1. Lenda:Fizike
Punoi:Roberto Myftaraga
Prodhimi i energjise sot ne bote

2. Llojet e marrjes se energjise elektrike:
• Termocentralet
• Depo e Thëngjillit
• Kalldaja
• Turbina
• Gjeneratori dhe sistemi elektrik
• Hidrocentralet
• Pajisja e pompave për akumulimin e ujit
• Energjia diellore
• Centralet bërthamore
• Centralet me erë
• Reaktori

3. Termocentralet
Në termocentrale si lëndë djegëse përdoret
thëngjilli, vajguri ose gazi natyror. Në fillim
si lëndë djegëse është përdorur vajguri por
me rritjen e konsumimit të benzinës për
automobila por me rritjen e çmimit kjo doli
nga përdorimi, kurse sot përdorim të madh
ka gazi natyror sepse prodhimi i dioksidit të
sulfurit, shirave acidike dhe trajtimi i hirit
nuk shfaqin problem dhe për ambientin
është shumë më mirë.

4. Depo e Thëngjillit
• Thëngjilli transportohet me shirita transportues ose me vagonë të
trenit. Shiriti transportues, transporton thëngjillin deri në depon e
hapur të thëngjillit e cila ndodhet në afërsi të termocentralit.
Depo e thëngjillit ka rezervë disa javë furnizim. Shiritat e tjera
transportuese transferojnë thëngjillin në termocentral i cili
nëpërmjet hinkës i mbush mullinjtë e mëdhenj. Në mullinjë,
thëngjilli bluhet dhe bëhet pluhur. Pluhuri i thëngjillit përzihet me
ajër dhe futet në kalldaj nëprëmjet aparatit për djegie. Kjo
përzierje ndizet në brendi të furrës. Vajguri dhe gazi natyror i
lëngshëm gjithashtu transportohen me tren ose me tubacione. Në
termocentrale ndodhen rezervarët në të cilët deponohen këto
lëndë djegëse për furnizim disa ditor. Vajguri me pompa dërgohet
në aparat për djegie. Aparati për djegie bënë përzierjen e
grimcave të vajgurit me ajër. Kjo përzierje injektohet në furrë dhe
ndizet. Gazi natyror gjithashtu përzihet me ajër dhe futet në
kalldaj nëpërmjet aparatit për djegie dhe ndezja e kësaj përzierje
bëhet brenda në furrë. Gazi natyror ndizet më lehtë se thëngjilli
pasi që përzihet mirë me ajër dhe djegia është më e pastër me
pak hi.

5. Kalldaja
• Kalldaja është nga çeliku dhe muret e saj janë të mbuluara me tuba
të ujit. Pjesët përbërëse të saj janë:
• Sistemi për injektim të lëndës djegëse
• Sistemi ujë-avull
• Sistemi për rrymim të ajrit
• Sistemi i hirit
• Sistemi për injektim të lëndës djegëse
Gazi natyror, vajguri ose thëngjilli i bërë pluhur së bashku me
ajrin përzihen në aparat për djegie dhe injektohen në furrë.
Përzierja ndizet dhe krijon temperatura të larta, të cilat ngrohin
ujin në tubat të vendosura në muret e kalldajës. Në temperatura
të larta uji avullohet dhe prodhohen avuj.

6. Turbina
• Shtypja e lartë dhe temperature e avujve e vejnë në
lëvizje turbinën. Energjia e nxehtësisë në avuj
shndërrohet në energjinë mekanike. Gjatësia e
fletëve të turbinës rritet duke u nisur nga hyrja në
dalje të avujve. Turbina ka pjesën e palëvizshme dhe
boshtin rrotullues. Termocentralet bashkëkohore
kanë një turbinë të shtypjes së lartë dhe një turbinë
të shtypjes së ulët në disa raste një turbinë me
shtypje të ndërmjetme.

