1. Patlatma Kaynaklı Çevresel
Sorunlar ve Çözüm
YaklaĢımları
KOCAELİ VALİLİĞİ İL EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ
MARMARA BÖLGESİ TAŞ OCAKLARI PATLATMA UYGULAMALARI
ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ, İŞ GÜVENLİĞİ VE İŞÇİ SAĞLIĞI SEMPOZYUMU 12 Mayıs 2010, Kocaeli
Öğr. Gör. Yücel Karakuş
Öğr. Gör. Alper Çeltikçi
Prof. Dr. Ali Kahriman
Okan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Patlayıcı Mühendisliği Yüksek Lisans Program Koordinatörü
(İletişim: 0535 765 8217 E-mail: ali.kahriman@okan.edu.tr )
2. Ġçerik
GiriĢ
Patlatma Kaynaklı Çevresel Sorunlar
Uygulamalar
Risk analizine dayalı ruhsat baĢvurusu örneği: Soma dekapaj kazısı
Rehabilitasyon Proje Örnekleri:
•Zonguldak Ġli Kozlu Beldesi Çakmakkaya taĢocağı
•Ġstanbul Ġli Çatalca Ġlçesinin Muratbey Beldesi
agrega üretim ocağı
•KKTC TaĢ ocakları
•Ġstanbul ili GaziosmanpaĢa ilçesi Cebeci TaĢ
ocakları
3. GĠRĠġ
TaĢ ocakçılığı, madencilik, tünel, metro kazıları
v.b. sektörlerde patlatmalı kazı kaçınılmazdır,
Çevresel Ģikayetler artmaktadır (haklı, haksız),
Ekonomik ve emniyetli bir patlatma, çevresel
sorunları en aza indirmelidir ,
AraĢtırmalar sonucunda, "kontrollü patlatma
tekniğinin ilkeleri” ortaya konulmuĢtur,
Deneysel çalıĢmalar sürdürülmektedir
4. TaĢ Savrulması
Hava ġoku
Toz Emisyonu
Yer Sarsıntısı
Patlatma Kaynaklı Çevresel
Sorunlar
Patlayıcı maddelerin kaya kütlelerini kırma
amacı ile kullanımlarında çevreye verebilecekleri
baĢlıca dört değiĢik olumsuzluk bulunmaktadır.
Bunlar;
5. YER SARSINTISI
Patlatma ile çevreye verilen olumsuzlukların en
önemlisi yer sarsıntısıdır.
Yer Sarsıntısı çok uzaklarda da kendini
hissettirebilmektedir.
Sarsıntıların enerji düzeyleri Ģu parametreler ile
ölçülmeye çalıĢılır;
Parçacık deplasmanı (mm),
Parçacık hızı (mm/sn),
Parçacık ivmesi (mm/sn2),
Dalga frekansı (Hz).
10. ÖLÇEKLĠ MESAFE KAVRAMI
Öne sürülen çeĢitli ampirik iliĢkilerden en çok ölçekli
mesafe ve sarsıntı hızını esas alanlara güvenilmektedir.
Ölçekli mesafe kavram olarak, yer hareketlerinin
değiĢik uzaklıklardaki patlatma seviyelerinin miktarları
ile iliĢkilidir.
SD=R/√W
SD: Ölçekli mesafe
R: Patlatma noktasından uzaklık (m)
W:Gecikme baĢına maksimum patlayıcı madde miktarı (kg)
11. Maksimum Parçacık Hızı
Tahmini
Patlatmadan kaynaklanan yersarsıntılarının
önceden tahmin edilmesi, yersarsıntılarının
önlenmesinde büyük önem taĢımaktadır.
AĢağıdaki formülde k ve β saha sabitleridir.
W
R
KPPV
12. Uygulama 1 : Risk analizine dayalı ruhsat
baĢvurusu örneği
1.AraĢtırmanın Amacı
Manisa Ġli Soma Ġlçesi sınırları içerisinde
bulunan T.K.Ġ Ege Linyitleri ĠĢletmesi (E.L.Ġ)
Müessesesi Müdürlüğü’nün DeniĢ DedetaĢı
(AliĢandır)1 Panosu dekapaj kazısı sırasında
yapılacak patlatmalı kazıların, kazı alanına
belirli mesafelerde bulunan söz konusu
Ģirketin çalıĢma Ģantiyesine ve en yakın yapı
olan besi çiftliğine, hasar vermeyecek tarzda
patlatma tasarımının yapılmasıdır.
ÖRNEK ÇALIġMALAR
13. 650 m.
1100 m.
530 m.
175 m.
1/ 10000 ölçekli E.L.İ. Deniş Alişandır Panosu Haritası
14. 2. ÇalıĢma Sahası
Manisa İli Soma İlçesi sınırları içerisinde bulunan Ege Linyitleri
İşletmesi (E.L.İ) Müessesesi Müdürlüğü’nün Deniş Dedetaşı Alişandır 1
Panosu genel görünümü
UYGULAMA 1
15. 3.AraĢtırmada Uygulanan
Yöntem
Patlatma düzeni ile ilgili herhangi bir
müdahalede bulunulmadan incelemeler yapılmıĢtır
8 adet test atımı ve 1 adet firmanın genelde
uyguladığı atım olmak üzere toplam 9 adet atım
için patlatma tasarım parametreleri kaydedilip
titreĢim ölçer cihazlarıyla ölçümleri yapılmıĢtır,
Ölçüm sonuçları data değerlendirme ünitesine
aktarılmıĢtır,
UYGULAMA 1
16. Topografik ölçümlerde GPS KullanılmıĢtır,
Ölçekli mesafe, SD = R / W0.5 eĢitliği ile
hesaplanmıĢtır,
Elde edilen ölçüm sonuçlarının, SPSS V.10
programı kullanılarak regresyon analizi
yapılmıĢtır,
Uluslararası normlarla mukayeseler yapılmıĢtır,
3.AraĢtırmada Uygulanan
Yöntem
UYGULAMA 1
17. ÇalıĢmada, 2 adet Instantel Minimate Plus ve 2 adet
White Miniseis kullanılmıĢtır.
