Digitale vaardigheden horen thuis in de vaste kern van het onderwijs volgens Platform Onderwijs2032. Het gaat daarbij om een combinatie van ICT-(basis)vaardigheden, computational thinking, informatievaardigheden en mediawijsheid. Uit onderzoek blijkt dat er in het huidige Nederlandse curriculum voor basis en voortgezet onderwijs weinig aandacht, richting en stimulans voor de integratie van de 21e eeuwse vaardigheden is. Ook in de praktijk komen de vaardigheden nog weinig doelgericht en structureel aan de orde. Leraren voelen zich onvoldoende toegerust om de vaardigheden vorm te geven in het onderwijs. Dit geldt voor alle 21e eeuwse vaardigheden, maar in het bijzonder voor probleemoplosvaardigheden, creativiteit en digitale geletterdheid. Leraren hebben behoefte aan houvast, vooral in de vorm van professionalisering, lesmateriaal en goede praktijkvoorbeelden. Het afgelopen jaar is gewerkt aan verdere concretiseringen van de vaardigheden in de vorm van beschrijvingen en voorbeeldlesmaterialen. Tijdens deze sessie willen wij graag met lerarenopleiders onderzoeken in hoeverre de huidige uitwerkingen van digitale geletterdheid geschikt zijn voor lerarenopleidingen, op welke manier de materialen aangepast kunnen worden zodat zij een plek kunnen krijgen binnen de lerarenopleidingen (en hier ook daadwerkelijk aan werken tijdens de sessie) en willen we inventariseren welke partners we hier nog meer voor nodig hebben.

1. SLO ● nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling
Digitale geletterdheid en de
lerarenopleidingen,
een ontwikkelplan
VELON conferentie
Brussel, 4 februari 2016
Petra Fisser, Monique van der Hoeven,
Sigrid Loenen, Allard Strijker

2. Vandaag
Doel:
• Beoordelen SLO materialen op bruikbaarheid voor opleidingen
• Voorstellen voor aanpassing
• Inventarisatie met welke partners samen te werken
Aanpak:
• Informatie:
– SLO onderzoek 21e eeuwse vaardigheden
– Producten SLO (in ontwikkeling)
– Digitale geletterdheid
• Aan de slag
• Nabespreking

3. Welk onderwijs nu voor straks?
http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/

4. Nieuwe ontwikkelingen
http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/

5. Een kerncurriculum: de basis voor iedereen
• Basis om te participeren in de maatschappij:
– taalvaardig: Nederlands en Engels
– rekenvaardig: rekenen/wiskunde
– digitale geletterdheid
– Burgerschap
– Vakoverstijgende vaardigheden
– 3 inhoudsdomeinen
http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/

6. 21e eeuwse vaardigheden
• 2014: Wat wilden we weten?
– Wat zijn de vaardigheden van de toekomst?
– Hoeveel aandacht is er voor deze
vaardigheden in het primair onderwijs en in
de onderbouw van het voortgezet onderwijs?
• 2014: Wat hebben we gedaan?
– Debat gevolgd en literatuuronderzoek gedaan om te
bepalen om welke vaardigheden het zou moeten gaan
– Kerndoelen en leermiddelen onderzocht
– Vragenlijst en case studies van scholen
– Discussiebijeenkomsten met leraren en andere experts
http://www.slo.nl/toekomstgerichtonderwijs
http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/

7. 21e eeuwse vaardigheden
Creativiteit bedenken van nieuwe ideeën en deze kunnen
uitwerken en analyseren
Kritisch denken kunnen formuleren van een eigen onderbouwde visie of
mening
Probleemoplosvaardigheden (h)erkennen van een probleem of tot een plan kunnen
komen om het probleem op te lossen
Communiceren effectief en efficiënt overbrengen en ontvangen van
een boodschap
Samenwerken gezamenlijk realiseren van een doel en anderen daarbij
kunnen aanvullen en ondersteunen
Digitale geletterdheid effectief en efficiënt gebruik van ICT
Sociale en culturele
vaardigheden
effectief leren, werken en leven met mensen met
verschillende etnische, culturele en sociale
achtergronden
Zelfregulering realiseren van doelgericht en passend gedrag
http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/

8. Wat gebeurt er in de lespraktijk?
• Vaardigheden worden belangrijk gevonden
• Soms tot regelmatig aandacht voor de vaardigheden in de les

9. Voorbeeld: digitale geletterdheid - mediawijsheid
• Mate van aandacht voor mediawijsheid
(gemiddelde score leraren po/onderbouw vo) (score 1=bijna nooit; score 5=bijna altijd)
• Leraren uit de bovenbouw po besteden significant meer aandacht aan
mediawijsheid dan leraren in andere leerjaren po. Zij scoren ook significant
hoger dan leraren vo onderbouw.

