1. Gabriela i Piotr Rościszewscy
TĘŻNIE, cz. 1
Ciechocinek, tężnia nr 1

2. Gabriela i Piotr Rościszewscy
TĘŻNIE, cz. 1
1. Zarys historii tężni – konstrukcja i zastosowanie
2. Zarys historii tężni – przegląd w Europie do XVIII w., przegląd w Polsce w XIX i XX w.
3. Występowanie wód mineralnych i solanek w Polsce
4. Fontanny i źródła solanki w woj. śląskim
5. Zarys historii tężni – Inowrocław
6. Zarys historii tężni – Niemcy, Francja i Holandia
7. Tężnie – Niemcy
8. Tężnie – Austria
9. Tężnie – Białoruś
10. Tężnie – Rosja
11. Tężnie – Japonia
12. Zarys historii tężni – Kołobrzeg, Polska, Ciechocinek i Rabka Zdrój
13. Duże tężnie na północy Polski – Gołdap, Grudziądz, Inowrocław i Konstancin-Jeziorna
14. Duże tężnie na południu Polski – Wieliczka, Bochnia i Busko Zdrój
15. Tężnie w Małopolsce –Rabka Zdrój
16. Ciekawostki – tężnia kontenerowa w Warszawie-Mokotowie, tężnia-truskawka w Buczku, miniatura tężni w Świeciu,
Tężnia Sztuki Roberta Kuśmirowskiego
Wersja V: 30 grudnia 2020 r.

3. Zarys historii tężni – konstrukcja i zastosowanie
Tężnie solankowe. Początkowo ludzie pozyskiwali sól ze słonych źródeł, odparowując wodę różnymi metodami, m.in. poprzez warzenie solanki
umieszczonej w panwiach, tj. podgrzewanie w celu odparowania wody. Tężnie wymyślono, aby wstępnie zwiększać gęstość solanki, a tym samym
zmniejszyć koszty warzenia. Właściwości lecznicze słonych źródeł znano od dawna, tworząc przy nich pierwsze osady kuracyjne, później
wyspecjalizowane zakłady lecznicze i sanatoryjne. Z biegiem czasu odkryto dobroczynne właściwości mikroklimatu tworzącego się wokół tężni,
które również zaczęto wykorzystywać do celów prozdrowotnych. Pierwotnie wykorzystywano w tężniach solankę z naturalnych źródeł, potem
również z odwiertów i systemów odwadniających kopalnie głębinowe.
Tradycyjna konstrukcja tężni, to wbite w ziemię dębowe pale lub podmurówka, szkielet z drewna drzew iglastych (modrzew, świerk, sosna),
wypełniony faszyną z gałązek tarniny. Solanka pompowana na górę tężni i rozprowadzana wzdłuż konstrukcji tak, aby spływała po tarninie. Woda
z solanki, spływając po tarninie, częściowo odparowuje, a wokół tężni wytwarza się mgiełka solankowa, wykorzystywana do inhalacji osób
przebywających w jej otoczeniu.
Efekt wytworzenia mgiełki solankowej uzyskuje się również poprzez zasilanie solanką fontann i rozpryskiwaczy w inhalatoriach.
Z uwagi na zróżnicowany skład chemiczny solanek, zakres chorób, które można leczyć przy ich użyciu, ulega niewielkim wahaniom. Wahaniom
ulega też lista chorób, przy których należy unikać inhalacji solankowych.
Przykładowa konstrukcja tężni w XVIII w.
(Bad Rothenfelde, Niemcy)
Tradycyjny system rozprowadzania solanki
w Wieliczce [foto PR]
Mini-tężnia w Bełku [foto PR]

4. Zarys historii tężni – konstrukcja i zastosowanie
Konstrukcja zadaszenia tężni zbudowanej w Jastrzębiu Zdroju
Konstrukcja pawilonu tężni w Rybniku Konstrukcja tężni w Wieliczce

5. Zarys historii tężni – konstrukcja i zastosowanie
U góry po lewej
Projekt tężni promowany przez firmę Solanka z Zabłocia Sp. z o.o.
U góry po prawej
Konstrukcja tężni zbudowanej w Jaworzu
Po lewej
Odmienna od europejskiej tradycyjna konstrukcja tężni
w Muzeum Nauki w Hyogo w Japonii [foto 663highland]

6. Zarys historii tężni – przegląd w Europie do XVIII w.
Tężnie solankowe w Europie. Tężnie znano już w starożytności. Najstarsze
w Europie znane ślady tężni odnaleziono w Inowrocławiu, gdzie wydobywano
solankę i warzono ją w okresie II÷IV w. n.e.
Pierwsze nowożytne tężnie solankowe powstały w XIV wieku w Lombardii
w północnych Włoszech. Szybko zyskały popularność i upowszechniły się
w Europie, zwłaszcza w Niemczech i Austrii. Do dziś zachowała się spora grupa
tężni w Niemczech, w tym najstarsza z nich z 1562 r. w Untere Saline
w Bad Kissingen w Bawarii.
U góry po lewej
Bad Kissingen w Bawarii. Tężnia z 1562 r. w Untere Saline, najstarsza w Niemczech,
odbudowana w 1990 r. po zniszczeniu przez huragan [foto Dominik Marx]
U góry po prawej
Rheine w Nadrenii Północnej - Westfalii. Zachodnia część tężnii Saline Gottesgabe
z lat 1743-1745, środkowa część została rozebrana w 1940 r.
Po lewej
Zdjęcie miejsca, gdzie w Inowrocławiu-Rąbinie odkryto salinę
i ślady tężni z II÷IV w. n.e. [foto Kronikarz Jerzy]

