•Лекц4
•Хичээлийн агуулга

 Хөрсний хатуу хэсэг харилцан адилгүй хэмжээтэй эрдэс, органик бодисоос бүрдэнэ.
 Хөрс өөрөө жигд бус олон бодисын нэмэгдэл цогц мөн.
 Хөрсийг бүрдүүлж буй бодис гарал үүсэл, чанараараа төдийгүй хэмжээгээрээ харилцан
адилгүй.
 Хөрсний бүрэлдэхүүнд молекулын хэмжээтэй нарынаас шавар, тоос, элс, чулуу хүртэл бүдүүн
ширхэгүүд багтана.
 Хөрсний хатуу хэсгийг бүрдүүлж байгаа жижиг ширхэгүүдийг хэмжээгээр нь ангилаад
тэдгээрийг хувиар илэрхийснийг механик бүрэлдэхүүн гэнэ.
 Энгийн ширхэгийг хэмжээгээр нь шороо ба чулуу гэсэн 2том бүлэгт хуваана.
 Хөрсийг задлан шижилгээнд бэлтгэхэд 1мм ийн шигшүүрээр шигшсэн бөгөөд түүнээс том
хэмжээтэйг чулуу, харин шигшигдэж орсон 1мм ээс бага ширхэгийг шороо гэнэ.
 Хөрсний хатуу хэмжээний ангилал орос европын хооронд нилннд ялгаатай.
 Цааш нь шороо хэсгийг элс ба шавар гэсэн бүлэгт ангилнаа. Элс нь 0,01 мм ээс том шавар
0,01ммээс нарийн юм.
 Хатуу хэсэгийн дотор физик шаврын эзлэх%ийг баримтлан хөрсийг механик бүрэлдэхүүнэр нь
элс, элсэнцэр, хөнгөн шавранцар, дунд шавранцар, хүнд шавранцар, шавар гэж ангилна.

 Хөрсний механик бүрэлдэхүүнийг тадбайд тодорхойлох
 Хуурай арга, Зуурах араг гэсэн 2 арга байна.
 1 Хуурай арга:
 -Хүрзээр ухахад зөөлөн, гишгээд тавьсан шороо бутарч байвал хөнгөн хөрсний шинж
 - Хуурай хөрсийг гараар бариад дараа нь алгаа сэгсэрхэд гарт их наалдаж байвал хүнд хөрс
 - Хөрсийн зүсэлтийн ханыг хутгаар зүсэхэд хатуу мөр нь нарын гарч байвал хөрс хүндийн шинж
 - Аливаа мөр газарт тод үлдэж байвал хөрс хөнгөний шинж
 - Бороо орсоны дараа хөрсний гадаргад ус тунасан хатаж хаграхдаа дээд хэсэгтээ өрөмтөж байвал хүнд хөрсний
шинж мөн.
 - Боловсруулалт хангалтгүй хийгдсэн, хүнд хөрстэй хагалсан талбайн гадаргад том том цөм ихтэй байна.
 2 Зуурах арга
 -Бага зэргийн хөрсийг алгандаа аваад түүнхийгээ хоолны гурил адил зуураад имэрч үзэхэд хүнд хөрс хуруу гарт
их наалдаж халтар болохын зэрэгцээ нэгэн жигд зөөлөн байна.
 - Зуурсан хөрсийг хуруугаар нимгэлж дарахад хөрсний гадарга язрахгүй сайн эвлэж байвал хүнд хөрс.
 - Зуурсан хөрсөөр 3см ийн голчтой бөмбөрүүш хийхэд эвлэхгүй бол сул элс болно.
 - Зуурсан хөрсөөр хэврэгдүү бөмбөрүүш хийж болсон боловч 3мм ийн голчтой зулын гол хийж болохгүй бол
элсэнцэр механик бүрэлдэхүүнтэй шинж
 - Зуурсан хөрсөөр хийсэн зулын гол цааш цувж нарысахад хугарч байвал дунд шавранцар болно.
 - Зуурсан хөрсөөр зулын нарын гол хийгээд дараа нь түүгээр 3см голчтой бөгж хийхэд хугарч байвал хүнд
шавранцар болно.
 - Цувсан голоор цагираг хийхэд хуграхгүй бол шавар хөрс мөн болно.

 Хуруу шилний дөрөвний нэг орчимд хөрс авч дээрээс нь ус
хийхгээд сайтар сэгсэрээд тавихад 1минутын хугцаанд уусмал
бүрэн тунгалаг болж чадвал элс гэж үзнэ.
 Харин нэг минутын хугцаанд уусмлын 50-70мм үе тунгалаг бол
дунд шавранцар, 1-3мм бол хүнд шавранцар, 1мм хүртэл шавар гэж
үзнэ.

 Хөрсөнд явагдах физик үзэгдэл нь хөрсний үржил шим ургамлын
өсөлт хөгжилтөнд чухал нөлөөтэй.
 Хөрсний үржил шимийг зохицуулах нэг арга нь хөрсний бүтэцийг
тодорхойлох арга юм.
 Хөрсний бүтэцийн хэмжээ, хэлбэрээс харсний нүх сүвний байдал
сүвшилт шалтгаална.
 Сүвшилт нь хөрсний ус чийг агаар дулаанй горим,
микроорганизмуудын амьдралын үйл ажиллагаанд нөлөөлж
харсөнд явагдах биологи, химийн процесуудыг өөрчилөх бөгөөд
үүнээс ургамлын амьдарлын нөхцөл хамаарна.
 Механик хүч хэргэлэхгүйгээр цааш бутрахгүй жижиг хэсгүүдийг
хөрсний эгэл хэсэгүүд гэнэ.
 Ийм эгэл хэсэгт хөрсний ялзмагтай зууралдсан жижиг эрдэсүүд
орно.
 Эдгээр жижиг хэсэгүүд хоорондоо гагнагдаж хөрсний бүтэцийг
үүсгэнэ.

 Хөрсний бүтэцийг макро ба микро бүтэц гэж ангилна.
 0,25 мм ээс доош дм хэсгийг микро бүтэц гэх ба 0,25мм дм тай бол
макро гэнэ.
 Ургамал амьтан микро организмын мөхсөн үлдэгдлийн ялзарахад
органик бодисууд үүснэ.
 Энэ нь хөрсний ялзамаг бөгөөд хөрсөнд янз бүрийн хэмжээ,
хэлбэртэй бүтэц үүсэхэд чухал үүлрэгтэй.
 Микро бүтэцтэй хөрсөнд шим тэжээлийн бодис, агаар, усны
горим огт бүтэцгүй хөрсийг бодвол өөр шинж чанартай байна.
 Өөрөөр хэлбэл микро бүтэцтэй хөрсөнд бүтэцийн дотрох маш
нарын хялгасан нүх сүв, ширхэгүүдийн хооронд арай том нүх
сүвүүд байдаг