1. College 2 (7 februari 2017)
Staat en publiek beleid in Latijns-Amerika:
Historische contextualisering

2. Praktische Zaken
 Inschrijvingen referaat
 Deadline kiezen beleid/programma
referaat per email: 28 Februari
 Let op! Artikelen vanaf volgende week (zie
cursusinformatie)
 Artiekelen te vinden via
universiteitsbibbliotheek online

3. College van vandaag
 Publiek beleid de meest urgente behoeften en belangen van de staat
beantwoordt.
 Behoeften en belangen veranderen in de loop der tijd.
 Van groot belang: soort en aantal sociale en politiek actoren.
 In de 19de eeuw: publiek beleid vooral gericht op Nation-Building.
 Begin 20e eeuw: ‘Sociaal vraagstuk’ eist versterking van sociaal beleid.
 Sinds de jaren 30: aandacht (en middelen) van staat ook gericht op
industrie en economische ontwikkeling
 Neoliberalisme en afbouw sociaal beleid.
 Neopopulisme → versterking sociale uitgaven (maar is dat sociaal
beleid?)

4. Sociaal beleid: Ook een kwestie van
principes/uitgangpunten?
 Is de staat verplicht om de burgers te ondersteunen in hun
economische en sociale behoeften?
 Met andere woorden: is sociale ondersteuning door de staat een
(sociaal) recht?
 Óf moeten de burgers voor zichzelf zorgen? Zelf maatregelen
nemen (verzekeringen, familie, etc.) om alleen onder extreme
omstandigheden op hulp te kunnen rekenen?
 Sociale ondersteuning als een universeel recht beschouwen (dus
alle burgers hebben recht om staatsondersteuning) of moet de
staat slechts de armste mensen ondersteunen (focalisering van de
steun)?
 Moet er een verband zijn tussen beschikbare middelen ($) en
omvang van sociaal beleid?
 Equidad vs. igualdad

5. Historische ontwikkeling van sociaal beleid
 Constante spanning tussen universalisme en focalisering.
Keuzen vertegenwoordigen ook ideologisch-doctrinaire verschillen
tussen Liberalen (pro individualisme) en links-progressieve
groeperingen (voorstanders van sociaal ondersteuning gebaseerd op
het principe van solidariteit)
In grote lijnen: zig-zag beweging: universalisme, focalisering,
universalisme.
Stelling: de relatieve sterkte van de universalistische en de
gefocaliseerde optie afhankelijk van diverse factoren, waaronder:
- beschikbare financiële middelen;
- politieke signatuur machthebbers;
- druk graad vanuit de burgermaatschappij;
- electorale overwegingen

6. Burgerlijke, politieke en sociale rechten

7. BURGERRECHTEN
POLITIEKE RECHTEN
SOCIALE RECHTEN

8. MARSHALL in Latijns-Amerika
Burgerrechten: 19e eeuw
Politieke rechten: begin 20e eeuw
Sociale rechten: sinds jaren 30s

9. Staat en sociaal beleid in L.A.
 Periode 1 (1930-1980): ‘universalismo nominal’
 Periode 2 (1980-2000): ‘neoliberale focalisering’
 Periode 3 (2000-2016): ‘universalismo limitado’?

10. Periode 1 (1930-1980): ‘universalismo
nominal’
 Crisis jaren 30: kritiek op liberalisme
 Versterking rol van de staat (ministeries,
ambtenaren, etc.)
 Publiek beleid pro industrialisatie
 Sociaal beleid pro georganiseerde arbeiders

11. Periode 2 (1980-2000): ‘neoliberale
focalisering’
 Vaak autoritair neoliberalisme: bijv. Pinochet,
Videla
 Afbouw sociaal beleid (economische maar ook
politieke doelen)
 Staat wordt door markt vervangen

12. Periode 3 (2000-2016): ‘universalismo
limitado’?
 Democratisering + neoliberale hervormingen
 Kleinere maar ‘betere’ staat “ter versterking
civiele maatschappij”
 Van ‘focalisering’ naar ‘universalisering’ ?

13. HISTORISCHE PERIODEN
19E EN 20STE EEUW

14. 19de eeuw: religiositeit, filantropie en zelf-hulp
 Sociale steun in de 19de eeuw: taak vooral van de Kerk.
 Van rijke burgers werden caritatieve daden verwacht
 Sociale steun vooral taak van de familie en sociale
netwerken (compadrazgo).
 Actieve lidmaatschap in de kerk gaf extra contacten.
 Patrón-cliënt verhoudingen.
 Begin van mutuales obreras (socorro) onder arme
werkers.

16. Men verwachte weinig van de staat. Vooral op ‘zelf hulp’ gericht.

17. 19de eeuw: beperkt publiek beleid
 Inrichten van de territoriale eenheden (provincias,
estados, etc.).
 Inrichten van de nationale legers en politiekorpsen.
 Inrichten van de rechtelijke macht.
 Beperkte capaciteit (organisatorisch en financieel) om
openbare werken te organiseren
 Vooral bezig om het centraal gezag te consolideren

18. Begin 20de eeuw:
steun voor werkende groepen
 Beperkte toegang tot sociale hulp; op basis van verplichte of vrijwillige
contributies (afgetrokken van hun salaris).
 Meer invloed van werkende bevolking georganiseerd in grote
vakbonden
 Het ontstaan van de ‘sociale kwestie’, druk om sociale wetgeving uit te
breiden.
 Politieke veranderingen onder nieuwe grondwetten met universele
rechten
 Crisis van de jaren 30, kritiek van het liberalisme
 Staat moest meet sociale verantwoordelijkheid dragen.