7. Zarys historii tężni – przegląd w Polsce w XIX w.
Tężnie solankowe w Polsce. Na terenie współczesnej Polski
jedne z pierwszych tężni solankowych powstały w latach 1710-
1794 w Kołobrzegu (wówczas w Państwie Pruskim), gdzie
wzniesiony został kompleks sześciu tężni solankowych,
zlikwidowanych w 1858 r. Po I rozbiorze Polski działały
dwie tężnie w Solcy Wielkiej koło Łęczycy w latach 1780-1795
i Busku w latach 1782-1796. Jeszcze przed ich zamknięciem,
w 1791 r. rozpoczęto prace nad uruchomieniem tężni
w Ciechocinku, gdzie powstał jeden z największych
kompleksów tężni solankowych w Europie – dwie tężnie
powstały w latach 1824÷1828, a trzecia w 1859 r.
U góry po lewej
Kołobrzeg. Projekt jednej z tężni
U góry po środku
Mapa Kołobrzegu z 1 poł. XIX w. z widocznymi na niej tężniami
U góry po prawej
Ciechocinek. Tężnia nr 1
Po lewej
Ciechocinek. Tężnia nr 2 [foto wojtek k]

8. Zarys historii tężni – przegląd w Polsce w XX w.
Tężnie solankowe w Polsce. W latach 1923-1937 działała w Rabce
tężnia o długości 100 m – obecnie w tym miejscu znajduje się Oddział
Terenowy Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc.
Kolejne polskie tężnie o charakterze wyłącznie zdrowotnym powstały
w latach 1974÷1979 w uzdrowisku Konstancin-Jeziorna,
w Uzdrowisku Solanki w Inowrocławiu i w Giżycku. W Małopolsce
powstały tężnie w Rabce Zdroju w 2009 r. i przy Kopalni Soli
w Wieliczce w 2014 r. Najstarszymi w woj. śląskim są tężnie
uruchomione w 2014 r. kolejno w Dębowcu, Radlinie i Jaworzu.
U góry po lewej
Ciechocinek. Zdjęcie tężni z około 1935 r.
U góry po prawej
Rabka. Tężnia z lat 1923-1937
Po lewej
Konstancin-Jeziorna. Tężnia w trakcie budowy

9. Zarys historii tężni – przegląd w Polsce w XX w.
U góry po lewej
Rabka. Tężnia w Parku Zdrojowym, czynna od czerwca 2009 r. [foto PR]
U góry po prawej
Inowrocław. Tężnia w Parku Solanki w Inowrocławiu otwarta w 2001 r.
jako trzecia w Polsce. Ma kształt dwóch połączonych ze sobą wieloboków
o obwodzie 322 m.
Po lewej
Radlin. Tężnia po jej uruchomieniu w 2014 r. [foto PR]

10. Występowanie wód mineralnych i solanek w Polsce
Mapa wód leczniczych w Polsce
[fragment tablicy dydaktycznej przy tężni w Jaworznie]

11. Występowanie wód mineralnych i solanek w Polsce
U góry po lewej
Dębowiec. Fontanna „Grzybek”, czynna w latach 2006÷2014
(obecnie w tym miejscu stoi tężnia)
U góry po środku
Jedno z ujęć solanki (szyb nr 1) w Dębowcu [foto PR]
U góry po prawej
Zabłocie koło Strumienia – ujęcie solanki „Korona”. [foto PR]
Po lewej
Sól. Studnia z solanką, według tradycji czynna już w 1477 r. [foto PR]

12. Fontanny i źródła solanki w woj. śląskim
Fontanny i źródła solanki. W woj. śląskim zanim wybudowano tężnie,
uruchomiono wcześniej fontanny z solanką w Goczałkowicach Zdroju
we wrześniu 1995 r., Dębowcu we wrześniu 2006 r., Strumieniu
w czerwcu 2009 r., Ustroniu w 2011 r., Jaworzu w kwietniu 2014 r.
i Jasienicy w sierpniu 2018 r. W Soli od dawna istnieją źródła solanki,
wzmiankowane już w 1477 r., wykorzystywane tylko lokalnie.
U góry po lewej
Goczałkowice. Fontanna solankowa z 1995 r. [foto PR]
U góry po prawej
Ustroń Zdrój. Fontanna solankowa z 2011 r.
(z tyłu widoczny jeden z odwiertów solanki) [foto PR]
Po lewej
Jasienica. Fontanna solankowa z 2018 r. [foto PR]

13. Zarys historii tężni – Inowrocław
Inowrocław. W wyniku badań archeologicznych zapoczątkowanych
w 1971 r. przez prof. Aleksandrę Cofta-Broniewską (1926-2013)
i kontynuowanych przez dra Józefa Bednarczyka z Uniwersytetu
A. Mickiewicza w Poznaniu odkryto istnienie tu sporej osady w okresie
I÷V w. n.e., identyfikowanej ze wzmiankowaną przez Ptolomeusza
osadą Askaukalis, którą umieścił w 150 r. n.e. na mapie „Magna
Germania”. Od 2011 r. w Kujawskim Centrum Kultury
przy ul. Kasztelańskiej w oficynie 22 mieści ekspozycja archeologiczna
dotycząca tej osady.
W 2014 r. otwarto w miejscu odnalezionej osady „Obiekt archeologiczny
Krusza Zamkowa – Askaukalis”.
U góry
Miejsce odnalezionej osady Askaukalis w Kruszy Zamkowej
ze zrekonstruowaną świątynią
Po lewej
Kujawskie Centrum Kultury [foto Bakhita]