3.AraĢtırmada Uygulanan
Yöntem
Instantel minimate plus White Miniseis
UYGULAMA 1
18. Atım Noktalarının Koordinatları
UYGULAMA 1
Atım
No
Koordinat Değerleri
Atım
No
Koordinat Değerleri
Y X Z Y X Z
1 564448 4349132 830 6 564563 4349152 840
2 564590 4349166 840 7 564569 4349171 840
3 564593 4349175 840 8 564572 4349195 840
4 564597 4349184 840 9 564575 4349220 840
5 564601 4349211 840
19. Ölçüm Ġstasyonlarından
bazılarının Koordinatları
UYGULAMA 1
İstasyon
No
Titreşim Ölçer
Markası ve Seri No
Koordinat Değerleri
Y X Z
1 White 1455 564567 4349139 840
2 White 1454 564636 4349166 837
3 Instantel BE10704 564302 4349564 812
4 Instantel BE10709 563932 4350057 802
5 Instantel BE10704 564529 4349246 835
6 White 1454 564492 4349270 830
7 Instantel BE10709 564446 4349291 825
8 White 1455 564409 4349307 825
20. Örnek Bir Atımın ve Ölçüm
Ġstasyonlarının Konumları
UYGULAMA 1
1
W1455
2
W1454
3
10704
4
10709
5
10704
7
10709
6 W1454
8 W1455
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Atım Noktası
İstasyon Noktası
21. Bazı atımlar için düzenlenen atım paternleri
UYGULAMA 1
Atım No 1* 3 5 7 8
Atım Tarihi 11.07.2009 11.07.2009 11.07.2009 11.07.2009 11.07.2009
Atım Saati 12:39 13:20 13:22 13:25 13:26
Delik Sayısı 53 2 4 2 3
Delik Çapı, d (mm) 159 159 159 159 159
Delik Eğimi, ( 0 ) 90 90 90 90 90
Basamak Yüksekliği K (m) 8 - - - -
Sıra Sayısı 6 1 2 1 2
Delik Boyu, H (m) 9 9 9 9 9
Dilim Kalınlığı, B (m) 5 - - - -
Deliklerarası Mesafe, S (m) 6 5 5 5 5
Sıkılama, h0 (m) 6 6 6 6 6
Şarj Şekli Kolon Kolon Kolon Kolon Kolon
Kullanılan Yemleyici Nobelex100 Nobelex100 Nobelex100 Nobelex100 Nobelex100
Esas Patlayıcı Madde ANFO ANFO ANFO ANFO ANFO
Toplam Şarj, Q (kg) 4008 151 302,5 151 227
Gecikme Başına Top. Şarj (kg) 1134 151 302,5 75,6 75,6
Toplam Kapsül Adedi 53 2 4 2 3
22. Literatüre göre iyi bir korelasyon katsayısı ile sonuçlanmıĢ
olan bu formülün SPSS programı kullanılarak yapılan
logaritmik grafiksel görünümü ise;
Yapılan Regresyon Analizi Sonucunda;
% 50 Tahmin Denklemi : PPV = 264 x SD-1,41 (r = 0.88)
% 95 Tahmin Denklemi : PPV = 631 x SD-1,41 (r = 1)
Buna göre saha sabitleri sırasıyla;
% 50 Tahmin Denklemi K = 264 ve = - 1.41 ,
% 95 Tahmin Denklemi K = 631 ve = - 1.41 olarak bulunmuĢtur.
4.Ölçüm Sonuçları ve
Değerlendirilmesi
Bu çalıĢma kapsamında; izlenen 9 adet atıma ait
toplam 36 adet olay kaydedilmiĢ,
UYGULAMA 1
23. Maksimum parçacık hızı ve ölçekli mesafe iliĢkisi
500
400
300
200
100
50
40
30
20
10
5
4
3
2
1
1000
500400
300
200
100
50
40
30
20
10
5
4
3
2
1
,5
,4
,3
,2
,1
UYGULAMA 1
Ölçekli Mesafe (SD)
100
80
60
40
20
10
8
6
4
2
1
500
400
300
200
100
50
40
30
20
10
5
4
3
2
1
% 95 Üst Tahmin
Hattı
% 50 Ortalama
Tahmin Hattı
24. Buna göre patlayıcı madde miktarı, %95 tahmin hattına göre
ocağın Ģantiyeye olan genel çalıĢma mesafesi 530
metrede yapılacak atımlarda 19 mm /sn’lik eĢik
parçacık hızının geçilmemesi için kullanılacak
maksimum patlayıcı madde miktarı 1950 kilogramı ve
çok nadir olarak kısa dönem çalıĢacağı, Ģantiye kritik
mesafesi 175 metrede yapılacak atımlarda kullanılacak
maksimum patlayıcı madde miktarı ise 210 kg.
geçmemesi gerektiği bulunmuĢtur.
4.Ölçüm Sonuçları ve
Değerlendirilmesi
UYGULAMA 1
25. Hasar BaĢlangıç Limitine Göre Hesaplanan Gecikme BaĢına
Kullanılması Gereken Maksimum Patlayıcı Madde Miktarı(% 95
Tahmin Hattı Formülüne Göre )
UYGULAMA 1
Konum
Mesafe
(m)
Çevre ve Orman Bakanlığı Çevresel Gürültünün
Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Eşik
hasar limiti (mm/sn)
Gecikme Başına Kullanılabilecek
Ort. Max.Patlayıcı Madde Miktarı
(kg)
100 19 (mm/sn) 70
150 19 (mm/sn) 157
Şantiye kritik
mesafe
175 19 (mm/sn) 210
200 19 (mm/sn) 280
300 19 (mm/sn) 625
400 19 (mm/sn) 850
500 19 (mm/sn) 1110
Şantiye ortalama
mesafe
530 19 (mm/sn) 1950
600 19 (mm/sn) 2500
Besi çiftliği kritik
mesafe
650 19 (mm/sn) 2930
700 19 (mm/sn) 3400
26. 5. Sonuçlar
UYGULAMA 1
DeniĢ DedetaĢı AliĢandır 1 Panosu’nda yapılan
ölçüm sonuçlarından elde edilen iliĢkiye ait % 95
Tahmin Hattı formülü kullanılarak, ocakta
gelecekte yapılacak patlatmlarda, söz konusu
ocaktaki dekapaj iĢine ortalama 530 m.
mesafelerde yapılacak patlatmalarda 19
mm/s’lik hasar baĢlangıç sınırının geçilmemesi
için, gecikme baĢına kullanılması gereken
maksimum patlayıcı madde miktarı 1950kg.
olarak hesaplanmıĢtır.
27. 5. Sonuçlar
UYGULAMA 1
Ayrıca söz konusu ocağa en yakın konumda
olan ve çok nadir olarak kısa dönem
çalıĢılacak 175 metre kritik mesafede
yapılacak atımlarda ise gecikme baĢına
kullanacak maksimum patlayıcı madde miktarı
210 kilogramı geçmemelidir. Besi çiftliği
kritik mesafesi olan 650 metrelerde
çalıĢılırken yapılacak atımlarda ise gecikme
baĢına kullanacak maksimum patlayıcı madde
miktarı 2930 kilogramı geçmemelidir.
28. Sonuç olarak; araĢtırma kapsamında titreĢim
ölçümlerine dayalı olarak yapılan risk analizi
sonucunda, Manisa Ġli Soma Ġlçesi sınırları
içerisinde bulunan T.K.Ġ Ege Linyitleri
ĠĢletmesi (E.L.Ġ) Müessesesi Müdürlüğü’nün
DeniĢ DedetaĢı AliĢandır 1 Panosu Dekapaj iĢi
kapsamında yapılacak patlatmalı kazıların, söz
konusu ocağa ortalama 530 metre mesafede
bulunan çalıĢma Ģantiyesinde hasarlara neden
olabilecek seviyelerde olamayacağı
anlaĢılmıĢtır.
