Ἑλλάδος περιήγησις -ΑΤΤΙΚΑ - ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ

2. Ο Παυσανίας γεννήθηκε σε μια εποχή που επικρατούσε η
λεγόμενη Ρωμαϊκή ειρήνη. Οι εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ των
ισχυρών ανδρών και φιλόδοξων στρατηγών της Ρ ώ μ η ς για
την κατάκτηση της εξουσίας είχαν προ πολλού σταματήσει.
Η τελευταία σύγκρουση στο Άκτιο (31 π.Χ.) μεταξύ του
Γαΐου Οκταβιανού και του Μάρκου Αντωνίου έδωσε οριστι­
κό τέρμα στις πολύνεκρες αυτές διαμάχες, από τις οποίες οι
δυο τελευταίες διαδραματίστηκαν σε ελληνικό έδαφος, που
από το 146 π.Χ. αποτελεί πλέον τμήμα της Ρωμαϊκής επι­
κράτειας. Ο νικητής του Ακτίου Οκταβιανός Αύγουστος, που
κυβέρνησε ως απόλυτος μονάρχης έως το θάνατο του (14
μ.Χ.) συγκέντρωσε σταδιακά όλες τις εξουσίες στα χέρια
του, διαμορφώνοντας έτσι το μέχρι τότε δημοκρατικό πολί­
τευμα της Ρ ώ μ η ς σε ηγεμονικό με αρχηγό του κράτους,
υπεύθυνο για την εσωτερική και εξωτερική πολιτική, τον
Αυτοκράτορα.
Τον Ιο αι. μ.Χ. τα σύνορα της αυτοκρατορίας θα φθάσουν
προς βορρά μέχρι το Ρήνο και τον Δούναβη, προς δυσμάς
στον Ατλαντικό, προς ανατολάς στον Ευφράτη και προς το
νότο θα περιλάβουν όλη την παράκτια Αφρική με αρκετό
βάθος ως την έρημο και την Αίγυπτο. Η Μεσόγειος θα κα­
ταστεί πλέον «ρωμαϊκή λίμνη». Η πρώτη εικοσαετία του 2ου
αι. μ.Χ. θα βρει το αχανές ρωμαϊκό κράτος να κατέχει επι­
πλέον τη Βρετανία, βόρεια του Δούναβη τη Δακία (Ρουμα­
νία), νοτιοανατολικά τη Μεσοποταμία (Ιράκ) και να εκτείνε­
ται μέχρι τις ακτές της Κασπίας.
Η ρωμαϊκή κατακτητική πολιτική έφθασε πλέον στο ανώ­
τατο όριό της. Σκοπός των ρωμαϊκών λεγεωνών είναι στο
εξής να φυλάττουν τα σύνορα της αυτοκρατορίας, ενώ στο
15

3. εσωτερικό απλώνεται μια ειρήνη (pax Romana), που ευνοεί
την ανάπτυξη του εμπορίου, αλλά και την καλλιέργεια του
πνεύματος και των επιστημών.
Σ τ α ευτυχισμένα αυτά χρόνια, που ήταν ελεύθερος ο κα­
θένας να ταξιδεύει με ασφάλεια σ' όποιο μέρος του πολιτισμέ­
νου κόσμου επιθυμούσε, έζησε ο Παυσανίας. Γεννήθηκε γύρω
στα 110 μ.Χ. — ό τ α ν αυτοκράτορας των Ρωμαίων ήταν ο
Τραϊανός (98-117 μ.Χ.)— κατά πάσα πιθανότητα στη Μαγνη­
σία του Έ ρ μ ο υ , που κυλά τα νερά του κάτω από τους βόρειους
πρόποδες του Σιπύλου, όρους της Μ. Ασίας. Δεν ήταν Έ λ λ η ­
νας. Προερχόταν από μια πλούσια οικογένεια συντηρητικών
αρχών και με καλές σχέσεις απέναντι στους Ρωμαίους αξιω­
ματούχους της περιοχής, η οποία φρόντισε ιδιαίτερα για τη
μόρφωση του, ώστε να μάθει σωστά την αττική διάλεκτο και
να μελετήσει με άνεση τους Έλληνες ποιητές, φιλοσόφους και
ιστορικούς. Έ χ ο ν τ α ς πιθανώς μια μόνιμη εργασία στη βιβλιο­
θήκη της Περγάμου και οικονομική ευχέρεια λόγω της πατρι­
κής του περιουσίας επιχείρησε από νέος πολλά ταξίδια στην
Αίγυπτο, τη Συρία, την Παλαιστίνη, τη Ρ ώ μ η και σε άλλα
μέρη της Ιταλίας, καθώς και στη νότια Μακεδονία και Θεσ­
σαλία. Τη νότια Ελλάδα ασφαλώς θα επισκέφθηκε περισσό­
τερες φορές, όταν συνέλαβε την ιδέα της συγγραφής της
«Περιηγήσεως», αξιοποιώντας το πάθος του για τη γνωρι­
μία αρχαίων τόπων με τους παμπάλαιους ναούς και τα σε­
βάσμια ιερά, τις τοπικές λατρείες και δοξασίες, τις ιστορικές
μνήμες και λαϊκές θρησκευτικές παραδόσεις, στις οποίες έχει
ιδιαίτερη αδυναμία.
Περιηγείται και περιγράφει χωρίς όμως να ενδιαφέρεται
επισταμένως για την καλλιτεχνική αξία των απειράριθμων
αγαλμάτων των εγκαθιδρυμένων σε δημόσιους χώρους ή σε
ιερά τεμένη, χωρίς να τον συγκινούν αισθητικά οι πολυπλη­
θείς ναοί με τον πλούσιο αρχιτεκτονικό και γλυπτικό τους
διάκοσμο ή έργα φημισμένων ζωγράφων της αρχαιότητας
που είδε και τα οποία διατηρήθηκαν αιώνες μέχρι την εποχή
του με χρώματα ανεξίτηλα στους εσωτερικούς τοίχους στοών.
Π α ρ ' όλα αυτά ο Παυσανίας υπήρξε για τους μεταγενέ­
στερους του πολύτιμη πηγή αφθονίας γνώσεων σχετικών με
τη μυθολογία, την πολιτική ιστορία και το λαϊκό πολιτισμό,
αλλά και οδηγός της αρχαιολογικής σκαπάνης στην αρχαία
τοπογραφία, όταν άρχιζαν οι μεγάλες ανασκαφές στον Κερα-
16

4. μεικο και το Δίπυλο (1871), στην αρχαία Ολυμπία (1875),
στην ακρόπολη των Μυκηνών (1876), στον Ορχομενό της
Βοιωτίας (1880), στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου (1881),
στην Ελευσίνα (1882), στην Ακρόπολη των Αθηνών και στην
Τίρυνθα (1884), στη Μαντινεία (1887), στη Μεγαλόπολη
(1890), στους Δελφούς (1892) από Έλληνες και ξένους αρχαιο­
λόγους.
Στην Αθήνα ο Παυσανίας πρέπει να βρισκόταν το 145 μ.Χ.
περίπου. (Προ 15 ετών την είχε επισκεφθεί για τρίτη φορά ο
αυτοκράτορας Αδριανός και είχε εγκαινιάσει το ναό του Ο­
λυμπίου Διός που κτίσθηκε με δικές του δαπάνες). Αποβιβά­
σθηκε στο λιμάνι της Ζέας (Πασαλιμάνι) αρχίζοντας την
περιήγηση του από τον Πειραιά. Αφού είδε τα μνημεία του
Φαλήρου και της παραλίας μέχρι τη σημερινή μικρή χερσό­
νησο του Αγ. Κοσμά (Κωλιάς άκρα), επέστρεψε στον Πει­
ραιά, α π ' όπου παίρνοντας το δρόμο δίπλα στα μισογκρεμι­
σμένα Μακρά Τείχη για την Αθήνα έφθασε στο Δίπυλο και
από εκεί προχώρησε στην Αγορά. Οι πληροφορίες του για τα
δημόσια κτίρια και τους ναούς της υπήρξαν πολύτιμος οδηγός
για τους Αμερικανούς αρχαιολόγους, που ανέσκαψαν όλη
σχεδόν την περιοχή της.
Περπατώντας ανατολικά της Αγοράς και βόρεια του λό­
φου της Ακρόπολης, φθάνει στο χώρο του Ολυμπιείου και
θαυμάζει το Παναθηναϊκό Στάδιο, που μόλις είχε ανακαινι­
σθεί από τον Ηρώδη τον Αττικό, πλουσιότατο Αθηναίο, που
τιμήθηκε στην Αθήνα με πολλά άλλα αξιώματα καθώς αυτό
του «Πρώτου των Πανελλήνων» και στη Ρ ώ μ η έγινε ύπατος
το 143.
Αφήνοντας την περιοχή αυτή, που έχει εξολοκλήρου ανα­
σκαφεί από Έλληνες αρχαιολόγους, προσεγγίζει την Ακρό­
πολη από τη νότια κλιτύ, όπου κάνει λόγο για το τέμενος και
το θέατρο του Διονύσου, δυτικότερα για το ιερό του Ασκλη­
πιού και ανεβαίνει στα Προπύλαια προκειμένου να εισέλθει
πλέον στην Ακρόπολη. Ο ιερός χώρος της αποτελεί προσκύ­
νημα για τον Περιηγητή. Περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια
κατά την αντίληψη του τους ναούς και τα αφιερώματα, μη
ξεχνώντας και τις ιερές τελετές που τελούνταν εκεί, και
έπειτα κατεβαίνοντας μιλάει για το βράχο του Αρείου Π ά γ ο υ .
Η επόμενη περιοδεία του θα γίνει προς την Ακαδημία και
τον Ί π π ε ι ο Κολωνό βόρεια και έξω από τα κατεστραμμένα
17

5. τείχη της πόλης. Μετά θα επισκεφθεί διάφορους δήμους της
Αττικής μεταξύ των οποίων τον Μαραθώνα, τη Βραυρώνα,
τον Ραμνούντα και την περιοχή του Ωρωπού.
Αφού είδε και τη Σαλαμίνα, παίρνοντας την Ιερά Οδό
έφθασε στην Ελευσίνα. Ακολουθεί λεπτομερής περιγραφή
των ναών και των μνημείων της Μεγαρίδας και ο δρόμος
πλέον οδηγεί τον περιηγητή μας στον Ισθμό της Κορίνθου
και στη χώρα των Κορινθίων, για τους οποίους θα κάνει
λόγο στο επόμενο βιβλίο, τα Κορινθιακά του.
Τα Αττικά δημοσίευσε ο Παυσανίας περί το 150. Η περι­
ήγηση της Αργολιδοκορινθίας έγινε γύρω στο 155 και θα
συνεχισθεί με την επίσκεψη του στη Λακωνία και τη Μεσση­
νία. Η συγγραφή των Κορινθιακών, Λακωνικών και Μεσση­
νιακών φαίνεται ότι τελείωσε πριν το 173, αφού ο ίδιος ο
συγγραφέας λέει ότι κατά το έτος αυτό γράφει τα Ηλιακά.
Τα τρία αυτά βιβλία αποτέλεσαν μια ενότητα. Θα ακολουθή­
σει μια δεύτερη ενότητα που θα περιλάβει τα Ηλιακά (2
βιβλία), Αχαϊκά και Αρκαδικά και μια τρίτη με τα Βοιωτικά
και τα Φωκικά. Οι τρεις αυτές ενότητες είναι πιθανό να είδαν
το φως της δημοσιότητας κατά τη διάρκεια της βασιλείας του
Μάρκου Αυρηλίου (161-180 μ.Χ.).
0 Παυσανίας πέθανε το 180 ή ένα δύο χρόνια αργότερα.
Εντούτοις πρόλαβε να εκδώσει σε μια ενότητα όλο το έργο
του —έργο πραγματικά μιας ολόκληρης ζ ω ή ς — ο ίδιος ή
κάποιος άλλος του συγγενικού ή φιλικού περιβάλλοντος του
κατά το χρονικό διάστημα της βασιλείας του Κομμόδου (180193 μ.Χ.).
Μολονότι η Ελλάδος Περιήγησις δεν έχει λογοτεχνική
αξία και το στεγνό και επιτηδευμένο υφος του Παυσανία
πολύ απέχει από τη γλαφυρότητα του λόγου των συγγραφέ­
ων της κλασικής, αλλά,και της μεταγενέστερης αρχαιότητας,
εντούτοις το πλούσιο αρχαιογνωστικό υλικό που προσφέρει το
κατατάσσει στα έργα εκείνα που μια ευτυχής συγκυρία διέ­
σωσε για τη μελέτη και γνώση του εθνικού μας παρελθόντος,
τόσο χρήσιμης στις ημέρες που ζούμε.
18

6. ΚΙ Ε Ο - MTΦΑΗ
Ε Ν
Μ
EΑ ΡΣ

7. ΕΛΛΑΔΟΣ Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Ι Σ
ΑΤΤΙΚΑ
20

8. ΕΛΛΑΔΟΣ Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Ι Σ
ΑΤΤΙΚΑ
Σούνιο
-
Λαύριο.
1. Έ ν α κ ο μ μ ά τ ι τ η ς Ελληνικής γ η ς προς τα νησιά τ ω ν
Κυκλάδων και το Α ι γ α ί ο π έ λ α γ ο ς είναι το ακρωτήριο
Σούνιο τ η ς Α τ τ ι κ ή ς 1 . Κ α θ ώ ς περνά κανείς το ακρωτήριο,
υπάρχει λιμάνι και ναός τ η ς Σουνιάδας Αθηνάς στην κο­
ρυφή
του
ακρωτηρίου 2 .
Πλέοντας
μπροστά
είναι
το
3
Λαύριο , όπου άλλοτε οι Αθηναίοι είχαν μεταλλεία α ρ γ ύ ­
ρου. Υπάρχει κι έρημο μικρό νησί που ονομάζεται του
Πατρόκλου , γ ι α τ ί εκεί ο Πάτροκλος έχτισε τ ε ί χ η και
έσκαψε τάφρο. Ή τ α ν ναύαρχος τ ω ν Α ι γ υ π τ ι α κ ώ ν τριήρεων, τις οποίες ο Π τ ο λ ε μ α ί ο ς 5 , ο γιος του Πτολεμαίου του
γιου του Λ ά γ ο υ , είχε στείλει, γ ι α να συνδράμει τους Α θ η ­
ναίους, όταν εισέβαλε στη χ ώ ρ α τους ο Αντίγονος 6 , ο γιος
του Δημητρίου, ρημάζοντας τη γη και αποκλείοντας την
από τη Θάλασσα με τα πλοία του.
Πειραιάς.
2. Ο Πειραιάς ήταν από πολύ π α λ ι ά δήμος, αλλά δεν
ήταν
επίνειο
πριν
πάρει
την
εξουσία
στην
Αθήνα
ο
7
Θεμιστοκλής . Επίνειο μέχρι τότε ήταν το Φάληρο, γ ι α τ ί
από αυτό το σημείο η π ό λ η α π έ χ ε ι ελάχιστα από τη θάλασ­
σα. Α π ό το λιμάνι αυτό έλεγαν ότι σάλπαραν τα πλοία τ ο υ
Μενεσθέα για την Τ ρ ο ί α 8 και ότι από κει παλιότερα ξεκίΕικόνες, σχεδιαγράμματα,
τόμο του έργου.
χάρτες
και
πίνακες
21
περιέχονται
στον
τελευταίο
(10ο)

9. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
22

10. ΑΤΤΙΚΑ
9
νησε ο Θησέας, γ ι α να πληρώσει στον Μίνωα τον φόρο γ ι α
10
τον θάνατο του Α ν δ ρ ό γ ε ω . Ο Θεμιστοκλής, όταν έγινε
άρχοντας τ η ς Αθήνας, έκρινε ότι ο Πειραιάς ήταν σε κ α ­
τάλληλη θέση γ ι α όσους έρχονταν από τη θάλασσα και ότι
εκεί υπήρχαν τρία λιμάνια αντί γ ι α το ένα του Φαλήρου έτσι έκανε τον Πειραιά επίνειο. Και νεώσοικοι 1 1 υπήρχαν
μέχρι τις μέρες μου και δίπλα στο μεγάλο λιμάνι ο τ ά φ ο ς
του Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή 1 2 . Λένε ότι οι Αθηναίοι μετάνιωσαν γ ι α τον
τρόπο που φέρθηκαν στον Θεμιστοκλή και έτσι η οικογένεια
του, αφού έκανε ανακομιδή τ ω ν οστών του, τα έφερε π ί σ ω
από τη Μαγνησία. Τα π α ι δ ι ά του, π ά ν τ ω ς , είναι βέβαιο ότι
μπόρεσαν να παλιννοστήσουν στην π α τ ρ ί δ α . Αφιέρωσαν
μάλιστα στον Παρθενώνα ζ ω γ ρ α φ ι κ ό πίνακα, όπου παρι­
στανόταν ο Θεμιστοκλής.
3. Εκείνο που αξίζει πιο πολύ να δει κανείς στον Π ε ι ­
ραιά, είναι το τέμενος της Αθηνάς και του Δ ί α 1 3 . Και τα
δύο α γ ά λ μ α τ α είναι από χ α λ κ ό - ο Δίας κρατάει σ κ ή π τ ρ ο
και Ν ί κ η , ενώ η Αθηνά δόρυ. Ε δ ώ τον Λεωσθένη, π ο υ
επικεφαλής τ ω ν Αθηναίων και όλων τ ω ν Ελλήνων νίκησε
τους Μακεδόνες στη Βοιωτία και πάλι έξω από τις Θερμο­
πύλες και ύστερα από ισχυρή πίεση τους απέκλεισε στη
Λ α μ ί α 1 4 , απέναντι από το όρος Ο ί τ η , αυτόν τον Λεωσθένη
και τα παιδιά του ζ ω γ ρ ά φ ι σ ε ο Αρκεσίλαος. Σ τ η μακρά
στοά
15
του Πειραιά βρίσκεται η παραλιακή αγορά, γ ι α
όσους κατοικούν κοντά στη θάλασσα" εκείνοι που μένουν
μακριά από το λιμάνι έχουν άλλη α γ ο ρ ά 1 6 . Π ί σ ω από την
παραλιακή στοά βρίσκονται α γ ά λ μ α τ α του Δία και του
17
Δ ή μ ο υ . Είναι έργα του Λ ε ω χ ά ρ η . Κοντά στη θάλασσα
είναι το ιερό της Α φ ρ ο δ ί τ η ς 1 8 που έχτισε ο Κόνωνας, όταν
νίκησε, τις
τριήρεις
των
Λακεδαιμονίων
κοντά
στην
Κ ν ί δ ο 1 9 , που βρίσκεται στην Καρική χερσόνησο. Οι Κνίδιοι τιμούν ιδιαίτερα την Αφροδίτη και έχουν [τρία] ιερά
προς τιμήν τ η ς . Το αρχαιότερο είναι αφιερωμένο στη Δ ω -
23

11. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
24

12. ΑΤΤΙΚΑ
ρίτιδα και το άλλο στην Ακραία Αφροδίτη. Το νεότερο
είναι αφιερωμένο στην Αφροδίτη, που πολλοί την ονομά­
ζουν Κνίδια, ενώ οι ίδιοι οι Κνίδιοι Εύπλοια [Καλοτάξιδη]
Αφροδίτη.
4. Οι Αθηναίοι έχουν στη Μ ο υ ν υ χ ί α 2 0 ένα ακόμη λιμάνι
και ναό τ η ς Μουνυχίας Ά ρ τ ε μ η ς 2 1 . Ό π ω ς προανέφερα,
έχουν λιμάνι και στο Φάληρο, όπου υπάρχει ιερό τ η ς Δ ή ­
μητρας. Ε δ ώ βρίσκεται και ο ναός τ η ς Σ κ ι ρ ά δ α ς Αθηνάς
και λίγο πιο πέρα ναός του Δία και βωμοί αφιερωμένοι
στους λεγόμενους Άγνωστους θεούς, σε ήρωες και στα
παιδιά του Θησέα και του Φαλήρου. Οι Αθηναίοι λένε
π ω ς αυτός ο Φάληρος ταξίδεψε με τον Ιάσονα στους
Κ ό λ χ ο υ ς 2 2 . Έ χ ο υ ν κι έναν βωμό αφιερωμένο στον Ανδρό­
γ ε ω , τον γιο του Μίνωα, που τον ονομάζουν του Ή ρ ω α .
Αλλά όσοι ενδιαφέρονται να μαθαίνουν τα τ ο π ι κ ά θ έ μ α τ α
γνωρίζουν σαφέστερα από τους άλλους π ω ς αυτός ο β ω μ ό ς
είναι του Ανδρόγεω.
5. Σε απόσταση είκοσι σ τ α δ ί ω ν 2 3 από εκεί προβάλλει το
ακρωτήριο Κ ω λ ι ά δ α 2 4 , όπου τα κ ύ μ α τ α έβγαλαν τα ναυά­
γ ι α , μετά την καταστροφή του στόλου τ ω ν Μ ή δ ω ν 2 5 . Εκεί
υπάρχει ά γ α λ μ α της Αφροδίτης Κωλιάδας και τ ω ν θεοτή­
τ ω ν που ονομάζονται Γενετυλλίδες. Ν ο μ ί ζ ω ότι πρόκειται
για τις ίδιες θεές που οι Φ ω κ α ε ί ς της Ιωνίας ονομάζουν
Γενναΐδες. Σ τ ο ν δρόμο από το Φάληρ.ο προς την Αθήνα
υπάρχει ναός τ η ς Ή ρ α ς δ ί χ ω ς σκεπή και πόρτες. Λένε
π ω ς τον είχε κάψει ο Μαρδόνιος, ο γιος του Γωβρύα, και
π ω ς το ά γ α λ μ α της Ή ρ α ς που βρίσκεται εκεί είναι έργο
του Αλκαμένη. Αν, ό μ ω ς , είναι π ρ ά γ μ α τ ι , τότε δεν μπορεί
να καταστράφηκε από τους Μ ή δ ο υ ς 2 6 .
2. Μόλις μπει κανείς στην π ό λ η 2 7 βλέπει το μνημείο της
Αμαζόνας Αντιόπης. Ο Πίνδαρος υποστηρίζει ότι άρπαξαν
αυτή την Αντιόπη ο Θησέας και ο Πειρίθους. Ο Η γ ί α ς ο
25

13. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
26

14. ΑΤΤΙΚΑ
Τροιζήνιος, ό μ ω ς , σ' ένα π ο ί η μ α του αναφέρει γ ι ' αυτήν
ότι την ε π ο χ ή που ο Η ρ α κ λ ή ς πολιορκούσε την πόλη Θεμίσκυρα στον Θερμώδοντα π ο τ α μ ό και δεν μπορούσε να
την καταλάβει, η Αντιόπη ερωτεύτηκε τον Θησέα — γ ι α τ ί
ο Θησέας είχε εκστρατεύσει μαζί με τον Η ρ α κ λ ή — και
παρέδωσε την πόλη τ η ς 2 8 . Αυτά λέει ο Η γ ί α ς στο ποίημα
του. Οι Αθηναίοι όμως λένε ότι, όταν ήρθαν οι Αμαζόνες, η
Αντιόπη σκοτώθηκε α π ό βέλος της Μολπαδίας και π ω ς ο
Θησέας σκότωσε τη Μ ο λ π α δ ί α 2 9 . Οι Αθηναίοι αφιέρωσαν
και στη Μολπαδία ένα μνημείο.
2. Ανεβαίνοντας από τον Πειραιά στην Αθήνα βλέπεις
τα ερείπια τ ω ν τ ε ι χ ώ ν που έχτισε π ά λ ι ο Κόνωνας μετά τη
ναυμαχία στην Κ ν ί δ ο 3 0 . Τα τ ε ί χ η που είχε κατασκευάσει
παλιότερα ο Θεμιστοκλής, μετά την υποχώρηση τ ω ν Μ ή δων, καταστράφηκαν όταν είχαν την εξουσία οι λεγόμενοι
Τ ρ ι ά κ ο ν τ α 3 1 . Δ ί π λ α στον δρόμο υπάρχουν πολύ γνωστοί
τάφοι, του Μενάνδρου 3 2 , γιου του Δ ι ο π ε ί θ η , και το κενο­
τάφιο του Ε υ ρ ι π ί δ η 3 3 . Ο Ευριπίδης είχε ταφεί βέβαια στη
Μακεδονία, όπου είχε πάει κοντά στον βασιλιά Αρχέλαο.
Ό σ ο ν αφορά στον τρόπο που πέθανε, γ ι α τον οποίο πολλοί
έχουν μιλήσει, ας είναι ό π ω ς λένε.
3. Εκείνη την ε π ο χ ή οι ποιητές συνήθιζαν να ζουν κοντά
στους βασιλιάδες, ό π ω ς και παλιότερα ο
Πολυκράτης,
τύραννος της Σ ά μ ο υ , είχε στην αυλή του τον Ανακρέο­
ντα, ενώ στον Ιέρωνα στις Συρακούσες είχαν πάει ο Αι­
σχύλος και ο Σ ι μ ω ν ί δ η ς . Κοντά στον Διονύσιο, που αργό­
τερα έγινε τύραννος στη Σικελία, π ή γ ε ο Φιλόξενος και
στον Αντίγονο, τον βασιλιά τ ω ν Μακεδόνων, ο Ανταγόρας
ο Ρόδιος και ο Άρατος από τους Σόλους. Ο Ησίοδος και ο
Ό μ η ρ ο ς είτε δεν ήταν τυχεροί, ώστε να ζήσουν με βασι­
λιάδες, είτε θεληματικά α δ ι α φ ό ρ η σ α ν ο Ησίοδος επειδή
ζούσε αγροτική ζ ω ή και α π έ φ ε υ γ ε τις περιπλανήσεις και
ο Ό μ η ρ ο ς επειδή είχε ζήσει πολύ καιρό μακριά από την
27

15. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
2Χ

16. ΑΤΤΙΚΑ
πατρίδα και προτιμούσε να τον θαυμάζουν οι πολλοί π α ρ ά
να έχει χ ρ η μ α τ ι κ ά οφέλη από τους δυνατούς. Αναφέρει
μάλιστα ο Ό μ η ρ ο ς π ω ς ο Δημόδοκος ζούσε κοντά στον
Αλκίνοο και π ω ς ο Αγαμέμνονας είχε αφήσει κάποιο ποι­
ητή κοντά στη γυναίκα τ ο υ . Ό χ ι μακριά από τις πύλες
υπάρχει τάφος με παράσταση ενός σ τ ρ α τ ι ώ τ η π ο υ στέκει
δίπλα σε άλογο. Δεν ξέρω ποιος είναι, το άλογο όμως και ο
σ τ ρ α τ ι ώ τ η ς φιλοτεχνήθηκαν από τον Π ρ α ξ ι τ έ λ η .
Δίπυλο
-
Κεραμεικός.
4. Ό τ α ν μπαίνει κανείς στην πόλη βλέπει ένα κτίριο που
χρησιμοποιείται γ ι α την προετοιμασία τ ω ν π ο μ π ώ ν , π ο υ
άλλες γίνονται κάθε χρόνο κι άλλες επαναλαμβάνονται σε
αραιότερα δ ι α σ τ ή μ α τ α . Κοντά του υψώνεται ο ναός τ η ς
Δ ή μ η τ ρ α ς , όπου υπάρχουν α γ ά λ μ α τ α τ η ς ίδιας, της κόρης
και του Ι ά κ χ ο υ , που κρατάει δάδα. Στον τοίχο υπάρχει
ε π ι γ ρ α φ ή με Α τ τ ι κ ά γ ρ ά μ μ α τ α που αναφέρει π ω ς είναι
έργα του Π ρ α ξ ι τ έ λ η . Κοντά στον ναό υπάρχει έ φ ι π π ο ς
Ποσειδώνας, που ρίχνει το δόρυ του ενάντια στον γ ί γ α ν τ α
Π ο λ υ β ώ τ η , στον οποίο αναφέρεται ο μύθος τ ω ν Κ ώ ω ν γ ι α
το ακρωτήριο Χελώνη. Τ ώ ρ α ό μ ω ς υπάρχει εκεί ε π ί γ ρ α μ ­
μα που αποδίδει σε άλλον το ά γ α λ μ α και όχι στον Ποσει­
δώνα. Α π ό τις πύλες μέχρι τον Κεραμεικό υπάρχουν στοές·
μπροστά τους υπάρχουν χάλκινες εικόνες γυναικών κι αν­
δρών που δοξάστηκαν με τα έργα τους.
5. Σε μία από τις στοές υπάρχουν ιερά θεών, και γ υ ­
μναστήριο που ονομάζεται του Ε ρ μ ή . Σ' αυτή βρίσκεται
και το σπίτι του Πουλυτίωνα, όπου λένε ότι γνωστοί Α­
θηναίοι έκαναν τελετή που παρωδούσε τα Ελευσίνια
μυστήρια . Σ τ η ν ε π ο χ ή μου το μέρος αυτό ήταν α φ ι ε ρ ω ­
μένο στον Διόνυσο. Αυτός ο Διόνυσος λέγεται και Μελπόμενος, γ ι α τον ίδιο λόγο που ο Απόλλωνας αποκαλείται
Μουσηγέτης. Ε δ ώ υπάρχει ά γ α λ μ α τ η ς Π αιωνίας [θερα-
29

17. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
30

18. ΑΤΤΙΚΑ
πεύτριας] Αθηνάς, του Δία, της Μνημοσύνης, τ ω ν Μουσών
και του Απόλλωνα, το οποίο αφιέρωσε και κατασκεύασε ο
Ευβουλίδης, και ακόμη του δαίμονα Ακράτου, ενός α π ό
τους συνοδούς του Διονύσου* υπάρχει μόνο το π ρ ό σ ω π ο
τούτου χτισμένο στον τοίχο. Μ ε τ ά το τέμενος του Διονύ­
σου βρίσκεται κτίριο που έχει πήλινα α γ ά λ μ α τ α του βασι­
λιά της Αθήνας Αμφικτύονα να παραθέτει συμπόσιο στον
Διόνυσο και τους άλλους θεούς.
Ε δ ώ απεικονίζεται και ο Π ή γ α σ ο ς ο Ελευθερέας που
εισήγαγε τη λατρεία του θεού στην Αθήνα" βοήθησε και το
μαντείο των Δελφών, που τους υπενθύμισε ότι ο θεός είχε
έρθει στον τόπο τους την ε π ο χ ή του Ικαρίου.
6. Αυτός ο Αμφικτύονας έγινε βασιλιάς με τον εξής
τρόπο: Λένε π ω ς π ρ ώ τ ο ς βασιλιάς τ η ς λεγόμενης σήμερα
Α τ τ ι κ ή ς ήταν ο Ακταίος. Ό τ α ν ο Ακταίος πέθανε, τον
διαδέχτηκε στον θρόνο ο Κέκροπας, επειδή ήταν σύζυγος
της κόρης του. Αυτός είχε αποκτήσει τρεις κόρες, την
Έ ρ σ η , την Άγλαυρο και την Πάνδροσο, κι ένα γ ι ο , τον
Ερυσίχθονα, που δεν έγινε π ο τ έ βασιλιάς τ ω ν Αθηναίων,
γ ι α τ ί πέθανε όσο ακόμα βασίλευε ο πατέρας τ ο υ . Στον
θρόνο έπειτα διαδέχτηκε τον Κέκροπα ο Κραναός, ο πιο
ισχυρός άνδρας τ η ς Αθήνας. Ο Κραναός απέκτησε, ανάμε­
σα σε άλλες κόρες, και την Ατθίδα, από την οποία ονομά­
ζουν Α τ τ ι κ ή τη χ ώ ρ α που μέχρι τότε αποκαλούσαν Ακταία. Κάνοντας επανάσταση ενάντια στον Κραναό ο Αμφικτύονας, σύζυγος τ η ς κόρης του, τον ανέτρεψε από την
εξουσία. Κι αυτός, όμως, αργότερα ανατράπηκε από τον
Εριχθόνιο και τους άλλους που επαναστάτησαν μαζί του.
Λένε π ω ς ο Εριχθόνιος δεν είχε π α τ έ ρ α θνητό' ο Ή φ α ι σ τ ο ς
και η Γη ήταν γονείς του.
Αγορά.
3. Η περιοχή Κεραμεικός πήρε το όνομα τ η ς από τον
31

19. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
32

20. ΑΤΤΙΚΑ
ήρωα Κέραμο, που λέγεται ότι ήταν γιος του Διονύσου και
της
Αριάδνης.
Η
πρώτη
στα
δεξιά
στοά
ονομάζεται
β α σ ι λ ι κ ή 3 5 . Ε δ ώ είναι η θέση του άρχοντα βασιλιά, που
κατέχει το α ξ ί ω μ α της λεγόμενης βασιλείας γ ι α ένα χρόνο.
Σ τ α κεραμίδια τ η ς στοάς υπάρχουν α γ ά λ μ α τ α από ψημένο
πηλό, του Θησέα να σπρώχνει στη θάλασσα τον Σ κ ί ρ ω ν α
και τ η ς Η μ έ ρ α ς να κρατά τον Κέφαλο, που λένε π ω ς ήταν
πανέμορφος και π ω ς τον άρπαξε η Η μ έ ρ α , επειδή τον
ερωτεύτηκε. Λένε π ω ς από τον Κέφαλο γέννησε αργότερα
τον Φαέθοντα και τον έκανε φύλακα του ναού. Α υ τ ά ανα­
φέρουν και άλλοι, καθώς και ο Ησίοδος στο έπος του γ ι α
τις γυναίκες.
2. Κοντά στη στοά βρίσκονται ανδριάντες του Κόνωνα,
του γιου του, Τιμόθεου, και του βασιλιά τ ω ν Κυπρίων
Ευαγόρα, ο οποίος μεσολάβησε για να δοθούν οι Φοινικι­
κές τριήρεις από τον βασιλιά Αρταξέρξη στον Κ ό ν ω ν α 3 6 . Ο
Ευαγόρας συμπεριφέρθηκε ως Αθηναίος με προγονικές
ρίζες από τη Σ α λ α μ ί ν α , γ ι α τ ί , ανατρέχοντας στο γενεαλο­
γικό του δέντρο, έφτανε μέχρι τον Τεύκρο και μια κόρη του
Κινύρα. Ε δ ώ υπάρχει ά γ α λ μ α του λεγόμενου Ελευθέριου
Δία και του βασιλιά Αδριανού, που ευεργέτησε και άλλους
υπηκόους του, αλλά κυρίως την π ό λ η τ ω ν Αθηναίων.
3. Π ί σ ω είναι χ τ ι σ μ έ ν η σ τ ο ά 3 7 με ζωγραφισμένους
τους ονομαζόμενους δώδεκα θεούς. Σ τ ο ν απέναντι τ ο ί χ ο
βλέπεις ζωγραφισμένο τον Θησέα, τη Δ η μ ο κ ρ α τ ί α και τον
Δ ή μ ο . Η ζ ω γ ρ α φ ι ά δηλώνει ότι ο Θησέας θέσπισε ίσα
πολιτικά δ ι κ α ι ώ μ α τ α στους Αθηναίους. Είναι γ ν ω σ τ ή
στους πολλούς η άποψη π ω ς ο Θησέας είχε παραδώσει
την εξουσία στον δήμο και π ω ς ο λαός κυβερνιόταν δ η ­
μοκρατικά, ώσπου ο Πεισίστρατος, αφού επαναστάτησε,
έγινε τύραννος. Πολλοί λένε και άλλα π ο υ δεν είναι α λ η ­
θινά, επειδή δεν γνωρίζουν την ιστορία, αλλά πιστεύουν
και θεωρούν ακριβή όσα άκουσαν στα παιδικά τους χρόνια
33

21. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
34

22. ΑΤΤΙΚΑ
στους χορικούς και τραγικούς α γ ώ ν ε ς . Έ τ σ ι εξιστορούν
διάφορα αναληθή γεγονότα. Τέτοια λένε και γ ι α τον Θ η ­
σέα, που υπήρξε κι ο ίδιος βασιλιάς κι οι απόγονοι του,
μετά τον θάνατο του Μενεσθέα, κράτησαν την εξουσία
μέχρι την τ έ τ α ρ τ η γενεά. Αν με ενδιέφεραν οι γενεαλο­
γίες, θα μπορούσα να α π α ρ ι θ μ ή σ ω όσους ανέβηκαν στον
θρόνο από την ε π ο χ ή του Μελάνθου μέχρι τον Κλείδικο,
γιο του Αισιμίδη.
4. Ε δ ώ 3 8 είναι ζωγραφισμένο και το κ α τ ό ρ θ ω μ α τ ω ν
Αθηναίων στη Μαντινεία 3 9 , όπου είχαν πάει να βοηθήσουν
τους Λακεδαιμονίους. Ο Ξενοφώντας και άλλοι έχουν γ ρ ά ­
ψει γ ι ' αυτόν τον πόλεμο, την κατάληψη της Κ α δ μ ε ί α ς 4 0 ,
την ή τ τ α τ ω ν Λακεδαιμονίων στα Λ ε ύ κ τ ρ α 4 1 , την εισβολή
των Β ο ι ω τ ώ ν στην Πελοπόννησο και την άφιξη τ η ς συμ­
μαχικής αθηναϊκής δύναμης προς τους Λακεδαιμονίους. Η
εικόνα παριστάνει μ ά χ η ι π π έ ω ν . Α π ό τους Αθηναίους ξε­
χωρίζει ο γιος του Ξενοφώντα, ο Γρύλος, ενώ από τους
Βοιωτούς ιππείς ο Θηβαίος Ε π α μ ε ι ν ώ ν δ α ς . Αυτές τις ει­
κόνες ζ ω γ ρ ά φ ι σ ε ο Ευφράνορας γ ι α τους Αθηναίους. Ο
ίδιος έκανε σ' έναν κοντινό ναό και τον Π α τ ρ ώ ο
Απόλλωνα . Μ π ρ ο σ τ ά στον ναό το ένα ά γ α λ μ α είναι έργο
του Λ ε ω χ ά ρ η , ενώ το άλλο του Απόλλωνα, που λέγεται
Αλεξίκακος, φιλοτεχνήθηκε από τον Κ ά λ α μ η . Λένε ότι ο
θεός πήρε αυτή την επωνυμία, επειδή με χρησμό από το
μαντείο τ ω ν Δελφών λύτρωσε τους Αθηναίους από την
επιδημία που μ ά σ τ ι ζ ε τη χ ώ ρ α στη διάρκεια του Πελο­
43
ποννησιακού π ο λ έ μ ο υ .
5. Έ χ ε ι χ τ ι σ τ ε ί εδώ ιερό της Μητέρας των θ ε ώ ν 4 4 · το
ά γ α λ μ α τ η ς είναι έργο του Φειδία. Κοντά βρίσκεται και το
45
βουλευτήριο τ ω ν λεγόμενων Π ε ν τ α κ ο σ ί ω ν , που είναι βου­
λευτές γ ι α ένα χρόνο. Ε δ ώ υπάρχει ξόανο του Βουλαίου Δ ί α
και ά γ α λ μ α του Απόλλωνα, έργα του Πεισία, και του
Δ ή μ ο υ 4 6 , έργο του Λύσωνα. Ο Π ρ ω τ ο γ ε ν ή ς ο Καύνιος
35

23. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
36

24. ΑΤΤΙΚΑ
47
ζωγράφισε τους θεσμοθέτες , ενώ ο Ολβιάδης τον Κ ά λ λ ι π π ο , που οδήγησε τους Αθηναίους στις Θερμοπύλες γ ι α να
εμποδίσουν την εισβολή τ ω ν Γ α λ α τ ώ ν στην Ελλάδα
.
4. Οι Γαλάτες ζουν στην πιο απομακρυσμένη περιοχή
τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , κοντά σε τεράστιο ωκεανό που δεν μπορεί να
φτάσει κανείς μέχρι την άκρη του και έχει παλίρροιες και
κήτη που δεν μοιάζουν με κανένα α π ' όσα ζουν στις άλλες
θάλασσες. Η χ ώ ρ α τους διασχίζεται από τον π ο τ α μ ό Η­
ριδανό, όπου πιστεύουν ότι οι κόρες του Ή λ ι ο υ θρηνούν γ ι α
το κακό που βρήκε τον αδελφό τους Φαέθοντα. Οι Γ α λ ά τ ε ς
πήραν πολύ π ρ ό σ φ α τ α αυτό το όνομα. Σ τ α π α λ ι ά χρόνια
και μεταξύ τους και από τους άλλους ονομάζονταν Κελτοί.
Αυτοί συγκέντρωσαν στρατεύματα και στράφηκαν προς
την πλευρά του Ιονίου και ρήμαξαν τη φυλή τ ω ν Ιλλυριών
και όσες άλλες ζούσαν μέχρι τη Μακεδονία και τους ίδιους
τους Μακεδόνες και εισέβαλαν στη Θεσσαλία. Και όταν
έφθαναν στις Θερμοπύλες οι περισσότεροι Έ λ λ η ν ε ς έμεναν
αδιάφοροι γ ι α τους βαρβάρους, γ ι α τ ί είχαν υποφέρει πολλά
προηγουμένως από τον Αλέξανδρο και τον Φ ί λ ι π π ο . Α ρ γ ό ­
τερα είχαν καταλάβει ο Α ν τ ί π α τ ρ ο ς και ο Κάσσανδρος την
Ελλάδα, ώστε νιώθοντας όλοι τόσο εξαντλημένοι δεν θε­
ωρούσαν ντροπή να μην υπερασπιστούν τη χ ώ ρ α τους.
2. Οι Αθηναίοι, μολονότι ήταν α π ' όλους τους Έ λ λ η ν ε ς
πιο εξαντλημένοι από τον πολύχρονο Μακεδόνικο πόλεμο
και είχαν ηττηθεί στις περισσότερες μ ά χ ε ς , εκστράτευσαν
με προθυμία με άλλους Έ λ λ η ν ε ς που κατευθύνθηκαν στις
Θερμοπύλες, αφού εξέλεξαν α ρ χ η γ ό τους τον Κ ά λ λ ι π π ο .
Ό τ α ν κατέλαβαν το στενότερο μέρος, εμπόδιζαν την είσοδο
τ ω ν βαρβάρων στην Ελλάδα. Οι Κελτοί όμως ανακάλυψαν
το μονοπάτι, α π ' όπου παλιά οδήγησε τους Μήδους ο
49
Εφιάλτης ο Τ ρ α χ ί ν ι ο ς , κι αφού νίκησαν τους Φ ω κ ε ί ς
που είχαν π α ρ α τ α χ τ ε ί σ' αυτό το μονοπάτι, πέρασαν το
37

25. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
38

26. ΑΤΤΙΚΑ
βουνό Ο ί τ η χ ω ρ ί ς ν α τους α ν τ ι λ η φ θ ο ύ ν ο ι Έ λ λ η ν ε ς .
3. Τ ό τ ε
οι
Αθηναίοι
πρόσφεραν
σε
όλη
την
Ελλάδα
π ο λ ύ τ ι μ η βοήθεια, γ ι α τ ί , ενώ βρίσκονταν π ε ρ ι κ υ κ λ ω μ έ ν ο ι
από δυο μ ε ρ ι έ ς α π έ κ ρ ο υ α ν τ ο υ ς β α ρ β ά ρ ο υ ς . Π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο
ταλαιπωρήθηκαν
όσοι
βρίσκονταν
στα
αθηναϊκά
πλοία,
γ ι α τ ί ο Λ α μ ι α κ ό ς κ ό λ π ο ς ε ί ν α ι τ έ λ μ α κοντά σ τ ι ς Θ ε ρ μ ο ­
πύλες" ν ο μ ί ζ ω π ω ς α ι τ ί α αυτού ε ί ν α ι τ ο ζ ε σ τ ό νερό π ο υ
ε κ β ά λ λ ε ι σ τ η θάλασσα. Α υ τ ο ί υπέφεραν περισσότερο, γ ι α τ ί
α ν έ β α ζ α ν στα κ α τ α σ τ ρ ώ μ α τ α τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς κ α ι έ τ σ ι β ά ­
ραιναν τ α π λ ο ί α από τ α όπλα κ α ι τ ο υ ς άνδρες κ α ι ή τ α ν
εξαναγκασμένοι να πλέουν σ τ η λ ά σ π η .
4. Μ' αυτό τον τ ρ ό π ο κ α τ ά φ ε ρ α ν τ ο ύ τ ο ι να σώσουν τ ο υ ς
Έλληνες.
Οι
Γαλάτες,
όμως,
μπήκαν
στις
Θερμοπύλες
και, χωρίς να κυριέψουν τ ι ς υπόλοιπες μικρές πόλεις, βιά­
ζονταν ν α λ α φ υ ρ α γ ω γ ή σ ο υ ν τ ο υ ς Δ ε λ φ ο ύ ς κ α ι τ ο υ ς θ η σ α υ ­
ρούς τ ο υ θ ε ο ύ . Ο ι κ ά τ ο ι κ ο ι τ ω ν Δ ε λ φ ώ ν α ν τ ι τ ά χ τ η κ α ν μ α ζ ί
μ ε όσους Φ ω κ ε ί ς ζούσαν σ τ ι ς π ό λ ε ι ς γ ύ ρ ω από τ ο ν Π α ρ ­
νασσό" έ φ τ α σ ε κ α ι σ ώ μ α σ τ ρ α τ ο ύ τ ω ν Α ι τ ω λ ώ ν , γ ι α τ ί τ η ν
περίοδο αυτή το κράτος τ ω ν Α ι τ ω λ ώ ν υπερείχε σ τ ρ α τ ι ω ­
τικά. Όταν άρχισε η
σ υ μ π λ ο κ ή , έπεσαν κεραυνοί στους
Γ α λ ά τ ε ς κ α ι π έ τ ρ ε ς π ο υ ε ί χ α ν ξ ε κ ο λ λ ή σ ε ι από τον Π α ρ ­
νασσό.
Οι βάρβαροι είδαν επίσης κι
οπλίτες, που τους
π ρ ο ξ έ ν η σ α ν φ ό β ο . Λ έ ν ε π ω ς δύο, ο Υ π έ ρ ο χ ο ς κ α ι ο Α μ ά δοκος, ήρθαν από τους Υ π ε ρ β ό ρ ε ι ο υ ς , ε ν ώ ο τ ρ ί τ ο ς ή τ α ν ο
50
Π ύ ρ ρ ο ς , ο γιος του Α χ ι λ λ έ α . Α π ό τ ό τ ε που ο
Πύρρος
τους β ο ή θ η σ ε , ο ι κ ά τ ο ι κ ο ι τ ω ν Δ ε λ φ ώ ν τον τ ι μ ο ύ ν , ε ν ώ
π α λ ι ά ε π ε ι δ ή τον θεωρούσαν ε χ θ ρ ό 5 1 δεν π ρ ό σ φ ε ρ α ν τ ι μ έ ς
στον τ ά φ ο τ ο υ .
5. Οι περισσότεροι
Γαλάτες
με πλοία κατευθύνθηκαν
στην Ασία και λεηλατούσαν τις π α ρ ά κ τ ι ε ς π ε ρ ι ο χ έ ς . Α ρ γ ό ­
τερα οι κάτοικοι της Π ε ρ γ ά μ ο υ , που παλιά λεγόταν Τ ε υ θρανία,
έδιωξαν
τους
Γαλάτες
από
τη
θάλασσα.
Αυτοί
πήραν τ η ν π ό λ η τ ω ν Φ ρ υ γ ώ ν Α γ κ υ ρ α , π ο υ τ η ν ε ί χ ε ι δ ρ ύ -
39

27. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
40

28. ΑΤΤΙΚΑ
σει ο γιος του Γόρδιου Μίδας, και κατέκτησαν τη χώρα
π έ ρ α από τον Σ α γ γ ά ρ ι ο — η ά γ κ υ ρ α π ο υ ε ί χ ε β ρ ε ι ο Μ ί δ α ς
β ρ ι σ κ ό τ α ν α κ ό μ η μ έ χ ρ ι τ η ν ε π ο χ ή μ ο υ στο ι ε ρ ό τ ο υ Δ ί α ,
κ α θ ώ ς κ α ι π η γ ή , η λ ε γ ό μ ε ν η τ ο υ Μ ί δ α , π ο υ τ ο νερό τ η ς ο
Μ ί δ α ς ε ί χ ε α ν α μ ε ί ξ ε ι μ ε κ ρ α σ ί γ ι α ν α π α γ ι δ έ ψ ε ι τον Σ ι λ η νό.
Κ α τ έ λ α β α ν , λοιπόν, α υ τ ή τ η ν Ά γ κ υ ρ α και την π ό λ η
Π ε σ σ ι ν ο ύ ν τ α , σ τ ο υ ς π ρ ό π ο δ ε ς τ ο υ βουνού Ά γ δ ι σ τ η , όπου
λένε πως είναι θαμμένος ο Ά τ τ η ς .
6 . Ο ι κ ά τ ο ι κ ο ι τ η ς Π ε ρ γ ά μ ο υ π ή ρ α ν λάφυρα από τ ο υ ς
Γ α λ ά τ ε ς και εκεί υπάρχει ζωγραφικός πίνακας του αγώνα
τους κ α τ ά τ ω ν Γ α λ α τ ώ ν . Λ έ ν ε π ω ς η χ ώ ρ α τ ω ν κ α τ ο ί κ ω ν
τ η ς Π ε ρ γ ά μ ο υ π α λ ι ά ή τ α ν ιερός τ ό π ο ς τ ω ν Κ α β ε ί ρ ω ν . Ο ι
ί δ ι ο ι π ι σ τ ε ύ ο υ ν π ω ς ε ί ν α ι Α ρ κ ά δ ε ς , α π ' αυτούς π ο υ έ φ θ α ­
σαν σ τ η ν Α σ ί α μ ε τον Τ ή λ ε φ ο 5 2 . Ό σ ο γ ι α τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς
π ο λ έ μ ο υ ς , α ν β έ β α ι α έκαναν κ ά π ο ι ο υ ς ,
γνωστοί.
δεν έ γ ι ν α ν
κ α τ ά λ η ψ η της κ ά τ ω Ασίας, την απώθηση των
απ
όλοι
Γ ι α τρία όμως κατορθώματα φημίστηκαν: την
Γαλατών
αυτή και το κ α τ ό ρ θ ω μ α του Τ η λ έ φ ο υ ενάντια στους
άνδρες τ ο υ Α γ α μ έ μ ν ο ν α , όταν ο ι Έ λ λ η ν ε ς , έ χ ο ν τ α ς χ ά σ ε ι
την π ε ρ ι ο χ ή του Ιλίου, λεηλατούσαν το Μ ή ι ο πεδίο νομί­
ζοντας τ ο Τ ρ ω ι κ ή γ η . Α ς ξ α ν α γ υ ρ ί σ ω ό μ ω ς σ τ ο σ η μ ε ί ο ,
στο οποίο π α ρ έ κ κ λ ι ν α α π ' τον λ ό γ ο μ ο υ .
5 . Κ ο ν τ ά στο β ο υ λ ε υ τ ή ρ ι ο τ ω ν Π ε ν τ α κ ο σ ί ω ν β ρ ί σ κ ε τ α ι
η λ ε γ ό μ ε ν η Θ ό λ ο ς 5 3 . Ε δ ώ θυσιάζουν ο ι π ρ υ τ ά ν ε ι ς κ α ι υ ­
πάρχουν
μερικά
μικρά
ασημένια
αγάλματα.
Πιο
πάνω
σ τ έ κ ο υ ν ο ι α ν δ ρ ι ά ν τ ε ς τ ω ν η ρ ώ ω ν από τους ο π ο ί ο υ ς π ή ρ α ν
α ρ γ ό τ ε ρ α τ ' όνομα τ ο υ ς ο ι φ υ λ έ ς τ ω ν Α θ η ν α ί ω ν .
Γ ι α το
π ο ι ο ς α ύ ξ η σ ε τ ι ς φ υ λ έ ς από τ έ σ σ ε ρ ι ς σ ε δ έ κ α κ α ι ά λ λ α ξ ε τ α
π α λ ι ά ο ν ό μ α τ α τ ο υ ς μ ε νέα τ ο έ χ ε ι α ν α φ έ ρ ε ι κ ι α υ τ ό ο
Ηρόδοτος.
2.
λούν—
Από
τους
είναι
ο
επώνυμους54
Ιπποθόωντας,
41
—γιατί
γιος
έ τ σ ι τους
του
αποκα­
Ποσειδώνα
και

29. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
42

30. ΑΤΤΙΚΑ
της
Αλόπης,
κόρης
του
Κερκυόνα,
ένας από τ ο υ ς γ ι ο υ ς π ο υ α π έ κ τ η σ ε
έπειτα
ο
ο
Αντίοχος,
Η ρ α κ λ ή ς από
τη
Μήδα, την κόρη του Φύλαντα, τ ρ ί τ ο ς ο Αίαντας, ο γιος
τ ο υ Τ ε λ α μ ώ ν α κ α ι από τ ο υ ς Α θ η ν α ί ο υ ς ο Λ ε ώ ς , π ο υ λ έ ν ε
ό τ ι σ ύ μ φ ω ν α μ ε χ ρ η σ μ ό τ ο υ θεού π ρ ο σ φ έ ρ ε τ ι ς κ ό ρ ε ς τ ο υ
για τ η ν κοινή σωτηρία. Ανάμεσα στους επώνυμους είναι κι
ο
Ε ρ ε χ θ έ α ς , που ν ί κ η σ ε τους Ελευσίνιους σε μ ά χ η και
σ κ ό τ ω σ ε τον α ρ χ η γ ό τ ο υ ς Ι μ μ ά ρ α δ ο , γ ι ο τ ο υ Ε υ μ ό λ π ο υ .
Τ π ά ρ χ ε ι κ ι ο Α ι γ έ α ς , ο Ο ι ν έ α ς , νόθος γ ι ο ς τ ο υ Π α ν δ ί ο ν α ,
κ α ι ο Α κ ά μ α ς , ένας από τ ο υ ς γ ι ο υ ς τ ο υ Θ η σ έ α .
3. Ανάμεσα
Κέκροπα
τιμούν.
και
στους
του
επώνυμους είδα
Πανδίονα,
αλλά
κι ανδριάντες του
δεν
γνωρίζω
ποιους
Γ ι α τ ί ο πρώτος Κ έ κ ρ ο π α ς που κυβέρνησε ήταν
εκείνος που π α ν τ ρ ε ύ τ η κ ε την κ ό ρ η του Α κ τ α ί ο υ και μ ε τ α ­
γ ε ν έ σ τ ε ρ ο ς ε κ ε ί ν ο ς που μ ε τ ο ί κ η σ ε σ τ η ν Ε ύ β ο ι α , γ ι ο ς τ ο υ
Ε ρ ε χ θ έ α , γιου του Πανδίονα κι εγγονού του Ε ρ ι χ θ ο ν ί ο υ .
Κ α ι β α σ ί λ ε ψ ε κάποιος Πανδίονας, που ήταν γ ι ο ς τ ο υ Ε ­
ρ ι χ θ ο ν ί ο υ , κ ι ένας άλλος Π α ν δ ί ο ν α ς , γ ι ο ς τ ο υ Κ έ κ ρ ο π α τ ο υ
δ ε ύ τ ε ρ ο υ . Α υ τ ό ν σ τ έ ρ η σ α ν από τ η ν ε ξ ο υ σ ί α ο ι Μ η τ ι ο ν ί δ ε ς
κ ι όταν κ α τ έ φ υ γ ε σ τ α Μ έ γ α ρ α — γ ι α τ ί ε ί χ ε π ά ρ ε ι γ υ ν α ί κ α
του την
κόρη
έδιωξαν
και τα
του
Πύλα,
παιδιά
του
του.
βασιλιά
Λέγεται
των
πως
ο
Μεγάρων —
Πανδίονας
αρρώστησε και πέθανε ε κ ε ί . Τ π ά ρ χ ε ι το μ ν η μ ε ί ο του σ τ η
Μ ε γ α ρ ί δ α κ ο ν τ ά σ τ η θάλασσα, στον β ρ ά χ ο που ο ν ο μ ά ζ ε τ α ι
της Αιθυίας Αθηνάς.
4 . Τ α π α ι δ ι ά τ ο υ , ό μ ω ς , ή ρ θ α ν από τ α Μ έ γ α ρ α , α π ο ­
μάκρυναν τους Μ η τ ι ο ν ί δ ε ς κ α ι α ν έ λ α β ε τ ό τ ε τ η δ ι α κ υ β έ ρ ­
ν η σ η τ η ς Α θ ή ν α ς ο Α ι γ έ α ς , που ή τ α ν ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ς γ ι ο ς .
Ο Π α ν δ ί ο ν α ς ό μ ω ς δεν σ τ ά θ η κ ε τ υ χ ε ρ ό ς μ ε τ ι ς κ ό ρ ε ς τ ο υ ,
που δεν έκαναν γ ι ο υ ς , γ ι α να ε κ δ ι κ η θ ο ύ ν . Π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ να
εξασφαλίσει δύναμη, σ υ γ γ έ ν ε ψ ε με τον Θράκα βασιλιά. Ο
θ ν η τ ό ς ό μ ω ς δεν έ χ ε ι τ ρ ό π ο ν α α π ο φ ύ γ ε ι όσα έχουν ο ρ ί σ ε ι
ο ι θ ε ο ί γ ι ' αυτόν. Λ έ ν ε π ω ς ο Τ η ρ έ α ς , σ ύ ζ υ γ ο ς τ η ς Π ρ ό -
43

31. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
44

32. ΑΤΤΙΚΑ
κνης, βίασε την Φιλομήλα" ήταν πράξη αντίθετη με τους
νόμους
κόρης
55
της
Ελλάδας.
Αφού
ακρωτηρίασε
το
σώμα της
56
υ π ο χ ρ έ ω σ ε τ ι ς γ υ ν α ί κ ε ς ν α τον ε κ δ ι κ η θ ο ύ ν . Κ ι
άλλος α ν δ ρ ι ά ν τ α ς τ ο υ
Πανδίονα, που α ξ ί ζ ε ι να τον δει
κανείς, β ρ ί σ κ ε τ α ι στην ακρόπολη.
5 . Α υ τ ο ί ή τ α ν από
Αθηναίους.
τους παλιούς
επώνυμοι για τους
Α ρ γότε ρα ό μ ω ς έγιναν φυλές που πήραν το
όνομα τ ο υ Α τ τ ά λ ο υ τ ο υ Μ υ σ ο ύ , τ ο υ Π τ ο λ ε μ α ί ο υ τ ο υ Α ι ­
γ υ π τ ί ο υ κ α ι του αυτοκράτορα τ η ς ε π ο χ ή ς μου Α δ ρ ι α ν ο ύ 5 7 ,
ο οποίος υ π ο σ τ ή ρ ι ξ ε π ο λ ύ τ η θ ρ η σ κ ε ί α κ α ι ε υ ε ρ γ έ τ η σ ε τ ο υ ς
υπηκόους του περισσότερο
από
όλους τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς .
Δεν
π ρ ο κ ά λ ε σ ε κανένα π ό λ ε μ ο μ ε τ η θ έ λ η σ η τ ο υ , αλλά υ π ο δ ο ύ ­
λ ω σ ε τ ο υ ς Ε β ρ α ί ο υ ς , π ο υ ζουν π έ ρ α από τ ο υ ς Σ ύ ρ ο υ ς κ ι ο ι
οποίοι ε π α ν α σ τ ά τ η σ α ν . Π ό σ α ιερά θ ε ώ ν , άλλα έ χ τ ι σ ε από
την αρχή κ ι άλλα στόλισε μ ε α φ ι ε ρ ώ μ α τ α και σ κ ε ύ η κ α ι
πόσα δώρα π ρ ό σ φ ε ρ ε σ τ ι ς Ε λ λ η ν ι κ έ ς π ό λ ε ι ς κ α ι σ ' όσους
από τ ο υ ς β α ρ β ά ρ ο υ ς τ ο υ τ ο ζ ή τ η σ α ν , ε ί ν α ι γ ρ α μ μ έ ν α όλα
αυτά π ρ ο ς τ ι μ ή τ ο υ σ τ ο κοινό ι ε ρ ό τ ω ν θ ε ώ ν σ τ η ν Α θ ή ν α .
6 . Ό σ α αφορούν στον ' Α τ τ α λ ο κ α ι στον Π τ ο λ ε μ α ί ο ή τ α ν
τόσο π α λ ι ά , ώ σ τ ε ν α μ η δ ι α τ η ρ η θ ε ί η φ ή μ η τ ο υ ς . Κ α ι όσοι
ζούσαν κοντά σ ε β α σ ι λ ι ά δ ε ς , γ ι α ν α γ ρ ά ψ ο υ ν τ η ν ι σ τ ο ρ ί α
τ ο υ ς , π α ρ α μ ε λ ή θ η κ α ν από π ο λ ύ ν ω ρ ί ς . Γ ι ' αυτό α π ο φ ά σ ι σ α
ν ' α ν α φ έ ρ ω π ο ι α έ ρ γ α έκαναν α υ τ ο ί κ α ι μ ε ποιο
τρόπο
πήραν ο ι π α τ έ ρ ε ς τ ο υ ς τ η ν ε ξ ο υ σ ί α τ η ς Α ι γ ύ π τ ο υ ,
των
Μυσών και των γ ε ι τ ο ν ι κ ώ ν εθνών.
2. Οι Μ α κ ε δ ό ν ε ς π ι σ τ ε ύ ο υ ν ό τ ι ο Π τ ο λ ε μ α ί ο ς , αν κ α ι
θεωρείται γιος του Λάγου
58
, είναι γιος του Φ ί λ ι π π ο υ , γ ι ο υ
του Α μ ύ ν τ α , γ ι α τ ί ο Φ ί λ ι π π ο ς
59
είχε δώσει τη μητέρα του
Π τ ο λ ε μ α ί ο υ σ ύ ζ υ γ ο στον Λ ά γ ο , ε ν ώ ή τ α ν έ γ κ υ ο ς . Λ έ ν ε
π ω ς ο Π τ ο λ ε μ α ί ο ς ε ί χ ε ν α ε π ι δ ε ί ξ ε ι κ ι ά λ λ α ένδοξα κ α ­
τ ο ρ θ ώ μ α τ α κ α ι π ω ς , όταν από τ ο υ ς Ο ξ υ δ ρ ά κ ε ς κ ι ν δ ύ ν ε ψ ε ο
Αλέξανδρος,
αυτός τον υ π ε ρ α σ π ί σ τ η κ ε περισσότερο
τους
εταίρους.
άλλους
Όταν
45
ο
από
Αλέξανδρος π έ θ α ν ε 6 0 ,
ο

33. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
46

34. ΑΤΤΙΚΑ
Π τ ο λ ε μ α ί ο ς ε ν α ν τ ι ώ θ η κ ε σ ε όσους ε π ι θ υ μ ο ύ σ α ν ν α δ ο θ ε ί
ό λ η η ε ξ ο υ σ ί α στον γ ι ο τ ο υ Φ ί λ ι π π ο υ Α ρ ι δ α ί ο . Α υ τ ό ς ή τ α ν
ο αίτιος που τα [υποταγμένα] έθνη διαιρέθηκαν σε βασί­
λεια.
3 . Α υ τ ό ς π ή γ ε σ τ η ν Α ί γ υ π τ ο κ α ι σ κ ό τ ω σ ε τον Κ λ ε ο μ έ ­
ν η , που ε ί χ ε διορίσει σατράπη της Α ι γ ύ π τ ο υ ο Αλέξανδρος,
γ ι α τ ί π ί σ τ ε υ ε π ω ς ο Κ λ ε ο μ έ ν η ς ευνοούσε τον Π ε ρ δ ί κ κ α κ α ι
κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α δεν τον
θεωρούσε έ μ π ι σ τ ο . Έ π ε ι σ ε τους
Μ α κ ε δ ό ν ε ς , π ο υ ε ί χ α ν δ ι α τ α χ τ ε ί ν α μ ε τ α φ έ ρ ο υ ν τ η σορό
του Αλέξανδρου στις Α ι γ έ ς , να του την παραδώσουν.
Κι
έ θ α ψ ε τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο σ τ η Μ έ μ φ ι , σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ α Μ α κ ε ­
δόνικα έ θ ι μ α . Ε π ε ι δ ή γ ν ώ ρ ι ζ ε ό τ ι ο
Περδίκκας θα του
ε π ι τ ε θ ε ί , κρατούσε την Αίγυπτο σ' επιφυλακή. Ο Π ε ρ δ ί κ ­
κας ω ς π ρ ό σ χ η μ α γ ι α τ η ν ε κ σ τ ρ α τ ε ί α τ ο υ π ή ρ ε μ ε τ ο μ έ ρ ο ς
τ ο υ τον Α ρ ι δ α ί ο , γ ι ο τ ο υ Φ ι λ ί π π ο υ , κ α ι τον νεαρό Α λ έ ξ α ν ­
δ ρ ο , γ ι ο τ ο υ Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ από τ η
Οξυάρτη.
Σκοπός του,
στην
Ρ ω ξ ά ν η , την κόρη του
πραγματικότητα,
ήταν
να
π ά ρ ε ι τον θρόνο τ η ς Α ι γ ύ π τ ο υ από τον Π τ ο λ ε μ α ί ο . Α φ ο ύ
ό μ ω ς ε κ δ ι ώ χ θ η κ ε από τ η ν Α ί γ υ π τ ο κ α ι δεν θ α υ μ α ζ ό τ α ν
π ι α γ ι α τ ι ς ι κ α ν ό τ η τ ε ς τ ο υ στον π ό λ ε μ ο , σ υ κ ο φ α ν τ η μ έ ν ο ς
κ α ι στους Μ α κ ε δ ό ν ε ς , δ ο λ ο φ ο ν ή θ η κ ε από τους σ ω μ α τ ο φ υ ­
λακές τ ο υ 6 1 .
4 . Ο θάνατος τ ο υ Π ε ρ δ ί κ κ α έ φ ε ρ ε τον Π τ ο λ ε μ α ί ο α μ έ ­
σως στο προσκήνιο. Υποδούλωσε τους Σύρους και τη Φ ο ι ­
ν ί κ η , δ έ χ τ η κ ε τον Σ έ λ ε υ κ ο 6 2 , τ ο ν γ ι ο τ ο υ Α ν τ ι ό χ ο υ , π ο υ
ε ί χ ε δ ι ω χ τ ε ί κ ι ε ξ ο ρ ι σ τ ε ί από τον Α ν τ ί γ ο ν ο , κ α ι ε τ ο ι μ ά ­
στηκε
για
ν'
αντιμετωπίσει
τον
Αντίγονο.
Έπεισε
τον
Κ ά σ σ α ν δ ρ ο , τον γ ι ο τ ο υ Α ν τ ι π ά τ ρ ο υ , κ α ι τον β α σ ι λ ι ά τ η ς
Θ ρ ά κ η ς Α υ σ ί μ α χ ο ν α σ υ μ μ ε τ ά σ χ ο υ ν στον π ό λ ε μ ο , α ν α φ έ ­
ροντας ω ς ε π ι χ ε ί ρ η μ α τ η ν εξορία τ ο υ Σ έ λ ε υ κ ο υ κ α ι τ ο ό τ ι ο
Αντίγονος, αν αποκτούσε περισσότερη δύναμη, αποτελούσε
α π ε ι λ ή γ ι α όλους.
5. Ο Α ν τ ί γ ο ν ο ς π ο υ από π ρ ι ν ε τ ο ι μ α ζ ό τ α ν γ ι α π ό λ ε μ ο ,
47

35. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
48

36. ΑΤΤΙΚΑ
αλλά ως τ ό τ ε δεν τ ο λ μ ο ύ σ ε να τον δ ι α κ ι ν δ υ ν ε ύ σ ε ι , όταν
πληροφορήθηκε πως, ε π ε ι δ ή οι Κυρηναίοι είχαν ξ ε σ η κ ω ­
θεί, ο Π τ ο λ ε μ α ί ο ς ετοιμαζόταν να εκστρατεύσει σ τ η Λ ι ­
β ύ η , κ υ ρ ί ε υ σ ε μ ε έφοδο τ ο υ ς Σ ύ ρ ο υ ς κ α ι τους Φ ο ί ν ι κ ε ς κ α ι
τους π α ρ έ δ ω σ ε στον γ ι ο τ ο υ Δ η μ ή τ ρ ι ο , π ο υ ή τ α ν α κ ό μ α
νέος, αλλά θεωρούνταν σ υ ν ε τ ό ς , κ α ι α υ τ ό ς κ ι ν ή θ η κ ε π ρ ο ς
τον Ε λ λ ή σ π ο ν τ ο .
Προτού φτάσει, ε π ε ι δ ή άκουσε πως ο
Δ η μ ή τ ρ ι ο ς η τ τ ή θ η κ ε σ ε μ ά χ η μ ε τον Π τ ο λ ε μ α ί ο , α π ο φ ά ­
σ ι σ ε ν α φ έ ρ ε ι π ά λ ι π ί σ ω τον σ τ ρ α τ ό τ ο υ . Ο Δ η μ ή τ ρ ι ο ς ,
ό μ ω ς , δεν ε ί χ ε δ ι ω χ τ ε ί ε ν τ ε λ ώ ς από τ η χ ώ ρ α . Ε ί χ ε κ α τ α ­
φέρει
μάλιστα
να
σκοτώσει
σε
ενέδρα
μερικούς
Αιγυ­
π τ ί ο υ ς , ό χ ι π ο λ λ ο ύ ς . Ο Π τ ο λ ε μ α ί ο ς δεν π ε ρ ί μ ε ν ε να φ τ ά ­
σει
ο
Αντίγονος,
αλλά
απέσυρε
τον
στρατό
του
στην
Αίγυπτο63.
6. Ό τ α ν τ έ λ ε ι ω σ ε ο χ ε ι μ ώ ν α ς , ο Δ η μ ή τ ρ ι ο ς έ π λ ε υ σ ε
στην Κύπρο και νίκησε
σ ε ν α υ μ α χ ί α τον
Π τ ο λ ε μ α ί ο υ Μ ε ν έ λ α ο κ α ι τον ί δ ι ο τ ο ν
κινήθηκε
εναντίον τ ο υ . Ό τ α ν ο
σατράπη του
Π τ ο λ ε μ α ί ο , που
Πτολεμαίος κατέφευγε
σ τ η ν Α ί γ υ π τ ο , τ α κ α ρ ά β ι α τ ο υ Δ η μ η τ ρ ί ο υ τον κ α τ α δ ί ω ­
ξαν σ τ η ν θάλασσα,
ξηρά.
Ο
ενώ
η
στρατιά του Αντιγόνου
στην
Π τ ο λ ε μ α ί ο ς β ρ έ θ η κ ε σε μ ε γ ά λ ο κίνδυνο, αλλά
κατάφερε να διασώσει την εξουσία του κρατώντας αντί­
σταση
μ ε τον σ τ ρ α τ ό
στο
Πηλούσιο64,
ενώ ταυτόχρονα
αμυνόταν μ ε τ ι ς τ ρ ι ή ρ ε ι ς από τ ο π ο τ ά μ ι . Α φ ο ύ δεν υ π ή ρ χ ε
καμιά
ελπίδα να
καταλάβει
ο
Αντίγονος την
Αίγυπτο,
έ σ τ ε ι λ ε τον Δ η μ ή τ ρ ι ο εναντίον τ ω ν Ρ ο δ ί ω ν μ ε π ο λ ύ σ τ ρ α ­
τό και πλοία, ελπίζοντας να χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ ε ι το νησί, αν το
κ υ ρ ί ε υ ε , ω ς ο ρ μ η τ ή ρ ι ο εναντίον τ ω ν Α ι γ υ π τ ί ω ν . Ο ι Ρ ό δ ι ο ι ,
όμως, αμύνθηκαν με τ ό λ μ η και εφευρετικότητα κατά των
πολιορκητών
κ α ι ο Π τ ο λ ε μ α ί ο ς τους έ σ τ ε ι λ ε όση β ο ή θ ε ι α
μπόρεσε.
7. Α φ ο ύ ο Α ν τ ί γ ο ν ο ς δεν κ α τ ό ρ θ ω σ ε να κ α τ α λ ά β ε ι τη
Ρόδο, όπως και προηγουμένως την Α ί γ υ π τ ο , λίγο καιρό
49

37. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
50

38. ΑΤΤΙΚΑ
αργότερα
τον
αποπειράθηκε
Κάσσανδρο
67
ν'
κ α ι τον
αντιταχτεί
στρατό
του
στον
Λυσίμαχο66,
Σέλευκου.
Έχασε
έτσι τις περισσότερες δυνάμεις του και π έ θ α ν ε 6 8 ταλαιπω­
ρ η μ έ ν ο ς από τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ κ α τ ά τ ο υ Ε υ μ έ ν η . Ο
πιο
ανόσιος
μεταξύ των
βασιλιάδων που κατέβαλαν
τον
Α ν τ ί γ ο ν ο κ ρ ί ν ω ό τ ι ή τ α ν ο Κ ά σ σ α ν δ ρ ο ς , γ ι α τ ί , αν κ α ι ο
Α ν τ ί γ ο ν ο ς τον β ο ή θ η σ ε ν α σ ώ σ ε ι τ ο β α σ ί λ ε ι ο τ η ς Μ α κ ε δ ο ­
νίας, αυτός ή ρ θ ε ν α π ο λ ε μ ή σ ε ι τον ε υ ε ρ γ έ τ η τ ο υ .
8. Μ ε τ ά τον θάνατο τ ο υ Α ν τ ι γ ό ν ο υ , ο Π τ ο λ ε μ α ί ο ς κ α ­
τ έ λ α β ε π ά λ ι τους Σ ύ ρ ο υ ς κ α ι τ η ν Κ ύ π ρ ο κ α ι α π ο κ α τ έ σ τ η σ ε
Πύρρο69 στη γη
τον
αποστάτησε,
ο
της
Μάγας,
Θεσπρωτίας. Όταν η
γιος της
την εποχή ήταν σύζυγος του
Βερενίκης
που
Κυρήνη
εκείνη
Πτολεμαίου, κατέλαβε την
Κ υ ρ ή ν η τον π έ μ π τ ο χρόνο μ ε τ ά τ η ν ε ξ έ γ ε ρ σ η τ η ς . Α ν ή τ α ν
π ρ ά γ μ α τ ι αυτός ο Π τ ο λ ε μ α ί ο ς γ ι ο ς τ ο υ Φ ί λ ι π π ο υ , γ ι ο υ τ ο υ
Α μ ύ ν τ α , τ ό τ ε κ λ η ρ ο ν ό μ η σ ε από τ ο ν π α τ έ ρ α τ ο υ τ ο π ά θ ο ς
τ ο υ γ ι α τ ι ς γ υ ν α ί κ ε ς , γ ι α τ ί , ε ν ώ ε ί χ ε σύζυγο τ η ν κ ό ρ η τ ο υ
Αντιπάτρου, την Ε υ ρ υ δ ί κ η , και είχε αποκτήσει μαζί τ η ς
παιδιά, ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε τη Β ε ρ ε ν ί κ η , που είχε στείλει στην
Α ί γ υ π τ ο ο Αντίπατρος μαζί με την Ε υ ρ υ δ ί κ η . Τ η ν αγά­
π η σ ε λ ο ι π ό ν κ ι έ κ α ν ε μ α ζ ί τ η ς π α ι δ ι ά - κ ι όταν π λ η σ ί α ζ ε τ ο
τ έ λ ο ς τ ο υ , ό ρ ι σ ε β α σ ι λ ι ά τ η ς Α ι γ ύ π τ ο υ τον
Πτολεμαίο,
π ο υ έ δ ω σ ε τ ο όνομα τ ο υ σ ε μ ί α από τ ι ς φ υ λ έ ς τ η ς Α θ ή ­
νας, τον οποίο ε ί χ ε α π ο κ τ ή σ ε ι από τ η Β ε ρ ε ν ί κ η , κ α ι ό χ ι
από τ η ν κ ό ρ η τ ο υ Α ν τ ι π ά τ ρ ο υ .
7. Ο
Π τ ο λ ε μ α ί ο ς α υ τ ό ς 7 0 , αφού ε ρ ω τ ε ύ τ η κ ε τ η ν α δ ε λ ­
φ ή τ ο υ Α ρ σ ι ν ό η , μ ε τ η ν οποία ε ί χ α ν τ ο υ ς ίδιους γ ο ν ε ί ς ,
την παντρεύτηκε, αντίθετα με τ ι ς Μακεδόνικες παραδό­
σεις,
αλλά
οποίους
σύμφωνα
κυβερνούσε.
με
τα
Στη
έθιμα
συνέχεια
των
Αιγυπτίων,
τους
σκότωσε τον αδελφό
τ ο υ Α ρ γ α ί ο , ε π ε ι δ ή , ό π ω ς λ έ γ ε τ α ι , σ υ ν ω μ ο τ ο ύ σ ε εναντίον
τ ο υ κ ι α υ τ ό ς ή τ α ν π ο υ έ φ ε ρ ε τ η σορό τ ο υ Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ από
51

39. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
52

40. ΑΤΤΙΚΑ
τ η Μ έ μ φ ι 7 1 . Ο Π τ ο λ ε μ α ί ο ς σ κ ό τ ω σ ε κ ι άλλον έναν α δ ε λ φ ό
τ ο υ , γιο τ η ς Ε υ ρ υ δ ί κ η ς , γ ι α τ ί π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε π ω ς ξ ε σ ή ­
κ ω σ ε τους
Κυπρίους.
Έ ν α ς άλλος α δ ε λ φ ό ς τ ο υ από τ η ν
ίδια μ η τ έ ρ α , ο Μ ά γ α ς , π ο υ ε ί χ ε δ ι ο ρ ι σ τ ε ί από τ η μ η τ έ ρ α
του
Βερενίκη
επίτροπος της
Κυρήνης,
— ή τ α ν γιος της
Β ε ρ ε ν ί κ η ς από τον Φ ί λ ι π π ο , ένα Μ α κ ε δ ό ν α , άνδρα ά γ ν ω ­
στο κ α ι τ α π ε ι ν ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς — α υ τ ό ς ο Μ ά γ α ς ε π α ν α σ τ ά ­
τ η σ ε κατά του Π τ ο λ ε μ α ί ο υ και οδήγησε τους Κυρηναίους
εναντίον
της Αιγύπτου.
2. Ο
Πτολεμαίος
είχε
οχυρώσει
την
περιοχή
για
ν'
α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ε ι την εισβολή και π ε ρ ί μ ε ν ε την ε π ί θ ε σ η των
Κ υ ρ η ν α ί ω ν . Α λ λ ά ο Μ ά γ α ς έ μ α θ ε στον δ ρ ό μ ο ό τ ι ε ί χ α ν
ξ ε σ η κ ω θ ε ί οι Μ α ρ μ α ρ ί δ ε ς , οι οποίοι είναι Λ ί β υ ο ι νομά­
δες. Κ ι ε π έ σ τ ρ ε ψ ε τ ό τ ε στην Κ υ ρ ή ν η . Κ ι ενώ ο Π τ ο λ ε ­
μ α ί ο ς ε τ ο ι μ α ζ ό τ α ν να τον κ α τ α δ ι ώ ξ ε ι , τ ο ν σ υ γ κ ρ ά τ η σ ε η
εξής αιτία. Ό τ α ν ετοιμαζόταν ν' αντιμετωπίσει την προ­
έλαση του Μ ά γ α , ε ί χ ε ε π ι σ τ ρ α τ ε ύ σ ε ι μ α ζ ί μ ε άλλους μ ι ­
σθοφόρους κ α ι τ έ σ σ ε ρ ι ς χ ι λ ι ά δ ε ς
όμως
ότι
αυτοί
σχεδίαζαν
να
Γαλάτες.
καταλάβουν
Αντιλήφθηκε
την
Αίγυπτο
κ α ι τ ο υ ς ο δ ή γ η σ ε όλους σ ' ένα ε ρ η μ ο ν ή σ ι μ έ σ ω τ ο υ π ο τ α ­
μού.
Αυτοί
εκεί εξοντώθηκαν
μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς κ α ι από
την
πείνα.
3. Ο Μ ά γ α ς , παντρεμένος ή δ η με την Α π ά μ η , κόρη του
Α ν τ ι ό χ ο υ κ α ι ε γ γ ο ν ή τ ο υ Σ έ λ ε υ κ ο υ , έ π ε ι σ ε τον Α ν τ ί ο χ ο 7 2
να παραβιάσει τη
συνθήκη ειρήνης που ε ί χ ε συνάψει ο
π α τ έ ρ α ς τ ο υ Σ έ λ ε υ κ ο ς μ ε τον Π τ ο λ ε μ α ί ο κ α ι ν α κ ι ν η θ ε ί
εναντίον τ η ς Α ι γ ύ π τ ο υ . Ε ν ώ , ό μ ω ς , ο Α ν τ ί ο χ ο ς ή τ α ν έ τ ο ι ­
μος να ξ ε κ ι ν ή σ ε ι την εκστρατεία, ο Π τ ο λ ε μ α ί ο ς έ σ τ ε ι λ ε σ'
όλους α υ τ ο ύ ς π ο υ κ υ β ε ρ ν ο ύ σ ε ο Α ν τ ί ο χ ο ς , σ τ ο υ ς π ι ο αδύ­
νατους λ η σ τ έ ς , γ ι α ν α λ ε η λ α τ ο ύ ν τ η χ ώ ρ α τ ο υ ς , κ α ι σ τ ο υ ς
ισχυρότερους στρατό, γ ι α να τους απασχολεί,
ώ σ τ ε ο Α­
ν τ ί ο χ ο ς ν α μ η μ π ο ρ έ σ ε ι ν α ε κ σ τ ρ α τ ε ύ σ ε ι εναντίον τ η ς Α ι ­
γύπτου.
Όπως ήδη
έχω
αναφέρει,
53
αυτός ο
Πτολεμαίος

41. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
54

42. ΑΤΤΙΚΑ
έστειλε στόλο, γ ι α να βοηθήσει τη συμμαχία των Α θ η ­
ναίων εναντίον τ ο υ Α ν τ ι γ ό ν ο υ κ α ι τ ω ν
Μακεδόνων,
δεν
κ α τ ό ρ θ ω σ ε , ό μ ω ς , τ ί π ο τ ε σπουδαίο γ ι α τ η σ ω τ η ρ ί α τ ω ν
Αθηναίων
. Τα παιδιά που α π έ κ τ η σ ε ο Π τ ο λ ε μ α ί ο ς ήταν
από τ η ν Α ρ σ ι ν ό η , τ η ν κ ό ρ η τ ο υ Λ υ σ ι μ ά χ ο υ , ό χ ι τ η ν α δ ε λ φ ή
του.
Η
αδελφή και σύζυγος του πέθανε νωρίτερα χ ω ρ ί ς
π α ι δ ι ά . Τ ο όνομα τ η ς φ έ ρ ε ι ο Α ι γ υ π τ ι α κ ό ς ν ο μ ό ς Α ρ σ ι ν ο ί της.
8. Η δ ι ή γ η σ η μου α π α ι τ ε ί ν' αναφέρω τα γεγονότα που
συνδέονται μ ε τον Ά τ τ α λ ο 7 4 , π ο υ κ ι α υ τ ό ς ε ί ν α ι ένας από
τους επώνυμους των Αθηναίων. Έ ν α ς Μακεδόνας σ τ ρ α τ η ­
γός του Αντιγόνου,
μ ε τ ' όνομα Δ ό κ ι μ ο ς , π ο υ α ρ γ ό τ ε ρ α
π α ρ έ δ ω σ ε τον ε α υ τ ό τ ο υ κ α ι τ α χ ρ ή μ α τ α στον Λ υ σ ί μ α χ ο ,
ε ί χ ε έναν ευνούχο Π α φ λ α γ ό ν α , τον Φ ι λ έ τ α ι ρ ο . Ό σ α έ κ α μ ε
ο Φ ι λ έ τ α ι ρ ο ς σ τ η ν α π ο σ τ α σ ί α τ ο υ από τον Λ υ σ ί μ α χ ο κ α ι
π ώ ς π ή ρ ε μ ε τ ο μ έ ρ ο ς τ ο υ τον Σ έ λ ε υ κ ο , θ α τ α π α ρ ε μ β ά λ ω
σ τ α σ χ ε τ ι κ ά μ ε τον Λ υ σ ί μ α χ ο . Ο Ά τ τ α λ ο ς ή τ α ν γ ι ο ς τ ο υ
Αττάλου και ανιψιός του Φ ι λ ε τ α ί ρ ο υ . Τ ο υ παρέδωσε την
εξουσία ο ξάδελφος του Ε υ μ ε ν ή ς . Το μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο κατόρ­
θ ω μ α τ ο υ ή τ α ν ό τ ι α π ώ θ η σ ε τους Γ α λ ά τ ε ς από τ η θάλασσα
σ τ η χώρα, που κατέχουν α κ ό μ η και σήμερα.
2 . Ύ σ τ ε ρ α από τ ο υ ς α ν δ ρ ι ά ν τ ε ς τ ω ν ε π ω ν ύ μ ω ν , υ π ά ρ ­
χουν α γ ά λ μ α τ α θ ε ώ ν , τ ο υ Α μ φ ι ά ρ α ο υ κ α ι τ η ς Ε ι ρ ή ν η ς , π ο υ
κ ρ α τ ά τον Π λ ο ύ τ ο β ρ έ φ ο ς . Ε κ ε ί υ π ά ρ χ ε ι ε π ί σ η ς χ ά λ κ ι ν ο ς
ανδριάντας του Λ υ κ ο ύ ρ γ ο υ 7 5 , γιου του Λυκόφρονα, κ α ι του
Καλλία, που, όπως λένε πολλοί Αθηναίοι, διαπραγματεύ­
τ η κ ε μ ε τον Α ρ τ α ξ έ ρ ξ η , γ ι ο τ ο υ Ξ έ ρ ξ η , τ η ν ε ι ρ ή ν η γ ι α
χάρη
σθένης
των
Ελλήνων
76
.
Εδώ
βρίσκεται
και
ο
Δημο­
, τον οποίο οι Α θ η ν α ί ο ι ανάγκασαν ν' α π ο σ υ ρ θ ε ί
στην Καλαυρία, το νησί μπροστά στην Τροιζήνα και αργό­
τ ε ρ α τον δ έ χ τ η κ α ν π ί σ ω , α λ λ ά τον εξόρισαν π ά λ ι μ ε τ ά τ η ν
καταστροφή στη Λ α μ ί α
78
.
55

43. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
56

44. ΑΤΤΙΚΑ
3. Ό τ α ν για
δεύτερη
φορά
εξορίστηκε, πέρασε πάλι
σ τ η ν Κ α λ α υ ρ ί α , όπου π έ θ α ν ε π ί ν ο ν τ α ς δ η λ η τ ή ρ ι ο .
Μόνο
αυτόν τον Έ λ λ η ν α ε ξ ό ρ ι σ τ ο δεν π α ρ έ δ ω σ ε στους Μ α κ ε δ ό ­
νες κ α ι τ ο ν Α ν τ ί π α τ ρ ο ο Α ρ χ ί α ς . Α υ τ ό ς ο Α ρ χ ί α ς , π ο υ ή τ α ν
από τ ο υ ς Θ ο ύ ρ ι ο υ ς , α ν έ λ α β ε ανόσιο έ ρ γ ο . Π α ρ έ δ ω σ ε σ τ ο ν
Αντίπατρο,
γ ι α ν α τους τ ι μ ω ρ ή σ ε ι ,
εκείνους που
είχαν
α ν τ ι τ α χ τ ε ί σ τ ο υ ς Μ α κ ε δ ό ν ε ς π ρ ι ν από τ η ν ή τ τ α τ ω ν Ε λ λ ή ­
νων σ τ η Θ ε σ σ α λ ί α . Σ ' αυτό ο δ ή γ η σ ε η μ ε γ ά λ η εύνοια τ ο υ
Δ η μ ο σ θ έ ν η γ ι α τους Α θ η ν α ί ο υ ς . Σ ω σ τ ά , μου φ α ί ν ε τ α ι , π ω ς
έχουν π ε ι ό τ ι δεν έ χ ε ι π ο τ έ κ α λ ό τ έ λ ο ς όποιος α φ ι ε ρ ώ ν ε τ α ι
ολόψυχα στα π ο λ ι τ ι κ ά κ ι ε μ π ι σ τ ε ύ ε τ α ι τον δ ή μ ο .
4 . Κ ο ν τ ά στον ανδριάντα τ ο υ Δ η μ ο σ θ έ ν η ε ί ν α ι τ ο ι ε ρ ό
τ ο υ Ά ρ η , όπου β ρ ί σ κ ο ν τ α ι δύο α γ ά λ μ α τ α τ η ς Α φ ρ ο δ ί τ η ς ,
ενα τ ο υ Ά ρ η , έ ρ γ ο τ ο υ Α λ κ α μ έ ν η , κ α ι ένα τ η ς Α θ η ν ά ς ,
κάποιου
γλύπτη
από
την
Πάρο,
με
τ'
όνομα
Λόκρος.
Ε δ ώ υπάρχει και το άγαλμα της Ενυώς, έργο των γ ι ω ν
τ ο υ Π ρ α ξ ι τ έ λ η . Γ ύ ρ ω από τον ναό υπάρχουν α γ ά λ μ α τ α τ ο υ
Ηρακλή,
του
Θησέα
και
του
Απόλλωνα,
που
δένει
τα
μαλλιά του με ταινία. Υπάρχουν ακόμα οι ανδριάντες του
Κ α λ ά δ η , που λ έ γ ε τ α ι π ω ς έ γ ρ α ψ ε νόμους γ ι α τ η ν Αθήνα,
και του
Πινδάρου,
στον
οποίο
αφιέρωσαν
οι
Αθηναίοι,
ε κ τ ό ς α π ό ά λ λ α , κ ι α υ τ ό τον α ν δ ρ ι ά ν τ α , γ ι α τ ί σ υ ν έ θ ε σ ε
άσμα π ο υ τ ο υ ς ε ξ υ μ ν ο ύ σ ε .
5 . Κ ο ν τ ά σ ' α υ τ ο ύ ς υπάρχουν α ν δ ρ ι ά ν τ ε ς τ ο υ Α ρ μ ό δ ι ο υ
κ α ι τ ο υ Α ρ ι σ τ ο γ ε ί τ ο ν α , π ο υ σ κ ό τ ω σ α ν τον Ί π π α ρ χ ο
79
.
Η
α ι τ ί α τ η ς π ρ ά ξ η ς α υ τ ή ς κ ι ο τ ρ ό π ο ς μ ε τον οποίο ε κ τ ε λ έ ­
στηκε
εξιστορούνται
από
άλλους.
Από
τους
ανδριάντες
αυτοί είναι έργα του Κ ρ ι τ ί α , ενώ οι π α λ ι ό τ ε ρ ο ι φ ι λ ο τ ε χ ν ή ­
θ η κ α ν από τον Α ν τ ή ν ο ρ α . Ό τ α ν ο Ξ έ ρ ξ η ς κ α τ έ λ α β ε τ η ν
80
Α θ ή ν α , π ο υ ε ί χ ε ε γ κ α τ α λ ε ι φ θ ε ί από τ ο υ ς κ α τ ο ί κ ο υ ς τ η ς ,
ά ρ π α ξ ε κ ι αυτούς τ ο υ ς α ν δ ρ ι ά ν τ ε ς ω ς λ ά φ υ ρ α , α λ λ ά α ρ γ ό ­
τερα τους έ σ τ ε ι λ ε πίσω στην Αθήνα ο Αντίοχος.
6. Οι
ανδριάντες
μπροστά
57
στην
είσοδο
του
θεάτρου,

45. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
58

46. ΑΤΤΙΚΑ
που ονομάζεται Ω δ ε ί ο , είναι των
βασιλιάδων της Α ι γ ύ ­
π τ ο υ . Ό λ ο ι έχουν τ ο ί δ ι ο όνομα Π τ ο λ ε μ α ί ο ι , έ χ ε ι ό μ ω ς ο
κ α θ έ ν α ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή ε π ω ν υ μ ί α . Ο ένας ο ν ο μ ά ζ ε τ α ι Φ ι λ ο μ ή τ ο ρ α ς , ο άλλος Φ ι λ ά δ ε λ φ ο ς κ α ι ο γ ι ο ς τ ο υ Λ ά γ ο υ Σ ω ­
τήρας
—τον
Φιλάδελφος
ονόμασαν
είναι
έτσι
εκείνος
οι
Ρόδιοι.
που
Από
ανέφερα
αυτούς
μεταξύ
ο
των
ε π ω ν ύ μ ω ν 8 1 . Δ ί π λ α τ ο υ υπάρχει κ α ι η εικόνα τ η ς αδελ­
φής του Αρσινόης.
9 . Ο λ ε γ ό μ ε ν ο ς Φ ι λ ο μ ή τ ο ρ α ς ε ί ν α ι ό γ δ ο ο ς απόγονος τ ο υ
Π τ ο λ ε μ α ί ο υ τ ο υ Λ ά γ ο υ . Τ ο ν αποκαλούσαν έ τ σ ι κ ο ρ ο ϊ δ ε υ ­
τικά,
ε π ε ι δ ή δεν γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε άλλο
βασιλιά, που να τον
μίσησε τόσο πολύ η μ η τ έ ρ α του. Ε ν ώ ήταν ο πρωτότοκος
γ ι ο ς τ η ς , δεν ε π έ τ ρ ε π ε ν α τον καλέσουν σ τ η ν ε ξ ο υ σ ί α , αφού
ε ί χ ε κ α τ α φ έ ρ ε ι από π α λ ι ά ν α τον σ τ ε ί λ ε ι ο π α τ έ ρ α ς τ ο υ
στην Κ ύ π ρ ο . Γ ι α τ η δυσμένεια τ η ς Κ λ ε ο π ά τ ρ α ς 8 2 προς τον
γ ι ο τ η ς αναφέρουν π ο λ λ έ ς α ι τ ί ε ς , ό π ω ς ό τ ι α υ τ ή έ τ ρ ε φ ε τ η ν
ε λ π ί δ α π ω ς ο ν ε ό τ ε ρ ο ς γ ι ο ς τ η ς , ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς , θα ή τ α ν π ι ο
υπάκουος.
2 . Γ ι ' αυτό π ρ ο σ π α θ ο ύ σ ε ν α π ε ί σ ε ι τ ο υ ς Α ι γ υ π τ ί ο υ ς ν α
τον ορίσουν β α σ ι λ ι ά . Ε π ε ι δ ή , ό μ ω ς , τ ο π λ ή θ ο ς α ν τ ι δ ρ ο ύ σ ε ,
έ σ τ ε ι λ ε τ ό τ ε τον Αλέξανδρο στην Κύπρο φαινομενικά ως
στρατηγό,
στην
πραγματικότητα
όμως
γιατί
μ'
αυτόν
ή θ ε λ ε ν α ε κ φ ο β ί ζ ε ι τ ο ν Π τ ο λ ε μ α ί ο . Τ έ λ ο ς , αφού τ ρ α υ μ ά ­
τ ι σ ε τ ο υ ς ευνούχους π ο υ θ ε ω ρ ο ύ σ ε π ι ο π ι σ τ ο ύ ς , τ ο υ ς π α ­
ρουσίασε σ τ ο π λ ή θ ο ς υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ς ό τ ι ο
επιβουλεύτηκε
αυτά από
και την
εκείνον.
ίδια
κι
ότι
οι
Πτολεμαίος
ευνούχοι
έπαθαν
Οι Αλεξανδρινοί όρμησαν να σκοτώ­
σουν τον Π τ ο λ ε μ α ί ο , α λ λ ά αυτός π ρ ό λ α β ε ν α σ ω θ ε ί φ ε ύ ­
γοντας
με πλοίο
κι
έκαναν
βασιλιά τον Αλέξανδρο
που
ή ρ θ ε από τ η ν Κ ύ π ρ ο .
3 . Η Κ λ ε ο π ά τ ρ α τ ι μ ω ρ ή θ η κ ε γ ι α τ η ν εξορία τ ο υ Π τ ο ­
λεμαίου — τ η ν σ κ ό τ ω σ ε ο Αλέξανδρος, που αυτή φρόντισε
59

47. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
60

48. ΑΤΤΙΚΑ
ν α γ ί ν ε ι β α σ ι λ ι ά ς τ ω ν Α ι γ υ π τ ί ω ν . Ό τ α ν μ α θ ε ύ τ η κ ε ο φό­
νος, ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς έ φ υ γ ε φ ο β ο ύ μ ε ν ο ς τ η ν ο ρ γ ή τ ω ν π ο λ ι ­
τ ώ ν . Έ τ σ ι ο Π τ ο λ ε μ α ί ο ς ε π α ν ή λ θ ε κ α ι γ ι α δ ε ύ τ ε ρ η φορά
βασίλεψε στην Α ί γ υ π τ ο
. Κ α τ έ π ν ι ξ ε την επανάσταση των
Θ η β α ί ω ν [της Α ι γ ύ π τ ο υ ] — τ ο υ ς υ π έ τ α ξ ε τρία χρόνια μ ε τ ά
την
εξέγερση
τους
και
προξένησε
τέτοια
καταστροφή,
ώ σ τ ε δεν έ μ ε ι ν ε τ ί π ο τ ε π ο υ ν α θ υ μ ί ζ ε ι τ η ν π α λ ι ά ε υ δ α ι μ ο ­
νία τ ω ν Θ η β α ί ω ν , π ο υ ε ί χ α ν ξ ε π ε ρ ά σ ε ι στους θ η σ α υ ρ ο ύ ς
κ α ι τ ο υ ς π λ ο υ σ ι ό τ ε ρ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς , τ ο ιερό τ ω ν Δ ε λ φ ώ ν κ α ι
τους Ο ρ χ ο μ ε ν ί ο υ ς . Λ ί γ ο α ρ γ ό τ ε ρ α , ό μ ω ς , β ρ ή κ ε τον Π τ ο ­
λεμαίο η σ κ λ η ρ ή μοίρα. Οι Αθηναίοι, που είχαν ε υ ε ρ γ ε τ η ­
θ ε ί π ο λ ύ α π ' α υ τ ό ν , π ο υ δεν χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι ν ' α ν α φ έ ρ ω , α φ ι έ ­
ρωσαν χ ά λ κ ι ν ο υ ς α ν δ ρ ι ά ν τ ε ς σ ' αυτόν κ α ι σ τ η Β ε ρ ε ν ί κ η , τ ο
μόνο γ ν ή σ ι ο π α ι δ ί τ ο υ .
4 . Μ ε τ ά από τ ο υ ς α ν δ ρ ι ά ν τ ε ς τ ω ν Α ι γ υ π τ ί ω ν β ρ ί σ κ ο ­
νται οι ανδριάντες του Φ ι λ ί π π ο υ και του Αλέξανδρου, γιου
του Φ ι λ ί π π ο υ . Ή τ α ν πολύ
σημαντικές
μορφές,
για
να
αναφερθούμε σ' αυτούς π α ρ ε μ π ι π τ ό ν τ ω ς . Οι δωρεές έ γ ι ­
ναν, γ ι α ν
αποδοθούν α λ η θ ι ν έ ς τ ι μ έ ς σ τ ο υ ς Α ι γ υ π τ ί ο υ ς
που ή τ α ν ε υ ε ρ γ έ τ ε ς , ενώ ο ι α ν δ ρ ι ά ν τ ε ς τ ο υ Φ ι λ ί π π ο υ κ α ι
του Αλέξανδρου στήθηκαν ε κ ε ί , γ ι α να τους κ ο λ α κ έ ψ ε ι ο
λαός. Έ σ τ η σ α ν κ ι ανδριάντα τ ο υ Λ υ σ ι μ ά χ ο υ , ό χ ι τόσο από
εκτίμηση,
αλλά
επειδή πίστευαν
ό τ ι θ α τ ο υ ς φαινόταν
χρήσιμος.
5. Ο Λ υ σ ί μ α χ ο ς αυτός ή τ α ν Μ α κ ε δ ό ν α ς σ τ η ν κ α τ α γ ω ­
γ ή , κ α ι δορυφόρος τ ο υ Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ . Κ ά π ο τ ε ο β α σ ι λ ι ά ς
ε ξ ο ρ γ ι σ μ έ ν ο ς μ α ζ ί τ ο υ τον έ κ λ ε ι σ ε σ ε ο ί κ η μ α μ α ζ ί μ ' ένα
λιοντάρι και διαπίστωσε ότι νίκησε το θηρίο. Ο Αλέξαν­
δρος, λ ο ι π ό ν , τον θ α ύ μ α ζ ε κ α ι γ ι α ά λ λ ο υ ς λ ό γ ο υ ς , ώ σ τ ε τ ο ν
τιμούσε όμοια με τους ευγενείς Μακεδόνες. Ό τ α ν πέθανε ο
Αλέξανδρος, ο Λυσίμαχος έγινε βασιλιάς των Θ ρ α κ ώ ν 8 4 ,
που ζούσαν στα σύνορα τ η ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς κ α ι τ ο υ ς κ υ β ε ρ ­
νούσε ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς κ α ι π α λ ι ό τ ε ρ α ο Φ ί λ ι π π ο ς . Α υ τ ο ί θ '
61

49. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
62

50. ΑΤΤΙΚΑ
αποτελούσαν μικρό κομμάτι, τ η ς φυλής των Θρακών. Σ υ ­
γ κ ρ ί ν ο ν τ α ς τ ο υ ς μ ε κ α θ έ ν α από τ ' άλλα έ θ ν η , ο ι Θ ρ ά κ ε ς
είναι ο πολυπληθέστερος λαός, με εξαίρεση τους Κ ε λ τ ο ύ ς .
Γι'
αυτό
δεν
μπόρεσε να υποτάξει
κανένας πριν από τ ο υ ς
όλους τ ο υ ς
Ρωμαίους. Ό λ η η
Θράκες
Θράκη
είναι
υ π ο τ α γ μ έ ν η στους Ρ ω μ α ί ο υ ς . Ό σ α μ έ ρ η των Κ ε λ τ ώ ν θε­
ωρούν ά χ ρ η σ τ α ε ξ α ι τ ί α ς τ ο υ κρύου ή τ ο υ φ τ ω χ ο ύ εδάφους
με τη θέληση τους τα π α ρ έ β λ ε ψ α ν . Ό σ α πάλι άξιζαν να
κατακτηθούν τα υπέταξαν.
6. Τ ό τ ε ο Λ υ σ ί μ α χ ο ς π ο λ έ μ η σ ε με γειτονικούς λαούς,
π ρ ώ τ α μ ε τ ο υ ς Ο δ ρ ύ σ ε ς , ύ σ τ ε ρ α ε κ σ τ ρ ά τ ε υ σ ε ε ν ά ν τ ι α στον
Δ ρ ο μ ι χ α ί τ η και στους Γ έ τ ε ς . Ε π ε ι δ ή α ν α μ ε τ ρ ή θ η κ ε μ ε
λαούς π ο υ
δεν η τ α ν κ α θ ό λ ο υ
υπερτερούσαν
αριθμητικά
έσχατο κίνδυνο,
άπειροι
κατά
πολύ,
στον
αφού
πόλεμο
έφτασε
και
σε
κατάφερε να σωθεί. Ό μ ω ς ο γιος του
Α γ α θ ο κ λ ή ς , π ο υ π ρ ώ τ η φορά ε κ σ τ ρ ά τ ε υ σ ε μ α ζ ί τ ο υ , π ι ά ­
σ τ η κ ε α ι χ μ ά λ ω τ ο ς από τ ο υ ς Γ έ τ ε ς . Ε π ε ι δ ή ο Λ υ σ ί μ α χ ο ς
έ χ α σ ε κ ι ά λ λ ε ς μ ά χ ε ς κ α ι τον α π α σ χ ο λ ο ύ σ ε π ο λ ύ η α ι χ μ α ­
λ ω σ ί α τ ο υ π α ι δ ι ο ύ τ ο υ , σ ύ ν α ψ ε ε ι ρ ή ν η μ ε τον Δ ρ ο μ ι χ α ί τ η ,
τ ο υ π α ρ α χ ώ ρ η σ ε τ η ν π ε ρ ι ο χ ή π έ ρ α από τον Ί σ τ ρ ο [ Δ ο ύ ­
ναβη] κι αναγκάστηκε μάλλον να του δώσει γυναίκα την
κόρη του.
Ά λ λ ο ι λένε πως εκείνος που α ι χ μ α λ ω τ ί σ τ η κ ε
από τ ο υ ς Γ έ τ ε ς ή τ α ν ο ί δ ι ο ς ο Λ υ σ ί μ α χ ο ς , ό χ ι ο Α γ α θ ο ­
κ λ ή ς , κ α ι π ω ς σ ώ θ η κ ε , αφού ο Α γ α θ ο κ λ ή ς π ρ ό σ φ ε ρ ε τόσα
στον α ρ χ η γ ό τ ω ν Γ ε τ ώ ν γ ι α χ ά ρ η ε κ ε ί ν ο υ . Μ ό λ ι ς γ ύ ρ ι σ ε
σ τ η ν π α τ ρ ί δ α τ ο υ , π ά ν τ ρ ε ψ ε τον Α γ α θ ο κ λ ή μ ε τ η Λ υ σ ά ν δρα, κ ό ρ η τ ο υ Π τ ο λ ε μ α ί ο υ , γ ι ο υ τ ο υ Λ ά γ ο υ , κ α ι τ η ς Ε υ ­
ρυδίκης.
7. Π έ ρ α σ ε και με πλοία στην Ασία για να σ υ μ β ά λ ε ι
στην κατάλυση τ η ς εξουσίας του Αντιγόνου. Ίδρυσε επί­
σης τ η σ η μ ε ρ ι ν ή π ό λ η τ η ς Ε φ έ σ ο υ που φτάνει μ έ χ ρ ι τ η
θάλασσα κ α ι ε γ κ α τ έ σ τ η σ ε ε κ ε ί τ ο υ ς Λ ε β ε δ ί ο υ ς κ α ι τ ο υ ς
Κ ο λ ο φ ω ν ί ο υ ς , αφού π ρ ώ τ α κ υ ρ ί ε ψ ε τ ι ς π ό λ ε ι ς τ ο υ ς , ώ σ τ ε
63

51. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
64

52. ΑΤΤΙΚΑ
ο π ο ι η τ ή ς ι α μ β ι κ ώ ν στίχων Φοίνικας να θρηνήσει την άλω­
ση των Κολοφωνίων. Μου φαίνεται, όμως, ότι ο Ε ρ μ η σ ι ά ν α κ τ α ς π ο υ έ γ ρ α ψ ε ε λ ε γ ε ί ε ς δεν ζ ο ύ σ ε π ι α , γ ι α τ ί θ α θ ρ η ν ο ύ ­
σε ίσως κι αυτός γ ι α την άλωση τ η ς Κολοφώνας. Ο Λυσί­
μ α χ ο ς κ ή ρ υ ξ ε π ό λ ε μ ο κ α ι ε ν ά ν τ ι α στον
Πύρρο, γιο του
Α ι α κ ί δ η . Β ρ ή κ ε τ η ν ε υ κ α ι ρ ί α , όταν ο Π ύ ρ ρ ο ς κ ά π ο τ ε έ φ υ γ ε
από τ η ν Ή π ε ι ρ ο , γ ι α τ ί συχνά π ε ρ ι π λ α ν ι ό τ α ν , ν α λ ε η λ α τ ή σ ε ι
την Ή π ε ι ρ ο κι έφτασε μ έ χ ρ ι τους βασιλικούς τάφους.
8. Μ ο υ φ α ί ν ο ν τ α ι α π ί σ τ ε υ τ α αυτά π ο υ σ υ ν έ β η σ α ν συνέ­
χ ε ι α . Ο Ι ε ρ ώ ν υ μ ο ς από τ η ν Κ α ρ δ ί α έ γ ρ α ψ ε ό τ ι ο Λ υ σ ί μ α ­
χος σ ύ λ η σ ε τ ο υ ς τ ά φ ο υ ς κ α ι σ κ ό ρ π ι σ ε τ α κ ό κ α λ α . Ο Ι ε ρ ώ ­
νυμος αυτός είναι γνωστό
ότι
έγραψε
με απέχθεια για
όλους τ ο υ ς β α σ ι λ ι ά δ ε ς , ε κ τ ό ς από τον Α ν τ ί γ ο ν ο , τον οποίο
κρίνει μ ε ευμένεια. Τ α σ χ ε τ ι κ ά μ ε τους τάφους των Η π ε ι ­
ρωτών, ότι κάποιος Μακεδόνας
β ε β ή λ ω σ ε τους τ ά φ ο υ ς ,
ε ί ν α ι ολοφάνερο ό τ ι τ α έ γ ρ α ψ ε μ ε μ ε ρ ο λ η ψ ί α . Ο Λ υ σ ί μ α ­
χος, εξάλλου, γ ν ώ ρ ι ζ ε , κατά τη γ ν ώ μ η μου, ότι οι θ α μ μ έ ­
νοι ε κ ε ί δεν ή τ α ν μόνον π ρ ό γ ο ν ο ι τ ο υ Π ύ ρ ρ ο υ , αλλά ο ι ί δ ι ο ι
ή τ α ν κ α ι τ ο υ Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ — γ ι α τ ί ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ή τ α ν από
τη πλευρά της μητέρας του Η π ε ι ρ ώ τ η ς και μάλιστα απ' το
γένος των Αιακιδών. Ε π ι π λ έ ο ν το γεγονός ότι αργότερα ο
Π ύ ρ ρ ο ς σ υ μ μ ά χ η σ ε μ ε τον Λ υ σ ί μ α χ ο , φ α ν ε ρ ώ ν ε ι ό τ ι ο ι δύο
η γ έ τ ε ς , α ν κ α ι σ υ γ κ ρ ο ύ σ τ η κ α ν , δεν έ μ ε ι ν α ν α σ υ μ φ ι λ ί ω τ ο ι
μεταξύ τους.
Ο Ι ε ρ ώ ν υ μ ο ς μ π ο ρ ο ύ σ ε να π ρ ο σ ά ψ ε ι στον
Λ υ σ ί μ α χ ο κι άλλες κ α τ η γ ο ρ ί ε ς · η
μεγαλύτερη ήταν ότι
κ α τ έ σ τ ρ ε ψ ε τ η ν π α τ ρ ί δ α τ ο υ , τ η ν Κ α ρ δ ί α , στην θ έ σ η τ η ς
οποίας ί δ ρ υ σ ε τ η Λ υ σ ι μ ά χ ε ι α , στον ι σ θ μ ό τ η ς Θ ρ α κ ι κ ή ς
χερσονήσου.
1 0 . Ό σ ο β α σ ί λ ε υ ε ο Α ρ ι δ α ί ο ς κ α ι μ ε τ ά από αυτόν ο
Κάσσανδρος
85
κι οι γιοι του, ο Λυσίμαχος είχε φιλικές
σχέσεις με τους Μακεδόνες. Ό τ α ν , ό μ ω ς , η βασιλεία π ε ρ ι ­
ή λ θ ε στον Δ η μ ή τ ρ ι ο 8 6 , γ ι ο τ ο υ Α ν τ ι γ ό ν ο υ , ο Λ υ σ ί μ α χ ο ς
65

53. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
66

54. ΑΤΤΙΚΑ
τ ό τ ε υ π ο λ ό γ ι ζ ε ό τ ι ο Δ η μ ή τ ρ ι ο ς θ α τον π ο λ ε μ ο ύ σ ε . Α π ο ­
φ ά σ ι σ ε λοιπόν ν ' α ρ χ ί σ ε ι αυτός τον π ό λ ε μ ο , γ ι α τ ί γ ν ώ ρ ι ζ ε
ο τ ι ο Δ η μ ή τ ρ ι ο ς ε ί χ ε α π ο κ τ ή σ ε ι από τον π α τ έ ρ α τ ο υ τ ο
πάθος
ν'
αυξάνει
τη
δύναμη
του
και
συγχρόνως
γιατί
έ β λ ε π ε π ω ς ο Δ η μ ή τ ρ ι ο ς , που τον ε ί χ ε κ α λ έ σ ε ι σ τ η Μ α ­
κεδονία ο Αλέξανδρος, ο γ ι ο ς του Κασσάνδρου, μόλις έφτα­
σ ε , σ κ ό τ ω σ ε τον ίδιο τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο κ α ι κ υ β ε ρ ν ο ύ σ ε α ν τ ί
γ ι α εκείνον τ η Μ α κ ε δ ο ν ί α .
2 . Ε ξ α ι τ ί α ς α υ τ ώ ν ο Λ υ σ ί μ α χ ο ς π ο λ έ μ η σ ε 8 7 τον Δ η μ ή ­
τριο κοντά στην Α μ φ ί π ο λ η και π α ρ '
ολίγο να έχανε τη
Θ ρ ά κ η . Κ ι ε π ε ι δ ή β ο ή θ η σ ε τ η ν άμυνα ο Π ύ ρ ρ ο ς , κ ρ ά τ η σ ε
τη Θράκη κι αργότερα έγινε η γ έ τ η ς των Μακεδόνων του
Ν έ σ τ ο υ . Ε κ ε ί ν ο ς που ε ί χ ε κ α τ α λ ά β ε ι τ ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο κ ο μ ­
μ ά τ ι τ η ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς ή τ α ν ο ίδιος ο Π ύ ρ ρ ο ς , που ξ ε κ ί ν η σ ε
από τ η ν Ή π ε ι ρ ο
με στρατιωτική
δύναμη κι είχε καλές
σχέσεις με το Λυσίμαχο την εποχή εκείνη. Όταν ο Δ η μ ή ­
τ ρ ι ο ς π έ ρ α σ ε α π έ ν α ν τ ι σ τ η ν Α σ ί α κ α ι π ο λ ε μ ο ύ σ ε τον Σ έ ­
λ ε υ κ ο , κι όσο κ α ι ρ ό σ υ ν έ χ ι ζ ε τον π ό λ ε μ ο ο Δ η μ ή τ ρ ι ο ς , η
συμμαχία Λυσιμάχου και Πύρρου παρέμενε. Ό τ α ν , όμως,
ο Δ η μ ή τ ρ ι ο ς η τ τ ή θ η κ ε 8 8 από τον Σ έ λ ε υ κ ο 8 9 , δ ι α λ ύ θ η κ ε κ α ι
η φ ι λ ι κ ή σ χ έ σ η τ ο υ μ ε τον Π ύ ρ ρ ο . Κ α ι τ ό τ ε ο Λ υ σ ί μ α χ ο ς
π ο λ έ μ η σ ε τον γ ι ο τ ο υ Δ η μ η τ ρ ί ο υ , τον Α ν τ ί γ ο ν ο , κ α ι τον
ίδιο τον Π ύ ρ ρ ο κ α ι , αφού τ ο υ ς ν ί κ η σ ε , κ α τ έ λ α β ε τ η Μ α ­
κεδονία κ ι α ν ά γ κ α σ ε τον Π ύ ρ ρ ο ν α ε π ι σ τ ρ έ ψ ε ι σ τ η ν Ή π ε ι ­
ρο.
3. Ο
έρωτας
ανθρώπους.
που
Ο
θεωρούνταν
του και
από τ η
συχνά
προκαλεί
Λυσίμαχος,
συμφορές
προχωρημένης
ευτυχισμένος και
ο γιος του Α γ α θ ο κ λ ή ς 9 0
Λυσάνδρα,
πολλές
ο
ίδιος
είχε
παντρεύτηκε την
πια
στους
ηλικίας,
με τα παιδιά
αποκτήσει παιδιά
αδελφή τ η ς Λυσάν-
δρας, τ η ν Α ρ σ ι ν ό η . Α υ τ ή η Α ρ σ ι ν ό η , ε π ε ι δ ή φ ο β ό τ α ν μ ή ­
πως, μόλις πέθαινε ο Λυσίμαχος, τα παιδιά της έπεφταν
στα χ έ ρ ι α τ ο υ Α γ α θ ο κ λ ή , γ ι ' αυτό λ έ γ ε τ α ι ό τ ι σ υ ν ω μ ό τ η σ ε
67

55. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
68