Op 24 en 25 november 2010 organiseerde I&I haar jaarlijkse conferentie. Op 24 november verzorgden Petra Fisser en Erik Bolhuis een workshop over TPACK. Tijdens deze workshop leerden de deelnemers onder andere door middel van een spel een keuze voor digitale middelen te maken, waarbij de vak(-didactiek) centraal stond.

1. ICT-integratie in het onderwijs:
TPACK als oplossing?
Petra Fisser, Erik Bolhuis & Joke Voogt
I&I Conferentie
Lunteren, 24 november 2010

2. In deze presentatie
 Uitgangspunten van I&I
 TPACK, een mogelijk antwoord?
 Beschrijving TPACK model
 Toegevoegde waarde TPACK
 Mogelijkheden van TPACK voor ict-integratie
 TPACK-NL, the game

3. Uitgangspunten I&I
 i&i is de vakvereniging voor informatica, informatiekunde en
informatietechnologie in het voortgezet onderwijs. Onze doelgroepen
zijn: informatica- en informatiekundedocenten, ict coördinatoren en
gebruikers van ict als didactisch hulpmiddel
 i&i zet zich in voor een zinvol en verantwoord gebruik van ICT in het
onderwijs. Zij richt zich daarbij op de mogelijkheden die ICT biedt voor
de verwezenlijking van inspirerend onderwijs, onderwijs dat leerlingen
voorbereidt op hun rol in een sterk veranderende samenleving. In het
bijzonder is i&i ook de vakinhoudelijke vereniging voor het vak
Informatica.
 Wie zitten er hier in de zaal? Informatici? ict-coördinatoren?
“Gebruikers van ict als didactisch hulpmiddel”? Anderen?

4. Uitgangspunten deze workshop
 De onderwijspraktijk is complex
 Docenten geven les in zeer complexe, dynamische omgevingen
 Dit vereist verschillende soorten gespecialiseerde kennis
 Effectief onderwijs wordt grotendeels bepaald door het hebben en
kunnen toepassen van rijke, goed georganiseerde en geïntegreerde
kennis op verschillende gebieden, waaronder
 Kennis van het inhoudsdomein
 Kennis over de student, en hoe hij/zij denkt en leert
 Kennis over technologie die het onderwijs kan ondersteunen

5. Docenten en technologie
 Ondanks alle ervaringen en vorderingen van de afgelopen decennia:
 Hebben docenten vaak onvoldoende ervaring met het gebruik van
ict
 Hebben veel docenten hun diploma gehaald op het moment dat de
mogelijkheden van ict gelimiteerder was dan nu
 Vinden veel docenten van zichzelf dat zij niet voldoende voorbereid
zijn om ict in het onderwijs te gebruiken
 Zien nog veel docenten het nut niet in van het gebruik van ict in het
onderwijs

6. Leren om ict te gebruiken
 Veel docenten hebben onvoldoende of verkeerde training gehad als
het gaat om ict-gebruik
 Veel cursussen/trainingen/nascholing richten zich op een “one size-
fits-all approach”, terwijl docenten in verschillende contexten werken
en er geen “beste” manier is om ict te integreren in het curriculum van
een school
 Het leren om ict te integreren in de onderwijspraktijk zou een directe
link moeten hebben met deze onderwijspraktijk en binnen een
specifiek vak of inhoudsdomein

7. Leren om ict te gebruiken
 De kernboodschap als het gaat om het verzorgen van goed onderwijs
dat ondersteund wordt met ict is dat je rekening moet houden met
 de inhoud van het vak dat je geeft (Content)
 de vakdidactiek die daarbij hoort (Pedagogy)
 de technologie die dit kan ondersteunen (Technology)
 EN DE RELATIES TUSSEN DEZE ASPECTEN
 Het TPACK model biedt een raamwerk voor de kennis en
vaardigheden die een docent moet hebben om ict te kunnen
integreren in het onderwijs

8. Het TPACK model
 Koehler & Mishra (2006):
 De integratie van ICT in de
onderwijspraktijk is gebaat bij
een zorgvuldige afstemming
tussen vakinhoud, vakdidactiek
en de mogelijkheden van ICT
 Docenten die ICT willen
integreren moeten daarom
competent zijn op alle drie
domeinen

9. Content knowledge
•Kennis van feiten,
concepten, theorieën en
procedures
•Verklarende kaders
•“regels” voor bewijs-
voering
Pedagogical knowledge
•Voorkennis van leerlingen
•Inzet van bronnen
•Klassenmanagement
•Ontwikkeling &
implementatie van lessen
•Evaluatie van leerprestaties
Technological Knowledge
•Vaardigheden om specifieke ict-toepassingen te hanteren
•In staat zijn om specifieke ict-toepassingen aan te leren
en op waarde te schatten
•Een functioneel begrip van ICT

10. Technological Knowledge in Kennisbasis ICT
•De docent toont aan dat hij:
•over algemene kennis van ICT beschikt en de
vaardigheden ten aanzien van
•bestandsbeheer beheerst;
•diverse hardware (beamer, digitaal schoolbord,
digitale foto/videocamera) kan
•bedienen en aansluiten op de computer;
•kan omgaan met een tekstverwerker;
•etc.

