1. “Монголын Нууц Товчоо” дахь
«-ТАЙ» бүтээвэр хийгээд түүний
англи орчуулгын тухай
Илтгэгч: Ц. Отгонсүрэн
МУИС-МХСС

2. Жишээ
Морьтой хүн:
1. Морь унаад явж буй хүн:
The man who is riding a horse.
2. Морь малтай хүн:
The man who owns some horses.
3. Аз хийморьтой хүн:
The man who is lucky.

3. Сэдэв
I. ОЦМХ-ний «-ТАЙ» бүтээвэр
1. ОЦМХ-ний «-ТАЙ» бүтээврийг судалсан байдал
2. ОЦМН-ний «-ТАЙ» бүтээврийн тухай
II. “МНТ” дахь «-ТАЙ» бүтээвэр
1. “МНТ” дахь «-ТАЙ» бүтээвэр болон хувилбарууд
2. “МНТ” дахь «-ТАЙ» бүтээвэр болон хувилбаруудын англи
орчуулга

4. I. ОЦМХ-ний «-ТАЙ» бүтээвэр
1. - МХ-ний “тийн ялгал”-ын тухай
- «-ТАЙ» бүтээвэр гэж нэрлэсний учир
- “Монгол хэлний «-ТАЙ» бүтээвэр”
өгүүллийн тухай

5. I. ОЦМХ-ний «-ТАЙ» бүтээвэр
2. - МХ-ний «-ТАЙ» бүтээврийн гол утга
- ОЦМХ-ний «-ТАЙ» бүтээврийн утга буюу
өгүүлбэрт орох байр

6. 1 Буй, бүхүй -[Sub+Id.O(-тай)+V]
Аав маань олон номтой
2
Шинж үргэлжлэл
-[Sub+Adj(-тай)+D.O/Id.O +V]
Тэд гайхамшигтай
үзүүлсэн.
тоглолтыг
чанар -[Sub+Adj(-тай)+V/V(¢)] Тэдний тоглолт гайхамшигтай
байсан.
-[Sub+Obj(-тай (хамт))+(D.O/Id.O)+V] Бид аав ээжтэйгээ (хамт) Лондон
3 Хамтрах
-[Obj(-тай (хамт)),+Sub+(D.O/Id.O)+V] яваад ирсэн
4 Харилцах -[Sub+Id.O(-тай)+V] Бид багштайгаа уулзсан
5 Адилтгах -[Sub+D.O+Id.O(-тай)+V] Аав маань номыг багштай
зүйрлэдэг.
6 Холбох -[Sub+D.O+Id.O(-тай)+V] Чи энэ захыг их биетэй нь залгаж
-[Sub+Id.O(-тай)+D.O+V] оёх хэрэгтэй.
7 Хамаарах -[Sub+Id.O(-тай холбоотой/хамаатай) Тэрээр судалгааны сэдэвтэй
+D.O/Id.O+V] холбоотой хэрэглэгдэхүүн цуглуулж
байгаа.
8 Цаг хугацаа -[Sub+(D.O/Id.O)+V(-тай Тэднийг орж ирэхтэй зэрэг утас
зэргэцэн/зэрэг)+(MainClause)] дуугарлаа.
9
Тээврийн Тэд машинтайгаа ирээд явсан.
-[Sub+Id.O(-тай)+V]
хэрэгсэл

7. II. “МНТ” дахь «-ТАЙ» бүтээвэр
Өгүүлбэр дэх
¹ «-TAI» «-TU» «-TAN» «-LUGA»
байр
1 Нэр үгийн өмнө 39 73 65 =
2 Үйл үгийн өмнө 17 53 55 64
Залгавар
3 2 6 26 =
бүтээврийн өмнө
4 Бусад = = = 20+3
Нийт 58 132 146 87

