Διόδωρος Σικελιώτης-(5) - http://www.projethomere.com

2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η αξία του έργον
Η γλώσσα του Διόδωρου παρά το ότι είναι απλή και
σαφής, είναι άχρωμη και σχεδόν υπερβολικά άψυχη, πράγ­μα
όμως που εκτίμησαν ιδιαίτερα οι Βυζαντινοί, όπως μαρ­τυρεί
ο Φώτιος, όταν λέει ότι ο Διόδωρος κέχρηται φράσει
σαφεΐκαι άκόμψω και ιστορία μάλιστα πρεπονσΐβ και μήτε
τάς λίαν νπερηττικισμένας και άρχαιοτροπονς διώκουν συν­τάξεις
μήτε προς την καθωμιλημενην νεύων παντελώς, αλλά
τω μέσω των λόγων χαρακτήρι χαίρων. Τούτο ακριβώς
λοιπόν το χαρακτηριστικό της γλώσσας του, που θα μπο­ρούσε
να χαρακτηριστεί αρνητικό, έκανε το έργο του Διό­δωρου
το μοναδικό σχεδόν ιστορικό σύγγραμμα που διαβα­ζόταν
κατά τους βυζαντινούς χρόνους, δεδομένου ότι τότε
σπανίως διάβαζαν τα έργα του Θουκυδίδη, του Εφόρου,
του Θεόπομπου και του Πολύβιου, έτσι τα μεγάλα έργα
και πράξεις του αρχαίου κόσμου Χριστιανοί και εθνικοί
τα διδάσκονταν κυρίως από τον Διόδωρο, που χρησίμευσε
και ως πρότυπο των Βυζαντινών χρονογράφων.
Ήδη από τον Εκαταίο τον Μιλήσιο και τον Ηρόδοτο, οι
Έλληνες ιστορικοί επικέντρωναν το ενδιαφέρον τους στα
γεωγραφικά στοιχεία των χωρών και στα ήθη και έθιμα
των λαών με τους οποίους καταπιάνονταν. Ακολουθώντας
τη δική τους παράδοση, η ιστορία παρέμεινε άρρηκτα δεμέ­νη
με τη γεωγραφία. Μετά τις κατακτήσεις του Αλεξάνδρου
και την επέκταση των ορίων του ελληνικού κόσμου, οι λόγιοι
των Ελληνιστικών χρόνων αφέθηκαν στη γοητεία της μελέ­της
ξένων χωρών και λαών απομακρυσμένων, ανταποκρινό­μενοι
στις ανάγκες ενός κοινού με όλο και μεγαλύτερη δίψα
για κάθε τι νέο, θαυμαστό, ακόμα και παράδοξο. Την ίδια
τούτη τάση ξαναβρίσκουμε στον Διόδωρο. Δεν είναι τυχαίο
που από τις πρώτες κιόλας αράδες θέτει το έργο του υπό την
18

3. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
αιγίδα του Οδυσσέα, ο οποίος πολλών ανθρώπων ί'δεν άστεα
και νόον εγνω. Απ' άκρου σ' άκρο, το έργο του Διόδωρου
διαπνέεται από ζωηρό ενδιαφέρον για τη γεωγραφία των
χωρών και την εθνογραφία των λαών, στο βαθμό πάντα
που τούτα τα θέματα μπορούν να κεντρίσουν την περιέργεια
του αναγνώστη.
Ταυτόχρονα, ο Διόδωρος δεν ξεχνά ποτέ πως το έργο που
ανέλαβε δεν έχει μόνο σκοπό να διδάξει και να ψυχαγωγήσει
τον αναγνώστη αλλά και να τον κάνει να σκεφτεί. Από και­ρού
εις καιρόν, καλεί, διακριτικά πάντα, τον αναγνώστη να
στρέψει την προσοχή του στα διδάγματα που θα μπορούσε
να αντλήσει από την αφήγηση του. Αν επεκτείνεται, λέει ο
ίδιος, στην παράθεση των «νομίμων» στους Αιγυπτίους, το
κάνει για τρεις λόγους. Πρώτον, διότι ξεχωρίζουν για την
παλαιότητα τους {παλαιότητι διήνεγκαν), δεύτερον, διότι
φανερώνουν τάσεις πέρα από τα συνήθη (παρηλλαγμε'νην
τάξιν έσχον), και τρίτον, διότι μπορούν να ωφελήσουν τους
αναγνώστες (ώφέλειαν τοις φιλαναγνωστοΰσι δύνανται
παρασχέσθαι). Σε μία φράση, ο Διόδωρος εκφράζει τις βα­σικές
αρχές που τον οδηγούν: την αρχαιότητα ηθών και θε­σμών,
την ιδιαιτερότητα που παρουσιάζουν και ικανοποιούν
την ανάγκη του κοινού του για το «παράδοξο», και την ηθική
ωφέλεια που μπορούν να προσφέρουν στην κοινωνία.
Ένα από τα θέματα που διατρέχουν ολόκληρο το έργο
είναι ο αποφασιστικός ρόλος που παίζουν οι μεγάλοι άνδρες
στην ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας. Τον ρόλο αυτό υ­πογραμμίζει
ο Διόδωρος, όταν εξηγεί τις αιτίες για τις ο­ποίες
θεωρεί αναγκαίο να μην παραληφθεί η εποχή των η­ρώων
και των ημιθέων και, κυρίως, στο δωδέκατο απόσπα­σμα
του Δέκατου Βιβλίου, όταν λέει ότι: «η σύνθεση της
βιογραφίας των προσωπικοτήτων του παρελθόντος είναι
μεν δύσκολη για τους ιστορικούς, αλλά ταυτόχρονα ωφελεί
σε μεγάλο βαθμό την κοινωνία συνολικά». Από το πρώτο
19

4. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
βιβλίο της ιστορίας του, οι μεγάλοι φαραώ αλλά και οι θεοί
των Αιγυπτίων, Όσιρις και Ίσις, παίζουν καθοριστικό ρόλο
στην εξέλιξη των λαών. Στη συνέχεια, ο Νίνος, η Σεμίραμις,
ο Ηρακλής, ο Ιάσων, ο Θησεύς, ο Δαίδαλος αλλά και ο Α­ριστείδης,
ο Ξέρξης, ο Θεμιστοκλής, ο Γέλων, ο Περικλής
και ο Βρασίδας, ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος, ο Επαμεινών­δας,
ο Φίλιππος και ο Τιμολέων, ο Αλέξανδρος ο Μέγας και
οι Διάδοχοι και πολλοί άλλοι, με τα κατορθώματα τους α­παρτίζουν
στην ουσία τον σκελετό της ιστορικής αφήγησης.
Από τα γεγονότα, εκείνα που παίζουν πρωταρχικό ρόλο
είναι οι πολεμικές συγκρούσεις, πράγμα φυσικό για ιστορι­κό
της αρχαιότητας. Μολονότι ο Διόδωρος δεν είναι αυθε­ντία
στον εν λόγω τομέα, όπως οι παλαιότεροι του Θουκυ­δίδης,
Ξενοφών ή Πολύβιος, δείχνει να γνωρίζει αρκετά
ώστε να θεωρεί αποφασιστικό παράγοντα της εξέλιξης πό­λεων
και ηγεμονιών την τροπή των γεγονότων στα πεδία
των μαχών. Η ιστορία μέχρι την εποχή του γραφόταν
στα πεδία των μαχών: ο Τρωικός πόλεμος, η κάθοδος
των Ηρακλείδων, οι Περσικοί πόλεμοι, ο Πελοποννησια­κός
πόλεμος, οι επιτυχίες του Φιλίππου και η εκστρατεία
του Αλεξάνδρου, οι μάχες των Διαδόχων, οι Καρχηδονια­κοί
πόλεμοι, η κατάκτηση της Ανατολής από τη Ρώμη,
οι Γαλατικοί, τέλος, πόλεμοι και οι εμφύλιες διαμάχες
που διαδραματίζονταν στην εποχή του. Πώς μπορούσε, λοι­πόν,
ο Διόδωρος να βγει από εκείνο το πλαίσιο που εξακο­λουθούσε
να καθορίζει τη ζωή των λαών; Έτσι, η Ιστορική
Βιβλιοθήκη με τη σειρά της συνεισφέρει άφθονο υλικό στην
ιστορία του πολέμου, στην οποία ο Διόδωρος επικεντρώνει
σε μεγάλο βαθμό το ενδιαφέρον του. Στα πρώτα πέντε βι­βλία,
όπως είναι φυσικό, σημαντικότερο είναι το εθνογρα­φικό
μέρος, αλλά και πάλι βλέπουμε πως από τη μυθική
εποχή, θεοί και ήρωες, Όσιρις, Διόνυσος, Ηρακλής, Αμα­ζόνες,
εμφανίζονται ως κατακτητές, κάποιες φορές και ει-
20

5. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ρηνικοί όπως ο Όσιρις, μαζί με τους βασιλιάδες. Από το
Ένατο, όμως, μέχρι κάι το Εικοστό βιβλίο οι περιγραφές
των πολέμων κατέχουν πολύ μεγαλύτερη έκταση. Ας ση­μειωθεί,
μάλιστα, πως από τις περιγραφές αυτές πολλές
είναι εκείνες που δικαιώνουν το έντονο ενδιαφέρον των ιστο­ρικών
της πολεμικής τέχνης. Ένα από τα πολεμικά Θέματα
που φαίνεται να έλκει ιδιαίτερα την προσοχή του Διόδωρου
είναι οι πολιορκίες. Ενδιαφέρεται να δώσει αναλυτικά το
πώς επιλέγονται οι τόποι προς οχύρωση, τις τακτικές πο­λιορκητών
και πολιορκουμένων, τις μεθόδους επίθεσης και
άμυνας, που τα περιγράφει λεπτομερώς, χωρίς να παραλεί­πει
τα προβλήματα που προκύπτουν από τη διάταξη αλλά
και την κατασκευή των τειχών.
Για όλους αυτούς τους λόγους, αλλά και πολλούς άλλους
που θα βρει ο αναγνώστης στις σελίδες του έργου, η αξία
του, πέρα από τις όποιες ελλείψεις του, είναι ανεκτίμητη,
καθώς, επίσης, αναπληρώνει την απώλεια πολλών ιστορι­κών
έργων της αρχαιότητας, τα οποία μόνο μέσω του έργου
του Διόδωρου μπορέσαμε να γνωρίσουμε, αλλά και από το
γεγονός ότι το τμήμα που αναφέρεται στη ρωμαϊκή ιστορία
είναι το αρχαιότερο και το πιο αξιόπιστο που διαθέτουμε.
Το Πέμπτο βιβλίο
Ο Διόδωρος ανοίγει το Πέμπτο Βιβλίο της ιστορίας του
αναφερόμενος στην οικονομία του έργου που πρέπει να έχει
κατά νου όποιος καταπιάνεται με τη συγγραφή της ιστορίας
και επικρίνει τον Τίμαιο, που αποτελεί μία από τις πηγές
του και σ' αυτό το βιβλίο, γι αυτήν ακριβώς την παράλει­ψη.
Μπαίνοντας στο κυρίως θέμα, αρχίζει με την περιγραφή
21

6. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
της Σικελίας και των μύθων της (κεφ. 2-6). Συνεχίζει με την
περιγραφή των νησιών της δυτικής Μεσογείου (κεφ. 7-18),
καθώς και των νησιών εκτός του Γιβραλτάρ (κεφ. 19-20).
Στα κεφάλαια 21 έως 23 αναφέρεται στη Βρετανία και σε
μερικά νησιά στη Βόρειο θάλασσα, και περνάει στην περι­γραφή
των λαών της ηπειρωτικής Ευρώπης (κεφ. 24-40).
Στη συνέχεια, περιγράφει εμβόλιμα τα νησιά του ωκεανού
νότια της Αραβίας (κεφ. 41-46) και περνάει στο Αιγαίο, ό­που
αρχίζει με την ιστορία της Σαμοθράκης (κεφ. 47-49). Τα
υπόλοιπα κεφάλαια του Πέμπτου Βιβλίου (κεφ. 50-84) ανα­φέρονται
στην προϊστορία των νησιών του Αιγαίου και των
παραλίων της Μικράς Ασίας απέναντι από τη Ρόδο. Πηγές
του στο παρόν βιβλίο, εκτός από τον Τίμαιο, είναι ο Φίλι-
στος ο Συρακούσιος, ο Ποσειδώνιος, ο Ευήμερος ο Μεσσή-
νιος, ο Ζήνων ο Ρόδιος και ο Έφορος, καθώς και οι Δωσιά-
δης, Σωσικράτης και Λαοσθενίδας, τους οποίους αναφέρει ο
Διόδωρος ως πηγές του, χωρίς όμως να είναι τίποτε άλλο
γνωστό γι' αυτούς.
22

7. ΚΕΙΜΕΝΟ-MET ΑΦΡΑΣΗ

8. 24

9. Στο πέμπτο βιβλίο του Διόδωρου περιέχονται τα εξής
Για τους μύθους που λέγονται για τη Σικελία και για το
σχήμα και το μέγεθος της νήσου.
Για τη Δήμητρα και την Κόρη και για την εύρεση του
καρπού του σταριού.
Για τη Λιπάρα και τις υπόλοιπες Αιολίδες λεγόμενες
νήσους.
Για τη Μελίτη, τη Γαύλο και την Κερκίνη.
Για την Αιθάλια, την Κύρνο και τη Σαρδηνία.
Για την Πιτυούσα και τις Γυμνήσιες νήσους τις οποίες
μερικοί ονομάζουν Βαλεαρίδες.
Για τα νησιά στον ωκεανό που βρίσκονται προς τη
δύση.
Για την Πρεττανική νήσο και για την ονομαζόμενη
Βασιλεία στην οποία γίνεται το ήλεκτρο.
Για τη Γαλατία και την Κελτιβηρία, καθώς και για την
Ιβηρία, τη Λιγουρία και την Τυρρηνία, για τους κατοίκους
τους και τα έθιμα που έχουν.
Για τα προς νότο νησιά του ωκεανού, τη λεγόμενη Ιερή
νήσο και την Παγχαία, καθώς και για όσα ιστορούνται σ'
αυτά.
Για τη Σαμοθράκη και τα μυστήρια που γίνονται σ'
αυτή.
Για τη Νάξο, τη Σύμη και την Κάλυδνα.
25

10. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
26

11. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
Για τη Ρόδο και τους μύθους που λέγονται γι αυτήν.
Για τη Χερρόνησο που κείται απέναντι από τη Ρόδο.
Για την Κρήτη και τους μύθους που λέγονται σ' αυτή
μέχρι τη νεότερη εποχή.
Για τη Λέσβο και για τις αποικίες του Μακαρέα στη
Χίο, τη Σάμο, την Κω και τη Ρόδο.
Για την Τένεδο και τον αποικισμό της και για τους
μύθους των κατοίκων της Τενέδου για τον Τέννη.
Για τις μικρότερες νήσους των Κυκλάδων και τον αποι­κισμό
τους από τον Μίνωα.
27

12. ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ
ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
28

13. ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ
ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
1. Οι ιστορικοί, κατά τη σύνταξη του έργου τους, πρέ­πει
να προσέχουν όλα όσα είναι χρήσιμα στην καταγραφή,
κυρίως όμως πρέπει να προνοούν για την οικονομία στη
διευθέτηση του υλικού τους. Διότι η οικονομία δεν συμ­βάλλει
μόνο τα μάλα στη διατήρηση και την αύξηση της
περιουσίας στην ιδιωτική μας ζωή, αλλά και στην κατα­γραφή
της ιστορίας παρέχει στους ιστορικούς ουκ ολίγα
πλεονεκτήματα. Μολονότι μερικοί ιστορικοί δικαίως επαι­νούνται
για το ύφος και για την πλούσια πείρα που συνά­γεται
από τα αναγραφόμενα γεγονότα1 , πέφτουν έξω ως
προς τον τρόπο που διευθετούν το υλικό τους, με αποτέ­λεσμα
να αναγνωρίζεται μεν από τους αναγνώστες ο κόπος
και η επιμέλεια τους, αλλά να επικρίνονται, και δίκαια, ως
προς τη διάταξη του υλικού τους. Ο Τίμαιος2 , λοιπόν, για
παράδειγμα, έδωσε πολύ μεγάλη προσοχή στην ακρίβεια
της χρονολόγησης και φρόντισε ιδιαίτερα για τη μετάδοση
μεγάλης πείρας στους αναγνώστες, αλλά εύλογα κατηγο­ρείται
για τις άκαιρες και σχοινοτενείς επιτιμήσεις του,
ένεκα της υπερβολής άλλωστε των οποίων επονομάστηκε
από μερικούς Επιτίμαιος. Ο Έφορος, πάλι, στην παγκό­σμια
καταγραφή των γεγονότων, πέτυχε τόσο στο ύφος
της συγγραφής όσο και στην οικονομία της ύλης, γιατί
έκανε το κάθε βιβλίο του να περιέχει γεγονότα της αυτής
29

14. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
30

15. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
κατηγορίας3 . Γι' αυτό τον λόγο προτιμώντας κι εμείς αυτό
το είδος του χειρισμού ακολουθούμε κατά το δυνατόν τούτη
την αρχή. 2. Δεδομένου ότι επιγράφουμε τούτο το βιβλίο
«Νησιωτικό», σύμφωνα μ' αυτήν ακριβώς την επιγραφή,
θα μιλήσουμε πρώτα για τη Σικελία, καθόσον και το
πλουσιότερο είνοςι από τα νησιά αλλά και κατέχει την
πρώτη θέση ως προς την αρχαιότητα των μύθων που
αναφέρονται σ' αυτή.
Τα παλαιά χρόνια, τούτο το νησί ονομαζόταν από το
σχήμα του Τρινακρία4 , ενώ από τους κατοίκους του που
ήταν οι Σικανοί ονομάστηκε Σικανία και, τέλος, όταν πέ­ρασαν
πάνδημοι οι Σικελοί εκεί από την Ιταλία, ονομάστη­κε
Σικελία. Η περίμετρος του είναι κάπου τέσσερις χιλιά­δες
τριακόσια εξήντα στάδια- γιατί από τις τρεις πλευρές
του η μία, από την Πελωριάδα μέχρι το Λιλύβαιο, έχει
μήκος χίλια επτακόσια στάδια, η άλλη, από το Λιλύβαιο
μέχρι την Πάχυνο στην περιοχή των Συρακουσών, χίλια
πεντακόσια στάδια, και η τελευταία, έχει μήκος χίλια
εκατόν σαράντα στάδια5 . Οι Σικελοί, λοιπόν, που το κατοι­κούν
παρέλαβαν από τους προγόνους τους την παράδοση,
που από τα πανάρχαια χρόνια μεταβιβάζεται από γενιά σε
γενιά, ότι το νησί ήταν εξ αρχής το ιερό νησί της Δήμητρας
και της Κόρης· μερικοί, μάλιστα, ποιητές αναφέρουν τον
μύθο πως στον γάμο του Πλούτωνα και της Περσεφόνης ο
Δίας έδωσε τούτο το νησί ανακαλυπτήριο6 δώρο στη νύφη.
Οι πλέον αξιόπιστοι ιστορικοί δηλο>νουν πως οι παλαιοί
κάτοικοι του νησιού, οι Σικανοί, είναι αυτόχθονες, πως οι
παραπάνω θεές σ' αυτό το νησί εμφανίστηκαν για πρώτη
φορά και πως εδώ πρωτοφύτρωσε ο καρπός του σταριού,
λόγω της γονιμότητας της γης, πράγμα που μαρτυρεί και ο
επιφανέστερος των ποιητών, όταν λέει7
Αλλ' άσπαρτα κι ανόργωτα όλα φυτρώνουν
31

16. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
32

17. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
κριθάρια, στάρια και αμπέλια που βγάζουν
διαλεχτά σταφύλια για κρασί, κι όλα τα μεγαλώνει
του Δία η βροχή.
Στην πεδιάδα, άλλωστε, των Λεοντίνων, αλλά και σε πολλά
άλλα μέρη της Σικελίας, φυτρώνει μέχρι σήμερα το λεγό­μενο
αγριόσταρο8 . Και γενικά, πριν ανακαλυφθεί το σιτάρι,
αν ζητηθεί σε ποια περιοχή της οικουμένης πρωτοεμφανί­στηκαν
οι εν λόγω καρποί, φυσικό είναι η πρωτιά να δοθεί
στην πλουσιότερη χώρα, και κατά συνέπεια να βλέπουμε
τις θεές που τους βρήκαν να τιμώνται περισσότερο από τους
Σικελούς.
3. Το γεγονός, επίσης, ότι η αρπαγή της Κόρης έγινε σ'
αυτό το νησί, αποτελεί, λένε, καταφανή απόδειξη του ότι σ'
ετούτο το νησί περνούσαν τον καιρό τους οι θεές μιας και
το αγαπούσαν περισσότερο απ' όλα. Διηγούνται, λοιπόν,
τον μύθο πως η αρπαγή της Κόρης έγινε στα λιβάδια στην
περιοχή της Έννας. Τούτο το μέρος βρίσκεται κοντά στην
πόλη κι είναι πανέμορφο, γεμάτο γιούλια και κάθε λογής
λουλούδια, και αντάξιο της θεάς. Λέγεται μάλιστα πως
από την ευωδιά των τόσων λουλουδιών που ανθίζουν τα
εκπαιδευμένα κυνηγετικά σκυλιά δεν μπορούν να ιχνηλα­τήσουν,
γιατί εμποδίζεται η φυσική τους όσφρηση. Τούτο,
λοιπόν, το λιβάδι που αναφέραμε προηγουμένως είναι επί­πεδο
και ομαλό με άφθονα νερά, ολόγυρα του όμως υψώ­νονται
απότομοι γκρεμοί. Θεωρείται δε πως κείται στο
μέσον ολόκληρης της νήσου και γι' αυτό ονομάζεται από
μερικούς ομφαλός της Σικελίας. Εκεί κοντά βρίσκονται
άλση και λιβάδια τριγυρισμένα από έλη, καθώς και σπή­λαιο
μεγάλο με χάσμα βαθύ μέσα στη γη και βλέπει προς
βορρά μέσω του οποίου, σύμφωνα με τον μύθο, ανέβηκε με
άρμα ο Πλούτωνας κι έκανε την αρπαγή της Κόρης. Όσο
33

18. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
34

19. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
για τα γιούλια και τ' άλλα λουλούδια που μοσχοβολάνε,
παραμένουν κατά παράξενο τρόπο ανθισμένα όλο τον χρόνο
και κάνουν τον τόπο να δίνει εικόνα ολάνθιστη και γοητευ­τική.
Ο μύθος λέει επίσης πως μαζί με την Κόρη, η Αθηνά
και η Αρτεμη, που κι αυτές προτίμησαν την παρθενία κι
είχαν ανατραφεί μαζί της, μάζευαν λουλούδια και έφτια­χναν
όλες μαζί τον πέπλο για τον πατέρα τους τον Δία.
Από τον χρόνο που περνούσαν μαζί κι έκαναν συντροφιά,
αγάπησαν όλες περίσσια τούτο το νησί και καθεμιά πήρε
μερίδιο απ' αυτό. Η Αθηνά πήρε τα μέρη γύρω από την
Ιμέρα, όπου οι Νύμφες προς χάρη της έκαναν ν' αναβλύ­σουν
οι πηγές με τα θερμά νερά9 , τότε που εμφανίστηκε ο
Ηρακλής, και οι ντόπιοι της αφιέρωσαν την πόλη και την
περιοχή που ονομάζεται μέχρι σήμερα Αθηναίο. Η Αρτεμη
έλαβε από τους θεούς το νησί στις Συρακούσες που πήρε τ'
όνομα της, τόσο από τους χρησμούς όσο και από τους
ανθροίπους, και ονομάστηκε Ορτυγία1 0 . Με τον ίδιο τρό­πο,
έκαναν οι Μούσες ν' αναβλύσει σ' ετούτο το νησί πηγή
μεγάλη, προς χάρη της Αρτεμης, η λεγόμενη Αρέθουσα1 1 .
Τούτη η πηγή δεν είχε μόνο στα αρχαία χρόνια πολλά και
μεγάλα ψάρια αλλά και στα δικά μας χρόνια συμβαίνει να
υπάρχουν μερικά, που παραμένουν ιερά και ανέγγιχτα από
τους ανθρώπους1 πολλές φορές, πιεζόμενοι από πολεμικές
περιστάσεις έφαγαν μερικοί από αυτά τα ψάρια, αλλά το
θείο επενέβη με εκπληκτικά σημάδια και έριξε μεγάλες
συμφορές σ' όσους τόλμησαν να τ' αγγίξουν αλλά σ' αυτά
θα αναφερθούμε ακριβέστερα στην αντίστοιχη εποχή1 2.
4. Όπως και οι δυο παραπάνω θεές, έτσι και η Κόρη
έλαβε μερίδιο τα λιβάδια στην Έννα' μα μια μεγάλη πηγή
αφιερώθηκε σ' αυτήν στην περιοχή των Συρακουσών, η
ονομαζόμενη Κυάνη'3 . Γιατί ο μύθος λέει για τον Πλού­τωνα
πως μετά την αρπαγή πήρε την Κόρη με το άρμα
35

20. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
36

21. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
κοντά στις Συρακούσες και ανοίγοντας τη γη αυτός κατα­δύθηκε
με την αρπαγείσα στον άδη και ταυτόχρονα έκανε
ν' αναβλύσει η πηγή που ονομάζεται Κυάνη, στην οποία
κάθε χρόνο οι κάτοικοι των Συρακουσών κάνουν πανηγύρι
λαμπρό, όπου οι πολίτες, καθένας χωριστά, θυσιάζουν
μικρά ζώα, ενώ η πολιτεία συνολικά βυθίζει στη λίμνη
ταύρους" τούτη τη θυσία τούς την έμαθε ο Ηρακλής, την
εποχή που φέρνοντας τις αγελάδες του Γηρυόνη έκανε τον
γύρο της Σικελίας1 4 . Μετά την αρπαγή της Κόρης, σύμφω­να
με τον μύθο, η Δήμητρα μην μπορώντας να βρει τη
θυγατέρα της άναψε πυρσούς από τους κρατήρες της Αίτ­νας
και γύρισε πάμπολλα μέρη της οικουμένης, και τους
ανθρώπους που την υποδέχτηκαν καλύτερα τους ευεργέτη­σε
δίνοντας τους σε αντάλλαγμα τον καρπό του σταριού.
Επειδή οι Αθηναίοι υποδέχτηκαν τη θεά με τη μεγαλύτερη
καλοσύνη απ' όλους, σ' εκείνους πρώτους, μετά τους Σικε­λιώτες1
5 , δώρισε τον καρπό του σταριού. Σ' αντάλλαγμα
της δωρεάς τούτος ο δήμος τίμησε τη θεά περισσότερο από
κάθε άλλον με λαμπρότατες θυσίες και τα μυστήρια στην
Ελευσίνα, τα οποία έγιναν πασίγνωστα σ' όλους τους αν­θρώπους
για την αρχαιότητα και την ιερότητα τους. Από
τους Αθηναίους πήραν πολλοί το αγαθό του σιταριού και
μεταδίδοντας τον σπόρο στους γείτονες τους γέμισαν ολό­κληρη
την οικουμένη. Οι κάτοικοι της Σικελίας, οι οποίοι
λόγω της ιδιαίτερης συμπάθειας που είχαν προς αυτούς η
Δήμητρα και η Κόρη ήταν οι πρώτοι που πήραν από αυτές
την ανακάλυψη του σιταριού, καθιέρωσαν σε καθεμιά θεά
θυσίες και πανηγύρεις, που τους έδωσαν τ' όνομα τους, ση­ματοδοτώντας
με τον χρόνο τέλεσης των θυσιών τα δώρα
που τους είχαν δοθεί. Για την Κόρη καθιέρωσαν τον εορ­τασμό
της επιστροφής της την εποχή που συμβαίνει να
ωριμάζει ο καρπός του σταριού και γιόρταζαν τη θυσία
και το πανηγύρι με τόση αυστηρότητα και ζήλο όση φυσι-
37

22. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
38

23. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
κό είναι να περιμένει κανείς από τους ανθρώπους που
προτιμήθηκαν πρώτοι απ' όλους στην ανταπόδοση της
ευεργεσίας. Για τη Δήμητρα διάλεξαν χρόνο της θυσίας
την εποχή που αρχίζει να σχηματίζεται ο σπόρος του
σταριού και επί δέκα ημέρες στήνουν πανηγύρι στ' όνομα
της θεάς, μεγαλοπρεπέστατο σε λαμπρότητα ετοιμασιών
και μιμούμενοι στην εθιμοτυπία τους αρχαίους τρόπους.
Εκείνες τις μέρες, έχουν τη συνήθεια να αισχρολογούν
κατά τις συναναστροφές τους, επειδή και η θεά που ήταν
περίλυπη για την αρπαγή της Κόρης γέλασε με την
αισχρολογία1 6 .
5. Ότι η αρπαγή της Κόρης έγινε όπως είπαμε παραπά­νω
το μαρτυρούν και πολλοί αρχαίοι ιστορικοί και ποιητές.
Ο Καρκίνος ο ποιητής των τραγωδιών1 7 , που επισκέφτηκε
πολλές φορές τις Συρακούσες και είδε τον ζήλο των ντό­πιων
για τις θυσίες και τις γιορτές της Δήμητρας και της
Κόρης, καταχώρησε στα ποιήματα του τους εξής στίχους
Λένε, της Δήμητρας την άρρητη την κόρη
άρπαξε ο Πλούτωνας για τους κρυφούς σκοπούς του
και χώθηκε στης γης τους μελανόφωτους μυχούς,
με πόθο η μάνα για τη χαμένη κόρη
όλην τη γην εγύρισε γυρεύοντας την.
Τη Σικελία, γεμίζοντας της Αίτνας τ' απόκρημνα
φαράγγια ποτάμια πύρινα και απλησίαστα,
έκαμε να στενάξει, πενθώντας την παρθένο
χωρίς σιτάρι απόμεινε να χάνεται το γένος
π' αγάπαγε ο Δίας.
Κι έκτοτε τούτες τις θεές τιμάνε ακόμα.
Μα θα 'ταν ανάξιο να παραλείψουμε την επι πλέον ευ­εργεσία
τούτης της θεάς προς τους ανθρώπους- γιατί πέρα
39

24. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
40

25. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
από την εύρεση του σίτου δίδαξε στους ανθρώπους και την
κατεργασία του και εισηγήθηκε νόμους με τους οποίους
συνήθισαν να είναι δίκαιοι, αιτία, μάλιστα, για την οποία
λένε πως επονομάστηκε Θεσμοφόρος. Κι από τούτες τις
ανακαλύψεις κανείς δεν βρίσκει ευεργεσία μεγαλύτερη,
μιας και περιέχουν τόσο το ζην όσο και το ευ ζην. Αλλά
σχετικά με τα μυθολογούμενα από τους Σικελιώτες ας
αρκεστούμε στα λεχθέντα.
6. Για τους Σικανούς που πρώτοι κατοίκησαν τη νήσο,
επειδή κάποιοι ιστορικοί διαφωνούν, είναι τώρα ανάγκη να
μιλήσουμε εν συντομία. Γιατί ο Φίλιστος1 8 , για παράδειγ­μα,
λέει πως έφυγαν άποικοι από την Ιβηρία κι εγκατα­στάθηκαν
στο νησί και πως από κάποιο ποταμό στην
Ιβηρία που λεγόταν Σικανός πήραν τ' όνομα τους, αλλά
ο Τίμαιος αποδεικνύοντας την άγνοια τούτου του ιστορικού
δηλώνει ορθά πως είναι αυτόχθονες" καθόσον όμως φέρνει
πλήθος αποδείξεων για την αρχαιότητα τους, δεν θεωρούμε
αναγκαίο να τις αναπτύξουμε. Οι Σικανοί, λοιπόν, τα πα­λιά
χρόνια ζούσαν σε μικρές κοινότητες, κατασκευάζοντας
τους οικισμούς τους πάνω σε πολύ οχυρούς λόφους για τον
φόβο των ληστών γιατί δεν είχαν ταχθεί υπό την εξουσία
ενός βασιλιά και σε κάθε πόλη υπήρχε ένας αρχηγός. Στην
αρχή, λοιπόν, κατοικούσαν σ' ολόκληρο το νησί και καλ­λιεργώντας
την έκταση του παρήγαν την τροφή τους. Αρ­γότερα,
όμως, όταν η Αίτνα προκάλεσε σε πολλά μέρη
ηφαιστειακές εκρήξεις και χύθηκαν ποτάμια με λάβα σε
μεγάλο μέρος της περιοχής, η χώρα καταστράφηκε στο
μεγαλύτερο μέρος της. Καθώς η φωτιά συνέχιζε να λυμαί­νεται
επί σειρά ετών μεγάλη έκταση, οι κάτοικοι φοβήθη­καν
κι εγκατέλειψαν τα ανατολικά μέρη της Σικελίας, και
μεταφέρθηκαν στα δυτικά. Τέλος, πολλές γενιές αργότερα,
περνώντας σύσσωμο το έθνος των Σικελών από την Ιταλία
41

26. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
42

27. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
στη Σικελία εγκαταστάθηκαν στην περιοχή που είχαν
εγκαταλείψει οι Σικανοί. Καθώς οι Σικελοί γίνονταν όλο
και πιο πλεονέκτες και ξαπλώνονταν στη γειτονική περιο­χή,
γίνονταν πολλοί πόλεμοι ανάμεσα σ' εκείνους και τους
Σικανούς, μέχρις ότου συνήψαν συνθήκη και συμφώνησαν
στη χάραξη των συνόρων των περιοχών γι' αυτά όμως θα
μιλήσουμε λεπτομερέστερα στην αντίστοιχη χρονική
περίοδο1 9 . Τελευταίες και αξιόλογες έγιναν στη Σικελία
οι αποικίες των Ελλήνων και ιδρύθηκαν πόλεις παραθα­λάσσιες.
Έχοντας αναμειχθεί μεταξύ τους οι κάτοικοι
και λόγω του πλήθους των Ελλήνων που κατέπλεαν, έμα­θαν
τη γλώσσα και τον ελληνικό τρόπο ζωής, μέχρι που
στο τέλος άλλαξαν τη βαρβαρική γλώσσα τους αλλά και
την ονομασία τους, ονομαζόμενοι Σικελιώτες2 0 .
7. Τώρα που αρκετά μιλήσαμε γι' αυτά τα θέματα, ας
στρέψουμε τη συζήτηση στις νήσους που ονομάζονται Αιο-
λίδες. Τούτα τα νησιά είναι επτά τον αριθμό κι έχουν τις
εξής ονομασίες: Στρογγυλή και Ευώνυμος, Διδύμη, Φοι-
νικώδης και Ερικώδης, καθώς και Ιερά Ηφαίστου και
Λιπάρα2 1 , όπου ιδρύθηκε και ομώνυμη πόλη. Βρίσκονται
μεταξύ Σικελίας και Ιταλίας σε ευθεία γραμμή από τον
πορθμό, με διεύθυνση ανατολή-δύση. Από τη Σικελία απέ­χουν
μέχρι εκατόν πενήντα στάδια και τα μεγέθη όλων
τους είναι παραπλήσια. Όλα τα νησιά πέρασαν από μεγά­λες
ηφαιστειακές εκρήξεις, οι οποίες δημιούργησαν κρατή­ρες
και στόμια που είναι ορατά μέχρι σήμερα. Στη Στρογ­γυλή,
μάλιστα, και στην Ιερά, από τα ηφαιστειακά χάσμα­τα
βγαίνουν μέχρι σήμερα πολλές αναθυμιάσεις και κρότοι
δυνατοί, εκτινάσσεται επίσης και άμμος και μεγάλο πλή­θος
από πυρακτωμένες πέτρες, όπως βλέπουμε να γίνεται
και στην περιοχή της Αίτνας. Μερικοί λένε πως υπάρχουν
υπόγεια περάσματα από αυτά τα νησιά μέχρι την Αίτνα
43

28. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
44

29. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
που τα στόμια στα άκρα τους συνδέονται και γι' αυτό τον
λόγο οι κρατήρες σε τούτα τα νησιά ενεργοποιούνται ως επί
το πλείστον εναλλάξ με τους κρατήρες της Αίτνας. Λένε,
επίσης, πως τα νησιά του Αιόλου παλιά ήταν έρημα, αλλά
στη συνέχεια ο λεγόμενος Λίπαρος, ο γιος του βασιλιά
Αύσονα, ανατράπηκε από τους αδελφούς του και εξασφα­λίζοντας
πολεμικά πλοία και στρατιώτες κατέφυγε από
την Ιταλία στο νησί που ονομάστηκε από εκείνον Λιπα­ρά.
Σ' αυτό ίδρυσε πόλη με τ' όνομα του και παρέδωσε στη
γεωργία όλα τα παραπάνω νησιά. Όταν ο Λίπαρος είχε
ήδη γεράσει, ο Αιόλος, ο γιος του Ιππότη, έφτασε με μερι­κούς
άλλους στη Λιπάρα και παντρεύτηκε τη θυγατέρα του
Λίπαρου την Κυάνη. Κι αφού συγχώνευσε τους δικούς του
σε πολιτική κοινότητα με τους ντόπιους, έγινε βασιλιάς του
νησιού. Τον Λίπαρο, που νοσταλγούσε την Ιταλία, τον
βοήθησε να εξασφαλίσει τα μέρη γύρω από το Σύρρεντο,
όπου βασίλεψε και πέθανε έχοντας τύχει μεγάλης αποδο­χής
· θάφτηκε με μεγαλοπρέπεια και οι ντόπιοι τον τίμησαν
με τιμές ήρωα. Τούτος ο Αιόλος είναι εκείνος στον οποίο
σύμφωνα με τον μύθο έφτασε ο Οδυσσέας κατά την πε­ριπλάνηση
του2 2 . Λένε επίσης πως υπήρξε ευσεβής και
δίκαιος και φιλάνθρωπος προς τους ξένους· πέρα από αυτά
εισηγήθηκε στους ναυτικούς τη χρήση των ιστίων και
έχοντας μάθει, από μακρόχρονες παρατηρήσεις, τα σημά­δια
της φωτιάς [του ηφαιστείου] έκανε εύστοχες προβλέ­ψεις
για τους ανέμους της περιοχής, πράγμα για το οποίο ο
μύθος τον ανέδειξε σε φύλακα των ανέμων2 3 - ενώ ταυτό­χρονα
ονομάστηκε φίλος των θεών λόγω της μεγάλης του
ευσέβειας.
8. Οι γιοι που απόκτησε ο Αιόλος ήταν έξι τον αριθμό: ο
Αστύοχος, ο Ξούθος, ο Ανδροκλής, καθώς και οι Φεραίμο-
νας, Ιόκαστος και Αγάθυρνος- όλοι τους έτυχαν μεγάλης
45

30. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
48

31. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
λίδας από τη Λακωνία, ο Πένταθλος και οι δικοί του
έπλευσαν στη Σικελία στα μέρη του Λιλύβαιου, όπου βρή­καν
τους Εγεσταίους και τους Σελινούντιους να πολεμάνε
μεταξύ τους. Εκεί, οι Σελινούντιοι τους έπεισαν να συμμα­χήσουν
μ' εκείνους, με αποτέλεσμα να χάσουν πολλούς
άντρες στη μάχη, μεταξύ των οποίων και τον Πένταθλο.
Οι επιζήσαντες, επειδή οι Σελινούντιοι ηττήθηκαν, αποφά­σισαν
να επιστρέψουν πάλι σπίτια τους- εξέλεξαν αρχηγούς
τους φίλους του Πεντάθλου Γόργο, Θέστορα και Επιθερσί-
δη και απέπλευσαν μέσω του Τυρρηνικού πελάγους. Βγαί­νοντας
όμως στη Λιπάρα, όπου τους υποδέχτηκαν θερμά,
πείστηκαν να εγκατασταθούν εκεί σε ενιαία κοινότητα με
τους ντόπιους, μιας και από την αποικία του Αιόλου είχαν
απομείνει όλοι κι όλοι καμιά πεντακοσαριά. Αργότερα,
επειδή τους ταλαιπωρούσαν οι Τυρρηνοί που λυμαίνονταν
το πέλαγος με την πειρατεία, κατασκεύασαν στόλο και
χωρισμένοι πλέον οι μισοί καλλιεργούσαν από κοινού τα
νησιά και οι άλλοι μισοί αντιμάχονταν τους πειρατές, έχο­ντας
τις περιουσίες κοινές και ζώντας με σύστημα συσσι­τίων
πέρασαν κάμποσα χρόνια με κοινοκτημοσύνη. Αργό­τερα,
διένειμαν μεταξύ τους το νησί της Λιπάρας, όπου
βρισκόταν και η πόλη, ενώ τα υπόλοιπα νησιά τα καλλιερ­γούσαν
από κοινού. Τελικά, μοίρασαν μεταξύ τους και τα
υπόλοιπα νησιά για είκοσι χρόνια και όποτε περνούσε το
παραπάνω χρονικό διάστημα, έριχναν πάλι κλήρο και ξα­ναμοίραζαν
τα χωράφια. Στη συνέχεια, νίκησαν τους Τυρ-
ρηνούς σε πολλές ναυμαχίες και από τα λάφυρα πρόσφεραν
συχνά δέκατες, που ήταν αρκετά μεγάλες, στους Δελφούς.
10. Υπολείπεται τώρα να δώσουμε τις αιτίες για τις
οποίες η πόλη των Λιπαραίων έλαβε στα μετέπειτα χρό­νια
μεγάλη ανάπτυξη όχι ως προς την ευδαιμονία μόνο
αλλά και ως προς τη δόξα. Τούτη, λοιπόν, η πόλη έχει
49

32. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
50

33. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
φυσικά στολίδια ωραία λιμάνια και περίφημες θερμές πη­γές-
γιατί τα λουτρά της δεν συντελούν μόνο στην αποκα­τάσταση
της υγείας των ασθενών, αλλά τα θερμά νερά της
έχουν την ιδιότητα να παρέχουν ξεχωριστή τέρψη και
απόλαυση. Γι' αυτό και πολλοί από τη Σικελία που πά­σχουν
από ιδιότροπες αρρώστιες την επισκέπτονται και
μπαίνοντας στα λουτρά της ξαναβρίσκουν κατά ένα παρά­ξενο
τρόπο την υγειά τους. Τούτο το νησί έχει τα περίφημα
μεταλλεία στυπτηρίας η οποία αποφέρει σε Λιπαραίους και
Ρωμαίους μεγάλες προσόδους. Δεδομένου ότι σε κανένα
άλλο μέρος της οικουμένης δεν παράγεται στυπτηρία και
καθώς έχει μεγάλη χρησιμότητα, φυσικό είναι, αφού έχουν
το μονοπώλιο, να ανεβάζουν τις τιμές και να βγάζουν
ανυπολόγιστα χρήματα. Μόνο στη νήσο Μήλο υπάρχει
κάποιο μικρό κοίτασμα στυπτηρίας, που δεν καλύπτει
όμως τις ανάγκες πολλών πόλεων. Το νησί των Λιπα-
ραίων είναι μικρό στο μέγεθος αλλά αρκετά παραγωγικό
ώστε να προσφέρει στους ανθρώπους παραπανίσια πολυτέ­λεια-
γιατί παρέχει στους κατοίκους πλήθος από κάθε
λογής ψάρια και καρπούς δέντρων που προσφέρουν τη
μεγαλύτερη απόλαυση όταν τους γεύεσαι. Για τη Λιπα­ρά,
λοιπόν, και τα υπόλοιπα νησιά του Αιόλου, όπως λέ­γονται,
ας αρκεστούμε στα λεχθέντα.
11. Πέρα από τη Λιπάρα, στα δυτικά, υπάρχει ανοιχτά
στο πέλαγος νησί, μικρό στο μέγεθος κι έρημο και που από
κάποια συγκυρία ονομάζεται Οστεώδης. Την εποχή.που οι
Καρχηδόνιοι ήταν σε πόλεμο με τους Συρακούσιους και
δίνονταν μάχες πολλές και μεγάλες, είχαν αξιόλογες ναυτι­κές
και πεζικές δυνάμεις και γι' αυτό τον λόγο διατηρούσαν
πλήθος μισθοφόρων διαφόρων εθνοτήτων αυτοί, λοιπόν,
που είναι έτσι κι αλλιώς εστία αναταραχής και συνηθίζουν
κάθε τόσο να επαναστατούν, κυρίως, βέβαια, όποτε δεν
51

34. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
52

35. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
λαμβάνουν έγκαιρα τους μισθούς τους, έτσι και τότε συ-
μπεριφέρονταν με τη συνήθη τους πανουργία και θρασύτη­τα.
Όντας έξι χιλιάδες τον αριθμό και μην λαμβάνοντας
τους μισθούς τους, στην αρχή συγκεντρώνονταν και κατα-
φέρονταν με φωνές εναντίον των στρατηγών, καθώς όμως
εκείνοι δεν είχαν τα χρήματα και ανέβαλλαν συνέχεια τις
πληρωμές, τους απειλούσαν πως θα έπαιρναν τα όπλα και
θα τα έστρεφαν εναντίον των Καρχηδονίων κι έφτασαν να
βάζουν χέρι και στους αξιωματικούς. Από την άλλη, η
γερουσία τους επέκρινε και οι διαφορές τους όλο και οξύ­νονταν,
μέχρι που η γερουσία πρόσταξε κρυφά τους στρα­τηγούς
να αφανίσουν όλους τους ταραξίες. Οι στρατηγοί,
σύμφωνα με τις εντολές που έλαβαν, επιβίβασαν τους
μισθοφόρους στα πλοία και απέπλευσαν, για κάποια πολε­μική
δήθεν ανάγκη. Φτάνοντας στο παραπάνω νησί, απο­βίβασαν
εκεί όλους τους μισθοφόρους και απέπλευσαν
εγκαταλείποντας στο νησί τους ταραξίες. Οι μισθοφόροι,
περίλυποι για την κατάσταση τους και μην μπορώντας να
εκδικηθούν τους Καρχηδόνιους, πέθαναν από πείνα. Κα­θώς,
λοιπόν, σ' ένα τόσο μικρό νησί πέθαναν τόσοι πολλοί
άνθρωποι που δεν μπορούσαν να φύγουν, ο τόπος, που έτσι
κι αλλιώς ήταν μικρός, γέμισε οστά και γι' αυτό τον λόγο
ονομάστηκε έτσι το νησί. Τους μισθοφόρους, λοιπόν, που
κρίθηκαν ένοχοι με τον τρόπο που περιγράψαμε, τους
βρήκε η μεγαλύτερη συμφορά να πεθάνουν από έλλειψη
τροφής.
12. Τώρα, επειδή αναπτύξαμε τα σχετικά με τις Αιολί-
δες νήσους, καλό είναι να περιγράψουμε στη συνέχεια και
τα νησιά που κείνται από την άλλη πλευρά. Στα νότια,
λοιπόν, της Σικελίας, ανοιχτά στο πέλαγος, βρίσκονται
τρία νησιά, που το καθένα τους έχει πόλη και λιμάνια
ικανά να παρέχουν ασφάλεια σε πλοία που πέφτουν σε
53

36. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
54

37. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
φουρτούνα. Το πρώτο νησί είναι η λεγόμενη Μελίτη2 6 , που
απέχει περί τα οκτακόσια στάδια από τις Συρακούσες,
διαθέτει λιμάνια πολλά και εξαιρετικά χρήσιμα και οι
κάτοικοι της είναι ευτυχείς με τα υπάρχοντα τους. Γιατί
υπάρχουν τεχνίτες για εργασίες κάθε είδους, κυρίως στην
κατασκευή λινών όπου είναι οι καλύτεροι, γιατί φτιάχνουν
υφάσματα εξαιρετικά για τη λεπτότητα και την απαλότητά
τους, με αρχοντικά σπίτια διακοσμημένα με γείσα και
κονιάματα εξαιρετικής τεχνικής. Τούτο το νησί είναι αποι­κία
των Φοινίκων, οι οποίοι, δεδομένου ότι το εμπόριο τους
εκτεινόταν μέχρι τον δυτικό ωκεανό, κατέφευγαν σ' αυτό,
επειδή είχε προφυλαγμένα λιμάνια και βρισκόταν στη μέση
του πελάγους" γι' αυτή, μάλιστα, την αιτία, ωφελούμενοι
οι κάτοικοι από πολλές πλευρές από τους εμπόρους, σύντο­μα
ανέβασαν το βιοτικό τους επίπεδο κι έγιναν ονομαστοί.
Μετά από αυτό το νησί, υπάρχει άλλο που ονομάζεται
Γαύλος, καταμεσής κι αυτό του πελάγους και στολισμένο
με λιμάνια απάγκια, αποικία επίσης των Φοινίκων. Στη
συνέχεια, έρχεται η Κέρκινα, απέναντι από τη Λιβύη, με
πόλη μετρίου μεγέθους και πολύ εξυπηρετικά λιμάνια,
κατάλληλα όχι μόνο για εμπορικά αλλά και για πολεμικά
πλοία. Αφού, λοιπόν, μιλήσαμε για τα προς νότο νησιά, ας
επιστρέψουμε στα νησιά μετά τη Λιπάρα, που βρίσκονται
στο Τυρρηνικό λεγόμενο πέλαγος.
13. Μπρος από την πόλη της Τυρρηνίας που ονομάζεται
Ποπλώνιο υπάρχει νησί που το λένε Αιθάλεια2 7 . Το νησί
απέχει γύρω στα εκατό στάδια από την παραλία και πήρε
τ' όνομα του από τον πολύ καπνό που το περιβάλλει. Γιατί
το νησί έχοντας πολλά πετρώματα σιδηρίτη, τα οποία
σπάνε για να τα λιώσουν και να βγάλουν σίδηρο, διαθέτει
αφθονία απ' αυτό το μέταλλο. Εκείνοι, λοιπόν, που ασχο­λούνται
με την κατεργασία, σπάνε το πέτρωμα και τα
55

38. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
56

39. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
κομμάτια που παίρνουν τα βάζουν να καούν σε ειδικά
φτιαγμένα καμίνια- μέσα σ' αυτά λιώνουν τις πέτρες με
τη μεγάλη θερμοκρασία και τις διαμορφώνουν σε κομμάτια
μετρίου μεγέθους, παρόμοια στην όψη με μεγάλα σφουγ­γάρια.
Αυτά αγοράζουν ή συναλλάσσουν οι έμποροι και τα
μεταφέρουν στη Δικαιάρχεια και τα άλλα εμπορικά λιμά­νια.
Υπάρχουν άνθρωποι που αγοράζουν αυτά τα φορτία, οι
οποίοι έχοντας συγκεντρώσει πλήθος τεχνιτών μετάλλου
τα κατεργάζονται και κατασκευάζουν όλων των ειδών τα
σιδερένια αντικείμενα. Άλλα σφυρηλατούνται σε διάφορα
είδη όπλων κι άλλα γίνονται δικέλλες και δρεπάνια και
κάθε λογής χρήσιμα εργαλεία, τα οποία μεταφέρονται
από τους εμπόρους παντού κι έτσι πολλά μέρη της οικου­μένης
ωφελούνται από τη χρησιμότητα τους.
Μετά την Αιθάλεια υπάρχει ένα νησί που απέχει περί τα
τριακόσια στάδια απ' αυτήν και ονομάζεται Κύρνος από
τους Έλληνες ενώ από τους Ρωμαίους και τους ντόπιους
Κορσική. Τούτο το νησί είναι κατάλληλο για αγκυροβόλι,
μιας και διαθέτει ωραιότατο λιμάνι, το λεγόμενο Συρακό-
σιο. Πάνω του υπάρχουν και δυο πόλεις αξιόλογες, που η
μια ονομάζεται Κάλαρις2 8 και η άλλη Νίκαια. Απ' αυτές
την Κάλαρι την ίδρυσαν Φωκαείς, που αφού είχαν εγκα­τασταθεί
επί αρκετόν καιρό, εκδιώχτηκαν από το νησί από
Τυρρηνούς. Τη Νίκαια την ίδρυσαν Τυρρηνοί, τότε που
ήταν θαλασσοκράτορες και είχαν ιδιοποιηθεί τα νησιά
της Τυρρηνίας. Οι Τυρρηνοί ήταν κύριοι της Κύρνου επί
αρκετά χρόνια κι έπαιρναν από τους ντόπιους φόρους σε
ρετσίνι, κερί και μέλι, που υπάρχουν άφθονα στο νησί. Οι
δούλοι, επίσης, από την Κύρνο θεωρούνται πως υπερέχουν
κατά πολύ όλων των άλλων στην εξυπηρέτηση των ανα­γκών
της ζωής, ιδιότητα που αποτελεί φυσικό χαρακτη­ριστικό
τους2 9 . Ολόκληρο το νησί είναι αρκετά μεγάλο κι
ένα μεγάλο μέρος του είναι ορεινό, σκεπασμένο με πυκνά
δάση και διαρρεόμενο από μικρά ποτάμια.
57

40. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
58

41. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
14. Οι κάτοικοι της Κόρνου τρέφονται με γάλα, μέλι και
κρέας, καθώς η γη τους τα παρέχει εν αφθονία, ενώ οι
μεταξύ τους σχέσεις είναι ήπιες και δίκαιες σε βαθμό
που ξεπερνά όλους τους άλλους βαρβάρους· οι κυψέλες,
για παράδειγμα, που βρίσκονται στα δέντρα της ορεινής
περιοχής ανήκουν στον πρώτο που θα τις βρει, και κανείς
δεν αμφισβητεί την κυριότητα του, τα πρόβατα, πάλι, είναι
σημαδεμένα και παρ' όλο που κανένας δεν τα φυλάει πα­ραμένουν
στην ιδιοκτησία των κατόχων τους, και γενικά
είναι αξιοθαύμαστο το ότι σ' όλες τις οικονομικές σχέσεις
της ζωής προτάσσουν το δίκαιο. Το πιο παράδοξο όμως σ'
αυτούς είναι εκείνο που γίνεται στη γέννηση των παιδιών
γιατί όταν γεννήσει η γυναίκα, δεν υπάρχει καμιά ιδιαίτερη
φροντίδα γι' αυτή κατά την περίοδο της λοχείας, ενώ
πέφτει ο άντρας στο κρεβάτι, σαν να είναι άρρωστος, και
συμπεριφέρεται σαν λεχώνα επί ορισμένο αριθμό ημερών,
λες και ταλαιπωρήθηκε το δικό του σώμα3 0 . Σ' ετούτο το
νησί φυτρώνει επίσης πολύ πυξάρι3 1 εξαιρετικής ποιότητας
και λόγω αυτού το μέλι που παράγει το νησί είναι πολύ
πικρό. Το νησί κατοικείται από βαρβάρους που μιλάνε
γλώσσα διαφορετική από τους άλλους και δυσνόητη και
ξεπερνάνε σε αριθμό τις τριάντα χιλιάδες.
15. Στη συνέχεια της Κύρνου υπάρχει η νήσος που
ονομάζεται Σαρδηνία, η οποία είναι σε μέγεθος παραπλή­σια
της Σικελίας και κατοικείται από βαρβάρους που ονο­μάζονται
Ιολαείοι και θεωρούνται απόγονοι εκείνων που
μαζί με τον Ιόλαο και τους Θεσπιάδες εγκαταστάθηκαν
στο νησί3 2 . Διότι την εποχή που ο Ηρακλής τελούσε τους
περίφημους άθλους του, έχοντας αποκτήσει πολλά παιδιά
από τις θυγατέρες τους Θέσπιου, τα έστειλε ο Ηρακλής,
υπακούοντας σε κάποιο χρησμό, στη Σαρδηνία μαζί με
αξιόλογη δύναμη Ελλήνων και βαρβάρων για να ιδρύσουν
59

42. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
60

43. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
αποικία. Επικεφαλής της αποικίας ο Ιόλαος, ο ανεψιός του
Ηρακλή, κατέλαβε τη νήσο, ίδρυσε σ' αυτή πόλεις αξιόλο­γες,
μοίρασε τα χωράφια με κλήρο και ονόμασε από τον
ίδιο τους αποίκους Ιολαείους, κατασκεύασε επίσης γυμνα­στήρια,
ναούς για τους θεούς και όλα όσα κάνουν ευτυχι­σμένη
τη ζωή του ανθρώπου, ενθύμια των οποίων διατη­ρούνται
μέχρι τον καιρό μας" γιατί οι ωραιότερες πεδιάδες
ονομάζονται Ιολάειες, παίρνοντας τ' όνομα τους από εκεί­νον,
ενώ ο λαός διατηρεί μέχρι σήμερα την ονομασία του
από τον Ιόλαο. Ο χρησμός, τώρα, που αναφερόταν στον
αποικισμό και έλεγε πως όσοι μετάσχουν σ' εκείνη την
αποικία θα παραμείνουν ελεύθεροι στον αιώνα τον άπα­ντα,
συμβαίνει κατά παράξενο τρόπο όντως να εξασφαλί­ζει
αδιασάλευτη μέχρι τώρα αυτονομία στους κατοίκους.
Έτσι, οι Καρχηδόνιοι, μολονότι έφτασαν να έχουν σημα­ντική
δύναμη και κατέλαβαν το νησί, δεν μπόρεσαν να
υποτάξουν τους προηγούμενους κατοίκους του. Οι Ιολα-
είοι καταφεύγοντας στα ορεινά και κατασκευάζοντας υπό­γειες
κατοικίες έτρεφαν πολλές αγέλες ζώων που τους
παρείχαν άφθονη τροφή και καθώς αρκούνταν στο γάλα,
το τυρί και το κρέας, παραχώρησαν την πεδινή περιοχή και
απαλλάχτηκαν από τους μόχθους της καλλιέργειας, με
αποτέλεσμα να νέμονται τα ορεινά, να ζουν άκοπα και να
συντηρούνται με τις προαναφερθείσες τροφές. Οι Καρχη­δόνιοι
εκστράτευσαν εναντίον τους πολλές φορές με σημα­ντικές
δυνάμεις, αλλά εκείνοι από την τραχύτητα του τό­που
και από τις δυσκολίες που δημιουργούσαν τα υπόγεια
καταλύματα παρέμεναν αδούλωτοι. Τέλος, όταν επικράτη­σαν
οι Ρωμαίοι και εκστράτευσαν τόσες φορές εναντίον
τους, πάλι έμειναν ανυπότακτοι στις εχθρικές δυνάμεις
για τις ίδιες αιτίες. Κατά τους αρχαίους, όμως χρόνους,
ο Ιόλαος, αφού βοήθησε στην εγκαθίδρυση της αποικίας,
επέστρεψε στην Ελλάδα, και έμειναν οι Θεσπιάδες προε-
61

44. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣίΚΕΛΙΩΤΗΣ
62

45. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
στοί του νησιού επί πολλές γενιές, μέχρις ότου τελικά
εκδιώχτηκαν στην Ιταλία και εγκαταστάθηκαν στα μέρη
της Κύμης, ενώ οι υπόλοιποι εκβαρβαρίστηκαν και βάζο­ντας
άρχοντες τους καλύτερους από τους ντόπιους διαφύ­λαξαν
την ελευθερία τους μέχρι τα χρόνια μας.
16. Τώρα, αφού αρκετά μιλήσαμε για τη Σαρδηνία, θα
περάσουμε στα επόμενα νησιά. Μετά, λοιπόν, από τα πα­ραπάνω
νησιά υπάρχει ένα που ονομάζεται Πυτιούσσα
[= Πευκούσα]3 3 , το οποίο πήρε τ' όνομα του από το πλή­θος
των πεύκων που φυτρώνουν σ' αυτό. Βρίσκεται μεσο­πέλαγα
και απέχει από τις Ηράκλειες στήλες τρία μερό­νυχτα
ταξίδι, από τη Λιβύη απέχει ένα μερόνυχτο και από
την Ιβηρία μία ημέρα, ενώ στο μέγεθος είναι παραπλήσιο
με την Κέρκυρα. Το νησί δεν είναι ιδιαίτερα εύφορο, έχο­ντας
μικρή μόνο αμπελόφυτη έκταση, ενώ οι ελιές είναι
μπολιασμένες σε αγριελιές. Από τα προϊόντα του το καλύ­τερο
είναι, λένε, το μαλλί, που είναι εξαιρετικά μαλακό. Το
νησί διασχίζουν αξιόλογες πεδιάδες και γήλοφοι και έχει
πόλη τη λεγόμενη Έρεσο που είναι αποικία Καρχηδονίων.
Έχει, επίσης, αξιόλογα λιμάνια, μεγάλα τείχη και πλήθος
καλοχτισμένα σπίτια. Κάτοικοι του είναι βάρβαροι διαφό­ρων
εθνοτήτων, αλλά οι περισσότεροι είναι Φοίνικες. Ο
αποικισμός του νησιού έγινε εκατόν εξήντα χρόνια μετά
την κτίση της Καρχηδόνας3 4.
17. Αλλα νησιά υπάρχουν απέναντι από την Ιβηρία, τα
οποία ονομάζονται από τους Έλληνες Γυμνήσια, επειδή οι
κάτοικοι τους ζουν το καλοκαίρι γυμνοί από ρούχα, ενώ
από τους ντόπιους και τους Ρωμαίους ονομάζονται Βαλε­αρίδες,
επειδή βάλλουν με τις σφεντόνες τους πέτρες με­γάλες
καλύτερα απ' όλους τους άλλους ανθρώπους. Το
μεγαλύτερο απ' αυτά είναι το μεγαλύτερο μετά τα επτά
63

46. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
64

47. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
πρώτα, δηλαδή, τη Σικελία, τη Σαρδηνία, την Κύπρο, την
Κρήτη, την Εύβοια, την Κύρνο και τη Λέσβο3 5 , και απέχει
από την Ιβηρία μιας μέρας ταξίδι. Το μικρότερο είναι το
ανατολικότερο και εκτρέφει πολλά και κάθε λογής ζώα,
κυρίως όμως ημιόνους μεγάλου αναστήματος και εξαιρετι­κής
δύναμης. Και τα δυο νησιά έχουν γόνιμη γη και καρ­ποφόρα,
ενώ το πλήθος των κατοίκων τους ξεπερνάει τις
τριάντα χιλιάδες, αλλά από τα τρόφιμα που παράγονται
λείπει εντελώς το κρασί- γι' αυτό και όλοι είναι εξαιρετικά
επιρρεπείς στο κρασί, επειδή στα μέρη τους σπανίζει- τους
λείπει επίσης εντελώς το λάδι και γι' αυτό φτιάχνουν λάδι
από σχίνο που το ανακατεύουν με χοιρινό λίπος και μ' αυτό
αλείφουν το σώμα τους. Καθώς αγαπούν τις γυναίκες
περισσότερο απ' όλους, τις εκτιμούν τόσο ώστε, όταν πιά­νονται
γυναίκες από πειρατές που φτάνουν μέχρι εκει,
ανταλλάσσουν την καθεμιά με τρεις ή τέσσερις άντρες
και τις απελευθερώνουν. Κατοικούν κάτω από κοίλους
βράχους ή κατασκευάζουν ορύγματα στους γκρεμούς και
γενικά φτιάχνουν πολλά υπόγεια καταλύματα και μέσα σ'
αυτά ζουν, επιδιώκοντας ταυτόχρονα τη στέγη αλλά και
την ασφάλεια. Αργυρά ή χρυσά νομίσματα δεν χρησιμο­ποιούν
ποτέ και γενικά απαγορεύουν την είσοδο τους στο
νησί. Η αιτία που δίνουν γι' αυτό είναι ότι το κάνουν
επειδή παλιά ο Ηρακλής είχε εκστρατεύσει κατά του Γη­ρυόνη
που αφ' ενός ήταν γιος του Χρυσάορα και αφ' ετέρου
είχε και ο ίδιος τεράστια περιουσία σε ασήμι και χρυσάφι3 6 .
Για να μην υπάρχει, λοιπόν, λόγος επιβουλής κατά της
ιδιοκτησίας τους, έμειναν μακριά από τα πλούτη σε ασήμι
και χρυσάφι. Γι' αυτό, σύμφωνα μ' αυτή τους την απόφα­ση,
όταν το πάλαι ποτέ συμμετείχαν στις εκστρατείες των
Καρχηδονίων, δεν έφερναν τους μισθούς τους στην πατρί­δα,
αλλά τους σπαταλούσαν αγοράζοντας γυναίκες και
κρασί.
65

48. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
66

49. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
18. Υπάρχει επίσης ένα παράξενο έθιμο που έχουν στους
γάμους τους· γιατί στα γαμήλια συμπόσια οι συγγενείς και
οι φίλοι κατά σειρά ηλικίας, πρώτος ο μεγαλύτερος, δεύ­τερος
ο επόμενος στα χρόνια και ούτω καθεξής όλοι, σμί­γουν
με τη νύφη, ενώ ο νυμφίος έχει αυτή την τιμή
τελευταίος3 7 . Χαρακτηριστικό επίσης και εντελώς παράξε­νο
είναι αυτό που κάνουν με την ταφή των πεθαμένων
γιατί κόβουν με ξύλινα μαχαίρια τα μέλη του σώματος
τους, βάζουν τα κομμάτια σε αγγείο και σωριάζουν πάνω
του άφθονες πέτρες. Ο οπλισμός τους είναι τρεις σφεντό­νες,
εκ των οποίων τη μία φορούν στο κεφάλι, την άλλη
στην κοιλιά και την τρίτη την έχουν στα χέρια. Σε περι­πτώσεις
πολέμου εκσφενδονίζουν πέτρες πολύ μεγαλύτερες
απ' όλους τους άλλους και με τόση δύναμη που το βλήμα
μοιάζει να έχει εκτοξευτεί από καταπέλτη" γι' αυτό και
στις επιθέσεις κατά τις τειχομαχίες χτυπούν εκείνους που
μάχονται στις επάλξεις και τους αχρηστεύουν με τα τραύ­ματα
που τους προκαλούν, ενώ στις μάχες εκ παρατάξεως
συντρίβουν ασπίδες, κράνη και κάθε προστατευτικό όπλο.
Ως προς την ευστοχία είναι τόσο ακριβείς που σπάνια δεν
πετυχαίνουν τον στόχο τους. Αιτία όλων αυτών είναι η
συνεχής εξάσκηση από παιδιά, καθώς οι μητέρες τους
τους αναγκάζουν από παιδιά να ρίχνουν συνέχεια με τη
σφεντόνα" διότι αναρτούν πάνω σ' ένα ξύλο ψωμί κι αυτό
είναι ο στόχος τους, γιατί δεν δίνουν στον εξασκούμενο να
φάει πριν πετύχει το ψωμί και τότε του επιτρέψει η μητέρα
του να το φάει.
19. Επειδή όμως μιλήσαμε για τα νησιά που βρίσκονται
μέσα από τις Ηράκλειες στήλες, ας ασχοληθούμε τώρα με
τα νησιά του ωκεανού. Σ τ ' ανοιχτά, λοιπόν, της Λιβύης
προς τον ωκεανό, βρίσκεται ένα νησί3 8 αρκετά μεγάλου
μεγέθους που απέχει αρκετές ημέρες ταξίδι από τη Λιβύη
67

50. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
68

51. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
προς τα δυτικά. Η γη του είναι καρποφόρα, είναι ορεινό
κατά το μεγαλύτερο μέρος αλλά έχει και ουκ ολίγες πεδινές
περιοχές ξεχωριστής ομορφιάς. Το νησί διαρρέεται από
πλωτά ποτάμια από τα οποία και αρδεύεται κι έχει
περιβόλια3 9 κατάφυτα με κάθε λογής δέντρα και πάρα
πολλούς κήπους που τους διασχίζουν ρυάκια με γλυκό
νερό. Στο νησί υπάρχουν επαύλεις πολυτελούς κατασκευ­ής,
ενώ στους κήπους είναι φτιαγμένες αίθουσες συμπο­σίων
γεμάτες λουλούδια, όπου μένουν οι κάτοικοι κατά τη
θερινή περίοδο, μιας και η χώρα τούς παρέχει άφθονα όλα
όσα συντελούν στην απόλαυση και τη χλιδή. Καθώς η
ορεινή περιοχή έχει μεγάλα και πυκνά δάση, κάθε λογής
καρποφόρα δέντρα και πλήθος λαγκάδια και πηγές, κάνει
ευχάριστη τη διαμονή στα όρη. Γενικά παντού στο νησί
αναβλύζουν γλυκά νερά, τα οποία δεν παρέχουν μόνο από­λαυση
στους κατοίκους του αλλά και συμβάλλουν στην
υγεία και τη σωματική τους δύναμη. Υπάρχει άφθονο κυ­νήγι
κάθε είδους ζώων και θηρίων, και όπως τα έχουν
μπόλικα στα συμπόσια δεν τους λείπει τίποτα απ' όσα
συνιστούν τη χλιδή και την πολυτέλεια" γιατί και η θάλασ­σα
γύρω από το νησί έχει πλήθος ψάρια, καθώς ο ωκεανός
έχει από τη φύση του παντού πληθώρα από κάθε λογής
ψάρια. Και γενικά το κλίμα του νησιού είναι τόσο εύκρατο
που το μεγαλύτερο μέρος του έτους παράγει άφθονους
καρπούς δέντρων και άλλα φρούτα, ώστε από την τόση
ευδαιμονία να θεωρείται κατοικία θεών και όχι ανθρώπων.
20. Στα παλαιά χρόνια, τούτο το νησί δεν είχε ανακα­λυφθεί,
λόγω της απόστασης του από τον κατοικημένο
κόσμο, αλλά αργότερα βρέθηκε για τους εξής λόγους. Οι
Φοίνικες που ταξίδευαν συνέχεια από τα παλαιά χρόνια
εμπορευόμενοι ίδρυσαν στη Λιβύη πολλές αποικίες αλλά
και αρκετές στην Ευρώπη στα μέρη προς τη δύση. Και
69

52. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
70

53. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
δεδομένου ότι τα σχέδια τους πήγαιναν κατ' ευχήν, συγκέ­ντρωσαν
μεγάλα πλούτη και επιχείρησαν να ταξιδέψουν
και στη θάλασσα πέρα από τις στήλες της Ηρακλή, που
την ονομάζουν ωκεανό. Πρώτα πρώτα, λοιπόν, ίδρυσαν
πάνω ακριβώς στο πέρασμα των στηλών στη μεριά της
Ευρώπης πόλη, την οποία επειδή ήταν χερσόνησος την
ονόμασαν Γάδειρα4 0 , όπου, εκτός των άλλων που κατα­σκεύασαν
προσαρμοσμένα στη φύση της περιοχής, κατα­σκεύασαν
και πολυτελή ναό προς τιμήν του Ηρακλή και
καθιέρωσαν θυσίες μεγαλοπρεπείς σύμφωνα με τα έθιμα
των Φοινίκων. Αυτό μάλιστα το ιερό συνέβη, και τότε και
στα νεότερα χρόνια, να τιμάται περισσότερα απ' όλα, μέχρι
τη δική μας εποχή. Επίσης, πολλοί Ρωμαίοι, άντρες επι­φανείς
που κατόρθωσαν μεγάλα επιτεύγματα, έκαναν τάμα
σ' ετούτο τον θεό και μετά την επιτυχία τους εκπλήρωσαν
το τάμα τους. Οι Φοίνικες, λοιπόν, που ερευνούσαν, για
τους λόγους που αναφέραμε, τα παράλια εκτός των στηλών
και έπλεαν παράλληλα με τη Λιβύη, κάποια φορά παρα­σύρθηκαν
από δυνατό άνεμο σε μεγάλη απόσταση μέσα
στον ωκεανό. Αφού θαλασσοδάρθηκαν επί πολλές ημέρες,
φτάσανε στο προαναφερθέν νησί και βλέποντας την ευδαι­μονία
και τη φύση του το γνωστοποίησαν σε όλους. Γι'
αυτό και οι Τυρρηνοί, την εποχή που ήταν θαλασσοκράτο­ρες
και αποφάσισαν να στείλουν εκεί αποικία, εμποδίστη­καν
από τους Καρχηδόνιους που αφ' ενός φοβήθηκαν μή­πως
μεταναστεύσουν στο νησί πολλοί από τους κατοίκους
της Καρχηδόνας, μιας κι ήταν τόσο ωραίο, και αφ' ετέρου
για να το έχουν καταφύγιο στα γυρίσματα της τύχης, αν
τύχαινε να υποστεί η Καρχηδόνα ολοσχερή καταστροφή·
γιατί πίστευαν πως εφ' όσον ήταν θαλασσοκράτορες, θα
μπορούσαν να μεταφερθούν σύσσωμοι με τις περιουσίες
τους στο νησί που θα αγνοούσαν οι κατακτητές τους4 1 .
71

54. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
72

55. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
21. Τώρα που μιλήσαμε για τον ωκεανό πέρα από τη
Λιβύη και τα νησιά που βρίσκονται σ' αυτόν, ας μεταφέ­ρουμε
τη διήγηση στην Ευρα>πη. Πέρα από τη Γαλατία
που βρέχεται από τον ωκεανό και απέναντι από τους λε­γόμενους
Ερκύνιους δρυμούς4 2 (για τους οποίους έχουμε
μάθει πως είναι οι μεγαλύτεροι της Ευρώπης), υπάρχουν
στον ωκεανό νησιά πολλά, το μεγαλύτερο των οποίων είναι
η λεγόμενη Πρεττανική νήσος4 3 . Τούτο το νησί τα παλαιά
χρόνια παρέμενε μακριά από κάθε ξενική επίδραση, γιατί
ούτε για τον Διόνυσο ούτε για τον Ηρακλή ή τους άλλους
ήρωες και αρχηγούς μας παραδίδεται να εκστράτευσαν
ποτέ σ' αυτό, αλλά στους δικούς μας χρόνους ο Γάιος
Καίσαρας, που για τα έργα του επονομάστηκε θεός, πρώ­τος
απ' όσους μνημονεύει η ιστορία υπέταξε το νησί και
αφού νίκησε τους Πρεττανούς, τους ανάγκασε να πληρώ­νουν
ορισμένους φόρους. Αλλά γι' αυτές τις πράξεις θα
γράψουμε αναλυτικά στην αντίστοιχη περίοδο4 4 , τώρα θα
μιλήσουμε για το νησί και για τον κασσίτερο που παράγε­ται
σ' αυτό. Το σχήμα του νησιού είναι τριγωνικό και όπως
η Σικελία οι πλευρές του δεν είναι ισομεγέθεις. Το νησί
εκτείνεται λοξά σε σχέση με την ακτή της Ευρώπης και το
ακρωτήριο που απέχει λιγότερο από την ηπειρωτική χώρα,
το οποίο ονομάζουν Κάντιο, λένε πως απέχει από τη στεριά
γύρω στα εκατό στάδια, στο σημείο όπου εκρέει η θά­λασσα4
5 , ενώ το άλλο ακρωτήριο, το λεγόμενο Βελέριο,
λένε πως απέχει από την ηπειρωτική χώρα ταξίδι τεσσά­ρων
ημερών, ενώ το τρίτο εκτείνεται, μας λένε οι ιστορι­κοί,
προς το ανοιχτό πέλαγος και ονομάζεται Όρκα. Η
μικρότερη από τις πλευρές έχει μήκος επτάμισι χιλιάδες
στάδια και εκτείνεται παράλληλα με την Ευρώπη, η επό­μενη,
από τον πορθμό μέχρι την κορυφή [το βόρειο άκρο]
φτάνει σε μήκος τα δεκαπέντε χιλιάδες στάδια και η τε­λευταία
τα είκοσι χιλιάδες στάδια, ώστε ολόκληρη η περί-
73

56. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
74

57. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
μετρος του νησιού είναι σαράντα δύο χιλιάδες πεντακόσια
στάδια4 6 . Λένε, λοιπόν, πως την Πρεττανική κατοικούν αυ­τόχθονες
φυλές που διατηρούν τον αρχαϊκό τρόπο ζο^ής.
Στους πολέμους χρησιμοποιούν άρματα, όπως, σύμφωνα
με την παράδοση, οι αρχαίοι ήρωες των Ελλήνων χρησιμο­ποιούσαν
στον Τρωικό πόλεμο και οι κατοικίες τους είναι
ευτελείς, φτιαγμένες κατά το πλείστον από καλάμια και
ξύλα" η μέθοδος που έχουν στη συγκομιδή των σιτηρών εί­ναι
να κόβουν τα στάχυα και να τα αποθηκεύουν σε υπό­στεγα
κτίσματα, απ' αυτά τραβάνε κάθε μέρα τα πιο ώρι­μα
στάχυα, τα κατεργάζονται και φτιάχνουν την τροφή
τους. Στα ήθη είναι απλοί και δεν έχουν καμιά σχέση με
την οξύνοια και την πονηριά των σημερινών ανθρώπων. Η
διαβίωση τους είναι λιτή και απέχουν από κάθε απόλαυση
που γεννάει ο πλούτος. Επίσης το νησί είναι πυκνοκατοι­κημένο
και το κλίμα του είναι εντελώς κατεψυγμένο, μιας
και βρίσκεται κάτω από την Αρκτο. Έχει πολλούς βασι­λιάδες
και άρχοντες, που ως επί το πλείστον διάκεινται
ειρηνικά μεταξύ τους.
22. Αλλά τα σχετικά με τα έθιμα και τα λοιπά χαρακτη­ριστικά
στο νησί θα τα εκθέσουμε αναλυτικά, όταν φτά­σουμε
στην εκστρατεία που έκανε ο Καίσαρας στην Πρετ-
τανία, τώρα θα μιλήσουμε για τον κασσίτερο που βγάζει το
νησί4 7 . Οι κάτοικοι της Πρεττανικής στη μεριά του Βελέ-
ριου λεγόμενου ακρωτηρίου είναι ιδιαίτερα φιλόξενοι κι
έχουν υιοθετήσει πολιτισμένο τρόπο ζωής από την επιμει-
ξία τους με ξένους εμπόρους. Αυτοί βγάζουν τον κασσίτερο
κατεργαζόμενοι το κοίτασμα με ειδική επεξεργασία. Τα
κοιτάσματα είναι πετρώδη και περιέχουν γεώδεις φλέβες,
από τις οποίες κατεργάζονται το πωρί και το καθαρίζουν
με τήξη. Στη συνέχεια δίνουν στον κασσίτερο μορφή α­στραγάλων
και τον μεταφέρουν σε κάποιο νησί εμπρός
75

58. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
76

59. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
από την Πρεττανική, που ονομάζεται Ίκτις4 8 - γιατί κατά
την άμπωτη αποξηραίνεται ο τόπος ανάμεσα στο νησί και
τη στεριά και περνώντας με άμαξες μεταφέρουν άφθονο
τον κασσίτερο. Υπάρχει κάτι χαρακτηριστικό που συμβαί­νει
στα γύρω κοντινά νησιά που βρίσκονται ανάμεσα στην
Πρεττανική και στην Ευρώπη" κατά την πλημμυρίδα το
μεταξύ τους πέρασμα καλύπτεται με νερό και φαίνονται
νησιά, ενώ κατά την άμπωτη, που τραβιέται η θάλασσα
και μεγάλο μέρος αποξηραίνεται, θεωρούνται χερσόνησοι.
Από εκεί, λοιπόν, τον αγοράζουν οι έμποροι από τους
ντόπιους και τον περνάνε στη Γαλατία" τέλος, τον μετα­φέρουν
πεζή διά μέσου της Γαλατίας περπατώντας τριάντα
σχεδόν ημέρες και φέρνουν τα φορτία τους φορτωμένα σε
άλογα στις εκβολές του ποταμού Ροδανού.
23. Για τον κασσίτερο, όμως, ας αρκεστούμε στα λεχθέ­ντα
και ας μιλήσουμε τώρα για το λεγόμενο ήλεκτρο.
Ακριβώς απέναντι από τη Σκυθία που είναι πάνω από τη
Γαλατία υπάρχει στ' ανοικτά του ωκεανού ένα νησί το
οποίο ονομάζεται Βασίλεια4 9 . Τα κύματα της θάλασσας
βγάζουν άφθονο στο νησί το λεγόμενο ήλεκτρο, που δεν
εμφανίζεται πουθενά αλλού στην οικουμένη. Πολλοί από
τους παλαιούς έγραψαν γι' αυτό μύθους εντελώς απίστευ­τους
που διαψεύστηκαν αργότερα από την πράξη. Γιατί
πολλοί ποιητές και ιστορικοί λένε πως ο Φαέθων, ο γιος
του Ήλιου, παιδί ακόμη στην ηλικία, έπεισε τον πατέρα
του να του παραχωρήσει το τέθριππο του για μία ημέρα·
καθώς εκείνος του το επέτρεψε, ο Φαέθων οδηγώντας το
τέθριππο δεν μπόρεσε να κρατήσει τα ηνία, και τ' άλογα
πήραν τον αέρα του παιδιού και βγήκαν από τη συνήθη
διαδρομή τους" πρώτα, λοιπόν, περιπλανήθηκαν στον ου­ρανό
που τον έκαψαν και δημιούργησαν τον λεγόμενο σή­μερα
κύκλο του γαλαξία, ενώ στη συνέχεια έριξαν τις
77

60. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
78

61. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
φλογισμένες ακτίνες σε μεγάλο μέρος της οικουμένης και
κατάκαψαν ουκ ολίγη έκταση. Γι' αυτό, αγανακτώντας ο
Δίας με τα κατορθώματα τους κατακεραύνωσε τον Φαέ­θοντα
και αποκατέστησε τον ήλιο στη συνήθη τροχιά του.
Τον Φαέθοντα, που έπεσε στις εκβολές του λεγόμενου
σήμερα Πάδου ποταμού, ο οποίος παλιά ονομαζόταν Ηρι­δανός,
τον θρήνησαν οι αδελφές τους με πάθος και από την
υπερβολική τους θλίψη η φύση τους μετασχηματίστηκε κι
έγιναν λεύκες. Αυτές, λοιπόν, κάθε χρόνο την ίδια εποχή
βγάζουν δάκρυ, το οποίο πήζει και αποτελεί το λεγόμενο
ήλεκτρο, που ξεχωρίζει σε λάμψη από τα ομοφυή5 0 του και
χρησιμοποιείται συνήθως κατά το πένθος από θάνατο νέων.
Δεδομένου, όμως, ότι εκείνοι που έπλασαν τούτο τον μύθο
έκαναν λάθος και το πράγμα ελέγχεται εκ του αποτελέσμα­τος
ως ανακριβές στα κατοπινά χρόνια, ας δώσουμε προ­σοχή
στην αληθινή ιστορία- γιατί το ήλεκτρο συλλέγεται
στο προαναφερθέν νησί, μεταφέρεται από τους ντόπιους
στην αντίπερα ήπειρο κι από αυτήν έρχεται στα δικά μας
μέρη, όπως είπαμε παραπάνω.
24. Τώρα που ολοκληρώσαμε τη διήγηση για τα νησιά
που βρίσκονται στα μέρη της δύσης, δεν θεωρούμε άσχετο
να πούμε λίγα πράγματα και για τα έθνη της Ευρώπης που
κατοικούν στις γύρω τους περιοχές, τα οποία παραλείψαμε
στα προηγούμενα βιβλία. Στην Κελτική, λοιπόν, παλιά,
αρχηγός ήταν, όπως λένε, ένας επιφανής άντρας, ο οποίος
απόκτησε μια θυγατέρα εξαιρετικά μεγάλου αναστήματος
που ξεπερνούσε τις άλλες κατά πολύ σε ομορφιά. Αυτή,
λοιπόν, περήφανη για τη σωματική της ρώμη και τη θαυ­μαστή
ομορφιά της αρνιόταν να παντρευτεί τον κάθε μνη­στήρα
που τη ζητούσε σε γάμο, μην θεωρώντας κανέναν
αντάξιο της. Κατά την εκστρατεία, όμως, του Ηρακλή
εναντίον του Γηρυόνη, όταν έφτασε στην Κελτική και ίδρυ-
79

62. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
80

63. ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ
σε εκεί την πόλη Αλησία5 1 , εκείνη είδε τον Ηρακλή και θαύ­μασε
την ανδρεία και τη σωματική του διάπλαση κάι δέ­χτηκε
με μεγάλη προθυμία την αγκαλιά του, με τη συγκα­τάθεση
βέβαια και των γονιών της. Από την ένωση της με
τον Ηρακλή γεννήθηκε γιος ονόματι Γαλάτης, που διακρί­θηκε
από τους ομοεθνείς του σε ψυχική αρετή και σωματική
ρώμη. Αφού έφτασε στην ηλικία της άνδρωσης και διαδέ­χτηκε
στον θρόνο τους προγόνους του, κατέκτησε μεγάλο
μέρος των γειτονικών περιοχών και πέτυχε μεγάλα πολε­μικά
κατορθώματα. Έγινε πασίγνωστος για την ανδρεία
του και ονόμασε τους υπηκόους του Γαλάτες από τ' όνομα
του, από τους οποίους ονομάστηκε κι ολόκληρη η Γαλατία.
25. Αφού είπαμε για την ονομασία των Γαλατών, καλόν
είναι να μιλήσουμε και για τη χώρα τους. Η Γαλατία,
λοιπόν, κατοικείται από πολλά, μεγάλα και μικρά έθνη·
τα μεγαλύτερα έχουν μέχρι και διακόσιες χιλιάδες άντρες
ενώ τα μικρότερα πενήντα χιλιάδες, απ' αυτά ένα έχει
συγγένεια από τα παλιά χρόνια με τους Ρωμαίους και
φιλία που διαρκεί μέχρι τα χρόνια μας. Καθώς το μεγα­λύτερο
μέρος της χώρας βρίσκεται κάτω από τις Αρκτους,
το κλίμα της είναι χειμερινό και εξαιρετικά ψυχρό. Διότι
κατά τη χειμερινή περίοδο τις συννεφιασμένες ημέρες αντι
για βροχή πέφτει χιόνι πολύ, ενώ τις αίθριες υπάρχει
παγετός και πάγοι σε υπερβολικά μεγάλη έκταση, που
παγώνουν τους ποταμούς και τους κάνουν να σχηματίζουν
γέφυρες με τα ίδια τα νερά τους. Όχι μόνο οι περιστασια­κοί
οδοιπόροι τους διαβαίνουν, περπατώντας, λίγοι κάθε
φορά, πάνω στον πάγο, αλλά και στρατιές από χιλιάδες
στρατιώτες τους περνούν με ασφάλεια μαζί με ζωα που
κουβαλούν προμήθειες και φορτωμένες άμαξες. Πολλοί και
μεγάλοι ποταμοί διαρρέουν τη Γαλατία και τα ρεύματα
τους κόβουν προς κάθε κατεύθυνση την επίπεδη χώρα"
81

64. ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ
82