14. Zarys historii tężni – Inowrocław
Inowrocław. Osadę odnaleziono też na terenie osiedla Rąbin, gdzie
w okresie II÷IV w. n.e. wydobywano solankę w okolicy tzw. rowu
rąbińskiego. Zachowały się ślady 5 tężni, z których największa miała
37 metrów długości, 6 metrów szerokości i 4 metry wysokości. Są to
obecnie najstarsze w Europie znane ślady tężni do produkcji soli.
Kolejne tężnie pojawiają się dopiero w średniowieczu we Włoszech,
później w Austrii, Francji, Niemczech i Polsce. W osadzie znaleziono też
warzelnię, tj. około 200 palenisk do odparowywania wody z solanki
i pozyskiwania soli.
U góry
Próby rekonstrukcji tężni
Po lewej
Opis osady z wystawy w Kujawskim Centrum Kultury

15. Zarys historii tężni – Niemcy
Bad Kissingen w Bawarii.
U góry
Tężnia z 1562 r. w Untere Saline,
najstarsza w Niemczech, odbudowana w 1990 r. po zniszczeniu
przez huragan. Znajduje się w północnej części miasta
[foto po prawej Avda]
Po lewej
Pompy tłoczące solankę do tężni [foto Tilman2007]

16. Zarys historii tężni – Niemcy
Po lewej
Bad Sooden-Allendorf w Hesji. Tężnia z 1638 r.
o długości 140 m, od 1887 r. wykorzystywana w celach
leczniczych
U góry po prawej
Bad Münster am Stein-Ebernburg, dzielnica Bad Kreuznach
w Nadrenii. Tężnia z 1729 r. ma długość 104 m
i znajduje się w Parku Zdrojowym

17. Zarys historii tężni – Niemcy
Bad Kreuznach w Nadrenii-Palatynacie
Po lewej u góry
Pocztówka z 1909 r. z widokiem na 10 tężni.
Obecnie zachowało się 6 tężni o łącznej długości 1100 m
Po prawej u góry
Najstarsza z zachowanych tężni z 1743 r. o długości 300 m
[foto EPei]
Po lewej
Koło wodne napędzające pompy tężni
[foto Dominik Rubbert]

18. Zarys historii tężni – Niemcy
Bad Kreuznach w Nadrenii-Palatynacie
Niektóre z pozostałych tężni
[foto u dołu po środku Izabela Rewers]

19. Zarys historii tężni – Niemcy
Bad Nauheim w Hesji
U góry i u dołu po lewej
Tężnia I stoi w parku obok biblioteki miejskiej.
Najstarsza z pięciu tężni z lat 1745-1748, zachowana
część ma długość 170 m (pierwotnie miała
długość 886 m). Wewnątrz mieści się inhalatorium
[foto u góry po prawej Adam McKenna,
foto u dołu po lewej Gaby Gieseler]
U dołu po środku
Tężnia II stoi w Parku Zdrowia
nie opodal kościoła p.w. św. Bonifacego
[foto Robert Amann]

20. Zarys historii tężni – Niemcy
Bad Nauheim w Hesji
U góry
Tężnia III stoi w Parku Południowym.
Przy tężni znajduje się największe koło wodne
w Europie o średnicy 10 m
[foto Michael Brühli i Steffen Koch]
Po lewej
Bad Nauheim w Hesji. Tężnie IV i V
stoją przy ulicy Am Gradierwerk rozdzielone
wieżą wiatraka napędzającego pompy

21. Zarys historii tężni – Niemcy
Po lewej u góry
Rheine w Nadrenii Północnej - Westfalii.
Wschodnia część tężni Saline Gottesgabe z lat 1743-1745,
środkowa część rozebrana w 1940 r. dwie zachowane części
mają długość 66 m (do 1940 r. całość miała 300 m)
[foto Sharps]
Po prawej u góry
Bad Sulza w Turyngii. Tężnia Luiza z 1754 r.,
przebudowana w 1925 r. Pierwsza tężnia stała tu w 1560 r.
W latach 1753-1936 stała obok tężnia Friedrich,
a w latach 1755-1956 tężnia Charlotte
Po lewej
Bad Salzdetfurth w Dolnej Saksonii.
Jedna z dwóch tężni z 1749 r. w Parku Zdrojowym
[foto Jurgen Hermann Gutgahr]

22. Zarys historii tężni – Niemcy
U góry po lewej
Bad Salzelmen w Saksonii-Anhalt.
Tężnia Schönebeck z lat 1756-1765,
po rozbudowie w latach 1774-1777
całość miała 1837 m i była najdłuższą
tężnią w Europie, zachowana część
ma długość 300 m [foto Friedrichsen]
Bad Rothenfelde w Dolnej Saksonii
[foto Alexei Solodovnicov]
U góry po prawej
Stara tężnia z 1774 r. z klatką schodową
z lat 1926-1928 w Parku Zdrojowym,
skrócona w 1989 r.
Po lewej
Nowa tężnia z lat 1818-1824
o długości 412 m w Parku Zdrojowym

23. Zarys historii tężni – Niemcy
Bad Salzuflen w Nadrenii Północnej - Westfalii
U góry po lewej
Najmłodsza z trzech tężni „ErlebnisGradierwerk“ z 2007 r.,
w miejscu tężni z 1937 r. [foto Frank]
U góry po prawej
Najdłuższa z trzech tężni zbudowana w 1766 r., przy Parkstraße
i Ogrodzie Różanym [foto Waldek Żołądź]
Po lewej
Tężnia Uhrenturm (Wieża Zegarowa) z 1766 r. w Parku Zdrojowym
obok inhalatorium i domu zdrojowego [foto Frank]

24. Zarys historii tężni – Niemcy
Bad Salzungen w Turyngii.
Dwie tężnie nie opodal dworca kolejowego
– Ostwand z lat 1796-1797 w miejscu tężni z 1590 r.
i Westwand z 1901 r., przebudowane i skrócone
(długość odpowiednio 72 i 80 m).
Po lewej tężnia Ostwand [foto Volker Lange]
Znaczek pocztowy z domem zdrojowym przy tężniach

