1. Κείμενο
Όποιος έχει πολιτογραφηθεί στων «ιδεών την πόλη» έχει βαριές ευθύνες
"... Υποστηρίζω ανεπιφύλαχτα ότι τα συνθήματα "η επιστήμη για την επιστήμη" κλπ. είχαν κάποιο
βαθύτερο λόγο να διατυπωθούν με τόση αδιαλλαξία (όταν και όποτε εξαγγέλθηκαν), γιατί έπρεπε να μη
νομιμοποιηθεί η δουλεία της επιστημονικής και της καλλιτεχνικής εργασίας σε αλλότριες και ύποπτες
"σκοπιμότητες" και "βλέψεις". Μόνον όμως άνθρωποι ιδιόρρυθμοι και εκκεντρικοί τα ερμήνεψαν κατά
λέξη και τα έκαναν προσχήματα, για να δικαιολογήσουν τη φιλαυτία και τη δουλεία τους. Η άκρα προς
την αλήθεια ευλάβεια είναι αρετή του ερευνητή, ο "επιστημονισμός" όμως (με το νόημα της
αποκλειστικότητας και της αυτάρκειας του θεωρητικού Λόγου) αποτελεί εκτροπή· ομοίως η καλαισθησία
χαρακτηρίζει το γνήσιο καλλιτέχνη, ο "αισθητισμός" όμως (ως απόλυτη θρησκεία του κάλλους) οδηγεί
στη διαστροφή και στη νοσηρότητα. Δεν είναι η επιστήμη σκοπός και δικαίωση της επιστήμης, ούτε η τέ-
χνη σκοπός και δικαίωση της τέχνης· και της μιας και της άλλης, όπως και κάθε δραστηριότητας
σημαντικής, ατομικής και συλλογικής, σκοπός και δικαίωση είναι ο άνθρωπος - το αποτελείωμα, η
ευτυχία, ο ευγενισμός του. Αυτόν εκφράζει και γι' αυτόν εργάζεται ο επιστήμονας αυτόν συγκινεί και γι'
αυτόν δημιουργεί ο καλλιτέχνης. Το αφηρημένο σχήμα του "αληθούς", όπως και η καθαρή τάχα ιδέα του
"ωραίου", μπορεί να γίνει έννοια της φιλοσοφίας, όχι όμως και νόημα ζωής - σταυρός θυσίας. Για να
ευτυχήσει και να τιμηθεί ο άνθρωπος (στο πρόσωπο το δικό σου, ή στο πρόσωπο του συνανθρώπου
σου) δέχεσαι και αξίζει να πεθάνεις - ποτέ για την αυτοδυναμία ή την αυταξιότητα ενός θεωρητικού
τύπου ή μιας καλλιτεχνικής μορφής.
Κοντά σ' αυτή τη θέση υποστηρίζω, εξίσου ανεπιφύλαχτα, και μια άλλη. Ο υγιής και ολόκληρος
άνθρωπος (όχι φυσιολογικά, αλλά ηθικά υγιής και ολόκληρος) δεν είναι α-πολιτικό ον, με το νόημα ότι
μπορεί να μένει αδιάφορος και ασυγκίνητος μέσα στις ταλαντώσεις και στις περιπέτειες της πολιτικά
οργανωμένης εθνικοκοινωνικής ομάδας, μέσα στην οποία ζει, μοχθεί και "λογαριάζεται". Φύσει
"πολιτικόν ζώον", όπως σωστά τον χαρακτήρισε ο Αριστοτέλης, δεν είναι απλώς "αγκυροβολημένος",
αλλά οργανικά δεμένος στην πολιτεία που τον κλείνει μέσα στους κόλπους της: θέλοντας και μη κατέχει
το πεπρωμένο της. Του ατομικού είναι ο συλλογικός βίος επέκταση, και ολοκλήρωμα. Ακέραιος (ψυχικά)
δεν μπορείς να είσαι, όταν έχεις αποκοπεί από το κοινωνικό σώμα και συσπειρώνεσαι στον εαυτό σου.
Ακόμη και αν το επιστημονικό ή το καλλιτεχνικό έργο σου είναι δυνατόν να ευδοκιμήσει σε μια τέτοια
απομόνωση (πράγμα αμφίβολο), ο ίδιος χάνεις τη ζωντάνια, τη γνησιότητα, την αρτιότητα σου και
γίνεσαι λειψό και ισχνό "κλάσμα" ανθρώπου που σιγά σιγά χάνει το νόημα της ζωής και μηδενίζεται -
εκτός αν εξαϋλωθείς με την άσκηση και με τον αυταφανισμό θεωθείς σαν το Βούδα του θρύλου.