5. Sonuçlar
UYGULAMA 1
29. Söz konusu ocağa en yakın konumda olan,
çok nadir ve kısa dönem çalıĢılacak 175
metre kritik mesafede yapılacak atımların söz
konusu Ģantiye için hasarlara neden
olabilecek seviyelerde olamayacağı
anlaĢılmıĢtır.
Ayrıca ocak dekapaj iĢi sınırına ortalama 650
m. konumdaki besi çiftliğine yakın
mesafelerde yapılacak atımlarında, besi
çiftliğinde hasarlara neden olabilecek
seviyelerde olamayacağı kanatine varılmıĢtır.
5. Sonuçlar
UYGULAMA 1
30. Uygulama 2: Rehabilitasyon Proje Örneği
Zonguldak Ġli Kozlu Beldesi Çakmakkaya
Mevkiinde bulunan 74346 Ruhsat nolu taĢ
ocağında, kırmataĢ malzemesi üretimine yönelik
faaliyet gösteren açık ocakta yapılacak patlatmalı
kazıların, söz konusu ocağa en yakını 310 m
mesafede bulunan evlerde hasarlara neden
olabilecek seviyelerde olup olamayacağı
konusunda titreĢim ölçümlerine dayalı risk analizi
yaparak bir ön değerlendirme yapılması ve söz
konusu evlere hasar vermeyecek tarzda patlatma
tasarımının yapılmasıdır.
1.AraĢtırmanın Amacı
ÖRNEK ÇALIġMALAR
31. 2.AraĢtırmada Uygulanan Yöntem
Farklı gecikme baĢında düĢen Ģarj miktarları
kullanılarak yapılan 5 adet test atımları sırasında söz
konusu sahada titreĢim ve hava Ģoku ölçümleri
yapılmıĢtır,
5 atıma ait titreĢim ölçümleri, 3 adet Patlatma TitreĢim
Ölçer Cihazı (1 adet Instantel Minimate Plus ve 2 adet
White Miniseis) ile yapılmıĢtır,
Söz konusu çalıĢma alanlarında egemen kaya
birimi, aynı zamanda kazı ve üretimi yapılması
düĢünülen kireçtaĢıdır,
UYGULAMA 2
32. 2.AraĢtırmada Uygulanan Yöntem
Kaya sınıflama çekici (schmidt çekici) deneyleri
yapılmıĢtır,
Sayılı TaĢ Ocağı’nda bir dizi atımın izlenmesi ve
titreĢim ölçümünün sistematik bir yaklaĢımla
yapılması suretiyle, egemen kaya birimi kireçtaĢı
olan sahanın özgün titreĢim yayılım formülünün
bulunması düĢünülmüĢtür,
UYGULAMA 2
33. 2.AraĢtırmada Uygulanan Yöntem
Bu analizde eĢik hasar limiti olarak en olumsuz
koĢullar düĢünülerek daha muhafazakâr limitler
öngören DIN 4150 Alman Normu esas alınmıĢtır,
Bu veriler ıĢığında deneme atımlarıyla gerekli
revizyonların yapılmasına izin veren bir ön
patlatma tasarım modeli belirlenmiĢtir,
Atım noktaları ile yer sarsıntısı ve hava Ģoku
ölçüm istasyonları arasındaki mesafeler ise GPS
kullanılarak belirlenmiĢtir.
UYGULAMA 2
35. Kaya Sınıflama Çekici (Schmidt Çekici) Deney
Sonuçları
4. Deneysel ÇalıĢma Sonuçları ve
Analizi
UYGULAMA 2
Formasyon Kireçtaşı Kireçtaşı
Çekiç Konumu Düşey Yatay
Aritmetik Ortalama 54,5 55,2
Standart Sapma 3,98 5,07
Yüzde Standart Sapma (%) 7,30 9,19
ISRM Sıkalasındaki Yeri OLDUKÇA SERT OLDUKÇA SERT
Bu gözlem ve değerlendirmeler ıĢığında üretim
hedeflerini gerçekleĢtirebilmek için patlatmalı kazının
kaçınılmaz olduğu anlaĢılmıĢtır.
36. UYGULAMA 2
Atım Noktalarının Koordinatları
Atım
No
Koordinat Değerleri
Y X Z
1 394473 4586234 140
2 394460 4586227 140
3 394473 4586243 140
4 394500 4586251 150
5 394487 4586235 150
37. UYGULAMA 2
İstasyon
No
Titreşim Ölçer
Markası ve Seri No
Koordinat Değerleri
Y X Z
1 Instantel BE12513 394574 4586260 137
2 White 1454 394542 4586377 150
3 White 1530 394537 4586314 114
4 White 1454 394294 4586214 58
Ölçüm Ġstasyonlarından
bazılarının Koordinatları
39. TitreĢim Ölçümü Yapılan Test Atımlarının Patlatma
Geometrisi
UYGULAMA 2
Atım No 1 2 3 4 5
Atım Tarihi 26.07.2008 26.07.2008 26.07.2008 26.07.2008 26.07.2008
Atım Saati 16:25 16:35 16:38 16:43 16:57
Delik Sayısı 1 2 3 4 16
Delik Çapı, d (mm) 89 89 89 89 89
Delik Eğimi, ( 0 ) 85 85 85 5 5
Basamak Yüksekliği K (m) 6 6 6 - -
Sıra Sayısı 1 1 2 1 2
Delik Boyu, H (m) 6 6 6 4 13 adet 9
3 adet 3
Dilim Kalınlığı, B (m) 5 2 2 - -
Deliklerarası Mesafe, S (m) - 2 2 2 2
Sıkılama, h0 (m) 2 2 2 2 3-4
Şarj Şekli Kolon Kolon Kolon Kolon Kolon
Kullanılan Yemleyici Emulite-100 Emulite-100 Emulite-100 Emulite-100 Emulite-100 ve
Powergel Magnum
Esas Patlayıcı Madde ANFO ANFO ANFO ANFO ANFO
Toplam Şarj, Q (kg) 26 52 78 32 416
Gecikme Başına Top. Şarj (kg) 26 52 78 32 56
Kullanılan Kapsül Tipi Gecikmesiz
Elektrikli
Gecikmesiz
Elektrikli
Gecikmesiz
Elektrikli
Gecikmesiz
Elektrikli
Gecikmeli
Elektriksiz (Exel)
Toplam Kapsül Adedi 1 2 3 4 16
40. Literatüre göre iyi bir korelasyon katsayısı ile sonuçlanmıĢ
olan bu formülün SPSS programı kullanılarak yapılan
logaritmik grafiksel görünümü ise;
Yapılan Regresyon Analizi Sonucunda;
% 50 Tahmin Denklemi : PPV = 204 x SD-1,47 (r = 0.79)
% 95 Tahmin Denklemi : PPV = 501 x SD-1,47 (r = 1)
Buna göre saha sabitleri sırasıyla;
% 50 Tahmin Denklemi K = 204 ve = - 1.47 ,
% 95 Tahmin Denklemi K = 501 ve = - 1.47 olarak bulunmuĢtur.