25. Zarys historii tężni – Niemcy
Bad Dürrenberg w Saksonii-Anhalt.
Tężnia z pocz. XIX w.,
zachowana część ma długość 636 m
i jest najdłuższą tężnią w Niemczech
(pierwotnie całość miała 1821 m).
W 2019 r. trwała zbiórka pieniędzy
na odbudowę stumetrowej poprzeczki
między pozostałymi segmentami tężni
[foto po lewej Joeb07 i KatrinSieler]

26. Zarys historii tężni – Francja
←
←
U góry po lewej
Tężnia w Rosieres we Francji,
czynna w połowie XVIII w.
U góry po prawej
Mapa Saliny de Chaus we Francji z XVIII w.
– widoczna tężnia i kanał doprowadzający wodę
do koła młyńskiego napędzającego pompę
Po lewej
Tężnia w Saline de Chaux we Francji, należąca
do Królewskich Zakładów Solnych w Arc-et-Senans
czynna w XVIII w. i na początku XIX w.
(rozebrana około 1920 r.)

27. Zarys historii tężni – Holandia
Po lewej
Tężnia w Katwijk w Holandii,
czynna w latach 1809-1871.
Zagęszczała solankę z wody morskiej
Rysunki z 1826 i 1836 r.
U góry po prawej
Firma ogrodnicza z Groningen oferuje tężnie
ogrodowe ze ścianką-matą z gałęzi wrzosu

28. Tężnie – Niemcy
U góry po lewej
Bad Dürkheim w Nadrenii-Palatynacie.
Tężnia z 1850 r. o długości 333 m
– jedna z sześciu, które postawiono tu,
poczynając od 1741 r.
U góry po prawej
Bad Kösen w Saksonii-Anhalt.
Tężnia z 1809 r., po powiększeniu
obecnie o długości 325 m
[foto Robert Grahn]
Po lewej
Bad Orb w Hesji. Tężnia z 1806 r.
w Parku Zdrojowym.
Tężnie stawiano tu od 1729 r.
Zachowana obecnie tężnia
w momencie jej uruchomienia była
dziesiątą [foto Jörg Braukmann]

29. Tężnie – Niemcy
U góry po lewej i po środku
Bad Westernkotten w Nadrenii Północnej - Westfalii.
W Parku Zdrojowym stoją 2 tężnie
– z 1835 r. o długości 120 m i z 1932 r.
o długości 58 m [foto po prawej Einsamer Schütze]
U góry po prawej
Lüneburg w Dolnej Saksonii.
Tężnia z 1907 r. w Parku Zdrojowym,
rozbudowana w 1927 r. [foto Clemensfranz]
Po lewej
Bad Reichenhall w Bawarii. Tężnia z 1615 r.
w Parku Zdrojowym, wielokrotnie przebudowywana,
w 1846 r, miała długość ponad 720 m.
Obecny Dom Tężniowy z inhalatorium
wybudowano w 1911 r. [foto po lewej Gakuro]

30. Tężnie – Niemcy
U góry po lewej
Bad Essen w Dolnej Saksonii. Tężnia z inhalatorem Solearena
z 2010 r. w parku przy Platanenallee
U góry po prawej
Bad Hamm w Nadrenii Północnej - Westfalii. Tężnia z 2009 r.
w Parku Zdrojowym [foto von Fausto]
Po lewej
Bad Laer w Dolnej Saksonii. Tężnia z 2010 r. w Parku Zdrojowym
[foto Stefan David]

31. Tężnie – Niemcy
U góry po lewej
Bad Oeynhausen w Nadrenii Północnej - Westfalii. Tężnia z 1990 r.
o długości 70 m w Parku Siel na końcu Brunnenstraße.
W 1768 r. były tu 3 tężnie, których łączna długość sięgała w XIX w.
do 800 m [foto Michael Riegel]
U góry po środku
Bad Oeynhausen w Nadrenii Północnej - Westfalii. Jordansprudel –
największe gazowane termalne źródło solanki na świecie w Parku
Zdrojowym, obecnie wytryskuje na wysokość 20 m [foto Ingo2802]
U góry po prawej
Bad Salzhausen w Hesji. Tężnia z lat 2017-2019 w Parku Zdrojowym
[foto Christof Eichert]
Po lewej
Bad Staffelstein w Bawarii. W 1999 r. został wybudowany Park Zdrojowy
z dwoma tężniami o długości po 57 m

32. Tężnie – Niemcy
U góry
Bad Sassendorf w Nadrenii Północnej - Westfalii. W czerwcu 2019 r.
oddano do użytku nową tężnię w Parku Zdrojowym przy Termach z 2016 r.,
w miejscu poprzedniej z 1960 r. Pierwszą tężnię wybudowano tu w 1800 r.
Po lewej
Heilbronn w Badenii-Witenbergii.
Trzyczęściowa tężnia od 2019 r. stoi w Parku Kampusu

33. Tężnie – Niemcy
U góry po lewej
Bad Wilsnack w Brandenburgii. Tężnia o długości 55 m
przy dojeździe do Termy Kristall [foto Frank Michael Lischka]
U góry po prawej
Bad Wilsnack w Brandenburgii. Tężnia w Termie Kristall
Po lewej
Kevelaer w Nadrenii Północnej - Westfalii. Tężnia z 2019 r.
znajduje się w parku solankowym św. Jakuba [foto Sven Tornow]

34. Tężnie – Niemcy
Po lewej
Duisburg-Röttersbach w Nadrenii Północnej - Westfalii.
Tężnia z 2015 r. w Revierpark Mattlerbusch i w Termie Niederrhein.
Została uszkodzona zimą 2017/2018 r. a w lutym 2020 r. spalili ją
chuligani. Jest już nowy projekt odbudowy tężni.
U góry po prawej
Hagen w Nadrenii Północnej - Westfalii.
Tężnia znajduje się na terenie kąpieliska Westfalenbad
Teżnie w Niemczech. Powyżej zostało opisanych
31 miejscowości, w których znajdują się tężnie – te najstarsze
i najciekawsze. Łącznie tężnie jako wolnostojące budowle
znajdują się w ponad 60 miejscowościach.