Από τούτες τις δύο προκείμενες θα συναγάγω το συμπέρασμα του συλλογισμού μου, που ήδη το
μαντεύει ο αναγνώστης και δε θα χρειαστεί να μακρηγορήσω, για να το αντιληφθεί. Κανένα δικαίωμα δεν
έχει ο επιστήμονας ή ο καλλιτέχνης να συνθλίψει μέσα του τον άνθρωπο και να τον ακρωτηριάσει
νεκρώνοντας την ορμή προς το δημόσιο βίο και μη ενδιαφερόμενος για τίποτε άλλο παρά για το
"τεχνίον" του (σαρκασμός του Πλάτωνα). Και την υποχρέωση και την ανάγκη έχει να παίρνει μέρος στη
ζωή της πολιτείας και να παραστέκεται στους συμπολίτες του με τη συμβουλή και το παράδειγμα του.
Δεν του ζητεί κανείς (ούτε του επιτρέπεται) να εκδηλώνεται με φανατισμούς, βιαιότητες και ακοσμίες·
άλλη είναι η δική του θέση στον κοινό αγώνα και άλλος ο ρόλος που έχει να παίξει. Να σταθεί υψηλά,
ναι και να μην παρασυρθεί από πάθη ταπεινά, ασφαλώς. Όχι όμως και να μείνει ακατάδεχτος και
ουδέτερος την κρίσιμη ώρα που οι απλοί άνθρωποι, αμήχανοι και ταραγμένοι, έχουν τα μάτια
στηλωμένα απάνω στους ταγούς και περιμένουν βοήθεια. Το δημιουργικό έργο δεν υποφέρει, ούτε
νοθεύεται από τη συμπαράσταση αυτού του είδους. Απεναντίας "ζεσταίνεται" από τη ζωντανή
ανθρώπινη παρουσία και γίνεται ουσιαστικότερο, γνησιότερο (όπου, βέβαια, υπάρχει φλέβα δημιουργική
και αληθινή έμπνευση).
Κανείς δε λέει στον επιστήμονα και στον καλλιτέχνη να προδώσει την αποστολή του μισθώνοντας την
πένα ή το χρωστήρα του σ' εκείνους που χρειάζονται την ιδιοφυΐα του, για να πετύχουν στις πολιτικές
"επιχειρήσεις" τους. Μόνο τις ιδέες (που πιστεύει) του ζητούμε να υποστηρίξει-αναλογιζόμενος δύο
αδαμάντινες αλήθειες: πρώτα ότι όποιος έχει πολιτογραφηθεί στων" ιδεών την πόλη" (κατά την ωραία
εικόνα του Καβάφη) έχει βαριές απέναντι στους συνανθρώπους του ευθύνες. Και έπειτα ότι ο άνθρωπος
υπέχει ευθύνη όχι μόνο για όσα πράττει, αλλά και για όσα παραλείπει να πράξει".
Ε Παπανούτσος
Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. Να γράψετε την εκτενή περίληψη του κειμένου.
2. Με βάση το κείμενο να χαρακτηρίσετε το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων ως σωστό ή ως
λανθασμένο. α) Ο «αισθητισμός» χαρακτηρίζει το γνήσιο καλλιτέχνη.
β) Ο υγιής και ολόκληρος άνθρωπος είναι α-πολιτικό ον.
γ) Ο καλλιτέχνης πρέπει τις ιδέες που πιστεύει να τις υποστηρίζει στο έργο του έχοντας υψηλό αίσθημα
ευθύνης.
3. Ποια είναι η δομή του αποσπάσματος;
4.α) αλλότριες, ευδοκιμήσει, ιδιόρρυθμοι, ισχνό, φιλαυτία, συνθλίψει, διαστροφή,
παραστέκεται.
Να βρείτε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.
β) Να φτιάξετε (4) τέσσερις προτάσεις δηλώνοντας κάθε φορά από μία διαφορετική σημασία της λέξης
λόγος.
5. Στην πρώτη περίοδο της τρίτης παραγράφου του κειμένου (Από τούτες τις δύο προκείμενες....™
αντιληφθεί).

2. α) Να αναγνωριστεί το είδος της σύνδεσης (παρατακτική - υποτακτική) των προτάσεων.
β) Να αρθεί η υπόταξη και να μετατραπεί η περίοδος σε μία σειρά από κύριες προτάσεις.
Γ. ΈΚΘΕΣΗ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
«Δεν είναι η επιστήμη σκοπός και δικαίωση της επιστήμης, ούτε η τέχνη είναι σκοπός και δικαίωση της
τέχνης· και της μιας και της άλλης, όπως και κάθε δραστηριότητας σημαντικής, ατομικής και συλλογικής,
σκοπός και δικαίωση είναι ο άνθρωπος - το αποτελείωμα, η ευτυχία, ο ευγενισμός του».