5.Ölçüm Sonuçları ve
Değerlendirilmesi
Bu çalıĢma kapsamında; izlenen 5 adet atıma ait
toplam 15 adet olay kaydedilmiĢ,
UYGULAMA 2
42. UYGULAMA 2
5.Ölçüm Sonuçları ve
Değerlendirilmesi
En olumsuz koĢullar düĢünülerek daha
muhafazakar limitler öngören DIN 4150 Alman
Normu risk analizinde esas alınmıĢtır,
Söz konusu hasar normunda belirtilen yapılarda
EġĠK HASAR için 3 mm/s’lik maksimum parçacık hızı
söz konusu olmaktadır,
43. UYGULAMA 2
5.Ölçüm Sonuçları ve
Değerlendirilmesi
% 95 Tahmin Hattı formülü kullanılarak, 310 m
mesafede bulunan eve, 3 mm/s’lik hasar baĢlangıç
sınırının geçilmemesi için, gecikme baĢına
kullanılması gereken maksimum patlayıcı madde
miktarı 90 kg olarak hesaplanmıĢtır
Mesafe
(m)
DIN 4150 Normu
Eşik hasar limiti
(mm/sn)
Gecikme Başına
Kullanılabilecek Patlayıcı
Madde Miktarı (kg)
310 3 90
44. UYGULAMA 2
5.Ölçüm Sonuçları ve
Değerlendirilmesi
% 95 Tahmin Hattı formülü kullanılarak, söz
konusu saha için önerilen üretimine yönelik patlatma
tasarım modelinde hesaplanan gecikme baĢına
kullanılacak patlayıcı madde miktarının yapılacak
patlatmalarda kullanılması durumunda, elde edilecek
maksimum parçacık hızı (PPV) 1,8 mm/sn
Mesafe
(m)
Delik
Çapı
(mm)
Gecikme Başına
Kullanılacak Patlayıcı
Madde Miktarı (kg)
PPV
(mm/sn)
310 89 46 1,8
45. UYGULAMA 2
6.Önerilen Patlatma Tasarım Modeli
Kaya Birimi Kireçtaşı
Basamak yüksekliği, K (m) 10
Atım Genişliği, w (m) 40
Delik çapı, d (mm) 89
Delik Eğimi (0) 75
Sıra Sayısı 1
Patlayıcı Madde Türü ANFO
Patlayıcı Madde Yoğunluğu
(kg/dm3)
0,9
Patlatma Tasarım Modeli KoĢulları
46. UYGULAMA 2
6.Önerilen Patlatma Tasarım Modeli
Önerilen Patlatma Tasarım Modeli Parametreleri
Basamak yüksekliği K (m) 10
Atım Genişliği w (m) 40
Delik çapı d (mm) 89
Delik Eğimi (0) 75
Maksimum Dilim Kalınlığı Bmax (m) 3,2
Delik Taban Payı U (m) 1
Delik Uzunluğu H (m) 11
Delik Hata Payı E (m) 0,4
Pratik Dilim Kalınlığı B (m) 2,8
Pratik Deliklerarası Mesafe S (m) 3,5
Bir Sıradaki Aralık Sayısı adet 12
Bir Sıradaki Delik Sayısı, n adet 13
Ayarlanmış Deliklerarası Mesafe Sayar (m) 3,3
Özgül Delme b (m/m3) 0,13
Sıkılama h0 (m) 2,8
Şarj Konsantrasyonu lb (kg/m) 5,6
Şarj Uzunluğu h (m) 8,2
Şarj Miktarı Q (kg) 46
Özgül Şarj q (kg/m3) 0,53
49. 7. Sonuçlar
ÇalıĢma alanında egemen olan kaya biriminin
kireçtaĢı olduğu ve patlatmalı kazının teknik ve
ekonomik nedenlerle kaçınılmaz olduğu yerinde
yapılan gözlemler ve yapılan deneylerle anlaĢılmıĢtır,
% 95 Tahmin Hattı formülü kullanılarak, ocakta
gelecekte yapılacak patlatmalarda, söz konusu
sahaya en yakını 310 m mesafede bulunan evlerde, 3
mm/s’lik hasar baĢlangıç sınırının geçilmemesi için,
gecikme baĢına kullanılması gereken maksimum
patlayıcı madde miktarı 90 kg olarak hesaplanmıĢtır,
UYGULAMA 2
50. 7. Sonuçlar
Sahada önerilen tasarım modeli ile düzenlenecek
atımlarda, enerjinin sismik dalgaya dönüĢmeden ve
çevresel etkiler yaratmayacak Ģekilde kırmada
kullanımını temin bakımından, “Kontrollü Basamak
Patlatması” öngörülmüĢtür,
Önerilen tasarımlarda her deliğin ayrı ayrı
patlatılacağı düĢünülmüĢtür. Dolayısıyla da gecikme
baĢına düĢen Ģarjın en azda tutulmasına özen
gösterilmiĢtir,
UYGULAMA 2
51. 7. Sonuçlar
Yapılacak patlatmalı kazıların, söz konusu ocağa en
yakını 310 m mesafede bulunan evlerde hasarlara
neden olabilecek seviyelerde olamayacağı
anlaĢılmıĢtır,
UYGULAMA 2
AteĢlemenin ise elektriksiz kapsüllerle gecikmeli
yapılması hedeflenmiĢtir,
52. Bu araĢtırmanın amacı, Ġstanbul Ġli Çatalca Ġlçesinin
Muratbey Beldesinin yakınında agrega üretimine yönelik
faaliyet gösteren Akyol Mıcır ve Mermer San. Tic.
A.ġ.’nin ocağındaki, kireçtaĢı üretimi sırasında,
patlatmadan kaynaklanan titreĢim ve hava Ģoku gibi
çevresel problemlerin, birçok atım olayı bazında
ölçülerek, bu unsurların, ocakların çevresinde bulunan
yerleĢim birimlerindeki yapılarda hasarlara neden
olabilecek seviyelerde olup olamayacağı konusunda bir
değerlendirme yapılmasıdır.
Uygulama 3: Rehabilitasyon Proje Örneği
ÖRNEK ÇALIġMALAR
1.AraĢtırmanın Amacı
54. 3.AraĢtırmada Uygulanan Yöntem
Patlatma düzeni ile ilgili herhangi bir
müdahalede bulunulmadan incelemeler yapılmıĢtır
Nokta yükleme dayanım deneyleri yapılmıĢtır,
Toplam 384 atım için patlatma tasarım
parametreleri kaydedilip, titreĢim ölçer cihazlarıyla
ölçümleri yapılmıĢtır,
Ölçüm sonuçları data değerlendirme ünitesine
aktarılmıĢtır,
UYGULAMA 3
55. Topografik ölçümlerde GPS KullanılmıĢtır,
Ölçekli mesafe, SD = R / W0.5 eĢitliği ile
hesaplanmıĢtır,
Elde edilen ölçüm sonuçlarının, SPSS V.10
programı kullanılarak regresyon analizi
yapılmıĢtır,
ÇalıĢmada, 5 adet Instantel Minimate Plus ve
1 adet White Mini-Seis Model titreĢim ölçer
cihazları kullanılmıĢtır.