35. Tężnie – Austria
U góry po lewej
Altaussee, Styria. Tężnia z 1956 r. w Parku Zdrojowym,
najstarsza w Austrii [foto Sebastian Dietrich]
U góry po prawej
Bad Dürrnberg - Hellein, land Salzburg. Tężnia z 2013 r. znajduje się
w Parku Zdrojowym, na końcu Mosersteinstraße
Po lewej
Bad Hall. Tężnia z 1999 r. w Parku Zdrojowym przy Hillischerweg

36. Tężnie – Austria
U góry po lewej
Bad Kreuzen, Górna Austria. Tężnia nie opodal Domu
Zdrojowego w Ogrodzie Kneippa z 2007 r.
U góry po prawej
Bad Mitterndorf, Styria. Tężnia w Parku Zdrojowym uruchomiona
w czerwcu 2019 r.
Po lewej
Brück an der Mur, Styria. Tężnia znajduje się między domami
na południe od Mostu Europejskiego
Gänserndorf, Dolna Austria. Tężnię uruchomiono we wrześniu
2020 r. (brak zdjęcia)

37. Tężnie – Austria
U góry po lewej
Gutenbrunn, Dolna Austria. Tężnię uruchomiono w 2008 r.
w centrum miejscowości nie opodal źródła potoku Weichenbach
U góry po prawej
Kaibing - Maria Fieberbründl, Styria. Tężnia znajduje się w lesie
nie opodal kościoła pielgrzymkowego
Po lewej
Gröbming. Tężnia uruchomiona w 2007 r. w Parku Zdrojowym

38. Tężnie – Austria
U góry po lewej
Hall In Tirol, Tyrol. Tężnia z 2005 r. stoi koło Domu Zdrojowego
U góry po prawej
Scheffau, Tyrol. Tężnia z 2007 r. jest jednym z przystanków
na ścieżce przygodowo-relaksacyjnej Kneippa
Po lewej
Rußbach am Paß Gschütt, land Salzburg. Tężnię uruchomiono
w 2014 r. w centrum miejscowości nie opodal kąpieliska

39. Tężnie – Austria
U góry po lewej
Schwechat, Dolna Austria. Tężnia z 1995 r. w parku Felmayergarten
U góry po prawej
St. Ruprecht an der Raab, Styria.
Tężnia w ogrodzie Hotelu Ochensberger
Po lewej
Traun, Górna Austria. Tężnia stoi nie opodal kąpieliska
nad Jeziorem Oedter

40. Tężnie – Austria
U góry po lewej
Wels, Górna Austria. Tężnia z 1993 r.
w parku przy Centrum Nauki Welios.
U góry po prawej
Waldenstein, Dolna Austria. Tężnia uruchomiona w 2018 r.
nie opodal hali tenisowej.
Po lewej
Wiener Neudorf, Dolna Austria. Tężnia z 2018 r. stoi na skwerze
przy skrzyżowaniu ulic Wiesengasse i Raimundweg.

41. Tężnie – Białoruś
Tężnie wybudowane w czerwcu 2017 r.
w kompleksie sanatoryjnym Priozernyj [санаторий Приозерный]
w Narodowym Parku Naroczańskim na północ od Mińska,
w miejscowości Narocz (Нарочь, ул. Песчаная, 21)

42. Tężnie – Rosja
Stara Russa. Muzeum – Zagroda Średniowiecznego Mieszczanina z rekonstrukcją tężni [foto Tatiana Bashinskaya i Екатерина Семенихина]
Rosja. W Starej Russie [Старая Русса], niedaleko
Nowogrodu Wielkiego tężnie były stosowane już
w średniowieczu. Jedna z nich została zrekonstruowana
na terenie Muzeum – Zagrodzie Średniowiecznego
Mieszczanina w 2017 r.
W latach 1771÷1801 w Starej Russie na życzenie carycy
Katarzyny II wybudowano kompleks 19 tężni o długości
od 300 do 500 m i wysokości 8 m, a w 1846 r. dostawiono
dwudziestą tężnię. Ich łączna długość przekraczała 8 km.
Pięć z 20 tężni było zadaszonych. Solankę przepuszczano
po kolei przez wszystkie tężnie aż do odparowania całej
wody i uzyskania z niej soli. W 1865 r. zaniechano
produkcji soli.
Stara Russa. Jedna z pięciu zadaszonych tężni, jakie były
niegdyś czynne w warzelni soli

43. Tężnie w Japonii
Japonia. Najstarsze wzmianki o tężniach solankowych pochodzą
z XVI wieku. Tężnie stosowane są do dziś przy niektórych metodach
produkcji soli z wody morskiej.
U góry po lewej
Tężnia tradycyjna o konstrukcji drewnianej
[foto Masaaki Tanaka]
U góry po prawej
Fragment cyklu produkcyjnego ze wstępnym zagęszczeniem
solanki przed skierowaniem jej do tężni
Po lewej
Nowoczesna tężnia obudowana konstrukcją stalową