Αν συμφωνείτε ότι αυτές οι σκέψεις του Ε. Παπανούτσου ισχύουν για την τέχνη, ν' αναφερθείτε στη
γενικότερη αξία και προσφορά της σ' ένα κείμενο 500 λέξεων.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ 4ου ΘΕΜΑΤΟΣ
Β.1. Το κείμενο πραγματεύεται το θέμα της ευθύνης των επιστημόνων και των καλλιτεχνών.
Η απόλυτη προσήλωση του επιστήμονα στην υπηρεσία της αλήθειας αλλά και του καλλιτέχνη
στην έκφραση του κάλλους δεν αποτελούν υγιή ερμηνεία των συνθηματικών διατυπώσεων «η
επιστήμη για την επιστήμη» και «η τέχνη για την τέχνη». Αντίθετα, οδήγησαν τους
πνευματικούς λειτουργούς να απομακρυνθούν απ' το σκοπό και την καταξίωση των έργων
τους, καθώς αυτά απογυμνώθηκαν από το νόημα της ζωής που υπαγορεύει ως σκοπό την
ευαισθητοποίηση, την ολοκλήρωση και την ευδαιμονία του ανθρώπου. Το επιστημονικό και
καλλιτεχνικό έργο απομακρύνεται απ' το νόημα της ζωής και όταν ο ίδιος δημιουργός
αδυνατεί να το προσεγγίσει, αποκόπτοντας τους δεσμούς του με το κοινωνικό σώμα και
επιλέγοντας την οδό της αποστασιοποίησης. Η σταδιακή αλλοτρίωση εξάλλου είναι το
αποτέλεσμα της αδιαφορίας του για το συλλογικό βίο, ο οποίος ως γνωστό συμπληρώνει τον
ατομικό. Απ' τους προηγούμενους συλλογισμούς συνάγεται το συμπέρασμα ότι ο λειτουργός
της επιστήμης ή της τέχνης δεν πρέπει να ενδιαφέρεται μόνο για το «τεχνίον» του. Η πολιτεία
και οι συμπολίτες του έχουν ανάγκη την πολύτιμη αρωγή του στον κοινό αγώνα, όταν αυτός
αποτελεί το υγιές πρότυπο που μπορεί να τους οδηγήσει σε ασφαλές μέλλον. Κάτω απ' αυτές
τις συνθήκες είναι δυνατό να καταξιωθεί και το έργο του αρκεί βέβαια να πηγάζει από κάποια
δημιουργική πνοή. Κι ο ρόλος αυτός του ανθρώπου που «έχει πολιτογραφηθεί στων ιδεών
την πόλη» δεν μπορεί ποτέ να αντιτίθεται στην αποστολή του, μεταβάλλοντας τον ίδιο και το
έργο του σε υπηρέτες ιδιοτελών επιδιώξεων και σκοπιμοτήτων, με τον όρο ο ίδιος να έχει
συνειδητοποιήσει την ευθύνη του απέναντι στους συνανθρώπους «όχι μόνο για όσα πράττει,
αλλά και για όσα παραλείπει να πράξει».
Β.2. α) Λάθος β) Λάθος γ) Σωστό
Β.3. Το απόσπασμα αυτό δομείται πάνω στην παρουσίαση δύο βασικών θέσεων του
συγγραφέα και του συμπεράσματος, στο οποίο οδηγείται. Αρχικά παρουσιάζεται η πρώτη
θέση του, που αναφέρεται στην άμεση και στενή σχέση Επιστήμης και Τέχνης με τον άνθρω-
πο και στη συνέχεια προβάλλεται η δεύτερη, με την οποία υποστηρίζεται ότι ο άνθρωπος για
να είναι ψυχικά και ηθικά ολοκληρωμένος, για να νιώθει ζωντανός και άρτιος, οφείλει να είναι
ενεργό μέλος της πολιτείας και της κοινωνίας, μέσα στην οποία ζει. Οι δύο αυτές θέσεις
οδηγούν τον συγγραφέα στο συμπέρασμα ότι τελικά τόσο ο επιστήμονας όσο και ο
καλλιτέχνης, αν θέλουν να θεωρούνται ολοκληρωμένοι, έχουν χρέος να συμμετέχουν στα
κοινωνικοπολιτικά δρώμενα, να παραδειγματίζουν με τα έργα τους και να συμβάλλουν
αποφασιστικά στην επίλυση των προβλημάτων που παρουσιάζονται. Και αυτό θα συμβεί, αν
λάβουν υπόψη τις δύο «αδαμάντινες αλήθειες», ότι δηλαδή από τη μια φέρουν ευθύνη
απέναντι στους συνανθρώπους τους και από την άλλη η ευθύνη τους αυτή έγκειται όχι μόνο
σε όσα έπραξαν αλλά και σε όσα παρέλειψαν να κάνουν.