7. Gjeneratori dhe sistemi elektrik
Gjeneratori dhe turbine janë të montuara në një bazament dhe janë të lidhura në një bosht. Statori
I gjeneratorit e ka bërthamën nga fletat e çelikut me lugje. Mbështjellat trefazore janë të vendosura
në këto lugje. Te gjeneratorët e mëdhenj mbështjellat janë të lidhura yll (Y). Mbështjellat janë nga
shufrat e bakrit të izoluara me mika. Zakonisht në termocentralet përdoren gjeneratorët me rotor
cilindrik, me shpejtësi të madhe, të cilët quhen turbogjenerator. Rotori cilindrik është nga çeliku me
lugje. Thuprat e izoluara të bakrit vendosen në lugjet duke formuar dredhat, të cilat furnizohen me
rrymë të vazhduar të ngacmuesit. Sipërfaqet pa lugje formojnë polet. Principi i punës së gjeneratori
është rryma e vazhduar në rotor gjeneron fushën magnetike. Turbina e rrotullon rotorin dhe fushën
magnetike. Fusha rrotulluese indukon tension në mbështjellat trefazore të statorit.
Hidrogjeneratorët kanë rotorin me pole të theksuara. Ky rotor i ka polet me mbështjellat e rrymës
së vazhduar. Polet furnizohen me rrymë të vazhduar nëpërmjet furçave të lidhura në unazat
rrëshqitëse. Gjeneratorët e vegjël ftohen me ajër, i cili qarkullon me ventilator të vendosur në rotor.
Gjeneratorët e mëdhenj ftohen me hidrogjen i cili qarkullon nëpër një unazë të mbyllur.
Gjeneratorët shumë të mëdhenj ftohen me ujë. Uji ftohës qarkullon nëpër zgavrat speciale në
përcjellësit e mbështjellave. Rryma e vazhuar e ngacmimit prodhohet nga ridrejtuesi i lidhur në
rotor nëpërmjet unazave rrëshqitëse dhe furçave. Gjeneratori bënë shndërrimin e energjisë
mekanike të turbinës në energji elektrike. Energjia e prodhuar në centralet furnizon ngarkesat
nëpërmjet linjave transmetuese. Në centralet elektrike motorët, mullinjtë dhe pompat për punën e
tyre shpënzojnë diku 10-15% të energjisë elektrike të prodhuar e cila quhet shpenzimi shërbyes
(vetiak).

8. Hidrocentralet
• Hidrocentralet bëjnë shndërrimin e energjisë potenciale të rëniës së ujit në
energjinë mekanike me anë të turbinës hidrulike dhe pastaj gjeneratori
shndërron energjinë mekanike në atë elektrike. Ka dy lloje të
hidrocentraleve:
• Hidrocentralet rrjedhëse, në të cilat uji vazhdimisht rrjëdh dhë të cilat kanë
një rezervuar të ujit të limituar.
• Hidrocentralet akumuluese, në të cilat uji shfrytëzohet nga liqeni
akumulues.
• Penda ndërtohet mespërmes lumit duke formuar rezervuarin e epërm dhe
rrjedhjen e pasme të ujit (bjefi i poshtëm). Diferenca në mes te nivelit të ujit
në rezervuar dhe rrjedhjës së pasme të ujit poshtë pendës quhet lartësia
(rënia). Ndërtesa e centralit ndërtohet në pendë. Ndërtesa e centralës ka
turbinën e ujit, gjeneratorin dhe portën kontrolluese. Gjeneratori dhe
turbina janë të lidhur në mes veti në një bosht vertical. Rënia e ujit prodhon
rrjedhje të shpejtë të ujit nëpër turbinë – gjenerator, dhe gjeneratori
prodhon energjinë elektrike. Energjia e fituar nga hidrocentrali është e
barabartë me prodhimin e lartësisë (H) dhe sasisë së ujit (Q) sipas
shprehjës: P=9.81*Q*H*ŋ (kW) Ku janë: Q-sasia e elektricitetit (m3/s), H-
lartësia (rënia) e ujit (m) ŋ-koeficienti I shfrytëzimit të gjeneratorit dhe
turbinës. Uji i cili shkarkohet nga turbine vazhdon rrjedhjen më tej në
rezervuarin e pasmë i cili është poshtë pendës, që shpesh është vazhdimi I
lumit. Porta kontrolluese bënë rregullimin e rrjedhjës së ujit nëpër turbinë.
Në rast të përmbytjeve, atëherë do te happen kanalet e shkarkimit dhe uji i
tepërt do të derdhet, ose do të happen portat për largimin e ujit në fund të
pendës. Në të dy rastet bëhet rrjedhja e ujit të tepërt në rezervuarin e
pasmë, dhe eliminohet mbingarkesa e pendës.

9. Pajisja e pompave për akumulimin e ujit
• Dhoma e centralit të pajisjeve të pompave për akumulimin e ujit,
është njëherësh godina e turbinës hidraulike reversibile, që
përdoret në hidrocentral. Gjatë periudhës së natës kur kërkesat për
energji elektrike janë të ulëta, pompat do të furnizohenme energji
që të ngritin ujin nga poshtë në rezervuarin e vendosur lartë. Por,
gjatë ditës kur kërkesa për energji është më e madhe, uji do të
rrjedh nga lartë-poshtë dhe prodhon energji elektrike dhe pastaj
vazhdon në rezeruarin e poshtëm. Natyrisht, për të ngritur ujin në
lartësi shpenzohet një sasi e madhe e energjisë elektrike dhe pastaj
gjenerohet gjatë lëshimit teposhtë të ujit. Megjithatë, kjo është
ekonomike pasi ajo prodhon energji me çmim të lartë, gjatë
ngarkesës maksimale dhe konsumon atë me çmim të ulët.

