It101 lecture 7-1

www.emust.edu.mn
Мэдээллийн Технологийн
хэрэглээ - I
ВИРТУАЛ ТЕХНОЛОГИЙН ТЭНХИМ,
Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
Код: U.IT101

Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ - I
Сэдэв: Компьютерийн сүлжээ
2
Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ – I сурах бичгийн 121-с 145-р хуудас

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
Агуулга:
01
02
01
Сүлжээний архитектур
1. Сүлжээний төрөл
2. Сүлжээний бүрэлдэхүүн хэсэг.
Холболтын протоколууд- Communication protocols
1. OSI загвар
2. Интернетийн үйлчилгээ/Internet services
3. Цахим шууданд хэрэглэгддэг протокол/Protocol used
for e-mail
02
3
Сүлжээний программ-Network application
1. Интернетийн орчин/Framework of the internet
2. Харилцаа холбооны үйлчилгээ/Communication services
03

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
4
IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ – I
Мэдлэг Чадвар
Энэ хичээлээр компьютерийн
сүлжээний тухай ерөнхий
ойлголт болон сүлжээний бүтэц
түүнийг бүрдүүлж буй тоног
төхөөрөмж, сүлжээний
топологи болон протоколуудын
талаар мөн сүлжээний
хаягчлалын талаар мэдлэг
олгох болно.
Cisco Packet Tracer Student
программ дээр сүлжээг
зохион байгуулах чадвар
эзэмшинэ.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
Компьютерийн сүлжээ гэдэг нь
холболтын сувгуудыг ашиглан
холбогдсон компьютер, бусад мэдээллийн
технологийн тоног төхөөрөмжүүдийг
кабелиар болон агаарын долгионоор
холбогдож ажиллахыг
хэлнэ. Компьютерийн сүлжээний ачаар
хоорондоо холбогдсон төхөөрөмжүүд нь
мэдээллийг хоорондоо хуваалцаж хүний
бүтээмжийг өсгөж, мэдээллийг улам
баяжуулж сайжруулж өгдөг.
1. Сүлжээний
архитектур
5

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
Сүлжээний архитектур
Компьютерийн сүлжээ нь шаардлагатай программ хангамжаас гадна,
дараах гурван үндсэн хэсгээс бүрдэнэ:
6
Сервер, хэрэглэгчийн
алинд нь их мэдээлэл
хадгалуулах, сүлжээний
үйл ажиллагаанд аль нь
их үүрэгтэй байх вэ
гэдгийг сүлжээний
архитектур (бүтэц)
тодорхойлж өгнө.
1. Server (хэрэгцээт
мэдээллийг хадгалж
буй компьютер),
2. Client
(хэрэглэгч буюу
сервер дээрх
мэдээлэлд хандаж
буй компьютер), 3. Circuit (хэлхээ,
мэдээлэл
дамжуулах шугам)
юм.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
1. Сүлжээний төрөл/Types of network
Сүлжээнд холбогдсон төхөөрөмжүүдийг холбоход
хэрэглэгддэг техник хангамж болон программ хангамжийн
технологиудаар нь компьютерийн сүлжээг ангилж болно.
7
Бүлэг-1.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Дотоод сүлжээ (local area
network, LAN) нь гэр, сургууль,
компьютерийн лаборатори,
албан байгууллагын барилга,
ойр зайтай барилгуудын цогц
болох жижиг хэмжээний газар
зүйн бүсэд орших компьютер
болон бусад тоног
төхөөрөмжүүдийг холбосон
сүлжээ юм.
1.1. Local area network/ Дотоод сүлжээ
8
Зураг 1. Local Area Network
Бүлэг-1.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Өргөн бүсийн сүлжээ (Wide area network
,WAN) нь хот, улс, эсвэл бүр тив дамнан
орших компьютерийн маш өргөн
хүрээтэй сүлжээг хэлнэ. Холболтын
сувагт нь телефон утасны шугам, кабель,
утасгүй сүлжээ зэрэг маш олон төрлийн
дамжуулалтын орчинг багтаасан байдаг.
WAN нь ихэнх тохиолдолд түгээмэл
үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага (жишээ
нь: Үүрэн телефоны оператор компани),
компаниудын сувгийг хэрэглэдэг. WAN-
гийн технологи нь OSI-ийн загварын
доод гурван төвшинд ажилладаг:
1. Физик төвшин 2. Өгөгдөл холболтын төвшин 3.
Сүлжээний төвшин
1.2. Өргөн бүсийн сүлжээ/Wide area network
9
Зураг 2. Wide Area Network

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
1.3. Интернет
10
Интернет гэдэг нь TCP/IP-н сүлжээний
технологиуд дээр тулгуурласан байдаг.
Стандарт IP протоколыг ашиглан өгөгдлийг
дамжуулах боломж бүхий харилцан
холбогдсон компьютерууд болон бусад тоног
төхөөрөмжийн сүлжээ бөгөөд энэхүү сүлжээ
нь Дэлхий даяар тархсан байдаг. Үндсэндээ
интернетийг "сүлжээнүүдийн сүлжээ" хэмээн
нэрлэж болох ба уг сүлжээнд хот хоорондын,
бизнес болон засгийн газрын гэх мэт хэдэн
зуун сая сүлжээнүүд багтсан байна.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Сүлжээг бий болгохын тулд
сүлжээний тоног төхөөрөмжүүд
болон сүлжээг бүрдүүлж байгаа
ердийн сүлжээний архитектур
мөн бүрэлдэхүүн хэсгийг ойлгох
шаардлагатай.
2. Сүлжээний бүрэлдэхүүн хэсэг/Network components
11
Зураг 3. Интернет сүлжээний бүрэлдэхүүн
Бүлэг-1.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Сүлжээний топологи гэдэг нь компьютеруудыг ямар
схемийн дагуу холбож сүлжээ үүсгэж байна вэ гэдгийг
тодорхойлсон ойлголт юм. Өөрөөр хэлбэл компьютерууд
хоорондоо холбогдоод ямар “хэлбэр дүрс” үүсгэж байгааг
хэлнэ. Видео
2.1. Сүлжээний топологи/LAN Topologies
12