3.AraĢtırmada Uygulanan Yöntem
UYGULAMA 3
56. Yapılan Nokta yükleme dayanım testleri
Deney Türü Sonuçlar ISRM Sınıflama
Skalasındaki Yeri
Nokta Yük
Dayanım İndeksi 8,20 MPa
Yüksek
Dayanımlı
Tek Eksenli
Basma Dayanımı 182 MPa
Yüksek
Dayanımlı
UYGULAMA 3
57. Basamak Patlatması Tasarım
Parametreleri
Patlayıcı Madde: ANFO
Delik Eğimi: 850
Basamak yüksekliği 9 m
Delik çapı 89 mm
Dilim Kalınlığı 2,5 m
Delikler arası Mesafe 2,5 m
Delik Taban Payı 1 m
Delik Uzunluğu 10 m
Sıkılama 3 m
Sıra Sayısı 1
UYGULAMA 3
59. İstasyon
No
İstasyon Yerleri Koordinat Değerleri
X Y Z
1 Muratbey Alt Taraf 4550351 625549 70
2 Ofis Binası 4549812 625973 57
3 Muratbey Üst Taraf 4550296 625466 85
4 Tesis Üst Taraf 4549785 625781 80
5 Kompresör Binası 4549719 625540 102
6 Üst tepe 4549965 625479 105
7 Ara Tepe 4550105 625476 93
8 Alt Tepe 4550217 625516 80
9 Tesis Alt Taraf 4549785 625787 92
Ġstasyon Noktalarının Koordinatları
UYGULAMA 3
62. Literatüre uygun olarak makul sayılabilecek korelasyon
katsayısıyla elde edilen bu fonksiyonun Excel programı
kullanılarak yapılan logaritmik grafiksel görünümü ise;
Yapılan Regresyon Analizi Sonucunda;
PPV = 578,92 x SD-1.46 ;(r= 0.86)
Buna göre çalıĢılan saha sabitleri sırasıyla
K = 578,92 ve = - 1,46 olarak bulunmuĢtur .
4.Ölçüm Sonuçları ve
Değerlendirilmesi
Bu çalıĢma kapsamında; izlenen 384 adet atıma ait
toplam 302 adet olay kaydedilmiĢ,
UYGULAMA 3
63. y = 578,92x-1,4621
R2
= 0,7337
0,1
1
10
100
1 10 100 1000
SD
PPV
Maksimum parçacık hızı ve ölçekli mesafe
arasındaki iliĢki
UYGULAMA 3
64. 4.Ölçüm Sonuçları ve
Değerlendirilmesi
Daha sonra bulunan bu iliĢkinin doğruluk
derecesini anlamak için,26 Mayıs–31 Haziran 2006
tarihleri arasındaki atımların ölçümleri yapılmadan
önce bu regresyon ifadesiyle (PPV = 578,92 x SD-
1.46) PPV hesaplamaları yapılmıĢ ve daha sonra
atımlar titreĢim ölçer cihazlarıyla ölçülmüĢtür.
Hesaplanan ve ölçülen PPV değerleri arasında
regresyon analizi yapılmıĢ ve yüksek bir iliĢkinin
(r=0,94) olduğu bulunmuĢtur.
UYGULAMA 3
66. Kaydedilen maksimum parçacık hızı ve
frekansların DIN kriterine göre yorumu
DIN 4150 Normu
0,1
1
10
100
1 10 100
Frekans (Hz)
PPV(mm/sn)
UYGULAMA 3
67. Kaydedilen tüm atımlarda, ölçülen frekans değerlerinin
%40’ına yakın kısmı 20–25 Hz Değerleri arasında
olmuĢtur. Ölçülen tüm değerlerin % 90’ nından fazlası
ise 15 Hz değerinden büyük çıkmıĢtır.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0-10 10-15. 15-20. 20-25 25-30 30-35 35-40 40-50 >50
Frekans Aralıkları(Hz)
YüzdeDağılımDeğerleri(%)
UYGULAMA 3
68. EĢik hasar limitine göre hesaplanan
gecikme baĢına düĢen maksimum Ģarj
miktarı
Mesafe
(m)
Eşik hasar limiti
(mm/sn)
Maksimum gecikme başına düşen şarj
miktarı Wd (kg)
%50 ortalama
doğrusuna göre
%95 üst tahmin
hattına göre
DIN
4150
USBM DIN
4150
USBM DIN
4150
USBM
50 3 20 1,8 25 0,8 10
100 3 20 7,3 98 3,1 41
200 3 20 29,1 394 12,3 166
300 3 20 65,4 887 27,8 374
500 3 20 181,8 2464 77,1 1038
1000 3 20 727,4 9859 308,6 4152
UYGULAMA 3
69. 5. Sonuçlar
ÇalıĢma alanlarında egemen kaya birimi kireçtaĢı,
Ocaklarda Basamak Patlatması uygulanmaktadır
Elde edilen veriler ıĢığında, çalıĢma sahası için saha
sabitleri belirlenmiĢtir
Elde edilen titreĢim parametrelerinin; USBM ve
Alman DIN 4150 normlarına göre yapılan
mukayesesinde, söz konusu atımların çevresinde
herhangi bir hasar yaratabilecek seviyelerde
olmadığı anlaĢılmıĢtır
UYGULAMA 3
70. 5. Sonuçlar
Patlatma sorumlularının iĢini kolaylaĢtırmak ve
atımın çevre etkilerini en aza indirmek için, pratik
yaklaĢımlar geliĢtirilmiĢtir,
Maksimum parçacık hızlarına karĢılık gelen frekans
değerlerinin dağılımları incelendiğinde, bu
değerlerin hasar riski taĢımadığı anlaĢılmaktadır
Ancak; bu değerlerin, her zaman çevre yapılar için
belli bir hızda hasar riski taĢıyacağı gerçeği gözden
uzak tutulmamalıdır
UYGULAMA 3
71. Delik Delme ĠĢinde ve ġarjda Dikkatli Olunmalı,
Sıkılama, Uygun Malzeme ile Mutlaka Usulüne
Uygun Olmalı,
Gelecekte Uygulanacak Atımların Paternlerinin
Sürekli Bir ġekilde Gözden Geçirilmesi ve Olanak
Varsa Rehabilitasyonun Sağlanması,
5. Sonuçlar
UYGULAMA 3
72. 5. Sonuçlar
Sonuç olarak; basamak patlatması ilkelerinin
uygulandığı anlaĢılan ve kazı faaliyetlerini sürdüren
Akyol Mıcır ve Mermer San. Tic. A.ġ.’nin taĢ
ocağında, bu araĢtırma esnasında izlenen ve ölçülen
atımlar sırasında, patlatmadan kaynaklanarak kayaç
içinde oluĢan titreĢimin, ölçü alınan noktalar itibariyle
çevrede bulunan baĢta Muratbey Beldesindeki Ģikayet
konusu binalarda olmak üzere yerleĢim birimlerine ve
ocakların içindeki tesis ve yapılarda hasar yaratma
riski açısından etkili olamayacağı anlaĢılmaktadır.