11. Pedagogical Content Knowledge: Vakdidactiek, de kennis die de docent
heeft om het vak vorm te geven en aan te passen met het oog op instructie
Technological Content
Knowledge:
Hoe de vakinhoud verandert
ten gevolge van ict
Technological Pedagogical
Knowledge:
Hoe didactiek verandert ten
gevolge van ict

12. Technological Content
Knowledge in Kennisbasis
ICT
•De docent toont aan dat hij:
•gebruik maakt van diverse
vindplaatsen van digitaal
leermateriaal en in staat is
om hieruit
zijn eigen (digitale,
interactieve) leereenheid te
arrangeren;
•etc.
Technological Pedagogical
Knowledge in Kennisbasis ICT
•De docent toont aan dat hij:
• ICT middelen in
verschillende, daarvoor
geschikte,
onderwijssituaties/-
activiteiten kan
gebruiken en zijn keus kan
beredeneren;
• digitale leermiddelen kan
inzetten om leerlingen te
motiveren en stimuleren;
•Een (a)synchrone online
discussie kan organiseren en
modereren
•etc.

14. TPACK
 TPACK gaat dus verder dan de drie kerngebieden vakinhoud, vakdidactiek en
technologie
 Technological pedagogical content knowledge is een concept dat ontstaat
uit de interactie tussen de verschillende kerngebieden
 Aandachtspunten:
 Er is geen beste oplossing die geldt voor elke docent,
elk vak, of elke onderwijsvisie
 De vaardigheid van de docent om te “spelen” met de
kerngebieden en het overlap tussen de gebieden is van
groot belang
 Het negeren van deze complexiteit leidt tot te
makkelijke oplossingen of mislukkingen

15. Hoe kan het TPACK model gebruikt worden?
 Als leidraad om ervoor te zorgen dat er altijd een zorgvuldige
afstemming plaatsvindt tussen vakinhoud, vakdidactiek en de
mogelijkheden van ICT
 De uitwerking van het TPACK concept op het niveau van vakken geeft
aanwijzingen voor de inhoudelijke inrichting van opleidingstrajecten,
waarin ICT een geïntegreerd onderdeel is van vakdidactische
professionalisering voor zowel toekomstige als zittende docenten
 Maar hoe??

16. Het TPACK model in de praktijk
 Onderzoek bij 61 studenten lerarenopleiding Koeweit
 2 vakken over ict, niet geïntegreerd met andere vakken
 Experiment: werken in groepen van 4 aan het ontwikkelen van
onderwijs met ict op het gebied van science
 Resultaten pre-test
 wel kennis van pedagogical knowledge (PK)
en content knowledge (CK)
 score op technological pedagogical knowledge (TPK) en
technological pedagogical and content knowledge (TPACK)
zeer laag

17. Het TPACK model in de Koeweit praktijk
 Resultaten post-test:
 alle kennisdomeinen gegroeid, maar met name
 Technological Content Knowledge (TCK),
Technological Pedagogical Knowledge (TPK) en
Technological Pedagogical and Content Knowledge (TPACK)
 De studenten
 waren beter in staat om ict te gebruiken
 waren beter in staat om de verbanden te leggen tussen
inhoud, didactiek en ict
 kregen betere ict-vaardigheden
 kregen een positievere attitude ten aanzien van ict

18. Conclusie
 Het kan…
 Door in de lerarenopleiding ICT te integreren in het vakinhoudelijk/
vakdidactisch onderwijs,
waarbij de nadruk gelegd wordt op de 3 kennisdomeinen
en de interactie daartussen,
 kunnen “TPACK-competente” docenten ontstaan
 Ons onderzoek: literatuurstudie (afgerond) en onderzoek naar TPACK
en docentontwerpteams (in lerarenopleiding en bij zittende docenten)
in Nederland, Vlaanderen, Koeweit, Ghana enTanzania!

19. Zelf proberen? TPACK-NL, the game!
 Maak groepjes
 Trek per groep uit elk van de enveloppen (Technology, Pedagogy en
Content) een kaartje
 Bedenk op basis van deze 3 kaartjes een realistisch voorbeeld van
een activiteit die je in een les zou kunnen uitvoeren
 Hoe ondersteunt de ICT-toepassing het leren van de leerling in deze
les/ lesactiviteit?
 Is er een ICT-toepassing die beter bij het vak en de (vak)didactiek
passen dan de ICT-toepassing die op het kaartje staat? Welke?
Waarom? Hoe?

20. Meer weten?
 Onderzoek over en met TPACK:
 Petra Fisser, p.h.g.fisser@utwente.nl
 TPACK in de praktijk @ Windesheim
 Erik Bolhuis, e.bolhuis@windesheim.nl
 http://www.tpacknl.nl