19. Chile

20. Mexico

21. Periode post 1930: publiek beleid gericht op
industrialisering
 Investeringen in infrastructuur
 Het principe was: het beste sociaal beleid was
werkplaatsen genereren,
 Begin ‘planning’ bij de overheid
 Respons op sociale onrust: populistische regimes.
 Coöptatie arbeidersbeweging (of delen daarvan)
 Ontstaan van ‘programas de protección social’
 Grote kloof tussen georganiseerde volkssectoren in urbane
centra en boeren.

22. Periode post 1930: ‘universalismo nominal’
 Populistische regeringen beloven ‘universele rechten’
 Praktijk: cliëntelistische relatie met georganiseerde werkers
 Marginalen vielen buiten de schema’s van ‘protección social’ (1930-
1960)
 De crisis van de populistische regimes jaren ’50 leidde ook tot een
(fiscale) crisis van de structuren van ‘protección social’: onbetaalbaar.
 Jaren ‘60 (als gevolg van het Cuba-effect), regeringen proberen sociale
omstandigheden van werkers te verbeteren (soms gefinancierd door de
Verenigde Staten).
 Politiek doel: radicalisering van de armen proberen tegen te gaan.

23. Neoliberisme: 1980s en verder
 Kritiek op sociaal beleid populistische regimes.
 Kritiek rol van de staat: ‘te’ veel sociale programma’s.
 Publiek beleid onder populisme gezien als ‘politiek gebruik’
 Kritiek: populisme schept passiviteit en afhankelijkheid
 En ook Verwaarlozing sectoren in echte nood
 Reductie rol van de staat en vrijlating markt:
 Afschaffing vele sociale programma’s (om fiscale tekorten te
dichten).
 Overgebleven programma’s reduceren en alleen toegankelijk voor
armste bevolking (focalisering).
 Systeem van ‘fichas sociales’ in te voeren om vast te kunnen stellen
wie in extreme armoede leeft.

26. Democratisering en neoliberaal sociaal beleid:
jaren ’80s en ’90s
 Nieuwe democratische regeringen beloofden sociaal gezicht van de
staat te versterken maar economische crisis laat weinig geld over voor
sociaal beleid
 Discussie tussen ‘universalisme’ versus ‘focalisering’
 Argument: financiële middelen alleen voldoende voor focalisering op
armste groepen
 Internationale financiële instellingen (IMF, etc.) lieten geen uitbreiding
van de sociale uitgaven toe (conditionaliteit).
 Uitbreken van rellen in de jaren ‘80 en toenemende sociale onrust liet
de internationale instellingen van mening veranderen.

28. Focalisering van social beleid
 Vanaf 1990: internationale instellingen formuleren en
financieren programas de emergencia (als tijdelijk
gepresenteerd).
 Decentralisering van de staat. ‘Small is Beatiful’?
 Programma’s uitgevoerd op lokaal niveau
 Al teken van democratisering gepresenteerd: burgers
krijgen een stem in de formulering (en soms zelfs in de
uitvoering) van diverse programma’s.
 Goed voor transparantie in beleid: dichter bij de burgers,
meer mogelijkheden voor controle.

29. Sinds 2000: Focalisering wordt
geïnstitutionaliseerd
 Wantrouwen van regeringen tegen dit soort sociale programma’s
nam af door: resultaten en politieke wist.
 Gaan zelf programma’s uitbreiden en meefinancieren (als hun
economieën dat toelaten).
 Sociale programma’s ‘genationaliseerd’; de overheid maakt ze zich
eigen.
 Voorbeeld: ‘orçamento participativo’ in Brazilië.
 Vele programma’s die nu 20 jaar of langer draaien
 Lokale overheden hebben vaak verbeteringen aangebracht
(adaptaties lokale omstandigheden).

30. De opkomst van linkse regeringen en de stelling van
protección social als burgerrecht
 Jaren 90’ linkse sociale en politieke organisaties bekritiseerden
programma’s gebaseerd op focalisering.
 Werden gezien als een poging om aan het neoliberalisme een ‘human face’
te geven.
 Voorstel: protección social door de staat als onderdeel van mensenrechten.
 Discussie over burgerschap: bescherming als een recht
 Recht op sociale voorzieningen gegarandeerd door de overheid
 Vele nieuwe linkse regeringen zetten universele sociale rechten in nieuwe
grondwetten.
 Expansie universalisme vergemakkelijkt door 3 factoren: crisis van het
neoliberalisme sinds 2008; de judicialización van het debat; en de
economische bonanza

31. Naar een Estado Benefactor of
Neoliberalisme?
Daniel Ortega Mauricio Macri

32.  https://www.youtube.com/watch?v=eCifM3
GIElA
 Min 2 – 5.20