44. Zarys historii tężni – Kołobrzeg
Kołobrzeg. Miejscowe słone źródła były wykorzystywane już w VII w.,
a na skalę przemysłową od przełomu XIII i XIV w. do połowy XIX w. Obecnie
pozostało jedno ze źródeł solanki o stężeniu 6 %, co podobno jest idealnym
roztworem do kiszenia ogórków.
U góry po lewej
Kołobrzeg. Jedna z tężni wzniesionych w latach 1710÷1780, zlikwidowanych
w 1858 r.
U góry po środku i po lewej
Kołobrzeg. Słone źródło koło ul. Solnej, przy moście, z tablicą przedstawiającą
historię miejscowej saliny
U góry po prawej
Herb Kołobrzegu zawierający m.in. wizerunki
panwi solankowej i haków panwiowych

45. Zarys historii tężni – Kołobrzeg
Tężnie w Kołobrzegu. W czerwcu 2011 r.
zostały uruchomione dwie tężnie na terenie
Sanatorium Uzdrowiskowego „Bałtyk”.
U góry
Kołobrzeg. Tężnie na terenie SU „Bałtyk”
Po lewej
Kołobrzeg. Pomnik Zaślubin Polski z Morzem
i molo nieopodal SU „Bałtyk” [foto Dreizung i AWK]

46. Zarys historii tężni – Ciechocinek
Ciechocinek. Miejscowe tężnie były pierwszymi,
które powstały w ówczesnym Królestwie Polskim.
Tężnie nr 1 i 2 powstały w latach 1824-1828,
a tężnia nr 3 w 1859 r. jako urządzenia
przemysłowe, stężające zawartość soli
w solance, by ją potem warzyć. Solanka o niskim
stężeniu skapywała po gęstwinie gałązek tarniny,
osiągając w końcu stężenie opłacalne
do warzenia. Przy okazji odkryto lecznicze
właściwości jodowej mgiełki i tak zaczęła się
kariera Ciechocinka jako uzdrowiska. Łącznie
długość tężni wynosi 1741,5 m. Zostały
zaprojektowane przez Jakuba Graffa – profesora
Akademii Górniczej w Kielcach. W 2017 uznano
tężnie wraz z otoczeniem, warzelnię soli i Park
Zdrojowy za pomnik historii.
U góry
Ciechocinek. Po prawej tężnia nr 3,
a w oddali tężnia nr 2 [foto Jjtkk]
Po lewej
Plan Ciechocinka. Po lewej zaznaczony wielokąt
z tężniami, po prawej prostokąt z Parkiem Zdrojowym,
a nad nim teren warzelni soli.

47. Zarys historii tężni – Ciechocinek
Ciechocinek. Widok z lotu ptaka na cały kompleks trzech tężni [foto wojtek k]

48. Zarys historii tężni – Ciechocinek
U góry po lewej
Ciechocinek. Fontanna „Grzybek” w centrum miasta,
a zarazem głęboki na 414 metrów odwiert solanki
U góry po prawej
Ciechocinek. Po prawej tężnia nr 2, a w oddali tężnia nr 3
U dołu po lewej
Ciechocinek. Warzelnia soli
[foto zabytek.pl]
U dołu po prawej
Znaczek pocztowy przedstawiający
tężnię nr 3 w Ciechocinku z 1953 r.

49. Tężnie w Małopolsce – Rabka Zdrój
U góry po lewej
Rabka. Ujęcie solanki „Helena” w Parku Zdrojowym, wydobywanej
z głębokości 460 m, zmodernizowane w 2011 r. dla potrzeb tężni
[foto PR]
U góry po prawej
Rabka. Tężnia i pijalnia wód mineralnych w Parku Zdrojowym,
czynne od czerwca 2009 r. [foto PR]
Po lewej
Rabka. W czerwcu 2020 r. oddano do użytku Dom Solanki
w Parku Zdrojowym obok kortów tenisowych. W Domu Solanki
znajduje się pijalnia wód i mini-tężnia, a na zewnątrz kolejne
2 mini-tężnie [foto PR]

50. Rabka Zdrój
U góry po lewej
Rabka. Zabytkowa willa „Liliana” z 1880 r. [foto PR]
U góry po środku
Rabka. Fragment fontanny Siedmiu Słoni z 2006 r.
obok Zakładu Przyrodoleczniczego [foto PR]
U góry po prawej
Rabka. Pomnik św. Mikołaja z 2004 r. przypominający, że Rabka jest Miastem
Dzieci Świata. W tle zabytkowy dworzec kolejowy z 1925 r. [foto PR]
Po lewej
Rabka. Oczko wodne z fontanną „Nerka” w Parku Zdrojowym o pow. 30 ha
założonym w 2 poł. XIX w., po rewitalizacji w latach 2010÷2011 [foto PR]

51. Rabka Zdrój
U góry po lewej
Rabka. Dawny kościół p.w. św. Marii Magdaleny z 1606 r.,
od 1936 r. Muzeum
U góry po środku
Rabka. Sosna zwyczajna – pomnik przyrody o obw. pnia 370 cm [foto PR]
U góry po prawej
Rabka. Pomnik Juliana Zubrzyckiego z 2014 r., założyciela uzdrowiska,
z popiersiem autorstwa Piotra Biesa
Po lewej
Rabka. Pomnik papieża Jana Pawła II z 2008 r. ustawiony na początku
Szlaku Papieskiego w Beskidzie Wyspowym i Sądeckim [foto PR]

52. Duże tężnie na północy Polski – Gołdap i Grudziądz
U góry
Gołdap. Tężnia o długości 220 m
nad Jez. Gołdap z 2014 r.,
zasilana z odwiertu z głębokości 646 m
[foto Sławimir Kędzierski]
U dołu
Grudziądz. Jedyna w Europie tężnia –
inhalatorium w szklanej piramidzie,
uruchomiona w 2006 r. na terenie
Regionalnego Szpitala Specjalistycznego,
zasilana z odwiertu z głębokości 1500 m
[foto Google.pl/maps i Ciacho5]

