Διόδωρος Σικελιώτης-(8) - http://www.projethomere.com

2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το Δωδέκατο Βιβλίο
Ο Διόδωρος ανοίγει το Δωδέκατο Βιβλίο της ιστορίας του
στοχαζόμενος την ιδιομορφία της ανθρώπινης ύπαρξης, πα­ρακινημένος
από την απροσδόκητη κατάληξη της εκστρα­τείας
του Ξέρξη στην Ελλάδα και την εξ αυτής πεντηκοντα-
ετή ευδαιμονία των Ελλήνων και ιδίως των Αθηναίων που
αναδείχτηκαν σε πρώτη δύναμη στον ελλαδικό χώρο.
Το κυρίως περιεχόμενο του βιβλίου καλύπτει την περίοδο
21

3. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
από το 450 έως το 415 π.Χ., περίοδο που για τον ελλαδικό
χώρο κυρίως ήταν πλούσια σε γεγονότα και για την οποία
συμβαίνει να έχουμε αναλυτικές και λεπτομερείς περιγρα­φές
από άλλους, προγενέστερους του Διόδωρου ιστορι­κούς.
Για τα γεγονότα στην Ιταλία επίσης, οι μαρτυρίες
του Τίτου Λίβιου και του Διονυσίου του Αλικαρνασσέα εί­ναι
ισάξιες με αυτή του Διόδωρου. Ωστόσο, το Δωδέκατο
Βιβλίο, μολονότι το ύφος συχνά απέχει από του να είναι
γλαφυρό, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη νομοθε­σία
του Χαρώνδα και του Ζάλευκου (12-21), καθώς και για
τα αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά και για τη
γενικότερη ιστορική εξέλιξη του ελληνικού και ρωμαϊκού
κόσμου εκείνης της περιόδου.
Σχετικά με τις πηγές του ιστορικού, μπορούμε να πούμε
πως, γενικά, για τα γεγονότα στην Ελλάδα ακολουθεί τον
Έφορο. Ωστόσο ο Έφορος δεν αποτελεί την μοναδική ή έ­στω
την κύρια πηγή του Διόδωρου, καθόσον ο συγγραφέας
αναφέρει την ολοκλήρωση του έργου του Λντιόχου του Συ­ρακούσιου
(71) και την έναρξη της συγγραφής του έργου του
Θουκυδίδη (37 2). Βεβαίως, τίποτα δεν αποδεικνύει πως ο
Διόδωρος άντλησε στοιχεία από τους δύο αυτούς συγγρα­φείς,
αν και είναι πιθανό να χρησιμοποίησε το έργο του Α-
ντιόχου, περί του οποίου ελάχιστα γνωρίζουμε, για τα γεγο­νότα
στη Σικελία. Σχετικά όμως με τον Θουκυδίδη υπάρ­χουν
κάποιες ταυτίσεις που δεν μπορούν να παραβλεφθούν
και που υποδηλώνουν ότι αποτέλεσε την κύρια πηγή του
Διόδωρου σε αρκετά χωρία. Ως πηγές για τα γεγονότα
στη Σικελία μπορούν επίσης να αναφερθούν ο Τίμαιος ο Ταυ-
ρομενίτης, ο Σιληνός ο Καλακτίνος και ο Φίλιστος ο Συρα­κούσιος.
Ο επίλογος του βιβλίου είναι σύντομος και εισάγει άμεσα
και επιγραμματικά στα γεγονότα της Σικελικής εκστρα­τείας.
22
ΚΕΙΜΕΝΟ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

4. Τάδε ενεστιν εν τ-η δωδέκατη των Διόδωρου βίβλων.
24

5. Στο δωδέκατο βιβλίο του Διόδωρου περιέχονται τα εξής
Περί της εκστρατείας των Αθηναίων στην Κύπρο.
Περί της αποστασίας των Μεγαρέων από τους Αθη­ναίους.
Περί της μάχης που έγινε στην περιοχή της Κορώνειας
μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών.
Περί της εκστρατείας των Αθηναίων στην Εύβοια.
Ο πόλεμος στη Σικελία των Συρακούσιων εναντίον των
Ακραγαντίνων.
Η κτίση των Θουρείων στην Ιταλία και η εμφύλια έριδα.
Πώς ο Χαρώνδας από τους Θούριους, όταν εκλέχτηκε
νομοθέτης, έγινε αιτία πολλών αγαθών στην πατρίδα του.
Πώς ο Ζάλευκος, που θέσπισε τους νόμους στους Λο-
κρούς, απέκτησε μεγάλη δόξα.
Πώς οι Αθηναίοι, αφού εκδίωξαν τους Εστιαιείς, έστει­λαν
δικούς τους οικιστές.
Περί του πολέμου που έγινε από τους Θούριους εναντίον
των Ταραντίνων.
Περί της εμφύλιας έριδας στη Ρώμη.
Περί του πολέμου των Σαμίων προς τους Μιλήσιους.
Πώς οι Συρακούσιοι εκστράτευσαν εναντίον των Πικη-
νών και ισοπέδωσαν την πόλη τους.
Πώς ξέσπασε στην Ελλάδα ο πόλεμος που ονομάστηκε
Κορινθιακός.
25

6. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
26

7. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
Πώς συστήθηκε στην Ιταλία το έθνος των Καμπάνων.
Ναυμαχία Κορινθίων εναντίον των Κερκυραίων.
Η αποστασία της Ποτίδαιας και των Χαλκιδέων από
τους Αθηναίους.
Περί της εκστρατείας που έγινε από τους Αθηναίους
εναντίον των Ποτιδαιατων.
Περί της εμφύλιας έριδας στους Θούριους.
Πώς ο Μέτων ο Αθηναίος ήταν ο πρώτος που πρότεινε
τον κύκλο των δεκαεννέα ετών.
Πώς οι Ταραντίνοι ίδρυσαν την πόλη Ηράκλεια στην
Ιταλία.
Πώς ο Σπόριος Μαίλιος προσπάθησε να επιβάλει τυ­ραννικό
πολίτευμα στη Ρώμη και θανατώθηκε.
Περί του πολέμου που ονομάστηκε Πελοποννησιακός.
Περί της μάχης που έγινε ανάμεσα στους Βοιωτούς και
τους Πλαταιείς.
Πώς, κατά την πολιορκία της Μεθώνης από τους Αθη­ναίους,
ο Βρασίδας ο Σπαρτιάτης τιμήθηκε για την ανδρεία
του και δοξάστηκε.
Πώς οι Αθηναίοι εκστράτευσαν εναντίον των Λοκρών
και κατέστρεψαν την πόλη Θρόνιο.
Πώς οι Αιγινήτες, διωγμένοι από τους Αθηναίους, κα­τοίκησαν
τις ονομαζόμενες Θυρέες.
Πώς οι Λακεδαιμόνιοι, όταν εκστράτευσαν στην Αττι­κή,
κατέστρεψαν τα κτήματα.
Δεύτερη εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Ποτι­δαιατων.
Εκστρατεία των Λακεδαιμονίων στην Ακαρνανία και
ναυμαχία εναντίον των Αθηναίων.
Εκστρατεία του Σιτάλκη στη Μακεδονία και των Λα­κεδαιμονίων
στην Αττική.
Περί της πρεσβείας των Λεοντίνων στην Αθήνα και της
δεινότητας του λόγου του Γοργία του πρεσβευτή τους.
27

8. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
28

9. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
Περί του πολέμου που έγινε από τους Λεοντίνους ενα­ντίον
των Συρακούσιων.
Αποστασία των Λεσβίων από τους Αθηναίους και άλω­ση
και εκ θεμελίων καταστροφή των Πλαταιών από τους
Λακεδαιμονίους.
Εμφύλια έριδα των Κερκυραίων.
Πώς οι Αθηναίοι που προσβλήθηκαν από λοιμικό νόση­μα
έχασαν πολλούς από τους πολίτες τους.
Πώς ίδρυσαν οι Λακεδαιμόνιοι την πόλη Ηράκλεια στην
Τραχίνα.
Πώς οι Αθηναίοι, σκοτώνοντας πολλούς από τους Αμ-
βρακιώτες, ερήμωσαν την πόλη.
Περί των Λακεδαιμονίων που πιάστηκαν αιχμάλωτοι
στη νήσο Σφακτηρία.
Περί της τιμωρίας που επέβαλε ο Ποστούμιος στον γιο
του ένεκα λιποταξίας.
Περί του πολέμου που έγινε μεταξύ Λακεδαιμονίων και
Αθηναίων υπέρ των Μεγαρέων.
Πόλεμος Λακεδαιμονίων και Αθηναίων υπέρ των Χαλ-
κιδέων.
Μάχη στη Βοιωτία μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών.
Εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των εξόριστων στη
Λέσβο.
Αποπομπή των Δηλίων από τους Αθηναίους.
Αλωση της Τορώνης και εκ θεμελίων καταστροφή της
από τους Αθηναίους.
Πώς, μετά τη σύναψη ιδιαίτερης συμμαχίας μεταξύ
Αθηναίων και Λακεδαιμονίων, οι υπόλοιπες πόλεις αποξε­νώθηκαν
από αυτούς.
Πώς οι Δήλιοι αποκαταστάθηκαν από τους Αθηναίους
στην πατρίδα τους.
Πώς οι Λακεδαιμόνιοι πολέμησαν εναντίον των Μαντι-
νείων και των Αργείων.
29

10. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΧΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

11. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
Εκστρατεία Βυζαντίων και Καλχηδονίων στη Βιθυνία.
Περί των αιτιών για τις οποίες οι Αθηναίοι εκστράτευ­σαν
εναντίον των Συρακουσών.
31

12. ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΤΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ
ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
32

13. ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΤΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ
ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
1. Δικαιολογημένα θα απορούσε κανείς αν στεκόταν να
σκεφτεί την ιδιομορφία της ανθρώπινης ζωής, γιατί κανένα
από τα θεωρούμενα αγαθά δεν βρίσκεται να έχει δοθεί
στους ανθρώπους ολόκληρο, ούτε κάποιο από τα κακά
αυτοτελές και χωρίς κάποια χρησιμότητα. Αποδείξεις
για τούτο μπορεί να πάρει κανείς αν δώσει προσοχή στις
πράξεις που έχουν γίνει στο παρελθόν και κυρίως στις
σπουδαιότερες. Για παράδειγμα, η εκστρατεία του Ξέρ­ξη,
του βασιλιά των Περσών, εναντίον της Ελλάδας προ­κάλεσε
τον πιο μεγάλο φόβο στους Έλληνες, εξαιτίας του
πλήθους των δυνάμεων του, ως να επρόκειτο να πολεμή­σουν
για το αν θα γίνουν σκλάβοι ή όχι, και μια που οι
ελληνικές πόλεις στην Ασία είχαν ήδη υποδουλωθεί, όλοι
θεωρούσαν πως και οι πόλεις της Ελλάδας θα δοκίμαζαν
την ίδια τύχη. Όταν όμως ο πόλεμος έλαβε αναπάντεχο
τέλος πέρα από κάθε προσδοκία, οι Έλληνες που κατοι­κούσαν
στην Ελλάδα όχι μόνο λυτρώθηκαν από τους κινδύ­νους
αλλά κατέκτησαν και μεγάλη δόξα, ενώ κάθε ελληνική
πόλη πλημμύρισε από τόσο μεγάλη ευδαιμονία που όλοι
θαύμασαν με την αλλαγή προς το αντίθετο. Γιατί από
εκείνη την εποχή και για πενήντα χρόνια, η Ελλάδα ση­μείωσε
μεγάλη πρόοδο προς την ευδαιμονία. Άλλωστε,
εκείνα τα χρόνια, οι τέχνες προόδευσαν, ένεκα της ευπο-
33

14. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
34

15. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
ρίας, και οι μεγαλύτεροι καλλιτέχνες που μνημονεύονται
υπήρξαν τότε, μεταξύ των οποίων ο Φειδίας ο αγαλματο-
ποιός. Παρόμοια, υπήρξε μεγάλη πρόοδος στα θέματα της
παιδείας, ενώ η φιλοσοφία και η ρητορική καλλιεργήθηκαν
απ' όλους τους Έλληνες, και κυρίως τους Αθηναίους. Γιατί
οι φιλόσοφοι ήταν ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Αριστο­τέλης,
ρήτορες ο Περικλής1, ο Ισοκράτης και οι μαθητές
του, καθώς επίσης και άντρες που έγιναν πασίγνωστοι για
τη στρατηγική τους ικανότητα, όπως ο Μιλτιάδης, ο Θε­μιστοκλής
·, ο Αριστείδης, ο Κίμων, ο Μυρωνίδης και άλλοι
πολλοί, για τους οποίους θα έπαιρνε πολύ χρόνο να γρά­ψουμε.
2. Περισσότερο ξεχώρισαν σε δόξα και ανδρεία οι Αθη­ναίοι,
και το όνομα τους έγινε γνωστό σε όλη σχεδόν την
οικουμένη. Γιατί αύξησαν την ηγεμονία τους σε τέτοιο
βαθμό, ώστε μόνοι τους, χωρίς τους Λακεδαιμονίους και
τους Πελοποννησίους, νίκησαν μεγάλες Περσικές δυνά­μεις,
τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα, και ταπείνω­σαν
σε τέτοιο βαθμό την περιβόητη ηγεμονία των Περσών,
ώστε τους ανάγκασαν να ελευθερώσουν όλες τις πόλεις της
Ασίας με συνθηκολόγηση. Σχετικά με τούτα όμως έχουμε
γράψει με ακρίβεια και αναλυτικά σε δυο βιβλία, σε τούτο
και στο προηγούμενο- τώρα θα στραφούμε στα γεγονότα
που ακολουθούν, αφού ορίσουμε πρώτα τις ανάλογες χρο­νικές
περιόδους της συγγραφής μας. Στο προηγούμενο
λοιπόν βιβλίο, ξεκινώντας από την εκστρατεία του Ξέρ­ξη,
περιγράψαμε τα παγκόσμια γεγονότα μέχρι τη χρονιά
που προηγήθηκε της εκστρατείας των Αθηναίων στην Κύ­προ
υπό την ηγεσία του Κίμωνα2. Σε τούτο το β;βλίο, θα
αρχίσουμε από την εκστρατεία των Αθηναίων στην Κύπρο
και θα συνεχίσουμε μέχρι τον πόλεμο που ψηφίστηκε να
γίνει από τους Αθηναίους εναντίον των Συρακούσιων3.
35

16. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
36

17. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
3. Επί Ευθυδήμου άρχοντος στην Αθήνα4, οι Ρωμαίοι
κατέστησαν υπάτους τον Λεύκιο Κο'ίντιο Κικιννάτο και τον
Μάρκο Φάβιο Ουιβουλανό. Στη διάρκεια εκείνης της πε­ριόδου,
οι Αθηναίοι, που είχαν πολεμήσει εναντίον των
Περσών υπέρ των Αιγυπτίων και είχαν χάσει όλα τους
τα πλοία στη λεγόμενη Προσωπίτιδα νήσο5, άφησαν να
περάσει λίγος χρόνος και αποφάσισαν να πολεμήσουν ξανά
τους Πέρσες υπέρ των Ελλήνων της Ασίας. Αφού ετοίμα­σαν
στόλο από διακόσιες τριήρεις και εξέλεξαν στρατηγό
τον Κίμωνα, τον γιο του Μιλτιάδη, τον πρόσταξαν να
πλεύσει στην Κύπρο και να πολεμήσει τους Πέρσες. Ο Κί­μων
πήρε τον στόλο, που ήταν εξοπλισμένος τόσο με τη
γενναιότητα των ανδρών όσο και με άφθονα εφόδια, και
έπλευσε στην Κύπρο. Εκείνο τον καιρό, στρατηγοί των
περσικών δυνάμεων ήταν ο Αρτάβαζος και ο Μεγάβυζος.
Ο Αρτάβαζος που είχε την αρχιστρατηγία βρισκόταν στην
Κύπρο με τριακόσιες τριήρεις, ενώ ο Μεγάβυζος ήταν
στρατοπεδευμένος στην Κιλικία με τις δυνάμεις του πεζι­κού,
των οποίων ο αριθμός ήταν τριακόσιες χιλιάδες άν­δρες.
Ο Κίμων, που κατέπλευσε στην Κύπρο όντας θαλασ­σοκράτορας
κατέλαβε το Κίτιο και το Μάριο6 μετά από
πολιορκία και φέρθηκε με ανθρωπιά στους κατακτημένους.
Στη συνέχεια, όταν έφτασαν στο νησί τριήρεις από την
Κιλικία και τη Φοινίκη, ο Κίμων ανοίχτηκε ξανά στη
θάλασσα και, αφού ήρθε σε πολεμική σύγκρουση μαζί
τους, βούλιαξε πολλά από τα πλοία, αιχμαλώτισε εκατό
από αυτά μαζί με τους άνδρες τους και τα υπόλοιπα τα
καταδίωξε μέχρι τη Φοινίκη. Οι Πέρσες λοιπόν, με τα
πλοία που τους είχαν απομείνει, κατέφυγαν στην ξηρά,
στην περιοχή όπου ήταν στρατοπεδευμένος ο Μεγάβυζος
με το πεζικό. Οι Αθηναίοι, αφού έφτασαν με τα πλ;ία και
αποβίβασαν τους στρατιώτες, συνήψαν μάχη, κατά την
οποία ο Αναξικράτης, ο άλλος στρατηγός, πέθανε ηρωικά
37

18. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
38

19. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
μετά από λαμπρό αγώνα, αλλά οι υπόλοιποι επικράτησαν
στη μάχη και επέστρεψαν στα πλοία, αφού σκότωσαν
πολλούς. Στη συνέχεια, οι Αθηναίοι απέπλευσαν πάλι για
την Κύπρο. Αυτά λοιπόν έγιναν κατά το πρώτο έτος του
πολέμου.
4. Όταν στην Αθήνα ήταν άρχοντας ο Πεδιεύς7, οι
Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Μάρκο Ουαλέριο Λα-
κτούκα και τον Σπόριο Ουεργίνιο Τρίκοστο. Επί της αρ­χής
τους, ο στρατηγός των Αθηναίων Κίμων, όντας κύριος
της θάλασσας, υπέταξε τις πόλεις της Κύπρου. Επειδή στη
Σαλαμίνα8 υπήρχε ισχυρή Περσική φρουρά, καθώς και
βλήματα και κάθε είδους όπλα, και επιπλέον η πόλη ήταν
γεμάτη σιτάρι και όλα τα αναγκαία, έκρινε ότι συνέφερε να
την καταλάβει με πολιορκία. Γιατί υπέθετε ότι με αυτό τον
τρόπο θα κυρίευε με ευκολία ολόκληρη την Κύπρο και
ταυτόχρονα θα τρομοκρατούσε τους Πέρσες αφού, όντας
ανήμποροι να βοηθήσουν τους Σαλαμινίους εξαιτίας της
κυριαρχίας των Αθηναίων στη θάλασσα, θα περιφρονού­νταν
επειδή εγκατέλειψαν τους συμμάχους τους· γενικά,
ο πόλεμος θα κρινόταν, αν ολόκληρη η Κύπρος υποδουλω­νόταν
διά της βίας. Έτσι κι έγινε. Γιατί οι Αθηναίοι άρχι­σαν
να πολιορκούν τη Σαλαμίνα κάνοντας καθημερινές
επιθέσεις, ενώ οι στρατιώτες που βρίσκονταν στην πόλη,
έχοντας βλήματα και εφόδια, απέκρουαν με ευκολία από τα
τείχη τους πολιορκητές. Ο βασιλιάς Αρταξέρξης όμως,
μαθαίνοντας τις απώλειες που είχαν υποστεί οι δυνάμεις
του στην Κύπρο, αφού έκανε συμβούλιο με τους φίλους του
σχετικά με τον πόλεμο, έκρινε πως τον συνέφερε να συνά­ψει
ειρήνη με τους Έλληνες. Έστειλε, λοιπόν, γραπτώς
στους ηγεμόνες και σατράπες της Κύπρου τους όρους με
τους οποίους μπορούσαν να έρθουν σε συμβιβασμό με τους
Έλληνες. Έτσι, ο Αρτάβαζος και ο Μεγάβυζος έστειλαν
39

20. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
40

21. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
πρεσβευτές στην Αθήνα για να συζητήσουν τα σχετικά με
τον συμβιβασμό. Οι Αθηναίοι συμφώνησαν και, αφού έ­στειλαν
πρέσβεις εξουσιοδοτημένους εν λευκώ, επικεφαλής
τ ω ν οποίων ήταν ο Καλλίας, ο γιος του Ιππονίκου, έγιναν
συνθήκες σχετικά με την ειρήνη ανάμεσα στους Αθηναίων
και τους συμμάχους με τους Πέρσες, των οποίων οι βασι­κοί
όροι ήταν οι ακόλουθοι: Όλες οι Ελληνικές πόλεις στην
Ασία θα ήταν αυτόνομες- οι σατράπες τ ω ν Περσών δεν θα
πλησίαζαν στη θάλασσα σε απόσταση μικρότερη τ ω ν τριών
ημερών πορείας και κανένα πολεμικό πλοίο δεν θα έπλεε
μεταξύ Φασήλιδας9 και Κυανέων1 0 . Αν αυτοί οι όροι τ η ­ρούνταν
από τον βασιλιά και τους στρατηγούς, οι Αθηναίοι
δεν θα εκστράτευαν στην περιοχή που κυβερνούσε ο βα­σιλιάς
Αρταξέρξης. Όταν οι συμφωνίες επικυρώθηκαν με.
σπονδές, οι Αθηναίοι απέσυραν τις δυνάμεις τους από την
Κύπρο, έχοντας κερδίσει νίκη λαμπρή κι έχοντας συνάψει
εξαιρετικά ευνοϊκές συνθήκες. Έτυχε όμως να πεθάνει1 1 ο
Κίμωνας από αρρώστια κατά τη διάρκεια της παραμονής
του στην Κύπρο.
5. Όταν άρχοντας στην Αθήνα ήταν ο Φιλίσκος1 2 , οι
Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Τίτο Ρωμίλιο Ουατικα-
νό και τον Γάιο Ουετούριο Κιχώριο, ενώ οι Ηλείοι τέλεσαν
την ογδοηκοστή τρίτη Ολυμπιάδα, κατά την οποία νίκησε
στον αγώνα δρόμου (μήκους ενός σταδίου) ο Κρίσων από
την Ιμέρα. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, οι
Μεγαρείς αποστάτησαν από τους Αθηναίους και στέλνο­ντας
πρεσβεία στους Λακεδαιμονίους συνήψαν με αυτούς
συμμαχία. Οι Αθηναίοι οργισμένοι έστειλαν στρατιώτες
στην περιοχή τ ω ν Μεγαρέων και, λεηλατώντας τ ι ς περιου­σίες
τους, αποκόμισαν πολλά λάφυρα. Οι κάτοικοι της
πόλης βγήκαν να υπερασπιστούν την ύπαιθρο και δόθηκε
μάχη, στην οποία νίκησαν οι Αθηναίοι και καταδίωξαν
τους Μεγαρείς μέχρι που κλείστηκαν μέσα στα τείχη τους.
41

22. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
42

23. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
6. Όταν άρχοντας της Αθήνας ήταν ο Τιμαρχίδης13, οι
Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Σπόριο Ταρπήιο και τον
Αύλο Αστέριο Φοντίνιο. Κατά τη διάρκεια εκείνης της
περιόδου, οι Λακεδαιμόνιοι εισέβαλαν στην Αττική και
κατέστρεψαν μεγάλο μέρος της υπαίθρου και, αφού πολιόρ­κησαν
μερικά φρούρια, επέστρεψαν στην Πελοπόννησο.
Ενώ ο Τολμίδης, ο στρατηγός των Αθηναίων, κατέλαβε
τη Χαιρώνεια. Όταν οι Βοιωτοί συσπειρώθηκαν και έστη­σαν
ενέδρα στους άνδρες του Τολμίδη, δόθηκε κρατερή
μαχη στην περιοχή της Κορώνειας, κατά την οποία ο
Τολμίδης σκοτώθηκε μαχόμενος, ενώ από τους υπόλοι­πους
Αθηναίους άλλοι κατακρεουργήθηκαν και άλλοι πιά­στηκαν
ζωντανοί14. Μετά από την τόσο μεγάλη συμφορά
που έπαθαν, οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να επιτρέψουν σε
όλες τις πόλεις της Βοιωτίας να είναι αυτόνομες15, προκει­μένου
να πάρουν πίσω τους αιχμαλώτους.
7. Όταν άρχοντας στην Αθήνα ήταν ο Καλλίμαχος16, οι
Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Σέξτο Κοΐντιο ... Τρι-
γέμινο. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, μετά τον
υποβιβασμό των Αθηναίων λόγω της ήττας στη Βοιωτία
στην περιοχή της Κορώνειας, αποστάτησαν πολλές πόλεις
από τους Αθηναίους. Επειδή οι κάτοικοι της Εύβοιας17
πρωτοστατούσαν στην εξέγερση, ο Περικλής, που είχε
εκλεγεί στρατηγός, εκστράτευσε εναντίον της Εύβοιας με
ισχυρή δύναμη και, αφού κατέλαβε την πόλη των Εστιαίων
κατά κράτος, έδιωξε τους Εστιαιείς από την πατρίδα τους
και τρομοκρατώντας τις υπόλοιπες πόλεις τις ανάγκασε να
πειθαρχήσουν πάλι στους Αθηναίους. Έγινε τριακονταετής
εκεχειρία, την οποία διαπραγματεύτηκαν ο Καλλίας και ο
Χάρης που επικύρωσαν την ειρήνη18.
43

24. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
44

25. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
8. Στη Σικελία τώρα, ξέσπασε πόλεμος μεταξύ των
Συρακούσιων και των Ακραγαντίνων, για τις παρακάτω
αιτίες. Αφού οι Συρακούσιοι νίκησαν τον Δουκέτιο, τον
ηγεμόνα των Σικελών, όταν εκείνος προσέπεσε ικέτης,
τον απάλλαξαν από τις κατηγορίες και του όρισαν τόπο
κατοικίας την Κόρινθο19. Εκείνος όμως, έμεινε μόνο λίγο
καιρό στην Κόρινθο, παραβίασε τις συμφωνίες και προ­σποιούμενος
ότι οι θεοί του έδωσαν χρησμό να ιδρύσει
πόλη στην Καλή Ακτή2 0 της Σικελίας, κατέπλευσε στο
νησί με μερικούς οικιστές1 σ' αυτούς ήταν και κάποιοι
Σικελοί, μεταξύ των οποίων και ο Αρχωνίδης, ο αρχηγός
των Ερβιταίων. Αυτός λοιπόν καταγινόταν με τον αποικι­σμό
της Καλής Ακτής. Οι Ακραγαντίνοι, όμως, επειδή αφ'
ενός φθονούσαν τους Συρακούσιους αφ' ετέρου τους κατη­γορούσαν
ότι διαφύλαξαν τον Δουκέτιο που ήταν κοινός
τους εχθρός χωρίς να πάρουν τη γνώμη των Ακραγαντί­νων,
κήρυξαν τον πόλεμο στους Συρακούσιους. Οι Σικελι­κές
πόλεις διχάστηκαν, άλλες στρατεύτηκαν με τους Ακρα-
γαντίνους και άλλες με τους Συρακούσιους, και μεγάλες
δυνάμεις συγκεντρώθηκαν και στις δυο πλευρές. Ο αντα­γωνισμός
των πόλεων κορυφώθηκε και οι δυο στρατοί
παρατάχτηκαν αντικριστά πλάι στον ποταμό Ιμέρα' στη
συμπλοκή που ακολούθησε νίκησαν οι Συρακούσιοι που
σκότωσαν πάνω από χίλιους Ακραγαντίνους. Μετά τη
μάχη, οι Ακραγαντίνοι έστειλαν πρέσβεις για συνθηκολό­γηση,
και οι Συρακούσιοι συνήψαν ειρήνη.
9. Έτσι λοιπόν είχαν τα πράγματα στη Σικελία. Στην
Ιταλία τώρα, συνέβη να ιδρυθεί η πόλη των θουρίων για
αιτίες σαν τις παρακάτω. Όταν σε περασμένες εποχές οι
Έλληνες ίδρυσαν στην Ιταλία την πόλη Σύβαρη21, αυτή η
πόλη παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη λόγω της ευφορίας της
γης, γιατί καθώς βρισκόταν ανάμεσα σε δυο ποταμούς, τον
45

26. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
46

27. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
Κράθη και τον Σύβαρη, από τον οποίο και ονομάστηκε, οι
κάτοικοι της που νέμονταν μεγάλη και καρποφόρα έκταση
απέκτησαν μεγάλα πλούτη. Επειδή πολιτογραφούσαν πολ­λούς,
αυξήθηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε να θεωρούνται ότι
είναι κατά πολύ ανώτεροι απ' όλους τους κατοίκους της
Ιταλίας, και υπερείχαν τόσο σε πολυανθρωπία ώστε η πόλη
έφτασε να έχει τριακόσιες χιλιάδες πολίτες. Ανάμεσα τους
όμως, εμφανίστηκε ένας δημαγωγός, ονόματι Τήλυς22, ο
οποίος κατηγορώντας τους ισχυρότερους άνδρες, έπεισε
τους Συβαρίτες να εξορίσουν τους πεντακόσιους ευπορότε­ρους
πολίτες και να δημεύσουν τις περιουσίες τους. Όταν
οι εξόριστοι πήγαν στον Κρότωνα και κατέφυγαν στους
βωμούς της αγοράς, ο Τήλυς έστειλε πρεσβευτές στους
Κροτωνιάτες, δίνοντας τους εντολή να εκδώσουν τους εξό­ριστους
αλλιώς να περιμένουν πόλεμο. Έγινε συνέλευση
του λαού και τέθηκε προς απόφαση το ερώτημα αν έπρεπε
να εκδώσουν τους ικέτες στους Συβαρίτες ή να υποστούν
πόλεμο από ισχυρότερους. Καθώς ούτε η σύγκλητος ούτε
οι δημότες ήξεραν τι να κάνουν, στην αρχή η διάθεση του
πλήθους ήταν υπέρ της απόδοσης των ικετών, λόγω του
φόβου του πολέμου- στη συνέχεια όμως, όταν ο φιλόσοφος
Πυθαγόρας23 συμβούλεψε να σώσουν τους ικέτες, άλλαξαν
γνώμη και ψήφισαν τον πόλεμο υπέρ της σωτηρίας των
ικετών. Όταν οι Συβαρίτες εκστράτευσαν εναντίον τους με
τριακόσιες χιλιάδες, οι Κροτωνιάτες αντιτάχθηκαν με εκα­τό
χιλιάδες έχοντας επικεφαλής τους τον Μίλωνα τον αθλη­τή,
ο οποίος με την τεράστια σωματική του ρώμη έτρεψε
πρώτος σε φυγή εκείνους που ήταν παραταγμένοι απέναντι
του. Γιατί λέγεται πως αυτός ο άνθρωπος, που είχε νικήσει
στους Ολυμπιακούς έξι φορές24 και που η ευψυχία του ήταν
ανάλογη με τη σωματική του διάπλαση, τους αντιμετώπι­σε
στη μάχη στεφανωμένος με τα Ολυμπιακά του στεφά­νια
και εξοπλισμένος με την εξάρτυση του Ηρακλή, λεοντή
47

28. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
48

29. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
και ρόπαλο, και καθώς έγινε ο κύριος αίτιος της νίκης,
κέρδισε τον θαυμασμό των συμπολιτών του.
10. Επειδή οι Κροτωνιάτες, εξαιτίας της οργής τους, δεν
θέλησαν να πιάσουν κανέναν αιχμάλωτο και σκότωναν
όλους όσοι έπεφταν στα χέρια τους κατά τη φυγή τους,
οι περισσότεροι Συβαρίτες κατακρεουργήθηκαν και οι
Κροτωνιάτες λεηλάτησαν την πόλη τους και την ερήμω­σαν
εντελώς. Πενήντα οκτώ χρόνια αργότερα, [πέντε χρό­νια
μετά τη δεύτερη εγκατάσταση] περί την εν λόγω επο­χή,
[επί άρχοντος Καλλιμάχου στην Αθήνα, συνενώθηκε σε
πόλη]. Μετά από λίγο καιρό, η πόλη μετακινήθηκε σε άλλο
τόπο και απέκτησε καινούριο όνομα' ιδρυτές της έγιναν ο
Λάμπων και ο Ξενόκριτος25 με τον εξής τρόπο. Οι Συβα­ρίτες,
που είχαν εκδιωχθεί για δεύτερη φορά από την
πατρίδα τους, έστειλαν πρέσβεις στην Ελλάδα προς τους
Λακεδαιμονίους και τους Αθηναίους, ζητώντας τους να
βοηθήσουν στον επαναπατρισμό τους και να συμμετέχουν
στον αποικισμό. Οι Λακεδαιμόνιοι δεν τους έδωσαν σημα­σία,
αλλά οι Αθηναίοι, υποσχόμενοι ότι θα συμπράξουν,
επάνδρωσαν δέκα πλοία και τα έστειλαν στους Συβαριτες,
υπό την αρχηγία του Λάμπωνα και του Ξενοκρίτου. Έστει­λαν
επίσης κήρυκες στις πόλεις της Πελοποννήσου προ­σφέροντας
μερίδιο στην αποικία σε όποιον ήθελε να μετέχει
σ' αυτή. Πολλοί ανταποκρίθηκαν στην προσφορά και όταν
έλαβαν χρησμό από τον Απόλλωνα ότι έπρεπε να ιδρύσουν
πόλη στον τόπο εκείνο όπου έμελλε να κατοικήσουν, «πί­νοντας
νερό με μέτρο, αλλά τρώγοντας ψωμί δίχως μέτρο»,
κατέπλευσαν στην Ιταλία και φτάνοντας στη Σύβαρη άρχι­σαν
να αναζητούν τον τόπο τον οποίο τους είχε ορίσει ο
θεός να κατοικήσουν. Όταν βρήκαν, όχι μακριά απο τη
Σύβαρη, μια κρήνη που ονομαζόταν θουρία και είχε χάλ­κινο
αγωγό που οι ντόπιοι ονόμαζαν «μέδιμνο»26, θεωρώ-
49

30. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
50

31. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
ντας πως αυτός ήταν ο τόπος που τους είχε φανερώσει ο
θεός, τον περιέβαλαν με τείχος και ίδρυσαν2 7 πόλη την
οποία ονόμασαν Θούριο από το όνομα της κρήνης. Διαίρε­σαν
την πόλη κατά μήκος με τέσσερις οδούς, από τις
οποίες τη μία την ονόμασαν Ηράκλεια, την άλλη Αφροδι­σία,
την τρίτη Ολυμπιάδα και την τέταρτη Διονυσιάδα, και
κατά πλάτος τη διαίρεσαν με τρεις οδούς, από τις οποίες η
μία ονομάστηκε Ηρώα, η άλλη Θουρία και η τρίτη Θου-
ρίνα. Όταν γέμισαν με σπίτια και τα δρομάκια, η πόλη
φαινόταν άρτια οργανωμένη.
11. Οι κάτοικοι των Θουρίων, αφού έζησαν για λίγο
καιρό με ομόνοια, περιέπεσαν σε μεγάλη εμφύλια έριδα,
και όχι δίχως αιτία. Γιατί οι προϋπάρχοντες Συβαρίτες,
παραχωρούσαν τα πιο σημαντικά αξιώματα στους εαυτούς
τους και τα υποδεέστερα στους πολίτες που είχαν εγγραφεί
αργότερα' έκριναν επίσης ότι οι γυναίκες που κατάγονταν
από την πόλη έπρεπε να θυσιάζουν στους θεούς π ρ ώ τ α και
μετά οι μεταγενέστερες. Επιπλέον, μοίρασαν σε κλήρους
μεταξύ τους την περιοχή που βρισκόταν κοντά στην πόλη,
ενώ αυτή που βρισκόταν μακριά τη μοίρασαν στους επή-
λυδες. Καθώς προέκυψαν διαφορές για τις αιτίες που εί­παμε,
εκείνοι που πολιτογραφήθηκαν αργότερα, όντας πε­ρισσότεροι
και ισχυρότεροι, σκότωσαν όλους σχεδόν2 8 τους
προϋπάρχοντες Συβαρίτες και κατοίκησαν την πόλη οι
ίδιοι. Επειδή η περιοχή ήταν μεγάλη και εύφορη, κάλεσαν
και πολλούς εποίκους από την Ελλάδα, μοίρασαν την πόλη
και νέμονταν εξ ίσου την ύπαιθρο. Όσοι παρέμειναν απέ­κτησαν
γρήγορα μεγάλα πλούτη και συνάπτοντας φιλία με
τους Κροτωνιάτες διοικούσαν την πολιτεία τους ωραία.
Εγκαθιστώντας δημοκρατικό πολίτευμα, χώρισαν τους
πολίτες σε δέκα φυλές, δίνοντας σε όλες ονομασία από τα
έθνη τους· έτσι, τρεις φυλές που είχαν συγκεντρωθεί από
51

32. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
52

33. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
την Πελοπόννησο, τις ονόμασαν Αρκάδα, Αχαίδα και Η­λεία-
άλλες τόσες που αποτελούνταν από ομοεθνείς που
ζούσαν έξω από την Πελοπόννησο, τις ονόμασαν Βοιω­τία,
Αμφικτυονίδα και Δωρίδα, και τις υπόλοιπες τέσσε­ρις,
που αποτελούνταν από τα υπόλοιπα γένη, τις ονόμασαν
Ιάδα, Αθηνα'ίδα, Ευβο'ίδα και Νησιώτιδα. Επέλεξαν επίσης
νομοθέτη τον άριστο από τους πολίτες που εκτιμούνταν για
την παιδεία τους, τον Χαρώνδα29. Εκείνος, αφού εξέτασε
τις νομοθεσίες όλων των λαών, διάλεξε τις καλύτερες αρχές
και τις ενέταξε στους νόμους. Επινόησε επίσης και πολλές
αρχές που ήταν δικές του συλλήψεις, σχετικά με τις οποίες
δεν είναι ανάρμοστο να κάνουμε μνεία για την καλύτερη
ενημέρωση των αναγνωστών μας.
12. Πρώτα πρώτα, σε εκείνους που έφερναν μητριά στα
παιδιά τους, επέβαλε ως ποινή το να μη γίνονται σύμβου­λοι
της πατρίδας τους, θεωρώντας ότι αυτοί που έπαιρναν
κακές αποφάσεις ως προς τα ίδια τους τα παιδιά, θα γί­νονταν
κακοί σύμβουλοι και για την πατρίδα τους. Γιατί,
έλεγε, όποιος έχει επιτύχει στον πρώτο του γάμο πρέπει να
σταματήσει εκεί και να ζήσει ευτυχισμένα, ενώ όποιος
απέτυχε στον γάμο του και διαπράττει πάλι το ίδιο σφάλ­μα
πρέπει να θεωρείται άμυαλος. Όρισε επίσης, εκείνοι
που είχαν βρεθεί ένοχοι συκοφαντίας να περπατούν στεφα­νωμένοι
με αρμυρίκι, ώστε να δείχνουν σε όλους τους
πολίτες ότι είχαν κερδίσει το πρώτο βραβείο ποταπότη-
τας. Σαν αποτέλεσμα, μερικοί που είχαν καταδικαστεί μ'
αυτή την κατηγορία, μη μπορώντας να αντέξουν το μέγε­θος
της προσβολής, αφαίρεσαν εκούσια την ίδια τους τη
ζωή. Όταν συνέβη αυτό, κάθε άνθρωπος που συνήθιζε να
συκοφαντεί εξορίστηκε από την πόλη, και η πολιτεία απο­λάμβανε
ζωή μακάρια, απαλλαγμένη από τέτοιο κακό. Ο
Χαρώνδας έγραψε επίσης και έναν ασυνήθιστο νομο για τις
S3

34. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
54

35. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
κακές συναναστροφές, κάτι που είχαν παραβλέψει οι άλλοι
νομοθέτες. Γιατί εκλάμβανε ότι το ήθος των καλών ανθρώ­πων
μερικές φορές διαστρέφεται προς το κακό, εξαιτίας
της φιλίας και της οικειότητας τους με ανάξιους ανθρώ­πους30
και ότι η φαυλότητα, σαν λοιμώδες νόσημα, εξα­πλώνεται
στη ζωή των ανθρώπων και αρρωσταίνει τις ψυ­χές
των αρίστων γιατί ο δρόμος προς το χειρότερο είναι
κατηφορικός και είναι εύκολος στο περπάτημα. Γι αυτό
και πολλοί εγκρατείς άνθρωποι, δελεασμένοι από ύπουλες
απολαύσεις, ξεπέφτουν σε χείριστες ενέργειες. Θέλοντας
λοιπόν να αναστείλει αυτή τη διαφθορά, ο νομοθέτης απα­γόρευσε
τη φιλία και τη συναναστροφή με ανάξιους ανθρώ­πους,
επέβαλε ποινές για τις κακές συναναστροφές και με
μεγάλα πρόστιμα απέτρεψε εκείνους που επρόκειτο να δια­πράξουν
αυτό το σφάλμα. Έγραψε επίσης και άλλο νόμο
πολύ ανώτερο από αυτό, που επίσης είχε αμεληθεί από τους
νομοθέτες πριν από αυτόν διότι θέσπισε νόμο να μαθαίνουν
γράμματα όλοι οι γιοι των πολιτών και να χορηγεί η πόλη
τους μισθούς των δασκάλων31, γιατί θεώρησε ότι οι άποροι,
που δεν μπορούσαν από μόνοι τους να πληρώνουν μισθούς,
θα στερούνταν τις ευγενέστερες επιδιώξεις.
13. Ο νομοθέτης κατέτασσε τα γράμματα πάνω από
κάθε άλλο κλάδο μάθησης, και πάρα πολύ σωστά· γιατί
μέσω αυτών επιτελούνται τα περισσότερα και πιο χρήσιμα
πράγματα στη ζωή, όπως οι ψήφοι, οι επιστολές, οι δια­θήκες,
οι νόμοι και όλα τα υπόλοιπα που γενικά βελτιώνουν
την ανθρώπινη ζωή. Ποιος, στ' αλήθεια, θα μπορούσε να
συνθέσει ένα άξιο εγκώμιο για τη μάθηση των γραμμάτων;
Γιατί μόνο μέσα απ' αυτά οι νεκροί ανακαλούνται στη
μνήμη των ζωντανών εκείνοι που τους χωρίζει μεγάλη
απόσταση επικοινωνούν με τα γραπτά σαν να βρίσκονταν
κοντά- για τις συνθήκες ειρήνης μεταξύ εθνών ή βασιλέων,
55

36. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
56

37. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
το αδιάψευστο τ ω ν γραμμάτων παρέχει την πλέον βέβαιη
εγγύηση για τη διατήρηση των συμφωνιών. Γενικά, η
γραφή και μόνο διατηρεί τις ευφυέστερες κρίσεις τ ω ν σο­φών
ανδρών και τους χρησμούς των θεών, καθώς και τη
φιλοσοφία και κάθε παιδεία, και τα παραδίδει στους μετα­γενέστερους
στον αιώνα τον άπαντα. Γι' αυτό, αιτία της
ζωής πρέπει να θεωρείται η φύση, αλλά αιτία της καλής
ζωής η παιδεία που συντίθεται από τα γραπτά. Έτσι ο
Χαρώνδας, πιστεύοντας πως οι αγράμματοι στερούνταν
κάποια μεγάλα αγαθά, διόρθωσε με τη νομοθεσία του
αυτό το κακό και τους αξίωσε δημόσιας φροντίδας και
δαπάνης, και ξεπέρασε σε τέτοιο βαθμό τους προηγούμε­νους
νομοθέτες, που είχαν θεσπίσει τη θεραπεία τ ω ν ασθε­νών
ιδιωτών από γιατρούς με δημόσια δαπάνη, ώστε, ενώ
εκείνοι θεωρούσαν τα σώματα άξια θεραπείας, αυτός θε­ράπευσε
τις ψυχές που ταλαιπωρούνται από την αμορφω­σιά,
και ενώ ευχόμαστε να μη χρειαστούμε ποτέ εκείνους
τους άλλους γιατρούς, επιθυμούμε αντίθετα να περνάμε τον
καιρό μας πάντα μαζί με τους δασκάλους της παιδείας.
14. Σχετικά με τα δυο θέματα που προαναφέραμε, πολ­λοί
από τους ποιητές τα επιβεβαιώνουν έμμετρα· το θέμα
τ ω ν κακών συναναστροφών, στους παρακάτω στίχους3 2 ,
Όποιον ευχαριστιέται με τις παρέες φαύλων
ποτέ μου δεν τον ρώτησα, ξέροντας πως είναι
όμοιος με τις συντροφιές που χαίρεται να κάνει.
και τον νόμο που θέσπισε σχετικά με τη μητριά, στους
παρακάτω3 3 ,
Ο Χαρώνδας, λένε, ο νομοθέτης,
σε κάποια νομοθεσία λέει και τούτα, ανάμεσα σε άλλα-
57

38. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
58

39. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
εκείνος που φέρνει στα παιδιά του μητριά
να μην έχει εκτίμηση μήτε και λόγο ανάμεσα στους
συμπολίτες του,
γ ι α τ ί έφερε απ' έξω κακό στις υποθέσεις τις δικές του.
Γιατί, λέει, αν πέτυχες στον προηγούμενο γάμο σου,
αναπαύσου στην ευτυχία σου, κι αν πάλι απέτυχες,
είναι τρελό να δοκιμάσεις πάλι δεύτερη φορά.
Γ ι α τ ί , στ' αλήθεια, αυτός που σφάλλει δυο φορές στο ίδιο
πράγμα, δικαιολογημένα πρέπει να θεωρείται άμυαλος. Ο
Φιλήμων3 4 ο κωμωδιογράφος, γράφοντας γ ι ' αυτούς που
αρμενίζουν στις θάλασσες πολλές φορές λέει,
Ο νόμος που εθαύμασα δεν είναι το αν κάποιος ταξίδεψε,
αλλά αν ταξίδεψε δυο φορές.
Παρομοίως, μπορεί να πει κανείς ότι δεν απορεί αν πα­ντρεύτηκε
κάποιος αλλά αν παντρεύτηκε δυο φορές, γιατί
είναι καλύτερα να προσφέρει κανείς τον εαυτό του δυο
φορές στη θάλασσα παρά σε γυναίκα. Διότι οι μεγαλύτε­ρες
και φοβερότερες διχόνοιες μέσα στα σ π ί τ ι α ανάμεσα σε
παιδιά και πατέρες γίνονται εξαιτίας μητριάς, και γ ι ' αυτές
τ ι ς αιτίες πολλές και άνομες πράξεις διεκτραγωδουνται
στα θέατρα.
15. Ο Χαρώνδας λοιπόν, έγραψε και κάποιον άλλο νόμο
που αξίζει επιδοκιμασία, αυτόν που αφορά στην προστασία
τ ω ν ορφανών. Όταν δει κανείς αυτό τον νόμο επιφανειακά,
δεν φαίνεται να έχει κάτι το αξιοθαύμαστο ή άξιο επιδο­κιμασίας,
αλλά αν τον παρατηρήσει κανείς με προσοχή και
τον εξετάσει λεπτομερώς, θα δει ότι αξίζει μεγάλο σεβα­σμό
και τιμή. Διότι ο Χαρώνδας έγραψε να επιτροπεύονται
οι περιουσίες τ ω ν ορφανών από τους πλησιέστερους σ υ γ γ ε -
59

40. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
60

41. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
νείς από την πλευρά του πατέρα, αλλά να ανατρέφονται, τα
ορφανά από τους συγγενείς της μητέρας. Με την πρώτη
ματιά, λοιπόν, αυτός ο νόμος δεν φαίνεται να περιέχει κάτι
σοφό ή θαυμαστό, αλλά αν εξεταστεί σε βάθος βρίσκεται να
είναι δικαιολογημένα άξιος επαίνων. Γιατί αν αναζητήσει
κανείς την αιτία για την οποία εμπιστεύτηκε σε άλλους την
περιουσία των ορφανών και σε άλλους την ανατροφή τους,
αποκαλύπτεται μια θαυμαστή σύλληψη του νομοθέτη, για­τί
οι συγγενείς από την πλευρά της μητέρας, μια που δεν
τους ανήκει η κληρονομιά των ορφανών, δεν θα επιβουλευ­τούν
τη ζωή τους, ενώ οι συγγενείς από την πλευρά του
πατέρα δεν θα έχουν τη δυνατότητα να επιβουλευτούν τη
ζωή τους, εφόσον δεν τους έχει ανατεθεί η σωματική τους
φροντίδα· επιπλέον, εφόσον η περιουσία περιέρχεται σε
αυτούς, αν τα ορφανά πεθάνουν είτε από αρρώστια ή από
κάποια άλλη περίσταση, θα διοικούν με μεγαλύτερη προ­σοχή
την περιουσία τους την οποία ελπίζουν πως με τη
βοήθεια της τύχης θα αποκτήσουν.
16. Θέσπισε επίσης και άλλο νόμο, εναντίον αυτών που
λιποτακτούν στον πόλεμο ή που γενικά δεν παίρνουν τα
όπλα υπέρ της πατρίδας τους. Ενώ οι άλλοι νομοθέτες εί­χαν
θεσπίσει τον θάνατο ως ποινή για ανθρώπους σαν κι
αυτούς, ο Χαρώνδας όρισε να κάθονται στην αγορά επί
τρεις ημέρες με γυναικεία ρούχα. Αυτός ο νόμος, που είναι
πιο ανθρωπιστικός από εκείνους των άλλων νομοθετών,
καταφέρνει, χωρίς να φαίνεται, να αποτρέψει τους όμοιους
μ' αυτούς από την ανανδρία, ένεκα της τόσης ατίμωσης,
γιατί καλύτερα είναι να πεθάνει κανείς παρά να δοκιμάσει
τέτοια προσβολή στην πατρίδα του. Επιπλέον, δεν θανά­τωσε
τους ενόχους, αλλά τους κράτησε για τις πολεμικές
ανάγκες στην πόλη, διότι θα διορθώνονταν με την τιμωρία
της ατίμωσης και θα έσπευδαν να εξαλείψουν την προη­γούμενη
ντροπή με άλλα ανδραγαθήματα.
61

42. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
62

43. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
0 νομοθέτης διατήρησε και τους νόμους μέσω της αυ­στηρότητας
τους. Γιατί πρόσταξε ο νόμος να υπακούεται
κάτω από κάθε περίπτωση, έστω κι αν είναι εντελώς
λανθασμένος στη σύλληψη του· επέτρεψε όμως τη διόρθω­ση
του νόμου που χρειάζεται διόρθωση. Διότι θεωρούσε ότι
το να ενδίδει κανείς σε νομοθέτη είναι αποδεκτό, αλλά το
να ενδίδει σε ιδιώτη εντελώς άτοπο, ακόμα κι αν γίνεται
γι* το συμφέρον. Κυρίως όμως μ' αυτό τον τρόπο εμπόδισε
εκείνους που, ενώπιον των δικαστηρίων που κρίνουν τα
αδικήματα, προβάλλουν επιχειρήματα και ερμηνείες που
διαψεύδονται από το γράμμα του νόμου, για να καταργή­σουν
την υπεροχή των νόμων με την ευρηματικότητα τους
στον λόγο. Πρέπει να πούμε επίσης ότι σε τέτοιες δίκες επί
παρανομία υπήρξαν, απ' ό,τι φαίνεται, ορισμένοι κατήγο­ροι
που δήλωναν μπροστά στους δικαστές ότι είναι ανα­γκασμένοι
να σώζουν ή τον νόμο ή τον άνθρωπο.
17. Λένε, λοιπόν, ότι το πιο ασυνήθιστο νομοθέτημα του
Χαρώνδα ήταν αυτό που αφορούσε στην αναθεώ,ρηση των
νόμων. Διότι βλέποντας ότι στις περισσότερες πόλεις οι
περισσότεροι από εκείνους που επιχειρούσαν να αναθεωρή­σουν
τους νόμους, αφ' ενός μεν κατέστρεφαν τις προηγού­μενες
νομοθεσίες, αφ' ετέρου οδηγούσαν τα πλήθη σε κοι­νωνική
αναταραχή, θέσπισε νόμο ιδιόμορφο και εντελώς
ασυνήθιστο. Γιατί επέβαλε σ' εκείνον που ήθελε να αναθε­ωρήσει
κάποιο νόμο να βάζει τον λαιμό του στην αγχόνη,
όταν εισηγείται την αναθεώρηση, και να μένει εκεί μέχρι
να βγάλει απόφαση ο δήμος περί της αναθεώρησης του
νόμου. Αν, λοιπόν, η εκκλησία του δήμου αποδεχτεί τον
αναθεωρημένο νόμο, ελευθερώνεται ο εισηγητής του, αν
όμως ακυρώσει την αναθεώρηση, πεθαίνει αμέσως με το
σφίξιμο της θηλιάς. Μια που η νομοθεσία περί αναθεώρη­σης
ήταν τέτοιου είδους και ο φόβος αναχαίτιζε τους νε-
63

44. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
64

45. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
οτεριστές νομοθέτες, ουδείς τολμούσε να πει λέξη περί
αναθεώρησης νόμων. Σε όλα τα μεταγενέστερα χρόνια, η
ιστορία αναφέρει τρεις μόνο νόμους να έχουν αναθεωρηθεί
στους Θούριους διότι παρουσιάστηκαν οι σχετικές ανάγκες
[που επέβαλαν την εισήγηση περί αναθεώρησης]. Τπήρχε,
λοιπόν, νόμος ότι αν κάποιος έβγαζε το μάτι κάποιου
άλλου, έπρεπε να του βγάλουν και εκείνου ένα μάτι- κά­ποιος
όμως που είχε μόνο ένα μάτι, όταν του έβγαλαν το
ένα και στερήθηκε όλη του την όραση, θεώρησε ότι ο
δράστης, 'με την εξόρυξη του ενός ματιού, εξέτισε μικρό­τερη
ποινή, διότι, ισχυρίστηκε, αυτός που τύφλωσε έναν
πολίτη, αν υποστεί την κατά νόμο ποινή, δεν θα έχει
υποστεί ίση ζημιά, είναι λοιπόν δίκαιο, αυτός που έχει
αφαιρέσει την όραση ενός μονόφθαλμου, να υποστεί την
εξόρυξη και των δυο του ματιών, αν είναι να δεχτεί ίση
τιμωρία. Έτσι, ο μονόφθαλμος, μες στον μεγάλο του πόνο,
τόλμησε να κάνει λόγο στη συνέλευση για την προσωπική
του συμφορά, οδυρόμενος απέναντι στους πολίτες για την
ατυχία του και προτείνοντας στο πλήθος να αναθεωρήσουν
τον νόμο. Τελικά, αφού έβαλε τον λαιμό του στη θηλιά και
πέτυχε να εγκριθεί η πρόταση του, ακύρωσε τον υπάρχο­ντα
νόμο και επικύρωσε τον αναθεωρημένο, αποφεύγοντας
ταυτόχρονα τον θάνατο στη θηλιά.
18. Ο δεύτερος νόμος που διορθώθηκε ήταν εκείνος που
έδινε δικαίωμα στη γυναίκα να χωρίζει τον άντρα της και
να παντρεύεται όποιον θέλει. Γιατί κάποιος σε προχωρημέ­νη
ηλικία, ο οποίος είχε νεότερη γυναίκα που τον εγκατέ­λειψε,
πρότεινε στους Θούριους να αναθεωρήσουν τον νόμο
και να προσθέσουν τον όρο ότι η γυναίκα που εγκαταλείπει
τον άνδρα της μπορεί να παντρευτεί όποιον θέλει, φτάνει να
μην είναι νεότερος από τον προηγούμενο σύζυγο. Παρό­μοια,
αν άντρας διώξει τη γυναίκα του, να μην παντρεύεται
65

46. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
66

47. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
νεότερη από τη διωγμένη. Πετυχαίνοντας λοιπόν την έ­γκριση
της πρότασης του και ακυρώνοντας τον προηγού­μενο
νόμο, γλίτωσε τη θηλιά1 όσο για τη γυναίκα του, μια
που εμποδιζόταν πλέον να συμβιώσει με νεότερο, παντρεύ­τηκε
πάλι εκείνον που είχε αφήσει. Ο τρίτος νόμος που
διορθώθηκε ήταν αυτός που σχετιζόταν με τις επικλή-
ρους35, που υπάρχει επίσης και στους νόμους του Σόλω­να.
Διότι σύμφωνα μ' αυτόν ο πλησιέστερος συγγενής
επιδικαζόταν ως σύζυγος της επικλήρου και, αντίστοιχα,
η επίκληρος μπορούσε να απαιτήσει ως σύζυγο τον πλη­σιέστερο
συγγενή ο οποίος ήταν υποχρεωμένος ή να την
παντρευτεί ή να πληρώσει πεντακόσιες δραχμές, ως προί­κα,
στη φτωχή επίκληρο. Κάποια ορφανή επίκληρος, λοι­πόν,
ευγενικής καταγωγής αλλά χωρίς πόρους διαβίωσης
και μη μπορώντας να παντρευτεί λόγω της φτώχειας της,
κατέφυγε στον δήμο και, αφού εξέθεσε με δάκρυα το πόσο
έρημη και καταφρονεμένη ήταν, πρότεινε την αναθεώρηση
του νόμου, έτσι ώστε, αντί της πληρωμής των πεντακο­σίων
δραχμών, να ορίζει ότι ο κοντινότερος συγγενής οφεί­λει
να παντρεύεται αναγκαστικά την κληρονόμο που του
είχε επιδικαστεί. Όταν ο δήμος, από συμπόνια, ψήφισε τη
διόρθωση του νομού, η ορφανή γλίτωσε τη θηλιά, ενώ ο
πλησιέστερος συγγενής της, που ήταν πλούσιος, αναγκά­στηκε
να παντρευτεί φτωχή και άπροικη επίκληρο.
19. Μένει ακόμη να μιλήσουμε για τον θάνατο του Χα-
ρώνδα, όπου του συνέβη κάτι παράξενο και ασυνήθιστο.
Είχε πάει ταξίδι στην ύπαιθρο και είχε πάνω του ένα μικρό
ξίφος για τους ληστές. Κατά την επάνοδο του, όμως,
βρίσκοντας την εκκλησία του δήμου να έχει συγκληθεί
και τον κόσμο σε αναταραχή, πλησίασε θέλοντας να μάθει
τα θέματα σχετικά με τα οποία διαφωνούσαν. Είχε όμως
θεσπίσει νόμο βάσει του οποίου δεν επιτρεπόταν να μετέχει
67

48. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
68

49. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
κάποιος στην εκκλησία του δήμου οπλοφορώντας και, κα­θώς
ξέχασε πως ήταν ζωσμένος το ξίφος του, έδωσε στους
εχθρούς του αφορμή να τον κατηγορήσουν. Όταν κάποιος
από αυτούς είπε: «Κατέλυσες τον ίδιο σου τον νόμο», «Μα
τον Δία», αποκρίθηκε, «θα τον αποκαταστήσω», και τρα­βώντας
το εγχειρίδιο του σφάχτηκε μόνος του. Μερικοί
ιστορικοί αποδίδουν αυτή την πράξη στον Διοκλή, τον
νομοθέτη των Συρακούσιων36.
Τώρα που περιγράψαμε σε αρκετή έκταση τα σχετικά
με τον Χαρώνδα τον νομοθέτη, θέλουμε να μιλήσουμε εν
συντομία και για τον νομοθέτη Ζάλευκο, διότι είχαν επι­λέξει
όμοιο τρόπο ζωής και διότι γεννήθηκαν σε γειτονικές
πόλεις.
20. Ο Ζάλευκος καταγόταν από τους Λοκρούς της Ιτα­λίας,
ήταν καλής καταγωγής, θαυμαζόταν για την παιδεία
του και ήταν μαθητής του φιλοσόφου Πυθαγόρα. Αυτός
λοιπόν, επειδή απολάμβανε μεγάλης αποδοχής στην πατρί­δα
του, εκλέχτηκε νομοθέτης και βάζοντας από την αρχή
τα θεμέλια μιας καινούριας νομοθεσίας, άρχισε πρώτα από
τους νόμους περί των επουράνιων θεών. Διότι ευθύς εξ
αρχής, στον πρόλογο της όλης νομοθεσίας, είπε ότι όλοι
οι κάτοικοι της πόλης πρέπει πρώτα πρώτα να θεωρούν και
να πιστεύουν ότι οι θεοί υπάρχουν, εξετάζοντας δε με τη
σκέψη τους τον ουρανό και την αρμονική του τακτοποίηση
και τάξη πρέπει να κρίνουν ότι αυτά δεν είναι κατασκευά­σματα
τύχης ή ανθρώπων και πρέπει να σέβονται τους
θεούς ως υπεύθυνους για κάθε τι καλό και αγαθό στη
ζωή των ανθρώπων επίσης, ότι πρέπει να έχουν την ψυχή
τους καθαρή από κάθε κακία, αφού οι θεοί δεν χαίρονται με
τις θυσίες των φαύλων και με τα ακριβά τους δώρα αλλά
με τις δίκαιες και ωραίες ασχολίες των καλών ανθρώπων.
Καλώντας εξ αρχής, λοιπόν, με αυτό τον πρόλογο τους πρ-
69

50. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
70

51. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
λίτες να είναι, ευσεβείς και δίκαιοι, πρόσθεσε την εντολή να
μη θεωρούν κανένα από τους συμπολίτες τους ως αδιάλλα­κτο
εχθρό, αλλά να αντιλαμβάνονται την έχθρα με τέτοιο
τρόπο σαν να επρόκειτο να καταλήξει ξανά σε επίλυση των
δυσκολιών και σε φιλία, και εκείνος που ενεργεί ενάντια σ'
αυτά, να θεωρείται από τους συμπολίτες του ως ανήμερος
και άγριος στην ψυχή. Τους άρχοντες τους παρακινούσε να
μην είναι ανάλγητοι ή υπερόπτες, ούτε να κρίνουν ανάλογα
με τις έχθρες ή τις φιλίες τους. Μεταξύ των επιμέρους
νομοθετημάτων του, πολλά από αυτά είναι δικής του σύλ­ληψης
με εξαιρετικά σοφό και θαυμαστό τρόπο.
21. Παραδείγματος χάριν, ενώ όλοι οι άλλοι είχαν επι­βάλει
να πληρώνουν οι γυναίκες που έσφαλλαν χρηματικά
πρόστιμα, εκείνος διόρθωσε την ακόλαστη συμπεριφορά
τους με μια έξυπνα σχεδιασμένη ποινή, γιατί έγραψε τους
παρακάτω νόμους: η ελεύθερη γυναίκα να μη συνοδεύεται
από περισσότερες από μια θεραπαινίδες, εκτός κι αν είναι
μεθυσμένη, ούτε να βγαίνει νύχτα από την πόλη, εκτός κι
αν πρόκειται να διαπράξει μοιχεία, ούτε να φορά χρυσαφι­κά
ή εσθήτα με πορφυρή μπορντούρα, εκτός κι αν είναι
εταίρα- ούτε ο άνδρας να φοράει δαχτυλίδι από κράμα χρυ­σού
ή ιμάτιο σαν αυτά που φορούν οι Μιλήσιοι37, εκτός κι
αν πορνεύεται ή μοιχεύεται. Έτσι, με την αφαίρεση, και τις
/ / / 38 / ι /
ντροπιαστικες της επιπτώσεις, των ποινών , απέτρεψε εύ­κολα
τους ανθρώπους από τη βλαβερή τρυφή και τις ακό­λαστες
ενασχολήσεις, διότι κανείς δεν ήθελε να γίνει περί-
γελος των πολιτών παραδεχόμενος την ατιμωτική του ακο­λασία.
Έγραψε επίσης και πολλούς άλλους καλούς νόμους
σχετικά με τα συμβόλαια και άλλα πράγματα που αφορούν
στη ζωή και γίνονται αιτίες διαφωνιών, σχετικά με τα
οποία θα μας έπαιρνε πολύ χρόνο να γράψουμε και θα ήταν
ξένα προς την ιστορία μας. Έτσι θα φέρουμε πάλι την αφή­γηση
μας στη συνέχεια αυτών που λέγαμε προηγουμένως.
71

52. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
72

53. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
22. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Λυσιμαχίδης39,
οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Τίτο Μενήνιο και τον
Πόπλιο Σήστιο Καπετωλίνο.. Επί της αρχής τους, οι Συ­βαρίτες
που διέφυγαν των κινδύνων της εμφύλιας έριδας40
εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του ποταμού Τράεντα41.
Έμειναν εκεί για κάποιο χρονικό διάστημα, αλλά έπειτα
εκδιώχτηκαν από Βρεττίους και σκοτώθηκαν. Στην Ελλά­δα,
οι Αθηναίοι, αφού ανέκτησαν την Εύβοια και έδιωξαν
τους Εστιαιείς από την πόλη, έστειλαν σ' αυτή δικούς τους
εποίκους υπό την αρχηγία του Περικλή, έχοντας στείλει
χίλιους οικήτορες μοίρασαν σε κλήρους την πόλη και την
ύπαιθρο.
23. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Πραξιτέλης,
έγινε η ογδοηκοστή τέταρτη Ολυμπιάδα, κατά την οποία
νίκησε στον αγώνα δρόμου ο Κρίσων ο Ιμεραίος, και στη
Ρώμη ορίστηκαν δέκα άνδρες42 για να γράψουν νόμους: ο
Πόπλιος Κλώδιος Ρηγιλλανός, ο Τίτος Μινύκιος, ο Σπό­ριος
Ουετούριος, ο Γάιος Ιούλιος, ο [Γάιος] Σουλπίκιος, ο
Πόπλιος Σήστιος, ο Ρωμύλος και ο Σπόριος Ποστούμιος
Καλβίνιος43. Αυτοί ολοκλήρωσαν τους νόμους. Κατά τη
διάρκεια εκείνης της περιόδου, οι Θούριοι και οι Ταραντί-
νοι συνέχιζαν να πολεμούν μεταξύ τους και να καταστρέ­φουν
οι μεν την περιοχή των δε τόσο στην ξηρά όσο και
στη θάλασσα. Έδωσαν πολλές μικρές μάχες και αψιμαχίες
αλλά δεν κατάφεραν καμιά αξιόλογη πράξη.
24. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Λυσανίας44, οι
Ρωμαίοι επέλεξαν και πάλι δέκα άνδρες ως νομοθέτες, τον
Άππιο Κλώδιο, το Μάρκο Κορνήλιο, τον Λεύκιο Μινύκιο,
το Γάιο Σέργιο, τον Κόιντο Πόπλιο, τον Μάνιο Ραβολήιο
και τον Σπόριο Ουετούριο. Αυτοί όμως δεν μπόρεσαν να
ολοκληρώσουν τους νόμους. Ένας από αυτούς45, είχε ερω-
73

54. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
74

55. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
τευτεί παρθένα4 6 ευγενικής καταγωγής αλλά φτωχή. Στην
αρχή, προσπάθησε να τη διαφθείρει προσφέροντας της
χρήματα, αλλά, όταν εκείνη δεν του έδωσε σημασία, έστει­λε
ένα συκοφάντη σπίτι της με την εντολή να την οδηγήσει
στη δουλεία. Ο συκοφάντης, ισχυριζόμενος ότι ήταν δική
του σκλάβα, την έφερε, σαν να είχε πράγματι αυτή την
ιδιότητα, στον δικαστή, στον οποίο την κατηγόρησε ότι
ήταν σκλάβα του. Όταν ο δικαστής άκουσε την κατηγορία
και του παρέδωσε το κορίτσι, ο συκοφάντης την πήρε μαζί
του ως δική του δούλη. Ο πατέρας της κοπέλας ήταν
παρών και παραπονιόταν μεγαλόφωνα για το πάθημα
του, αλλά κανείς δεν τον πρόσεχε, έτσι, καθώς περνούσε
τυχαία από ένα κρεοπωλείο, άρπαξε το μαχαίρι που βρι­σκόταν
π ά ν ω στη σανίδα και χ τ υ π ώ ν τ α ς την κόρη του μ'
αυτό τη σκότωσε, γ ι α να μη δοκιμάσει την ατίμωση, και ο
ίδιος, έφυγε με ορμή από την πόλη και πήγε στο στρατό­πεδο
που βρισκόταν τότε στο λεγόμενο Άλγιδο. Όταν
κατέφυγε στους στρατιώτες και με δάκρυα ανακοίνωσε
τη συμφορά που τον είχε βρει, προκάλεσε τη συμπόνια
και τη συμπάθεια όλων. Όλοι μαζί, τότε, όρμησαν να
βοηθήσουν τους αδικημένους και τη νύχτα εισέβαλαν στη
Ρώμη με τα όπλα τους. Αυτοί λοιπόν κατέλαβαν τον λόφο
που ονομάζεται Αβεντίνος.
25. Όταν, με το ξημέρωμα, έγινε γνωστό το μίσος των
στρατιωτών γ ι α το κακό, οι δέκα νομογράφοι, που έσπευ­σαν
σε βοήθεια του συναδέλφου τους, συγκέντρωσαν πολ­λούς
νέους, με την πρόθεση να τακτοποιήσουν το ζήτημα
με τα όπλα. Επειδή έπεσε μεγάλος ανταγωνισμός, οι πιο
σεβαστοί από τους πολίτες, προβλέποντας το μέγεθος του
κινδύνου, έστειλαν πρέσβεις και στις δυο πλευρές για τη
λύση της διαφοράς τους και με μεγάλη θέρμη τους παρα­καλούσαν
να δώσουν τέλος στην έριδα και να μην περιβά-
75

56. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
76

57. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
λουν την πατρίδα με μεγάλες συμφορές. Όταν τελικά
πείστηκαν όλοι, κατέληξαν σε συμφωνία μεταξύ τους, να
εκλέγονται, δηλαδή, δέκα δήμαρχοι που να έχουν τη μέ­γ
ι σ τ η εξουσία μεταξύ των αρχόντων της πολιτείας, και να
ενεργούν ως φύλακες της ελευθερίας των π ο λ ι τ ώ ν 4 7 , καθώς
επίσης από τους υπάτους που ορίζονταν κάθε χρόνο ένας
έπρεπε να εκλέγεται από τους πατρικίους και ένας, οπωσ­δήποτε,
να ορίζεται από τους πληβείους, καθώς ο δήμος
είχε τη δυνατότητα να εκλέγει και τους δυο υπάτους από
τους πληβείους. Αυτό το έκαναν θέλοντας να ταπεινώσουν
την υπεροχή των πατρικίων, γιατί αυτοί οι άνθρωποι,
ένεκα της ευγενικής τους καταγωγής και του μέγεθος
της δόξας που τους ακολουθούσε από τους προγόνους
τους, ήταν κάτι σαν κυρίαρχοι της πόλης. Τπήρχε επίσης
ο όρος στις συμφωνίες ότι, εφόσον οι δήμαρχοι είχαν ασκή­σει
την εξουσία τους γ ι α ένα χρόνο, έπρεπε να φροντίσουν
να αντικατασταθούν πάλι από ισάριθμους δημάρχους, δια­φορετικά,
αν δεν το έκαναν, θα καίγονταν ζωντανοί4 8 - επί­σης,
σε π ε ρ ί π τ ω σ η ασυμφωνίας μεταξύ τ ω ν δημάρχων, δεν
πρέπει στο μεταξύ να εμποδίζονται από την άσκηση της
εξουσίας τους. Με αυτό, λοιπόν, τον τρόπο λύθηκε η εμφύ­λια
έριδα στη Ρώμη.
26. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Δίφιλος4 9 , οι
Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Κάγκο Οράτιο και τον
Λεύκιο Ουαλέριο Τούρπινο. Κατά τη θητεία τους, επειδή η
νομοθεσία στη Ρώμη δεν είχε ολοκληρωθεί, εξαιτίας της
πολιτικής εξέγερσης, την ολοκλήρωσαν οι ύπατοι, γιατί
από τους λεγόμενους Δώδεκα Πίνακες είχαν ολοκληρωθεί
οι δέκα, ενώ τους υπόλοιπους δύο τους έγραψαν οι ύπατοι5 0 .
Όταν η νομοθεσία που είχαν αναλάβει τελείωσε, οι ύπατοι
τη χάραξαν σε δώδεκα χάλκινους πίνακες και τους κάρφω­σαν
στα επιστύλια που βρίσκονταν τότε μπρος από τη
77

58. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
78

59. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
Βουλή. Η νομοθεσία που είχε γραφτεί, συντεταγμένη με
βραχύτητα και απλότητα, εξακολουθεί να προκαλεί τον
θαυμασμό μέχρι τις μέρες μας. - Ενώ συνέβαιναν αυτά,
στα περισσότερα έθνη της οικουμένης υπήρχε ησυχία, κα­θώς
όλα σχεδόν ζούσαν ειρηνικά. Οι Πέρσες είχαν συνάψει
δυο συνθήκες με τους Έλληνες, μία με τους Αθηναίους και
τους συμμάχους τους, σύμφωνα με την οποία οι Ελληνικές
πόλεις στην Ασία θα ήταν αυτόνομες, και μια άλλη, που
γράφτηκε αργότερα, με τους Λακεδαιμονίους51, όπου υπήρ­χε
γραμμένο το αντίθετο, ότι δηλαδή οι Ελληνικές πόλεις
της Ασίας θα ήταν υπό την εξουσία των Περσών. Παρό­μοια,
υπήρχε ειρήνη και μεταξύ των Ελλήνων, καθώς
Αθηναίοι και Λακεδαιμόνιοι είχαν συνάψει τριακονταετή
εκεχειρία. Αλλά και στα πράγματα της Σικελίας επικρα­τούσε
ειρήνη, καθώς οι Καρχηδόνιοι είχαν συνάψει συνθή­κη
με τον Γέλωνα, οι Ελληνικές πόλεις στη Σικελία είχαν
παραχωρήσει την ηγεμονία στους Συρακούσιους, και οι
Ακραγαντίνοι, μετά την ήττα τους στον ποταμό Ιμέρα,
είχαν καταλήξει σε συμφωνία με τους Συρακούσιους. Η­συχία
επικρατούσε επίσης και μεταξύ των εθνών της Ιτα­λίας
και της Κελτικής, καθώς επίσης και στην Ιβηρία και
σε όλη σχεδόν την υπόλοιπη οικουμένη. Κατά συνέπεια,
καμιά αξιομνημόνευτη πολεμική πράξη δεν έγινε κατά τη
διάρκεια εκείνης της περιόδου όπου υπήρξε παντού ειρήνη
και σε όλους κυριαρχούσαν οι πανηγύρεις, οι αγώνες, οι
θυσίες προς τους θεούς και όλα τα υπόλοιπα που συνο­δεύουν
την ευτυχισμένη ζωή.
27. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Τιμοκλής52, οι
Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Λαρίνο Ερμίνιο και τον
Τίτο Στερτίνιο Στρούκτορα. Κατά τη θητεία τους, οι Σά-
μιοι μπήκαν σε πόλεμο με τους Μιλησίους, λόγω αντιδι­κίας
σχετικά με την Πριήνη, και βλέποντας πως οι Αθη-
79

60. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
80

61. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
ναίοι έδειχναν μεγαλύτερη εύνοια προς τους Μιλησίους,
αποστάτησαν από αυτούς. Οι Αθηναίοι, αφού εξέλεξαν
στρατηγό τον Περικλή, τον έστειλαν εναντίον των Σαμίων
με σαράντα τριήρεις. Εκείνος, αφού έπλευσε εναντίον της
Σάμου και ... μπήκε στην πόλη, επικράτησε και εγκατέ­στησε
εκεί δημοκρατία. Αφού εισέπραξε ογδόντα τάλαντα
από τους Σαμίους και πήρε ισάριθμους53 νέους ως ομήρους,
τους παρέδωσε στους Λημνίους και ο ίδιος, έχοντας φέρει
σε πέρας τα πάντα μέσα σε λίγες μέρες, επέστρεψε στην
Αθήνα. Στη Σάμο όμως ξέσπασε πολιτική αναταραχή, και
επειδή οι μεν προτιμούσαν τη δημοκρατία ενω οι άλλοι
επιθυμούσαν την αριστοκρατία, στην πόλη επικρατούσαν
μεγάλες ταραχές. Οι αντίθετοι προς τη δημοκρατία πέρα­σαν
στην Ασία και πήγαν στις Σάρδεις να ζητήσουν βοή­θεια
από τον Πισσούθνη, τον σατράπη των Περσών. Ο
Πισσούθνης τους έδωσε επτακόσιους στρατιώτες ελπίζο­ντας
ότι με αυτό τον τρόπο θα κυρίευε τη Σάμο. Οι Σάμιοι,
μαζί με τους στρατιώτες που τους είχαν δοθεί, έπλευσαν
νύχτα στη Σάμο και χωρίς να γίνουν αντιληπτοί μπήκαν
στην πόλη με τη συνεργασία των πολιτών, κατέλαβαν τη
Σάμο με ευκολία και έδιωξαν από την πόλη τους αντιπά­λους
τους. Αφού έκλεψαν τους ομήρους από τη Λήμνο και
εξασφάλισαν την κατάσταση στη Σάμο, δήλωσαν φανερά
ότι είναι εχθροί των Αθηναίων. Οι Αθηναίοι, βάζοντας
πάλι τον Περικλή στρατηγό, τον έστειλαν εναντίον των
Σαμίων με εξήντα πλοία. Στη συνέχεια, ο Περικλής, αφού
ναυμάχησε εναντίον εβδομήντα πλοίων, νίκησε τους Σα­μίους
και, ζητώντας από τους Χίους και τους Μυτιλη­ναίους
να του στείλουν είκοσι πέντε πλοία, πολιόρκησε
με αυτά τη Σάμο. Μετά από λίγες ημέρες όμως ο Περι­κλής,
αφού άφησε ένα μέρος του στόλου να συνεχίσει την
πολιορκία, έφυγε για να αντιμετωπίσει τα φοινικικά πλοία
τα οποία είχαν στείλει οι Πέρσες στους Σαμίους.
81

62. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
82

63. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
28. Οι Σάμιοι, πιστεύοντας ότι με την αναχώρηση του
Περικλή είχαν την ευκαιρία να επιτεθούν στα πλοία που
είχαν μείνει πίσω, έπλευσαν εναντίον τους και νικώντας τα
στη ναυμαχία αναπτερώθηκε το φρόνημα τους. Μόλις ό­μως
ο Περικλής πληροφορήθηκε την ήττα των δικών του,
επέστρεψε αμέσως και συγκέντρωσε ισχυρό στόλο θέλο­ντας
να συντρίψει τελειωτικά τον στόλο των εχθρών. Οι
Αθηναίοι έστειλαν γρήγορα εξήντα τριήρεις και οι Χίοι και
οι Μυτιληναίοι τριάντα, έτσι ο Περικλής, έχοντας μεγάλη
δύναμη, ξανάρχισε την πολιορκία και από την ξηρά και
από τη θάλασσα κάνοντας συνεχείς επιθέσεις. Κατασκεύα­σε
επίσης πολιορκητικές μηχανές, πρώτος αυτός από τους
προγενέστερους, που ονομάζονται κριοί και χελώνες και
ήταν κατασκευές του Αρτέμωνος του Κλαζομένιου. Αφού
πολιόρκησε με ενεργητικότητα την πόλη και κατέβαλε τα
τείχη με τις μηχανές, έγινε κύριος της Σάμου. Αφού τι­μώρησε
τους υπεύθυνους, εισέπραξε απο τους Σαμίους τις
δαπάνες που είχαν γίνει κατά την πολιορκία, τις οποίες
αποτίμησε σε διακόσια τάλαντα. Τους πηρε επίσης τα
πλοία και γκρέμισε εκ θεμελίων τα τείχη τους και, αφού
αποκατέστησε τη δημοκρατία, επέστρεψε στην πατρίδα
του. Όσο για τους Αθηναίους και τους Λακεδαιμονίους,
η τριακονταετής τους εκεχειρία παρέμεινε αδιασάλευτη
μέχρι τούτα τα χρόνια. Αυτά λοιπόν συνέβησαν ετούτη
τη χρονιά.
29. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Μυριχίδης54, οι
Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Λεύκιο Ιούλιο και τον
Μάρκο Γεγάνιο, ενώ οι Ηλείοι τελούσαν την ογδοηκοστή
πέμπτη Ολυμπιάδα, κατά την οποία ο Κρίσων απο την
Ιμέρα νίκησε για δεύτερη φορά55. Κατά τη διάρκεια αυτής
της περιόδου, στη Σικελία ο Δουκέτιος, που είχε γίνει
ηγεμόνας όλων των Σικελικών πόλεων, συνέστησε την
Χ 3

64. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
84

65. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
πατρίδα των Καλακτίνων56 και, εγκαθιστώντας εκεί πολ­λούς
οικιστές, πρόβαλε δικαιώματα στην ηγεμονία των
Σικελών, αλλά τα σχέδια του εμποδίστηκαν γιατί αρρώ­στησε
και πέθανε. Οι Συρακούσιοι, που είχαν υποτάξει
όλες τις πόλεις των Σικελών εκτός από την Τρινακία57,
αποφάσισαν να εκστρατεύσουν εναντίον της, γιατί είχαν
βάσιμες υποψίες ότι οι Τρινάκιοι θα προσπαθούσαν να
αναλάβουν την ηγεμονία των ομοεθνών τους Σικελών. Αυ­τή
η πόλη είχε πολλούς και μεγάλους πολεμιστές και πάντα
κατείχε τα πρωτεία μεταξύ των Σικελικών πόλεων, διότι η
πόλη αυτή ήταν γεμάτη από αρχηγούς που περηφανεύονταν
πολύ για την ανδρεία τους. Γι' αυτό, αφού συγκέντρωσαν
όλες τις δυνάμεις τους από τις Συρακούσες και τις συμμα­χικές
πόλεις, εκστράτευσαν εναντίον της. Οι Τρινάκιοι δεν
είχαν κανένα σύμμαχο, επειδή οι άλλες πόλεις ήταν υπο­ταγμένες
στους Συρακούσιους, ωστόσο έδωσαν μεγάλο
αγώνα. Γιατί άντεξαν με γενναιότητα τα δεινά και, αφού
σκότωσαν πολλούς, πέθαναν όλοι μαχόμενοι ηρωικά. Με
παρόμοιο τρόπο, οι περισσότεροι από τους ηλικιωμένους
έδωσαν μόνοι τους τέλος στη ζωή τους, μη μπορώντας να
ανεχθούν τις προσβολές που θα υπέφεραν με την άλωση
της πόλης τους. Οι Συρακούσιοι, έχοντας νικήσει με λα­μπρό
τρόπο εκείνους που είχαν υπάρξει αήττητοι, αφού
εξανδραπόδισαν την πόλη, τη γκρέμισαν εκ θεμελίων και
τα ωραιότερα από τα λάφυρα τα έστειλαν στους Δελφούς
ως ευχαριστήρια αφιερώματα στον θεό.
30. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Γλαυκίδης58, οι
Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Τίτο Κοΐντιο και τον
Αγρίππα Φούριο. Κατά τη θητεία τους, οι Συρακούσιοι,
λόγω των επιτυχιών τους που προαναφέραμε, ναυπήγησαν
εκατό τριήρεις και διπλασίασαν τον αριθμό των ιππέων
τους. Φρόντισαν επίσης και το πεζικό τους και ετοιμαζο-
85

66. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
86

67. ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ
νταν οικονομικά επιβάλλοντας αδρότερους φόρους στους
Σικελούς που είχαν υποτάξει. Αυτά τα έκαναν με την
πρόθεση να κατακτήσουν λίγο λίγο όλη τη Σικελία. Ενώ
συνέβαιναν αυτά, στην Ελλάδα άρχιζε ο πόλεμος που ονο­μάστηκε
Κορινθιακός59, για κάποιες αιτίες σαν τις παρα­κάτω.
Οι Επιδάμνιοι, που κατοικούσαν στην Αδριατική
θάλασσα και ήταν άποικοι των Κερκυραίων και των
Κορινθίων60, ήρθαν σε διαμάχη μεταξύ τους. Η μερίδα
που επικράτησε εξόρισε πολλούς από τους αντιπάλους
της, αλλά οι εξόριστοι, αφού συναθροίστηκαν και πήραν
μαζί τους και τους Ιλλυριούς, έπλευσαν από κοινού ενα­ντίον
της Επιδάμνου. Επειδή οι βάρβαροι είχαν εκστρα-
τεύσει με μεγάλη δύναμη και είχαν καταλάβει την ύπαιθρο,
ενώ την πόλη την πολιορκούσαν, οι Επιδάμνιοι, μια που
από μόνοι τους δεν ήταν αξιόμαχοι, έστειλαν πρέσβεις στην
Κέρκυρα ζητώντας από τους Κερκυραίους, επειδή ήταν
συγγενείς τους, να τους βοηθήσουν. Όταν οι Κερκυραίοι
δεν τους έδωσαν σημασία, έστειλαν πρέσβεις στους Κοριν­θίους
ζητώντας τους συμμαχία και έκαναν μητρόπολη τους
μόνο την Κόρινθο, ενώ ταυτόχρονα ζήτησαν και εποίκους.
Οι Κορίνθιοι, νιώθοντας συμπόνια για τους Επιδαμνίους
και μίσος για τους Κερκυραίους που ήταν οι μόνοι από τους
αποίκους που δεν έστελναν τα εθιμικά ιερά σφάγια στη
μητρόπολη, αποφάσισαν να βοηθήσουν τους Επιδαμνίους.
Έτσι λοιπόν, έστειλαν αποίκους στην Επίδαμνο και αρκε­τούς
στρατιώτες για να φρουρούν την πόλη. Οργισμένοι
από αυτά οι Κερκυραίοι έστειλαν εναντίον τους πενήντα
τριήρεις και ένα στρατηγό. Αυτός, αφού κατέπλευσε στην
πόλη, τους έδωσε διαταγή να δεχτούν πίσω τους εξόρι­στους-
έστειλαν επίσης πρέσβεις στους Κορινθίους φρου­ρούς
ζητώντας να κριθούν τα περί της αποικίας σε δικα­στήριο
και όχι με πόλεμο. Καθώς οι Κορίνθιοι δεν τους
87

68. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
88