UYGULAMA 3
73. 1.AraĢtırmanın Amacı
KKTC TaĢ ocaklarında kireçtaĢı üretimi sırasında,
patlatmalı kazılardan kaynaklanan titreĢim ve hava
Ģoku gibi çevresel problemlerin birkaç atım olayı
bazında ölçülerek, bu unsurların, ocakların
çevresinde bulunan yerleĢim birimlerindeki
yapılarda hasarlara neden olabilecek seviyelerde
olup olamayacağı konusunda değerlendirme
yapılmasıdır.
Kıbrıs Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Maden, Metalürji
ve Jeoloji Mühendisleri Odası’nın, Ġstanbul Üniversitesi
Rektörlüğü’ne baĢvurusu üzerine gerçekleĢtirilmiĢtir.
Uygulama 4: Rehabilitasyon Proje Örneği
ÖRNEK ÇALIġMALAR
75. 3.AraĢtırmada Uygulanan Yöntem
Patlatma Düzeni Ġle Ġlgili Gözlem ve Ġncelemeler
Atımlarda Uygulanan Patlatma Dizaynlarına
Herhangi Bir Müdahalede BulunulmamıĢtır
Patlatma Tasarım Parametreleri KaydedilmiĢtir
Topografik Ölçümlerde GPS KullanılmıĢtır
Ölçekli mesafe, SD = R / W0.5 eĢitliği ile
hesaplanmıĢtır
Her Bir Ocak Ġçin;
UYGULAMA 4
76. Ölçüm Sonuçlarının Data Değerlendirme
Ünitesine Aktarılması
Uluslararası Normlarla Mukayeseler
Ölçekli Mesafe Ġle Parçacık Hızı Arasındaki
ĠliĢkinin AraĢtırılması
3.AraĢtırmada Uygulanan Yöntem
UYGULAMA 4
79. Atımların Yeri ve Koordinatları
Atım
No Atımın Yapıldığı Firma
Koordinat Değerleri
Y X Z
1
Beşparmak İşletmeleri Ltd. 36543457 3905356 373
2
Beşparmak İşletmeleri Ltd. 36543457 3905356 373
3
Gürdağ Çakıl İşletmeleri Ltd. 36539865 3904861 428
4
Gürdağ Çakıl İşletmeleri Ltd. 36539822 3904848 440
5
Levent Mozaik İşl. Ltd. 36545240 3905593 457
6 Arpalıklı Ltd. 36527137 3907243 367
UYGULAMA 4
80. Örnek Bir Atımın Ve Ölçüm
Ġstasyonlarının Konumları
W54 : White Miniseis Seri No 1454
W55 : White Miniseis Seri No 1455
W57 : White Miniseis Seri No 1457
ġANTĠYE
BĠNASI
Ölçüm Ġstasyonu
Atım Yeri
GÜRDAĞ ÇAKIL ĠġL.LTD.
KĠREÇTAġI OCAĞI
ATIM
NOKTASI
7
W54
8
W55
9
W57
16 m
39 m
ASKERĠ SU
KUYUSU
Toplam 115 m
Toplam 635 m
UYGULAMA 4
81. Ġstasyon Noktalarının Koordinatları
Atım
No
İstasyon
Nokta No
İstasyona Kurulan
Titreşim Ölçer
Koordinat Değerleri
Y X Z
1 1 White (1457) 36543420 3905385 386
2 White (1455) 36543594 3905199 335
3 White (1454) 36543604 3905128 330
2 4 White (1454) 36543420 3905385 386
5 White (1455) 36543594 3905199 335
6 White (1457) 36543627 3905082 315
3 7 White (1454) 36539806 3904849 448
8 White (1455) 36539790 3904849 447
9 White (1457) 36539750 3904851 448
4 10 White (1454) 36539759 3904855 436
11 White (1457) 36539697 3904876 439
12 White (1455) 36539395 3904756 363
5 13 White (1454) 36545413 3905497 410
14 White (1455) 36545230 3905489 452
15 White (1457) 36545228 3905401 456
6 16 White (1457) 36527188 3907296 376
17 White (1454) 36526908 3907165 330
18 White (1455) 36526880 3907180 329
UYGULAMA 4
82. Kaya Sınıflama Çekici (Schmidt Çekici)
Deneyleri
Deney No 1 2 3 4
Firma Adı
Beşpar.
İşl.Ltd.
Gürdağ Çakıl
İşl. Ltd.
Levent
Mozaik
İşl. Ltd.
Arpalıklı
Ltd.
Lokasyon Üst Bas. Üst Basamak Batı Ocak Üst Bas.
Formasyon Kireçtaşı Kireçtaşı Kireçtaşı Kireçtaşı
Aritmetik Ort. 48,20 52,60 52,70 50,10
Standart Sapma 4,05 3,27 2,06 3,07
Std. Sapma (%) 8,40 6,22 3,90 6,13
ISRM
Skalasındaki
Tasviri
SERT
OLDUKÇA
SERT
OLDUKÇA
SERT
OLDUKÇA
SERT
UYGULAMA 4
83. Düzenlenen Atım Paternleri
Atım No 1 2 3 4 5 6
Atımın Yapıldığı
Firma
Beşparmak
İşletmeleri Ltd.
Gürdağ Çakıl
İşletmeleri Ltd.
Levent
Mozaik İşl.
Ltd.
Arpalıklı
Ltd.
Atım Tarihi 12.09.2004 16.09.2004 13.09.2004 17.09.2004 14.09.2004 20.09.2004
Atım Yeri Üst Bas. Üst Bas. Üst Bas. Üst Bas. Batı Ocak Üst Bas.
Delik Sayısı 6 14 2 32 13+ 20 12
Delik Çapı, d mm 89 89 76 76 102 89
Delik Eğimi, 85 85 90 90 90 85
Bas. Yük. K m 15 18 6 10 13-18 16
Sıra Sayısı 1 1 1 2 1 1
Del. Boyu,H m 15 17.5 6 10.5 13-18 16
Dil. Kal., B m 3-3.5 3 2.5 2 4-5 3
Delikler Arası
Mesafe, S (m)
2 4 1.5 1.5 3 1.5
Sıkılama, h0 m 2.5 2.5-3 2 3-3.5 3 4-5
Top. Şarj,Q kg 609 1422 31.2 819 1576 1007.2
Gecik. Başına Top.