8. “МНТ” дахь «-ТАЙ» бүтээврийн
хувилбарууд
Бүтээвэр
¹ Утга Байр
-TAI -TU -TAN -LUGA
1 Буй, бүхүй -[Sub+Id.O(-тай)+V/V¢] 15 48 55+3 =
Шинж -[Sub+Adj(-тай)+D.O/Id.O +V]
2 39 5+73+6 65+23 =
чанар -[Sub+Adj(-тай)+V/V(¢)]
-[Sub+Obj(-тай хамт)+( D.O/Id.O) +V]
3 Хамтрах = = = 31
-[Obj(-тай хамт),+Sub+(D.O/Id.O)+V]
4 Харилцах -[Sub+Id.O(-тай)+V] = = = 19
5 Адилтгах -[Sub+D.O+Id.O(-тай)+V] = = = 5
-[Sub+D.O+Id.O(-тай)+V]
6 Холбох = = = =
-[Sub+Id.O(-тай)+D.O+V]

9. “МНТ” дахь «-ТАЙ» бүтээврийн
хувилбарууд
Бүтээвэр
¹ Утга Байр
-TAI -TU -TAN -LUGA
-[Sub+Id.O(-тай холбоотой
7 Хамаарах = = = =
/хамаатай)+D.O/Id.O+V]
Цаг -[Sub+(D.O/Id.O)+V(-тай
8 2 = = 20
хугацаа зэргэцэн/зэрэг)+(MainClause)]
Тээврийн
9 -[Sub+Id.O(-тай)+V] 1 3 = =
хэрэгсэл
10 Хандах -[Sub+Id.O(-lu’a)+V] = = = 9
Өнгөрөн
11 төгссөн -[Sub+D.O/Id.O+V(-lu’a).] = = = 3
цаг
Нийт 58 132 146 87

10. “МНТ” дахь «-TAI» бүтээвэр,
хувилбаруудын жишээ
No Утга/Байр Жишээ
1 Буй, бүхүй 1. …teműlen őlegetei bűl’e
2. Qarcu-yin kő’ űn borhigidai-mergen mongoljin qo’a
gergeitű aju.
3. …qaraci’ut alaqci’ut tuqtan bui.
2 Шинж чанар 1. …qunar mawu cilger bi qutuqtai sutai űjin-i quriyaju
iregű bolun…
2. …bi bűrűn qara’atu tuk-iyan sacuba bi…
3. Teyimű ősten irgen-i edő’e basa aman kelen aldaju…
3 Хамтрах 1.niken űdűr duwa soqor dobun-mergen de’ ű-lű’e-ben
burqan-qaldun de’ere qarba.
4 Харилцах 1…cinggis-qahan gűrű’et tayiji[ut]-lu’a qatquldaba.
5 Адилтгах 1. Gűjű’ űn-ece tanu tataju gű’ űn-lű’e saca’un bolqaju…

11. “МНТ” дахь «-TAI» бүтээвэр,
хувилбаруудын жишээ
No Утга/Байр Жишээ
6 Цаг хугацаа 1. …mőr-dűr-iyen yabuju naratai-a kebte’ űl-e jayailaju…
2. …mori-iyan qaltari’ulu’at qarqui-lu’a tayici’ut sakiju
aju’u…
7 Тээврийн 1….caqa’an teme’en kőljű qara’utai tergetei sőni-de dűlin
хэрэгсэл yorciji…
2. qaqca soqor qali’un moritu yadaju teműjin kő’ űn
ire’esű…
8 Хандах 1. … gűreget-lű’e niken-e basa cinggis-qahan jarliq
bourun…
9 Өнгөрөн 1. …jarliq bolurun tumdaqa baa’uliya ke’elű’e.
төгссөн цаг

12. “МНТ” дахь «-TAI» бүтээвэр,
хувилбаруудын англи орчуулга
Утга Англи орчуулга
Буй, Гэрийн ардах унгастай тэргэнд нууж, Хадаан нэртэй охин дүүгээрээ асруулав.
бүхүй -They…made him to get him up into a cart full of wool behind [the tent] and made
their younger sister named Qadan’an to care for [him].
-=1
- …Put hin into a cart loaded with wool which was standing behind the gher, they
entrusted him to the care of their younger sister called Qadagan.
Шинж 82-р зүйл: eyimű arqatu-yin tula nidűn-dűr-iyen qaltu ni’ur-tur-iyan
чанар geretű ke’en tayici’ut aqa de’ű-de’en teyin ele naitaqdan aju’u
1.Even because thou art so skillful, thou art so envied by thy Tayiči’ud brethren,
saying,
He hath fire in his eyes
He hath light in his eyes
2.It must be because you are so clever that people say
There is fire in his eyes
There is light in his face.
3.It is just because you are so clever and because