53. Duże tężnie na północy Polski – Inowrocław
Inowrocław. Uzdrowisko Solanki
Inowrocławskie działa od 1875 r.
Pierwszy segment tężni uzdrowisko-
wej w Parku Solanki w Inowrocławiu
rozpoczęto budować w 1994 r.
i został oddany do użytku w 1995 r.,
a otwarcie całości nastąpiło w 2001 r.
jako trzeciej w Polsce. Ma kształt
dwóch połączonych ze sobą wielo-
boków o obwodzie 322 m, wysokich
na 9 m. Na szczycie, podobnie
jak w Ciechocinku, znajduje się taras
widokowy, z którego można podzi-
wiać panoramę miasta i Parku
Solankowego. Aktualnie tężnia zasi-
lana jest w solankę z odwiertu
„Solannowa” z głębokości 500 m,
wykonanego w 2010 r.
[foto tablicy Agata Gessner]

54. Duże tężnie na północy Polski – Konstancin-Jeziorna
Konstancin-Jeziorna. Uzdrowisko Konstancin-Zdrój działa od 1917
r. Tężnia uzdrowiskowa w Parku Zdrojowym w Konstancinie-Jeziornej
została wzniesiona w latach 1974÷1979 jako druga w Polsce.
Ma kształt wieloboku o obwodzie 40 m, z grzybkiem inhalatorem
wewnątrz. Solanka pochodzi z odwiertu „Julian” z głębokości 1600 m,
wykonanego w 1962 r.
U góry po lewej
Konstancin-Jeziorna. Wewnętrzny dziedziniec tężni
z grzybkiem inhalatorem
U góry po prawej
Konstancin-Jeziorna. Fragment Parku Zdrojowego założonego
na przełomie XIX i XX w.
U dołu po lewej
Konstancin-Jeziorna. Pensjonat z zakładem przyrodoleczniczym
„Hugenówka” z 1902 r. [foto zabytek.pl – Jadamta]

55. Duże tężnie na południu Polski – Wieliczka
Wieliczka. Najstarsze odnalezione tutaj ślady produkcji soli z solanki
pochodzą sprzed 6 tys. lat. Pierwszy dokument wzmiankujący tutejszą
warzelnię Magna Sal pochodzi z początku XII w., a na początku XIII w.
rozpoczęto wydobywanie soli kamiennej – kopalnie soli nazywano żupami.
W 1724 r. zaprzestano tradycyjnej produkcji soli warzonej, a od 1912 r.
stosowane jest warzenie próżniowe. Od 1838 r., kiedy to wybudowano
łazienki salinarne, w Wieliczce rozwija się lecznictwo uzdrowiskowe. W 1924
r. wprowadzono podziemne ługowanie soli, a w 1964 r. zaprzestano
wydobycia soli kamiennej.
U góry po lewej i po środku
Wieliczka. Zamek Żupny i Dom pośród Żupy – siedziba administracji kopalń soli
od XIII w. do 1945 r., od 1985 r. Muzeum Żup Krakowskich [foto PR]
U góry po prawej
Wieliczka. Baszta z XIV w., jedyna zachowana z 19 baszt w linii murów
miejskich otaczających niegdyś miasto [foto PR]
Po lewej
Wieliczka. Pozostałości po szybie poszukiwawczym z poł. XIII w.,
odkrytym w czasie wykopalisk w 1967 r. [foto PR]

56. Duże tężnie na południu Polski – Wieliczka
Wieliczka. W tym samym roku utworzono pierwsze na świecie podziemne
Sanatorium Alergologiczne „Kinga”, a w 1966 r. udostępniono podziemną
ekspozycję Muzeum Żup Krakowskich. W 1978 r. Kopalnia Soli „Wieliczka”
została wpisana na pierwszą Światową Listę Dziedzictwa Przyrodniczego
i Kulturalnego UNESCO, jako jeden z 12 obiektów, a w 2013 r. lista została
rozszerzona o Zamek Żupny i Kopalnię Soli „Bochnia”. W 1996 r. kopalnia
kończy ługowanie soli i poprzestaje na warzeniu soli z wycieków kopalnianych.
U góry po lewej
Kopalnia Soli „Wieliczka”. Szyb św. Kingi z 1864 r., główny
szyb kopalni z wieżą wyciągową z 1902 r. [foto PR]
U góry po prawej
Kopalnia Soli „Wieliczka”. Po lewej widoczny Zamek Zupny i kościół
p.w. św. Sebastiana, a po prawej Szyb Daniłowicza z XVII w.,
obecnie Muzeum Żup Krakowskich [foto PR]
Po lewej
Kopalnia Soli „Wieliczka”. Szyb Regis z XIV w., najstarszy z istniejących szybów,
obecnie Muzeum Żup Krakowskich [foto PR]

57. Duże tężnie na południu Polski – Wieliczka
Kopalnia Soli „Wieliczka”. Tężnia w Parku Kingi wybudowana w 2014 r. Powierzchnia ścian wynosi 7500 m2
, wysokość ścian 9 m,
a wysokość wieży widokowej 22 m [foto PR]

58. Duże tężnie na południu Polski – Wieliczka
Wieliczka. W 2000 r. Groty Kryształowe z wyjątkowo dużymi kryształami
halitu zostały uznane za podziemny rezerwat przyrody nieożywionej.
W 2014 r. oddano do użytku tężnię solankową, największy obiekt tego typu
na południu Polski. Od 2016 r. kopalnię odwiedza ponad 1,5 mln turystów
rocznie.
Po lewej
Kopalnia Soli „Wieliczka”. Tężnia w Parku Kingi wybudowana w 2014 r.
Powierzchnia ścian wynosi 7500 m2
, wysokość ścian 9 m,
a wysokość wieży widokowej 22 m [foto PR]
U góry po prawej
Kopalnia Soli „Wieliczka”. Groty Kryształowe zostały uznane w 2000 r.
za podziemny rezerwat przyrody nieożywionej