10. Energjia diellore
• Energjia e diellit është burim i renovueshëm dhe i pakufishëm,
nga i cili rrjedhin pjesa më e madhe e burimeve të energjisë
në tokë, kjo energji paraqet sasinë e energjisë e cila mbartet
me rrezet e diellit. Energjia e diellit më së shpeshti përdoret
për shëndërrim në energji të nxehtësisë në sistemet për ujë të
ngrohtë dhe ngrohje dhe në centralet solare, ndërsa për
shndërrim në energji elektrike përdoren sistemet fotovoltaike.
Intesiteti mesatar i rrezatimit të diellit në atmosferë ështe
mesatarisht 1.37(kW/m2) e cila njihet si konstanta e diellit
(solare).Gjatë kushteve normale në sipërfaqen e tokës mund
të arrihet intesitet i rrezatimit prej 1.0(kW/m2), dhe vlera e
vertetë varet nga lokacioni, stina e vitit, koha e ditës, kushtet
atmosferike.

11. Centralet bërthamore
• Centralet bërthamore bëjnë gjenerimin e elektricitetit në
mënyrë të njejtë sikurse te cenralet me lëndë djegëse nga
fosilet, pra si në termocentrale. Pëparësitë e centralit
bërthamor janë rezervat e bollshme dhe ҫmimi i ulët i
lëndës djegëse, ndotja dhe funksionimi i lirë në kushte
normale, ndërsa si mangësitë e centraleve bërthamore
mund të quhen rrjedhjet ose dështimi i paisjeve nga cka
mund të kete lëshim të gazit radioaktiv ose i lëngut (ujit)
që mund të shkaktojë rrezik për shëndetin e kumunitetit
të afertë. Pjesë të centraleve bërthamore janë:
• Reaktori dhe
• Reaktori me ujë në shtypje të lartë.

12. Centralet e eres
• Energji kinetike e erës është proporcionale me shpejtësinë e erës. Ndërsa fuqia e centralit me erë
është proporcionale me sipërfaqen e fletëve të turbinës dhe shpejtësinë e erës në fuqinë e tretë.
• Kjo fuqi e prodhuar nga era , vlen për shpejtësinë më të madhe se shpejtësia minimale (4m/s) dhe
më e vogël se shpejtësia për të cilën fitohet fuqia nominale turbin/gjenerator (12m/s). Ndërsa për
shpejtësitë më të mëdha, fuqia mbahet konstante deri në shpëjtësinë maksimale të erës (psh
22m/s) në të cilën cëntrali me erë duhet të shkyqet.
• Raporti në mes të fuqisë elektrike dhe shpejtësisë së erës
• Turbina me erë bënë shndërrimin e energjisë kinetike të erës se energji mekanike. Kështu turbina
me erë vihen në lëvizje nga energjia kinetike e erës në një helikë të përbërë nga dy ose me shumë
fletë, të lidhura mekanikisht me gjeneratorin elektrik.
• Konfiguracioni i helikave të turbinate me erë
• Helika ndërtohet si helikë me bosht horizontal me helikë me bosht vertikal. Centralet me erë
ndërtohen me fuqi të ndryshme prej disa kË deri në MË. Centralet me erë mund të vendosen në
tokë apo në det të hapur, pas shumë analizave të shpejtësisë së erës në vendin ku planifikohen të
vendosen. Centralet me erë mund të instalohen ndaras nga rrjeta elektrike, zakonisht në kombinim
me ndonjë burim tjetër të energjisë elektrike (p.sh. me dizel gjenerator) ose me bateri të
akumulatorëve. Pastaj mund të instalohen me një numër të konsiderueshëm si park i centraleve me
erë të lidhura elektrikishtë në mes veti, dhe nëpërmjet transformatorit të lidhur në rrjetin elektrik.
Në figurën më poshtë jan treguar

13. Reaktori
• Ky reaktor në figurë paraqet centralin bërthamor me reaktor me ujë në shtypje të
lartë. Ky reaktor ka dy unaza të ujit: unaza primare (radioaktive) e ujit dhe unaza
sekondare (avull) e ujit. Ky system me dy unaza ndan fluidin ftohës të reaktorit nga
unaza e avullit. Në brendi të reaktorit sistemi ftohës është i vendosur në një
konstrukcion betony të pa ndërpreshëm i konstruktuar që të pengoj lëshimin e
radioaktivitetit në mjedis. Pompa ftohëse bënë qarkullimin e ujit në unazën
primare nëpër reaktor dhe gjenerator të avujve, këmbyes të nxehtësisë. Reaktori
ngrohë ujin e ftohët të sistemit primare. Ena nën shtypje mban shtypjen e lartë të
ujit. Kjo shtypje e lartë ndan gjeneratorin e avujve nga bërthama e reaktorit. Në
unazen ujë i pastër-avull, pompa fut ujin në gjeneratorin e avujve. Pasi që shtypja
në anën sekondare është relativisht i ulët, këmbyesi i nxehtësisë avullon ujin dhe
prodhon avuj. Avujt e prodhuar do ta vënë në lëvizje turbinën. Ky system është i
ngjajshem me atë të termocentralit konvencional të përshtatur më herët.
Kondensatori krijon vakum dhe nxjerr avujt nga turbine ndërsa i kondenson në ujë.
Uji i kondensuar do të rinxehet me ngrohës dhe do të kthehet në gjenerator të
avujve.