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Bus/Цуваа
Компьютер болон
төхөөрөмжүүд нь мод
хэлбэрээр нэг сувагт
холбогдсон холболтыг цуваа
холболт гэнэ. Компьютерийн
алдаа нь сүлжээнд бага
нөлөөлдөг. Алдаа гарсан
цэгийг олох хэцүү. Энэ
төрлийн сүлжээг тавихад
харьцангуй өртөг ихтэй.
13
2.1. Дотоод сүлжээний топологи/LAN Topologies
Зураг 4. Bus topology

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Од/Star
компьютер болон төхөөрөмжүүд нь
нэг төв серверт холбогдсон цацраг
хэлбэрийн холболтыг од холболт
гэнэ. компьютерыг нэмэх болон
зөөхөд хялбар. Router болон
Switch/сэлгэн залгагч алдаа гарвал
сүлжээний ажиллагаа зогсдог.
14
Зураг 5. Star topology

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Цагираг/Ring
компьютер болон Төхөөрөмжүүд нэг нь
нөгөөдөө холбогдон битүү тойрог
хэлбэрээр холбогдсон холболтыг
цагираг холболт гэнэ. Яг хаана алдаа
байгааг илрүүлэхэд хялбар. Сүлжээнд
холбогдсон ганц л компьютерт алдаа
гарахад нийт сүлжээний ажиллагаа
зогсдог. Энэ төрлийн сүлжээг тавихад
харьцангуй өртөг ихтэй.
16
Зураг 6. Ring topology

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
2.2. LAN стандартууд
17
LAN-д зориулсан төрөл бүрийн стандартууд тус бүр кабель,
бүтэц, хандалтын хяналт тавих тодорхой төрлийг зааж
байдаг. "Ethernet" Ердийн LAN стандарт юм.
Ethernet
"Ethernet" LAN-д зориулсан хамгийн түгээмэл олон улсын
стандарт тодорхойлолт юм.
Ethernet нь LAN буюу дотоод сүлжээний өргөн тархсан IEEE
802.3 стандартын технологи юм. Анх Xerox компани энэ
технологийг гаргасан бөгөөд үргэлжлүүлэн DEC, Intel мөн
Xerox компани ч үүнийг сайжруулах тал дээр анхааран
ажиллаж байгаа юм.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
18
Ethernet
Зураг 7. LAN стандартын хэд хэдэн төрлийг
харууллаа.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
22
Утасгүй сүлжээ нь тоон үүрэн холбооны технологи, нам
давтамжийн радио технологитой төстэй өндөр давтамжийн
радио технологийг хэрэглэдэг. Утасгүй сүлжээ нь
хязгаартай газар нутагт төхөөрөмжүүдийн хоорондын
холбоог бий болгохын тулд зурвас өргөжүүлэлтийн
технологийг хэрэглэдэг. Утасгүй радио долгионы
технологийн нээлттэй стандарт нь IEEE юм.
Утасгүй LAN/Wireless LAN

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
23
Утасгүй LAN-ийн хэд хэдэн төрлийг доорх хүснэгтээр үзүүлэв.
Стандарт Давтамж Дамжуулах
хурд
Онцлог шинж
IEEE
802.11a
5.2GHz 54Mbps OFDM(Orthogonal Frequency-Division Multiplexing)-ийг ашиглан
router-т радио сигналууд хүрэхээс өмнө сигналуудыг жижиг
сигналд хувааснаар хүлээн авах хэмжээг ихэсгэдэг.
IEEE
802.11g
2.4GHz 54Mbps 802.11g 2,4Ghz дээр өгөгдөл дамжуулах боловч OFDM
кодчилол ашиглан секундэд 54мбит өгөгдөл дамжуулах
боломжтой.
IEEE
802.11b
11Mbps 802.11b 2,4Ghz давтамжийн төвшинд өгөгдөл дамжуулна.
Хурд удаан. Секундэд 11мбит өгөгдөл дамжуулах боломжтой.
Утасгүй LAN/Wireless LAN

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
24
Зураг 9. Утасгүй LAN-ийн жишээ

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
2.3. LAN бүрэлдэхүүн хэсэг/LAN components
25
LAN сүлжээг бий болгоход шаардлагатай сүлжээний зарим тоног
төхөөрөмжийг харуулав.
Зураг 11. Lan board
Switch-Свич
Сүлжээний карт (өөрөөр сүлжээний
адаптер, сүлжээний интерфейсийн карт ч
гэдэг) нь компьютерийн сүлжээгээр
компьютерууд хоорондоо харилцах
боломжийг олгодог техник хангамж юм. Энэ
нь сүлжээний орчинд физик хандалтыг
олгодог ба MAC хаягыг хэрэглэн доод
төвшний хаяглах системийг бүрдүүлнэ.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
28
Кабель/Cable
Дотоод сүлжээнд компьютер
болон сүлжээний
төхөөрөмжүүдийг хооронд нь
холбоно.
Зураг 13. кабельийн төрлүүд

