónicos (Románico e Gótico)
que triunfaban en Europa, ideas, costumes, mercadorías,...
11. A CATEDRAL DE SANTIAGO
● De estilo románico foi construída entre 1075 e 1128. As obras conclúen
definitivamente en 1211.
● A planta de cruz latina organízase en tres naves lonxitudinais de bóveda
de canón, cruzadas por un transepto dividido tamén en tres naves.
● A cabeceira organízase a través dun deambulatorio ou corredor con
pequenas capelas radiais, que rodea o presbiterio.
● No seu exterior impresionaba a súa complexa cabeceira e as dúas torres
cadradas que flanqueaban o Pórtico da Gloria, xoia do Románico
hispánico.
12. Alzado da Catedral de Santiago
Peregrino
Nunha sociedade
profundamente cristiá, a
peregrinación converteuse nun
medio para facerse perdoar os
pecados e reconciliarse con
Deus.
14. A AGRICULTURA. O FORO
● O desenvolvemento da agricultura e o aumento da poboación provocaron a
ampliación das terras de cultivo, o crecemento das antigas vilas e a aparición
doutras novas chamadas agora vilanovas.
● O progreso da agricultura afectou a todos os cultivos e en especial á vide. Toda
Galicia se poboou de viñedos.
● No século XIII o nace o foro, un contrato agrario que perdurará ata o século XX.
● Mediante este contrato os grandes propietarios, nobres, bispos ou abades,
cedíanlle terras a unha familia de campesiños a cambio dunha renda fixa ou
proporcional, normalmente unha parte da colleita, e da prestación dalgúns servizos.
15. PESCA MARÍTIMA E SALGADURAS
● Os séculos XII e XIII foron os do despegue da pesca marítima.
● As especies máis capturadas eran a pescada, o congro e a sardiña.
● Na súa captura utilizábanse artes de pesca (trasmallo, xeito, sacada,
cerco...) que aínda se empregan na actualidade.
● A pesca marítima, e en especial a da sardiña, deu lugar a unha importante
industria de salgaduras e á explotación de salinas na península do
Salnés.
16. A ARTESANÍA. O COMERCIO
● Nesta época xorden artesáns especialistas que asentan nas cidades.
● Abundaban os toneleiros, os peleteiros, gornicioneiros, bolseiros e
zapateiros.
● Nas vilas mariñeiras as actividades máis importantes xiraban ao redor das
salgaduras de peixe.
● O aumento da produción agrícola, artesanal e o tráfico de peregrinos,
reactivaron o comercio e mais a organización de feiras e mercados nas
principais cidades galegas.
17. AS CIDADES
● O apoxeo das peregrinacións e o
desenvolvemento da artesanía e
mais do comercio deron lugar ao
nacemento de numerosas
cidades galegas.
● As vilas mariñeiras (Pontevedra,
Muros, Noia, A Coruña, Ribadeo,
Viveiro...) medraron ao abeiro das
actividades pesqueiras.
● Ourense, Tui ou Mondoñedo
debíanlle a súa importancia ao feito
de seren sés episcopais.
19. UNHA ÉPOCA DE PENURIAS E DIFICULTADES
● Durante o transcurso dos séculos XIV e XV a xente de Galicia, o mesmo que a do
resto da Península e a de Europa, viviu tempos difíciles.
● Ás continuas adversidades climatolóxicas, ás malas colleitas e á fame seguiulles
a peste (Peste Negra do ano 1348), que decimou a poboación de Galicia.
● Iniciouse ademais a decadencia da peregrinación a Santiago.
● Todo isto xerou unha serie de conflitos sociais que desembocaron, durante o
século XV, nas chamadas guerras irmandiñas, que foron unhas das primeiras e
máis importantes revoltas antiseñoriais de Europa.
20. AS IRMANDADES
● O termo irmandiñas procede de irmandades, asociacións de xente das
cidades, características do final da Idade Media.
● Defendían os intereses comúns dos cidadáns fronte aos abusos dos
señores e aseguraban o exercicio da xustiza.
● Nas cidades galegas a súa actuación dirixiuse, principalmente, contra os
bispos, cuxos privilexios dificultaban o desenvolvemento do comercio e da
artesanía.
● Desde os comezos do século XV abundaron os conflitos nas principais
cidades galegas contra os bispos. Ex: Santiago ou Ourense
21. AS GUERRAS IRMANDIÑAS
● As irmandades estendéronse ao campo onde os nobres, cunhas rendas que
diminuíran por mor da crise económica, cometían toda clase de delitos, atropelos e
saqueos sobre os campesiños.