Β.4. α) αλλότριες = ξένες ευδοκιμήσει = προκόψει ιδιόρρυθμοι = ιδιότροποι ισχνό =
άπαχο φιλαυτία = εγωπάθεια συνθλίψει = συμπιέσει διαστροφή = διαστρέβλωση
παραστέκεται = βοηθά
β) 1. Στις μέρες μας ο προφορικός λόγος (ομιλία) θεωρείται εξίσου σημαντικός με τον
γραπτό.
2. Δεν είχε κανένα λόγο (αιτία) να θυμώσει μαζί μου.
3. Μου έδωσε το λόγο του (υπόσχεση) ότι στο δεύτερο τρίμηνο θα διαβάζει περισσότερο.
4.0 αρχιλογιστής έδωσε λόγο (απολογήθηκε, λογοδότησε) στον διευθυντή για τις παραλείψεις
των λογιστικών βιβλίων.
Β.5. α) · Από τούτες τις δύο προκείμενες ... συλλογισμού μου - που ήδη ... ο αναγνώστης ->
Η σύνδεση ανάμεσα στην κύρια και στη δευτερεύουσα αναφορική είναι υποτακτική.
• Από τούτες τις δύο προκείμενες ... συλλογισμού μου - και δε θα χρειαστεί να μακρηγορήσω
->Η σύνδεση ανάμεσα στις δύο κύριες προτάσεις είναι παρατακτική.
• και δε θα χρειαστεί να μακρηγορήσω - για να το αντιληφθεί.
-> Η σύνδεση ανάμεσα στην κύρια και στη δευτερεύουσα τελική είναι υποτακτική.

3. β) · Από τις δύο προκείμενες θα συναγάγω το συμπέρασμα του συλλογισμού μου. •Το
συμπέρασμα του συλλογισμού μου ήδη το μαντεύει ο αναγνώστης.
• Δε θα χρειαστεί να μακρηγορήσω.
•Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται το συμπέρασμα του συλλογισμού μου.
Γ. Η τέχνη, δηλαδή η ενέργεια του ανθρώπου που αποκαλύπτει το ωραίο, η καλλιτεχνική
δημιουργία είναι μια ανθρώπινη, κοινωνική δραστηριότητα. Ο καλλιτέχνης ζει και δημιουργεί
μέσα στο πλαίσιο της κοινωνίας· είναι λοιπόν λογικό να επηρεάζεται από αυτά που
συμβαίνουν γύρω του και αισθανόμενος το μέγεθος της ευθύνης του προς τον «πλησίον»,
κατανοεί «ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ποτέ ως μέσο για κάποιο σκοπό,
αλλά αυτός να θεωρείται τελικός σκοπός» και παράγει έργο, που είναι σε θέση να συμβάλει
στη δημιουργική ανάπλαση της κοινωνίας. Επομένως, η τέχνη έχει σκοπούς και δράση
κοινωνικούς, ενώ η γενικότερη αξία και προσφορά της δεν μπορεί ν' αμφισβητηθεί από
κανένα. Πιο συγκεκριμένα η τέχνη:
1) Προκαλεί αισθητική συγκίνηση, αφυπνίζει το αίσθημα του «ωραίου».
2) Αποτελεί καταφύγιο στις δύσκολες στιγμές, συμβάλλει στην ψυχική λύτρωση.
3) Ψυχαγωγεί, διασκεδάζει.
4) Καλλιεργεί, εξευγενίζει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου.
5) Διαπαιδαγωγεί, μεταβιβάζει πρότυπα και αξίες.
6) Ηθικοποιεί, διδάσκει.
7) Ευαισθητοποιεί, αφυπνίζει συνειδήσεις.
8) Ενισχύει την πορεία του ανθρώπου προς την αυτογνωσία και την ετερογνωσία, αφού το
άτομο έρχεται σ' επαφή με τη ζωή ανθρώπων «τόσο όμοιων αλλά και τόσο ανόμοιων» μ'
αυτό.
9) Διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες, αναπτύσσει νοητικές αρετές (κρίση, φαντασία). Ο
άνθρωπος μπορεί «να ταξιδέψει σε τόπους και χρόνους μακρινούς».
10) Αποτελεί ιστορική πηγή.
11) Είναι στοιχείο της παράδοσης ενός λαού.
12) Συμβάλλει στην επικοινωνία λαών και πολιτισμών προωθώντας, έτσι, τη διαμόρφωση
ενός κοινού πολιτιστικού τοπίου στο πλαίσιο του διεθνισμού και του κοσμοπολιτισμού.