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
29
Кабельийн төрөл/Types of cables
LAN-руу компьютер, тоног төхөөрөмжийг холбохын тулд кабель
шаардлагатай .
Кабельийн хэд хэдэн төрөл байна.Үүнд:
1. Коксиал кабель/Coaxial
Cable
Коаксиал кабель нь зэс
дамжуулагч, пластик тусгаарлагч,
тусгаарлагчийн гадуур бүрсэн тор
хэлбэрийн зэсэн хамгаалалт, гадна
талын хамгаалалтын
бүрхүүлээс тогтоно. Коаксиаль
кабель бүдүүн, нарийн гэж хоёр
янз байдаг.
Гадуур
бүрээс
Зэс
хамгаалагч
Тусгаарлагч
Зэс
дамжуулагч
Зураг 14. Коксиал кабель

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
30
Кабельийн төрөл/Types of cables
2. Сүлжмэл хос кабель/Twisted
pair Cable
Гадуураа тусгаарлагч бүрээстэй зэс
дамжуулагчийг хос хосоор нь
ороож мушгисан хэлбэртэй байдаг.
2 төрлийн сүлжмэл хос кабель
байдаг.
- хамгаалалтгүй (Unshielded
Twisted Pair cable - UTP)
- хамгаалалттай (Shielded Twisted
Pair - STP)
Зураг 15. Сүлжмэл хос кабель

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
31
Сүлжмэл хос кабель/Twisted pair Cable 2 төрлийн кабель байдаг.
Гадуур
бүрээс
Өнгөөр
кодлогдсон
тусгаарлагч
Зэс
дамжуулагч
Төмөр
бүрээс
Зураг 16. Хамгаалалтгүй (Unshielded Twisted Pair cable - UTP)
Зураг 17.Хамгаалалттай (Shielded Twisted Pair - STP)

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
32
кабельийн төрөл/Types of cables
3. Шилэн кабель/Fiber optic Cable
Шилэн кабель сүлжээний орчинд өгөгдөл
дамжуулахдаа гэрлийн импульсээр
дамжуулдаг. Бусад сүлжээний дамжуулах
кабельийг бодвол цахилгаан соронзон
орны нөлөөнд өртдөггүй, өгөгдлийг
өндөр хурдтай дамжуулдгаараа
онцлогтой. 10Mbps-ээс 1000Mbps хүртэлх
өндөр хурдаар мэдээллийг дамжуулах
чадвартай.
Шилэн
гол
Шилэн
хамгаалагч
Хамгаалагч
Гадна
бүрээс
Зураг 18. Шилэн кабель

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
33
10BASE 5
Зураг 19. 10BASE –ийг холболтонд ашигласан жишээ

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
34
Дахин дамжуулах төхөөрөмж/Relay device
Дахин дамжуулах төхөөрөмжүүд нь төрөл бүрийн сүлжээг өргөтгөх
зориулалт бүхий төхөөрөмжүүдийг хэлнэ.
1. Давтагч/Repeater
Repeater нь дохиог хүлээн аваад хэрэггүй
шуугианыг арилгаж, дахин генерацлаж, илүү
өндөр чадлын төвшинд буюу саадын нөгөө
тал руу дахин дамжуулдаг (ийнхүү дохио нь
сулралгүйгээр илүү урт зайг туулах
боломжтой болно) электроникийн төхөөрөмж
юм. Мушгиа кабелиар хийгдсэн Этернэт
сүлжээний хувьд 100 метрээс хэтрэх кабельд
рипийтэрийг ашиглах шаардлагатай. Repeater
нь OSI загварын физик төвшинд ажилладаг.Зураг 20. LAN байгуулах жишээ

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
35
2. Гүүр/Bridge
Сүлжээний Гүүр (Birdge) нь OSI загварын
өгөгдөл холболтын төвшинд (2-р төвшин)
сүлжээний сегментүүдийг холбодог. Bridge
нь оролтын портоос бусад бүх порт руу
өгөгдлийг түгээдэг. Гэхдээ hubаас ялгаатай
нь MAC хаягуудыг аль портод байгааг
тогтоож авдаг. Иймд нэгэнт порт, хаягийг
нийцүүлсэний дараа тэрхүү хаяг руу
явуулсан өгөгдлийг зөвхөн тохирох портод
дамжуулна.
Зураг 21. LAN байгуулах жишээ

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
36
3. Switch/сэлгэн залгагч
Switch/сэлгэн залгагч нь OSI загварын
хоёрдугаар төвшний фрэймүүдийг MAC
хаягаар нь портууд хооронд урагш дамжуулж,
шүүдэг төхөөрөмж юм. Switch/сэлгэн
залгагчуудыгийн hubаас ялгаатай нь холбоо
явагдах ёстой портууд хооронд л фрэймүүдийг
дамжуулдаг. Switch/сэлгэн залгагчуудыг нь
мөргөлдөөний талбарыг задалдаг ч өөрийгөө
цацалтын талбар гэдэг. Тус төхөөрөмж нь
фрэймүүдийг MAC хаягаар нь дамжуулдаг.
Switch/сэлгэн залгагчид ихэвчлэн маш олон
тооны порт байх бөгөөд төхөөрөмжүүдэд одон
топологийг байгуулах ба нэмэлт Switch/сэлгэн
залгагчуудыг холбох боломжтой болгоно
Зураг 22. LAN байгуулах жишээ