● No ano 1431 iniciouse a Primeira Guerra Irmandiña.
O conflito afectou aos dominios dos Andrade (Pontedeume, Betanzos, Ferrol e
Vilalba) que trataban os seus vasalos con extrema dureza, e estivo dirixida por Roi
Xordo.
Torre dos Andrade - Pontedeume
Torre dos Andrade - Vilalba
22. AS GUERRAS IRMANDIÑAS
● Entre os anos 1467 e 1469 desenvolveuse a Segunda ou Gran Guerra Irmandiña.
● Esta revolta tivo un carácter de guerra civil, xa que se espallou por toda Galicia e
nela se viron envoltos a meirande parte de grupos sociais.
● Os líderes máis salientados foron Alonso de Lanzós, Pedro de Osorio e Diego de
Lemos.
● A ira dos irmandiños dirixiuse contra as torres e fortalezas. A meirande parte dos
nobres fuxiron de Galicia e máis de 130 fortalezas foron destruídas.
● Contando co apoio do rei, os nobres feudais reaccionaron e, baixo a dirección de
Pedro Madruga, conde de Caminha, e do mariscal Pardo de Cela, derrotaron as
tropas irmandiñas nas proximidades de Santiago.
● Máis tarde, a oposición da nobreza galega ao novo Estado autoritario establecido
polos Reis Católicos tivo como consecuencia a tráxica morte do
mariscal Pardo de Cela.
24. A ARTE ROMÁNICA EN GALICIA
● Existen gran cantidade de monumentos románicos conservados en Galicia,
debido ao Camiño de Santiago.
● A Ribeira Sacra e tamén a Ribeira do Miño son as zonas que concentran un maior
número de mosteiros, como os de Santo Estevo de Ribas de Sil, Carboeiro en
Silleda ou San Clodio en Leiro.
● Iniciouse a construción de importantes catedrais. Santiago de Compostela, San
Martiño de Mondoñedo, Lugo ou Ourense.
● En arquitectura civil salienta o Pazo arcebispal de Santiago de Compostela,
levantado polo bispo Diego Xelmírez.
● A catedral de Santiago foi tamén en escultura o principal foco artístico do Románico
galego. Destaca a Portada de Praterías e o Pórtico da Gloria do Mestre Mateo.
● Consérvanse notables exemplos de ilustración de códices: Libro das Horas de
Fernando I e o Códice Calixtino ou Liber Sancti Jacobi.
25. Santo Estevo de Ribas do Sil
Porta de Praterías
Pazo de Xelmírez
27. ARQUITECTURA
● A arte gótica implantouse maiormente nas cidades da man das ordes
mendicantes, concretamente a dos franciscanos e a dos dominicanos, que
chegaron a Galicia no século XIII.
● A simbiose entre Románico e Gótico tivo as súas primeiras manifestacións nos
mosteiros do císter, como os da Armenteira, Acibeiro e Oia (Pontevedra), Monfero
(A Coruña), Meira (Lugo) e Oseira e Melón (Ourense).
● As construcións góticas en Galicia caracterízanse por renunciar ás esveltas
torres con pináculos, ás vidreiras coloreadas e á profusión de naturalistas esculturas,
pero utilizaron amplamente os elementos góticos máis esenciais, como as bóvedas
de cruzaría e o arco apuntado, como nas igrexas góticas de Betanzos (A Coruña).
28. Catedral de Tui Igrexa do mosteiro de Meira
Igrexa de San Francisco - Betanzos
Mosteiro de Oseira
29. ESCULTURA
● A decoración dos tímpanos en igrexas e catedrais diminuíu durante este período
aínda que existen importantes exemplos como a monumental portada da catedral de
Tui.
● A escultura funeraria popularízase a partir de 1280, e esténdese de modo
progresivo entre a nobreza e o clero medio.
● Durante as primeiras décadas do século XIV multiplicáronse os monumentos
funerarios en igrexas, catedrais e conventos. Ex: sepulcro de Fernán Pérez de
Andrade (Betanzos)
● Outras manifestacións significativas de escultura gótica galega son os baldaquinos,
os retablos e as imaxes en madeira policromada.
Portada Catedral de Tui Sepulcro de Fernán Pérez de Andrade