13. Үгзүй, үгийн сангийн нэгж, өгүүлбэрзүйн
аргаар
... Bodoncar alginci ha’ulju dumda ke’eltei eme bariju:
• Bodončar, hasting as a spy, seized a woman which was
with child. (by F.W.Cleaves)
• Bodonchar captured a woman, four to five months
pregnant. (by Urgunge Onon)
• Bodonchar was in the van of the raid and seized a
woman who was in the mid-term pregnancy. (by
Dorjgotov and Erendoo)
• The first person Bodonchar met as
he approached the camp was
a pregnant woman. (by Paul Kahn)

14. Дүгнэлт
- Бүтээврийн хувьд авч үзвэл:
1. МНТ нь хэлний хувьсал хөгжлийг илтгэж байна.
2. МНТ нь “АРГА” шинж давамгайлсан зохиол
3. «-TAI», «-TU», «-TAN» бүтээвэр нь хүйс, тоог заан
тодотгодог гэдэг ч энэ нь үйлийн эзэнд хамаатай биш
байгаа.

15. - Орчуулгын хувьд авч үзвэл:
1. Эдгээр бүтээврээр дамжуулан тухайн өгүүлбэрийн
үйлийн эзнийг тодорхойлох боломжтой.

16. Дүгнэлт
94-р зүйлд: tendece teműjin be[l]gűtei qoyar dei-secen-nű
bőrte-űjin-i yisűn nasutu bűkűi-tűr űjejű irekse’er qaqacaju
bűle’e.
• ...since the time when he was come [back], after having,
at the moment when he was nine years old, seen Bőrte
űjin…, had been separated [from her]…
• …whom [Teműjin] had been separated ever since
visiting her when he was nine years old.
• …,from whom he had been
separated since he had visited
her at the age of nine.

17. Дүгнэлт
- 2. Орчуулгад үгийн байр чухал. Тухайлбал:
122-р зүйлд: qunan teri’ űten geniges niken gűre’en ireba-jű.
• The Geniges having Gunan at their head also
same [as] one gűre’en.
• Qunan, leading the geniges, also brought a camp, as
did Daritai-otchigin.
• The Geniges, with Gunan at their
head, also came as one camp.

18. Дүгнэлт
203-р зүйлд: Bo’rcu muqali teri’űten noyad-i
iretűgei…
• ….at the moment when he was saying that the
captain having at their head Bo’orču and Muqali
should come, …
• Chinggis Qahan [then] decreed: Let Bo’orchu and
Muqali and the other commanders come.
• When Chinggis Qagan summoned
Bogurchu, Muqali and the
other commanders to come.

19. Дүгнэлт
2. “Буй, бүхий”-н утга бүхий үгс тухайн үгээсээ
хамаарч, хэрвээ тухайн нэр үгэнд үйлийн утга
байвал англи хэл рүү үйл үгээр орчуулж, эсвэл
“HAVE” үйл үг, “WITH” угтвар үгээр орчуулж
байна. Дан гагц нэрийн утга байвал “HAVE”,
“WITH” угтвар үгээр орчуулж байна.
3. Шинж, чанарыг заасан бүтээврүүд “үг үүсгэсэн”-
үгийн сангийн нэгж,
өгүүлбэрзүйн аргаар, харин
“үг хувилгасан” –үгзүйн арга,
өгүүлбэрзүйн аргаар орчуулжээ.

20. Дүгнэлт
21-р зүйлд . … qara teri’űtű gű’űn-tűr qanilqan
yekin.
1. How [can] ye speak, comparing [them]
Unto the people with black heads?
2.Why do you compare them
To the black-haired commoners?
3.Why do you compare them
To persons of low pedigree.

21. Дүгнэлт
1. ТАЙ бүтээвэр хөдлөнг шинжийг, харин ТУ
бүтээвэр нь тогтонги шинжийг заадаг.
Тухайлбал:
Hodutai šőni ordo ger minu-…Which, [in] the starry
night. (all)
Urida hodutai tenggeri horciju bűle’e
-The Heaven with stars. (ялгаатай)
- The starry Heaven.

22. Анхааран сонссон
та бүхэнд баярлалаа!