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
Протокол бол сүлжээний нарийн
тодорхойлогдсон зам гэж ойлгож
болно. Сервертэй холбогдлоо гэхэд
тухайн үйлчилгээ тодорхой нэг
протоколоор дамждаг. Энгийнээр
тайлбарлавал сервер, хэрэглэгч
хоёрын харилцан ойлголцох зам юм.
Тэд эхлээд хоорондоо зөв ойлголцон,
замаа тодорхойлж байж, түүнийхээ
дагуу мэдээллээ зөв дамжуулж чаддаг.
http// бол вэбийн протокол.
Бүлэг-2.
Холболтын
протоколууд-
Communications
protocols
38

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Холболтын протоколууд-Communications protocols
39
Стандарт протоколыг хэрэглээгээр нь de jure, de
facto гэж 2 хуваадаг.
Протоколуудыг
1.Хэрэглээний чиглэлийн протоколууд
2.Системийн чиглэлийн протоколууд гэж
ангилна.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
40
Хэрэглээний протоколуудын төрөл:
1.Хэрэглэгчийн хэрэглээний программмуудын
ажиллагааны протокол (UDP)
2.Файл мэдээлэл дамжуулах ажиллагааны
протокол (FTP)
3.Цахим шуудангийн мэдээлэл дамжуулах
протокол (SMTP)
Бүлэг-2.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
41
Системийн чиглэлийн протоколуудын төрөл:
Сүлжээний тоног төхөөрөмжүүдийн техник
хангамжийн ажиллагааг зохицуулах протоколууд
хамаарна. Аливаа өгөгдлийг дамжуулахад
техникийн төхөөрөмж болон өгөгдлийн битүүдийн
алдаа,боловсруулалт хийхэд битийн синхрончлол
чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.
Бүлэг-2.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
2.1. OSI эталон загвар/OSI model
42
Энэ загвар ISO-ийн олон шатат протоколыг ашигласан олон
улсын анхны стандарчилал юм. Энэ загварыг OSI (Open
Systems Interconnection) буюу нээлттэй системүүдийн
харилцан холболтын эталон загвар гэдэг. Нээлттэй гэдэг нь
системүүд бусад системүүдтэй холбогдоход нээлттэй бэлэн
гэсэн үг. Ердийн тохиолдолд OSI загвар гэдэг.
Уг загвар 7 төвшнөөс тогтоно.
Бүлэг-2.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
43
Уг загвар дараахи 7 төвшингөөс тогтоно.
2.1. OSI эталон загвар/OSI model
Бүлэг-2.
Layer Тодорхойлолт
Layer 7 Хэрэглээний
төвшин/Application layer
Мэдээллийн бодит агуулгыг ашиглах давхарга (Жишээ нь, HTTP)
Layer 6 Үзүүлэх
төвшин/Presentation layer
Сүлжээн дэх төхөөрөмжүүдийн хооронд өгөгдөл солилцоход ашиглагдах форматыг
тодорхойлдог . Хэрэглэгчийн илгээсэн мэдээлэл нөгөө хэрэглэгчид нэг ижил
форматаар уншигдаж болох баталгааг өгдөг.
Layer 5 Session layer Төхөөрөмж дэх 2 программын хооронд холбоо тогтоох, ашиглах, таслах үүрэгтэй .
Session төвшин нь үзүүлэнгийн төвшний холболт, түүний өгөгдлийн хувиргалтыг
удирддаг. Өөрөөр хэлбэл үзүүлэнгийн ба хэрэглээний төвшний ажиллах суурь болдог.
Layer 4 Дамжуулалтын
төвшин/Transport layer
Мэдээллийн бодит агуулгыг дамжуулна (Жишээ нь, TCP)
Layer 3 Сүлжээний
төвшин/Network layer
Өгөгдлийн дамжих замыг заана (Жишээ нь, IP)
Layer 2 Өгөгдөл сувгийн
төвшин/Data link layer
Физик орчноос ирсэн мэдээлэлтэй ажиллах давхарга (Жишээ нь, Этэрнэт)
Layer 1 Физик төвшин/Physical
layer
Агаар, кабель гэх мэт мэдээлэл дамжуулах физик орчинтой харилцана

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
1. Физик төвшин/Physical layer
Физик төвшин нь цахилгаан,
механикийн үйлдлүүдийг
агуулж байдаг. Сүлжээний
доод төвшиний үйлдлүүд
болох сигнал түүний
давтамж, хүчдэл, дамжуулах
зай, кабель, холбогч зэрэг
зүйлүүд багтдаг.
Бүлэг-2.
Зураг 23. Физик төвшин