Şarj (kg)
609 1422 15.6 100 1576 336
UYGULAMA 4
89. Her Biri Ġçin Yeterli Sayıda Veri Elde Edilememesi
Aynı Bölgede Olmaları
Kaya Birimlerinin Aynı (KireçtaĢı) Olması
nedeniyle Dört farklı ocakta izlenen toplam 6 adet
atıma ait kaydedilen 18 olayın hepsi çalıĢma bölgesini
temsil edebilecek Ģekilde birlikte değerlendirilmiĢtir.
Öte Yandan Ocakların;
4.Ölçüm Sonuçları ve
Değerlendirilmesi
UYGULAMA 4
90. Yapılan Regresyon Analizi Sonucunda;
olarak bulunmuĢtur.
PPV = 166 * SD-1.27 ; (r = 0.72)
Literatüre uygun olarak makul sayılabilecek
korelasyon katsayısıyla elde edilen bu
fonksiyonun logaritmik grafiksel görünümü
ise;
4.Ölçüm Sonuçları ve
Değerlendirilmesi
UYGULAMA 4
91. Maksimum parçacık hızı ve ölçekli
mesafe arasındaki iliĢki
1
10
100
1000
1 10 100
Ölçekli Mesafe (SD)
MaksimumParçacıkHızı(mm/s)
UYGULAMA 4
92. Ölçüm Sonuçlarının Data Değerlendirme
Ünitesine AktarılmıĢ,
USBM ve Alman DIN4150 Normlarına Göre
Değerlendirme YapılmıĢ,
Elde Edilen TitreĢim Değerlerinin (Parçacık Hızı
Ve Frekans) Her Ġki Norma Ait Grafikler
Üzerindeki Yerinin Ġncelenmesinden, EĢik Hasar
Limitlerinin (Atımlara Çok Yakın Seçilen Noktalar
Hariç) Altında Kalındığı anlaĢılmıĢtır.
4.Ölçüm Sonuçları ve
Değerlendirilmesi
UYGULAMA 4
93. USBM Normunun Alternatif Hasar Kriterine
Göre Mukayese
1
10
100
1000
1 10 100
Frekans (Hz)
PPV(mm/s)
Beşparmak İşl.Ltd. Gürdağ Çakıl İşl.Ltd. Levent Mozaik İşl.Ltd. Arpalıklı Ltd.
UYGULAMA 4
96. Hava ġoku Değerleri 104 - 140 dB Arasında
KaydedilmiĢtir.
Bu Değerler, Atımların, Seçilen Ölçüm
Ġstasyonlarına Göre Çok Daha Uzakta
Bulunan Çevredeki Tesis ve Yapılarda
Herhangi Bir Hasar Yaratmayacağını
göstermiĢtir.
Hava ġoku Etkisi
UYGULAMA 4
97. ÇalıĢma alanlarında egemen kaya birimi kireçtaĢı
Ocaklarda Basamak Patlatması uygulanmaktadır
3 adet White Mini Seis model titreĢim ölçer
ekipmanı kullanılarak hem titreĢim parametreleri
hem de hava Ģoku değerleri kaydedilmiĢtir.
Ölçüm istasyonu yerleĢim birimleri, su kuyuları,
askeri bölgeler veya ocak içi tesisler yönünde
tercih edilmiĢtir.
5. Sonuçlar
UYGULAMA 4
98. Elde edilen veriler ıĢığında, her bir çalıĢma sahası
için saha sabitleri belirlenmiĢtir.
Elde edilen titreĢim parametrelerinin; USBM ve
Alman DIN 4150 normlarına göre yapılan
mukayesesinde, söz konusu atımların çevresinde
herhangi bir hasar yaratabilecek seviyelerde
olmadığı anlaĢılmıĢtır.
Patlatma sorumlularının iĢini kolaylaĢtırmak ve
atımın çevre etkilerini en aza indirmek için, pratik
yaklaĢımlar geliĢtirilmiĢtir.
5. Sonuçlar
UYGULAMA 4
99. Hava Ģoku kayıtları ise 104 - 140 desibel değerleri
arasında oluĢ kayda değer bir rahatsızlık
yaratmayacağı anlaĢılmıĢtır.
Maksimum parçacık hızlarına karĢılık gelen frekans
değerlerinin dağılımları incelendiğinde, bu
değerlerin hasar riski taĢımadığı anlaĢılmaktadır.
Ancak; bu değerlerin, her zaman çevre yapılar için
belli bir hızda hasar riski taĢıyacağı gerçeği gözden
uzak tutulmamalıdır.
5. Sonuçlar
UYGULAMA 4
100. Bugüne Kadar Çevredeki Bina ve Tesislere Hasar
VerilmemiĢ Olması, Konuyla Ġlgili Elemanların
Tedbiri Elden Bırakmalarına Neden Olmamalı
Elektriksiz AteĢleme Sistemlerine Geçilmelidir
Mevcut Uygulamada Elektrikli Gecikmeli
Kapsüllerin 16 Numarası da Mutlaka Temin
Edilmelidir.
Keza 500 Ms Gecikmeli Kapsüller de
Kullanılabilmelidir.
5. Sonuçlar
UYGULAMA 4
101. Delik Delme ĠĢinde ve ġarjda Dikkatli Olunmalı
Sıkılama, Uygun Malzeme ile Mutlaka Usulüne
Uygun Olmalı
Gelecekte Uygulanacak Atımların Paternlerinin
Sürekli Bir ġekilde Gözden Geçirilmesi ve Olanak
Varsa Rehabilitasyonun Sağlanması
Atımların Çevresel Etkilerinin En Aza Ġndirilmesi
Açısından Yararlı Olacaktır.
5. Sonuçlar
UYGULAMA 4
102. SONUÇ OLARAK, KKTC’de kazı faaliyetlerini sürdüren
BeĢparmak ĠĢletmeleri Ltd., Gürdağ Çakıl ĠĢletmeleri
Ltd., Levent Mozaik ĠĢletmeleri Ltd. ve Arpalıklı Ltd.’nin
taĢ ocaklarında, izlenen ve ölçülen paternlerdeki bu
atımlar sırasında, patlatmadan kaynaklanarak kayaç
içinde oluĢan titreĢim ve hava Ģokunun, ölçü alınan
noktalar itibariyle çevrede bulunan yerleĢim birimlerine,
su kuyularına, askeri bölgelere ve ocakların içindeki
tesis ve yapılarda hasar yaratma riski açısından etkili
olamayacağı anlaĢılmaktadır.
5. Sonuçlar
UYGULAMA 4
103. Bu çalıĢmanın amacı; Cebeci TaĢ Ocakları Üretim
ve Pazarlama Kooperatifi’nin ortaklarına ait
Ġstanbul ili GaziosmanpaĢa ilçesi sınırları içerisinde
yer alan taĢ ocaklarında patlatmalı kazı
çalıĢmalarından kaynaklanan titreĢim ve hava
Ģokunun titreĢim ölçer cihazı kullanarak ölçülmesi
ve aylık periyotlarla raporlanmasıdır.