59. Duże tężnie na południu Polski – Bochnia
Bochnia. Najstarsze odnalezione tutaj ślady produkcji soli z solanki
pochodzą sprzed 3,5 tys. lat. W 1248 r. odkryto pokłady soli, a w 1251 r.
rozpoczęto jej wy wydobycie. W 1981 r. kopalnię wpisano do rejestru
zabytków, w 2000 r. na listę Pomników Historii, a w 2013 r. na Światową
Listę Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturalnego UNESCO. W 1990 r.
zaprzestano wydobycia soli kamiennej. Kopalnię odwiedza ponad 200 tys.
turystów rocznie. W dawnym nadszybiu Szybu „Sutoris:” działa Uzdrowisko
Kopalnia Soli Bochnia Sp. z o.o.
W sąsiedztwie Plant Salinarnych do końca 2019 r. powstała tężnia z komorą
solną i zespół boisk Szkoły Podstawowej nr 2. Rozruch tężni nastąpił w maju
2020 r., a uroczystość jej otwarcia dopiero we wrześniu 2020 r.
U góry
Bochnia. Tężnia i zespół boisk wybudowane w 2019 r.
[foto Tomasz Stodolny i PR]
Po lewej
Bochnia. Jeden z szybów Kopalni Soli „Bochnia” [foto GoogleMaps]

60. Duże tężnie na południu Polski – Bochnia
U góry
Bochnia. Dziedziniec tężni [foto PR]
Po lewej
Bochnia. Muzeum Motyli Anthropoda
otwarte w 2009 r. Trzon zbiorów stanowi
kolekcja motyli Jacka Kobieli [foto PR]

61. Duże tężnie na południu Polski – Busko Zdrój
Busko Zdrój. Jest znane jako uzdrowisko od 1836 r., m.in. z wód
solankowych. W uzdrowisku znajduje się zabytkowy Park Zdrojowy
i promenada. Kompleks uzdrowiskowy będzie wzbogacony o nowy park
zdrojowy po drugiej stronie rzeki Maskalis, z takimi obiektami jak: tężnia,
fontanna i dom zdrojowy z pijalnią wód i oranżerią.
U góry
Busko Zdrój. W okresie od czerwca 2019 r. do listopada 2020 r.
została wybudowana tężnia o obwodzie 220 m, piąta co do wielkości
w Polsce, która ma wykorzystywać miejscową solankę.
Uroczyste otwarcie planowane jest wiosną 2021 r.
Obok w budynku pijalni ma funkcjonować całoroczna mini-tężnia
Po lewej
Busko Zdrój. Zakład Kąpielowy z 1836 r. zaprojektowane
przez Henryka Marconiego, obecnie Sanatorium Marconi

62. Ciekawostki
U góry po lewej
Buczek – tężnia w kształcie truskawki. Gmina Buczek znajduje
się w powiecie łaskim w województwie łódzkim. W kwietniu 2019 r.
ustawiono na Rynku tężnię w kształcie truskawki, przypominającą,
że jest to „truskawkowa gmina”.
U góry po prawej
Warszawa-Mokotów – tężnia kontenerowa. Firma Immofinanz,
właściciel biurowców EMPARK, w których pracuje 24 tysiące osób,
wraz z Firmą HealthDesk opracowali markę TężniaZdrój™,
tj. tężnię umieszczoną w kontenerze, a następnie w sierpniu 2019
r. umieścili jej prototyp w strefie rekreacji pomiędzy budynkami.
Tężnię można w każdej chwili przewieźć w inne miejsce. Ponadto
tężnia uruchamiana jest przyciskiem w razie potrzeby.
U dołu po lewej
Świecie – model tężni z Inowrocławia w Parku Miniatur.
Miniaturę wykonał zespół miejscowego stolarza Zenona Firyna
[foto Marcin Doliński]

63. Ciekawostki
Tężnia Sztuki – autor instalacji Robert Kuśmirowski. Autor
ukończył studia na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu MCS
w Lublinie w 2003 r., jest znanym performerem i „manipulatorem
rzeczywistości”. Instalacja Tężnia Sztuki powstała we wrześniu
2014 r. i była kolejno wystawiana w Kielcach, Lublinie, Białym-
stoku, Tbilisi, Lwowie, Warszawie, Wrocławiu, Berlinie, Krakowie
i ponownie w Lublinie. Od maja 2018 r. znajduje się w Poznaniu
na plenerowej wystawie Visual Park nad Jez. Strzeszyńskim.
U góry po lewej
Kielce. Tężnia Sztuki w Kielcach jesienią 2014 r.
[foto Autora]
U góry po prawej
Lwów. Tężnia Sztuki we Lwowie we wrześniu 2015 r.
U dołu po lewej
Kraków. Tężnia Sztuki przed Muzeum Narodowym w 2017 r.
[foto Marek Lasyk]

64. Gabriela i Piotr Rościszewscy
Wersja V: 30 grudnia 2020 r.
TĘŻNIE, cz. 1
Tekst został opracowany głównie w oparciu o informacje uzyskane w Internecie ze stron internetowych urzędów,
instytucji, mediów, stowarzyszeń i blogów, a także materiały własne autorów.
Zdjęcia autora zostały oznaczone „PR”. W przypadku pozostałych zdjęć tam, gdzie udało się odnaleźć ich autorów,
zostały podane nazwiska lub pseudonimy.
W przypadku braku dokładnej lokalizacji planowanych tężni, zostały zamieszczone mapki z OpenStreetMap z położonym
centralnie rejonem, gdzie należy spodziewać się ich wybudowania.