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
2. Өгөгдлийн сувгийн төвшин/Data link
layer Data link layer буюу Өгөгдөл сувгийн
төвшин нь компьютерийн сүлжээний OSI
загварт тодорхойлогддог сүлжээний үйл
ажиллагааны хийсвэрлэлийн төвшин. Энэ
ньTCP/IP-гийн Link layer-тай ерөнхийдөө
харгалздаг.
Data link layer нь нэг дотоод LAN сүлжээ эсвэл
WAN сүлжээнд шууд холбогдсон
төхөөрөмжийн хооронд өгөгдөл дамжуулах
үүрэгтэй. Data link layer-т хамаарах
протоколууд нь сүлжээнд холбогдсон
төхөөрөмжүүд хооронд мэдээлэл
дамжуулахаас гадна доод талын физик
төвшинд гарсан алдааг илрүүлж, засах
механизмыг агуулж болно.Зураг 24. Өгөгдлийн сувгийн төвшин

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
3. Сүлжээний төвшин/Network layer
Network layer буюу Сүлжээний
төвшин нь нь компьютерийн
сүлжээний OSI загварт
тодорхойлогддог сүлжээний үйл
ажиллагааны хийсвэрлэлтийн төвшин.
Тус төвшний протоколууд нь пакетыг
хост хооронд дамжуулах, Router
хооронд пакетыг замчлах үүрэгтэй.
Өнөөгийн Интернет болон бусад
компьютерийн сүлжээнүүд ньTCP/IP
протоколын багцыг хэрэглэдэг бөгөөд
үүний Internet layer буюу Интернет
төвшин нь OSI-гийн сүлжээний
төвшинтэй ерөнхийдөө дүйцнэ.
Зураг 25. Сүлжээний төвшин

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
3. Сүлжээний төвшин/Network layer
Эдгээр нь гэхдээ хоорондоо
ялгаатай бөгөөд OSI-гийн
сүлжээний төвшин нь сүлжээгээр
мэдээлэл дамжуулах чадвартай
бүх протоколыг өөртөө агуулах
бол TCP/IP нь зөвхөн Интернет
протокол ашиглан сүлжээ
хоорондын дамжуулалтыг
дэмждэг.
Бүлэг-2.
Зураг 25. Сүлжээний төвшин

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
4. Дамжуулалын төвшин/Transport layer
Төхөөрөмжүүдийн хооронд
тохиролцсон чанарын төвшинд
дамжуулалт хийх боломжоор хангаж
өгдөг. Хэрэв заагдсан төвшингөөс
буурах тохиолдолд хэрэглэгчдэд
мэдээлнэ.
• Дамжуулагч талд өгөгдлийг багц
руу хуваана.
• Хүлээн авах талд нийцүүлнэ.
• Толгойн мэдээлэлд үйлчилгээг
таних хаягийг оруулна.
• Connection oriented болон
Connectionless үйлчилгээгээр
ялгана.
• End-to-end урсгалын хяналтын
гүйцэтгэнэ.
Бүлэг-2.
Зураг 26. Дамжуулалын төвшин

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
7. Хэрэглээний төвшин/Application layer
компьютер дэх өгөгдлийг хүнд
ойлгомжтой хэлбэрээр харуулах,
ажиллах боломжийг олгодог.
Хэрэглээний төвшин нь хэрэглэгчдэд
зориулагдсан сүлжээний
үйлчилгээнүүдийг агуулдаг. Үүнд
файл дамжуулах, электрон шуудан,
chat гэх мэт. Application, Presentation,
Session гэсэн төвшингүүд нь
хэрэглээний программын
төвшингүүдэд багтдаг.
Бүлэг-2.
Зураг 27. Хэрэглээний төвшин

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
2. TCP/IP (Transmission Control
Protocol/Internet Protocol)
TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) гэдэг нь
сүлжээнд хэрэглэгддэг программ хангамж дээр үндэслэгдсэн
харилцааны протокол юм. TCP/IP нэг машинаас нөгөөд
мэдээллийг дамжуулах үйлдлийг тодорхойлно. Мэдээлэл
харилцааны протокол нь мэдээлэл солилцоонд гарах алдаа,
мэдээлэл хүргэх дэг журам, удирдлагыг хянаж байх үүрэгтэй.
TCP/IP эдгээр үүргийг гүйцэтгэнэ. Энэ 2 протокол бусад
протоколтой харилцан ажилладаг гэдгийг мартаж болохгүй.
Өөрөөр хэлбэл протоколууд тус тусдаа өөрийн гэсэн үүрэгтэй.
Бүлэг-2.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
OSI болон TCP/IP
загварын харьцуулалт
Бүлэг-2.
Зураг 28. OSI болон TCP/IP загварын харьцуулалт