Rehabilitasyon çalıĢmaları 2007 den beri
süregelmektedir
Uygulama 5: Rehabilitasyon Proje Örneği
ÖRNEK ÇALIġMALAR
1.AraĢtırmanın Amacı
104. 2. ÇalıĢma Sahası
Ġstanbul Ġlinin GaziosmanpaĢa ilçesine bağlı Cebeci
köyü sınırları içerisinde bulunan Cebeci TaĢ Ocakları
Üretim ve Pazarlama Kooperatifi’nin ortaklarına ait
17 iĢletmeden oluĢan bir taĢ ocağıdır.
UYGULAMA 5
105. 2. ÇalıĢma Sahası
1. Yol –Yapı TaĢ Ocağı
Delik boyları : 12-31 metre
Ocak basamak boyları :11-30 metre
UYGULAMA 5
106. 2. ÇalıĢma Sahası
2. Özgün-Avrupa agrega TaĢ Ocağı
Ayna boyu : 30- 50 metre,
Patlatma Delik Boyları : 35- 55 metre
UYGULAMA 5
107. 2. ÇalıĢma Sahası
3. YolaĢan-KartaĢ TaĢ ocağı
Ayna boyu : 90- 100 metre
Ocak basamak boyları : 20- 40 metre
UYGULAMA 5
108. 2. ÇalıĢma Sahası
4. Erler TaĢ Ocağı
Ayna boyu : 15- 80 metre
Patlatma Delik Boyları : 15- 35 metre
UYGULAMA 5
109. Bu dönemsel çalıĢmada (Haziran-Temmuz-
Ağustos 2009) 4 ocak ele alınmıĢtır,
Arazide yapılan gözlem ve incelemeler,
GPS ölçümlerinin değerlendirilmesi,
Ocaklarında patlatmalardan kaynaklanan
titreĢim ve hava Ģoku ölçümleri yapılmıĢtır,
ÇalıĢma alanlarında egemen kaya birimi
kireçtaĢıdır,
3.AraĢtırmada Uygulanan Yöntem
UYGULAMA 5
110. Değerlendirme ekibinin atımların tasarımında
doğrudan bir katkısı olmaksızın, taĢ ocaklarının
yetkililerinin atımlarla ilgili uyguladıkları patern
ve protokoller, gerekli verilerin türetilmesinde
kullanılmıĢtır.
Ocaklarda yapılan patlatmalarda, her bir
gecikme baĢına düĢen patlayıcı madde miktarı,
her bir delik için planlanan patlayıcı maddenin
kontrollü bir Ģekilde Ģarj edilmesiyle
belirlenmiĢtir.
3.AraĢtırmada Uygulanan Yöntem
UYGULAMA 5
111. 3.AraĢtırmada Uygulanan Yöntem
Kontrollü patlatma ilkeleri ve mühendislik
uygulamaları kapsamında titreĢim açısından risk
analizi,
2 adet Instantel Minimate Plus , 1 adet White
Mini Seis titreĢim ölçer cihazları kullanılmıĢtır,
titreĢim ölçümleri aĢağıdaki tablodaki gibidir:
Bu ölçüm döneminde 13 atıma ait kayıtlar
tutulmuĢtur,
UYGULAMA 5
113. 4.Ölçüm Sonuçları ve
Değerlendirilmesi
Grafikten görüleceği üzere, atımlarda titreĢim
cihazı kurularak ölçülen tüm değerler T.C. Çevre ve
Orman Bakanlığı’nın Çevresel Gürültünün Kontrolü
ve Yönetimi Yönetmeliği’ne ait hasar limitlerinin
altında çıkmıĢtır.
UYGULAMA 5
115. 5. Sonuçlar
Sonuç olarak; bu rapor döneminde (Haziran-
Temmuz-Ağustos 2009), izlenen ve ölçülen
atımlarda, patlatmadan kaynaklanarak kayaç içinde
oluĢan titreĢimlerin, ölçü alınan noktalar itibariyle
çevrede bulunan yerleĢim birimlerindeki yapılarda
hasar yaratma riski açısından etkili olamayacağı
anlaĢılmaktadır.
UYGULAMA 5
119. Sonuç ve Öneriler
Tüm açıklamalardan da anlaĢılacağı üzere
PATLAYICI MÜHENDĠSLĠĞĠ ĠLKELERĠ
uygulandığında, hem patlatma verimliliği
sağlanabilecektir. Hem de çevre sorunları
en aza indirilebilecektir. Bu tür bir çalıĢma
için izlenmesi gereken adımlar aĢağıdaki
Ģekilde özetlenebilir:
120. Sonuç ve Öneriler
Çevresel Risk analizi yapılmalı.
Literatür verileri ve formülleri dikkate
alınarak, kaya ve patlayıcı özellikleri
belirlenerek sahaya uygun ön tasarım
modeli oluĢturulmalıdır.
Hazırlanacak deneme atımları ile uygun
miktarda ve nitelikte titreĢim ölçümleri
yapılmalı ve sahaya özgün titreĢim yayılım
formülleri ve frekans değerleri
bulunmalıdır.
121. Sonuç ve Öneriler
Bu formül kullanılarak çevresel etkiler açısından
emniyetli, çeĢitli mesafelere göre gecikme baĢına
kullanılacak patlayıcı miktarı baĢta olmak üzere
çeĢitli pratik tahmin tablo ve abakları
geliĢtirilmelidir.
TitreĢim ölçümü yapılan atımlarda, cihazların
kaydettiği değerlerin; çevredeki tesis ve yapılara
etki derecelerini tahmin ve mukayese etmek
amacıyla, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevresel
Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi
Yönetmeliği ve uluslararası Normlara göre
değerlendirme yapılmalıdır.
122. Sonuç ve Öneriler
Alınan bu titreĢim ölçüm sonuçları
kullanılarak söz konusu saha için en uygun
atım paterni ve basamak geometrisi
unsurları belirlenmelidir.
Keza uygulama sırasında sürekli titreĢim
ölçümüne gerek kalmayacak Ģekilde sahaya
ait geçerli titreĢim yayılım formülü
sabitleĢtirilmelidir.
123. Sonuç ve Öneriler
Gelecekte vukuu bulacak hukuki
sorunların çözümünde yardımcı olmak
üzere tüm atımlar yeterli titreĢim ölçerler
vasıtasıyla kaydedilerek raporlanmalıdır.
Keza evraki musbite niteliğinde patlatma
atım metodolojisinin usulüne uygun
kayıtlanması ve arĢivlenmesi için atım
izleme form ve tabloları geliĢtirilip imza
altına alınmalıdır.
124. Sonuç ve Öneriler
Gerektiğinde sektörden uzmanlardan da
yararlanılarak, firmaca belirlenecek teknik
personele yeterli eğitim verilmelidir.
En önemlisi patlayıcı mühendisliği
ilkelerine uygun personel istihdam
edilmelidir.