10. Conclusies 2014
• 21e eeuwse vaardigheden komen weinig structureel en
doelgericht aan de orde, in lessen en methodes
• Leraren hebben meer houvast nodig
• Gegeven het belang van de vaardigheden is meer aandacht
wenselijk
• Inbedden in bestaande leergebieden meest
kansrijke optie
http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/

11. Aanvulling digitale geletterdheid
• Digitale geletterdheid
– ICT-(basis)vaardigheden
• kunnen omgaan met ICT
– Mediawijsheid
• bewust, actief en kritisch omgaan met media
– Informatievaardigheden
• zoeken, selecteren, verwerken en gebruiken van relevante informatie
– Computational thinking
• het (her)formuleren van problemen op een zodanige manier dat het mogelijk
wordt om een computer of ander gereedschap te gebruiken om het
probleem op te lossen

12. http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/

13. Lespraktijk: uitkomst case studies
• Scholen die (meer) aandacht besteden aan doen dit vanuit:
– pedagogische visie of schoolprofiel (bijv. technasium, cultuurprofielscholen)
– projectonderwijs, weinig (structureel) in leergebieden
• Leraren vinden innovatieve toepassing vaardigheden vaak lastig
vorm te geven
– Kritisch denken, probleemoplossend denken en handelen en digitale
geletterdheid worden complex gevonden
• Meerderheid van de leraren (67%) voelt zich niet voldoende
toegerust en heeft behoefte aan lesmateriaal en professionalisering
http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/

14. SLO-producten
• Voorbeeldmatig leerplankader (2015) voor probleemoplossen,
creativiteit, digitale geletterdheid (alle vier de onderdelen),
(2016) zelfregulering, kritisch denken:
– beschrijving & belang voor het onderwijs
– uitwerking in inhouden en (tussen)doelen
• Voorbeeld(les)uitwerkingen
• Leerlijnen/rubrics
http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/

15. Doelen, inhouden en voorbeelden
• Inhouden en doelen geformuleerd als einddoelen
• Per vaardigheid, subvaardigheid en doel nagaan op welke
manier dit in het basis- en voortgezet onderwijs aan de orde
kan komen
• Dus niet: computational thinking is alleen voor VWO, creatief
denken is alleen voor onderbouw PO, etc.
• Wel: op welke manier kunnen we in de verschillende leerjaren
van PO en VO de verschillende vaardigheden aan bod laten
komen?
http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/

16. Beschikbare voorbeeldmaterialen PO
• Probleemoplossen
– Kunst & Cultuur, onder-, midden-, bovenbouw
– Nederlands, bovenbouw
– Rekenen, onder-, midden-, bovenbouw
• Creativiteit
– Kunst & Cultuur, onder-, midden-, bovenbouw
– Aardrijkskunde, onder-, middenbouw
– Natuurkunde, bovenbouw
– Rekenen, onder-, midden-, bovenbouw
• Digitale geletterdheid
– Kunst & Cultuur, onder-, midden-, bovenbouw
– Nederlands, bb
http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/

17. Beschikbare voorbeeldmaterialen VO
• Probleemoplossen
– Kunst & Cultuur, vmbo-tl, klas 2
– Nederlands, vmbo b/k, klas 2
– Natuurkunde, onderbouw
– Aardrijkskunde, onderbouw
– Wiskunde, onderbouw
• Creativiteit
– Kunst & Cultuur, vmbo-tl, klas 2
– Aardrijkskunde, onderbouw
• Digitale geletterdheid
– Wiskunde, onderbouw
– Nederlands, onderbouw
http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/

18. Aan de slag
• Voorbeeldmatige kaders en voorbeelden
– inspirerend en ondersteunend voor de onderwijspraktijk
– niet voldoende voor een omslag in het onderwijs
• Meer samenwerking tussen leerplanontwikkelaars,
lerarenopleiders, scholen en leraren, educatieve uitgeverijen,
en anderen nodig
• Vragen
– in hoeverre zijn de uitwerkingen van digitale geletterdheid geschikt
voor lerarenopleidingen?
– op welke manier kunnen de materialen aangepast/gebruikt worden
voor lerarenopleidingen?
– wie wil er met ons meewerken?

19. Aan de slag
• In groepjes in overleg over (een keuze uit) ict-
basisvaardigheden, informatievaardigheden, mediawijsheid,
computational thinking
• Voorbeeldmatig leerplankader bekijken: beschrijving,
inhouden en tussendoelen
• Vragen
– in hoeverre zijn de uitwerkingen van digitale geletterdheid geschikt
voor lerarenopleidingen?
– op welke manier kunnen de materialen aangepast/gebruikt worden
voor lerarenopleidingen?
– wie wil er met ons meewerken?

20. Vragen, opmerkingen, etc.
• Petra Fisser (projectleider)
p.fisser@slo.nl (onderzoekadvies@slo.nl)