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
Бүлэг-2.
SMTP: Мэйл сервер уруу цахим шуудан дамжуулан илгээдэг.
POP3 : Мэйл серверээс захиа харуулна.
HTTP : /Hyper Text Transfer Protocol/ - вэб хуудаснуудад ашиглагддаг.
FTP : /File Transfer Protocol/ - Файл оруулах, татахад ашиглагдана
Telnet : /Teletype Network/ – Одоо ашиглаж байгаа компьютераасаа алс
хол байгаа компьютерт нэвтрэн үйлдэл хийхэд ашиглагддаг.
Гэхдээ холбогдох компьютераасаа зөвшөөрөл авсан байх хэрэгтэй.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
Бүлэг-2.
SNMP
:
/Simple Network Management Protocol/ - Алслагдсан компьютераас
мэдээлэл цуглуулахад ашиглагдана
TCP : /Transmission Control Protocol/ - Интернетээр аялаж байгаа мэдээллийг
дахин зохион байгуулах, өөрчлөхөд ашиглагддаг протокол. Өөрөөр
хэлбэл мэдээллийг багцлаад Интернетээр дамжуулж байхад нь алдаа
гарах эсэхийг хянаж байдаг. Багц буюу пакетууд нэг газраа хүрч очиход
мөн л TCP хүлээн авч нэг файл болгодог.
UDP : /User Datagram Protocol/ - Дуу, видео гэх мэт хариулт шаардагдахгүй
мэдээлэлд ашиглагдана.
IP : /Internet Protocol/ - Интернетээр мэдээллийг дамжуулах үндсэн систем.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
/Transmission Control Protocol/ - Интернетээр аялж байгаа
мэдээллийг дахин зохин байгуулах, өөрчлөхөд ашиглагддаг
протокол. Өөрөөр хэлбэл мэдээллийг багцлаад
Интернетээр дамжуулж байхад нь алдаа гарах эсэхийг
хянаж байдаг. Багц буюу пакетууд нэг газраа хүрч очиход
мөн л TCP хүлээн авч нэг файл болгодог.
"TCP" нь OSI загварын дамжуулалтын давхаргын (Layer 4)
протокол юм. TCP найдвартай end-to-end холболтыг
хангадаг.Энэ үүргийг биелүүлэхийн тулд дараах чиг үүрэг
бүхий тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдсон байна.
2.1. TCP (Transmission Control Protocol) Бүлэг-2.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
2.2. IP (Internet Protocol) Бүлэг-2.
IP хаяг нь компьютерийн сүлжээнд холбоотой, IP буюу Internet
Protocol-ийг ашиглан холбогдож байгаа бүх төхөөрөмжид байдаг тоон
хаяг юм. IP буюу Интернет протокол нь сүлжээнд байгаа
компьютерууд хэрхэн яаж хоорондоо холбогдохыг үзүүлдэг дүрэм юм.
Өөрөөр хэлбэл өөр хоорондоо ярилцдаг хэл юм. Интернет протоколын
IPv4 ба IPv6 гэсэн хоёр хувилбар байдаг бөгөөд тус бүрийн
хаяглалтын схем өөр.
"IP" нь OSI загварын сүлжээний давхарга Layer 3 протокол юм. IP
нийтлэг чиг үүрэг нь “routing". “addressing" юм. Видео

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
Хаягчилал/Addressing
IP хаягууд нь хоёртын тооллоор хадгалагддаг боловч
дэлгэцэнд харуулахдаа хүнд илүү ойлгомжтой 192.168.0.1
(IPv4) эсвэл 2001:db8:0:1234:0:567:1:1 (IPv6) гэх мэт
хэлбэрээр гаргадаг. IP хаягийн үүргийг дараах хэлбэрээр
тодорхойлжээ: "Нэр нь бидний хайж байгаа зүйлийг
тодорхойлдог. Хаяг (address) нь хаана байгааг нь харуулдаг.
Зам (route) нь яаж тэнд очихыг харуулдаг юм.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
 IPv4- 32бит, IPv6-128 битийн урттай байна.
 Дахин давтагдахгүй төхөөрөмж бүр сүлжээний хаягтай
байна.
 IPv4 нь 2^32 буюу 4,294,967,296 хаягын сантай
 Бичигдэх хэлбэр нь хоёртын юм уу аравтын тооллын
системээр
 Dotted Decimal; Binary; Octet
 Байт бүрийг нэг октет гэнэ. 10-ын тоо бүр 8 битээр
дүрслэгдэнэ. 10000000 00001001 10010000 10000011
128.9.144.125

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
Хоёртын тооллын системээс аравтын тооллын систем рүү хөрвүүлэх
Жишээ: 11100100 хаягийг хөрвүүлвэл
Аравтын тоолол = 128+64+32+0+0+4+0+0 = 228
Зэрэг 2^7 2^6 2^5 2^4 2^3 2^2 2^1 2^0
Утга 128 64 32 16 8 4 2 1
Зэрэг 2^7 2^6 2^5 2^4 2^3 2^2 2^1 2^0
Утга 128 64 32 16 8 4 2 1
Бит 1 1 1 0 0 1 0 0
2.2. IP (Internet Protocol)
IP ХАЯГИЙН ТООЛЛЫН СИСТЕМҮҮДИЙН ХООРОНДЫН
ХӨРВҮҮЛЭХ
Бүлэг-2.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
IP ХАЯГИЙН ТООЛЛЫН СИСТЕМҮҮДИЙН ХООРОНДЫН
ХӨРВҮҮЛЭХ

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
ТООЛЛЫН СИСТЕМҮҮДИЙН ХООРОНДЫН ХӨРВҮҮЛЭЛТ
Аравтын тооллын системээс хоёртын тооллын систем рүү хөрвүүлэх
Жишээ нь: 172 гэсэн тоог хөрвүүлвэл
172>=128 ?
Тийм
Үгүй
172 – 128 = 44
44>=64 ? Үгүй
Тийм
44>=32 ?
Тийм
Үгүй

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
Үргэлжлэл...
44 – 32 = 12
12>=16 ? Үгүй
Тийм
12>= 8 ?
Тийм 12 – 8 = 4
Үгүй
4>=4 ?Тийм
Үгүй
4 – 4 = 0
Зогс
Зэрэг 2^7 2^6 2^5 2^4 2^3 2^2 2^1 2^0
Утга 128 64 32 16 8 4 2 1
Бит 1 0 1 0 1 1 0 0
Хоёртын тоолол = 10101100
Бүлэг-2.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
• Аравтын тооллын систем – 0.0.0.0 – 255.255.255.255
• Хоёртын тооллын систем – 00000000 00000000 00000000
00000000 – 11111111 11111111 11111111 11111111
IP хаягийн хүрээ
Experimental
хаягууд
Multicast
хаягууд
Хостын хаягууд
CLASSFUL ХАЯГЧИЛАЛ
Бүлэг-2.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
IP хаягыг дотор нь 5 ангилал болгон хуваан авч үздэг. Ангиллуудын
хувьд A ангилал нь цөөн сүлжээ, олон хост-д зориулагдсан; B ангилал нь
дундаж төвшний хэрэглээнд зориулагдсан; харин C ангилал нь олон сүлжээ,
цөөн тооны хост-д зориулагдсан гэж хэлж болно.
CLASSFUL ХАЯГЧЛАЛ
Бүлэг-2.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
CLASSFUL ХАЯГЧЛАЛ
Бүлэг-2.
Зураг 30. IP хаягчлалын A,B,C,D,E хүрээний хаягууд
A -> 1 - 126 (126 сүлжээ, сүлжээ
бүрд 16 сая хост) – Америк тивд
хэрэглэгддэг
B -> 128 - 191 (16000 сүлжээ,
сүлжээ бүрд 65,000 хост) – Европ
тивд хэрэглэгддэг
C -> 192 - 223 (2 сая сүлжээ,
сүлжээ бүрд 254 хост) – Ази болон
Авсрали тивд хэрэглэгдэг
D -> 224 - 240 (Multicast хаяг)
E -> 241 - 255 (Нөөцөнд байдаг)

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
Цахим шууданд хэрэглэгдэх протоколууд
нь доорх хүснэгтээр үзүүлэв.
2.3. Цахим шуудан илгээхэд хэрэглэгддэг
протоколууд/Protocols used for e-mail
SMTP Simple Mail Transport Protocol гэсэн үгний товчлол. Цахим
шуудан буюу захиа текстэн мэдээллийг дамжуулахад
хэрэглэгддэг.
POP3 Цахим шуудан татаж аван шинэчлэхэд зориулагдсан протокол.
Захидлын сервер дээр хадгалагдаж байгаа бөгөөд хэрэглэгч
хандах үед шинээр ирсэн Цахим шууданг үзүүлэх.
IMAP
4
Цахим шуудан татаж аван шинэчлэхэд зориулагдсан протокол.
Сонголттойгоор захидлын сервер дээр хадгалагдаж байгаа
цахим шууданг татан авч болно.
Бүлэг-2.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
Жишээ нь: А-аас D –гийн хооронд Цахим шуудан илгээх
протоколыг дараах зургаас харна уу
2.3. Цахим шуудан илгээхэд хэрэглэгддэг
протоколууд/Protocols used for e-mail
Бүлэг-2.
Зураг 36. А-аас D –гийн хооронд Цахим шуудан илгээх протокол
ашиглана.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
Интернетийн хамрах хүрээ /Framework of
the Internet/
Анх 1969 онд АНУ-
ийн Батлан хамгаалах яам APRANET нэртэй
гээр компьютерыг хооронд нь холбож сүл
жээ үүсгэсэн нь интернетийн эхлэл
болсон ба 1970-аад оны эхээр, их дээд
сургуулиудад эрдэм шинжилгээний
байгууллагууд сүлжээнд холбогдсон
байсан бөгөөд 1991 онд
арилжааны компьютерийн сүлжээ үүссэн
нь асар хурдтай хөгжихөд нөлөөлжээ.
Өнөөдөр дэлхийн бөмбөрцгийн өнцөг
булан бүрээс компьютер болон харилцан
мэдээлэл солилцох протокол
ашиглан интернетэд холбогдож байна.
Бүлэг-3.
Сүлжээний
программ/Networ
k application/
71

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
DNS (Domain Name System)
Интернетэд ямар нэг
компьютер, төхөөрөмжийг IP
хаягаар нь олдог. Серверийг ч
мөн адил. Харин нэрийг
бичихэд түүний IP хаяг руу
холбож өгдөг системийг Домэйн
нэрийн систем гэх ба үүнийг
Нэрийн серверүүд гэгдэх
серверүүд гүйцэтгэдэг.
72
Сүлжээний программ/Network application Бүлэг-3.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Домэйн нэр-Domain name
Домэйн нэр гэдэг нь Интернет дээр байрлаж буй вэб
сайтуудыг олоход тусалдаг интернет хаяг юм.
Дээд төвшний домэйн – Top Level Domain-TLD /.com, .net,
.org, .edu.mn, gov.mn, bank г.м/,
Олон улсын код дээд төвшний домэйн – Country code
Top Level Domain-ccTLD/mn-mongolia,.ru-russia, .cn-china, .kr-
korea, .us-united states /
Мөн үндэсний буюу улс үндэстний эх хэл дээр
бичигддэг домэйн-Internationalized country code top-level
domain (IDN ccTLD or ccIDN) зэргээр ангилагддаг байна.
73
Бүлэг-3.Сүлжээний программ/Network
application/

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Домэйн нэр нь тодотгол цэг нэр өргөтгөл гэсэн бүтэцтэй
байдаг. Нэр цэг өргөтгөл гэсэн бүтэц нь үндсэн домэйн нэр
болох ба түүн дотор саб домэйн/sub-domain/ нэрүүд нь
орлуулалт цэг нэр цэг өргөтгөл гэсэн хэлбэртэй байна.
Нэр бол тухайн вэб сайтыг илэрхийлэх, вэб сайтын эзний
сонгосон үг, үсгүүдийн нийлбэр байна.
Өргөтгөл нь тухайн вэб сайтын агуулгыг
илэрхийлэх ба мөн ямар улсынх гэдгийг
илэрхийлж болно.
74
Бүлэг-3.Сүлжээний программ/Network
application/

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
75
Сүлжээний программ/Network
application/
Бүлэг-3.
Зураг 37. Домэйн нэрний илэрхийлэх утгыг харуулсан жишээ.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Домэйн нэр сервер-DNS server
Domain name server гэдэг нь Интернетэд байгаа вэб
хуудасны байрлаж буй серверийн хаягийг хэрэглэгчийн
компьютертой холбож чиглүүлж өгдөг үүрэгтэй тусгай
сервер компьютерыг хэлдэг. Интернет дэх сервер,
төхөөрөмж бүр өөрийн гэсэн IP хаягтай байдаг. Энэ нь
цээжлэхэд хэцүү тоо байдаг ба компьютерууд хоорондоо энэ
IP хаягаар холбогддог. Үүнийг хүнд ойлгомжтой хандах
зориулалтаар домэйн хаяг байдаг. Жишээ нь dusal.net вэб
сайтын IP хаяг нь 69.60.111.100 юм. Харин үүнийг
компьютерт ойлгуулж өгдөг зам заагч нь DNS сервер юм.
76
Сүлжээний программ/Network
application/
Бүлэг-3.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
77
Сүлжээний программ /Network
application/
Бүлэг-3.
Зураг 38. Сүлжээний орчинд ажиллах дарааллыг харуулсан байна.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
78
Интернетийн үйлчилгээ/Internet services/
Үйлчилг
ээний
нэр
Тайлбар Protocol
www Интернетээр мэдээлэл хэвлэн нийтлэх, хэрэглэгчдэд зориулсан
үйлчилгээ, статик зураг, видео болон аудио үзэхийн тулд ашиглаж
болно.
HTTP
E-mail Мессеж харилцан солилцоход зориулсан үйлчилгээ. Захидал,
цахим шуудан солилцоход зориулсан үйлчилгээ.
SMTP,POP3,
IMAP4
FTP Файл дамжуулахад зориулсан үйлчилгээ FTP
Telnet Алсын зайнд өгөгдөл дамжуулах Telnet
Netnews Мэдээлэл солилцох үйлчилгээ. NNTP
Бүлэг-3.
Интернет үйлчилгээний үндсэн төрлийг доор харуулав

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Интернет үйлчилгээ үзүүлэгч-“ISP (Internet Service
Provider)
Интернетэд шууд орох боломжгүй байдаг учир нь та
Интернетийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагуудаар дамжин
Интернетээр холбогдох ёстой. Ийм төрлийн үйлчилгээ
үзүүлдэг байгууллагуудыг ISP буюу Internet Service Provider
гэдэг.
79
Харилцаа холбооны үйлчилгээ/Communication
services/
Бүлэг-3.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Монголын ISP байгууллагууд
ISP вэб сайт
Micom http://www.micom.mn
Magicnet http://www.magicnet.mn
Railcom http://www.railcom.mn
Mobinet http://www.mobinet.mn
Univision http://www.univision.mn
Skymedia http://www.skymedia.mn
80
Харилцаа холбооны үйлчилгээ/Communication
services/

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Телефон утас шугам-Telephone
line
Цогц үйлчилгээ тоон сүлжээ-
ISDN (Integrated Services
Digital Network) line
"ISDN" нь дуу, дүрс, болон факс
гэх зэрэг мэдээлэл харилцаа
холбооны төрөл бүрийн
дэмждэг тоон холбооны
үйлчилгээ юм.
81
Харилцаа холбооны үйлчилгээний төрөл/Types
of communication services/
Зураг 39.Телефон утасны шугам ашиглаж буй
жишээ.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
82
Харилцаа холбооны үйлчилгээний төрөл/Types
of communication services/
ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line)
Утасны шугамаар дамжуулан мэдээллийг өндөр хурдаар
дамжуулах боломж олгодог технологи. ADSL нь мэдээлэл авах
хурдыг 1.5 - 9 Mbps хүртэл, мэдээлэл илгээх хурдыг 16 - 640 Kbps
хүртэл нэмэгдүүлэх боломжтой. ADSL технологи хэрэглэн
Интернетэд холбогдохын тулд ADSL Модем хэрэглэдэг.
FTTH (Fiber To The Home)- Оптик холбоо буюу шилэн кабель
Өндөр хурдны шилэн кабельийн Интернетийн үйлчилгээ
CATV (Cable television)- кабельийн телевиз
ATM (Asynchronous Transfer Mode)-Цахим төлбөрийн систем
Mobile communications-Хөдөлгөөнт холбоо

It101 lecture 7-1

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (20)

Andere mochten auch

Andere mochten auch (20)

Ähnlich wie It101 lecture 7-1

Ähnlich wie It101 lecture 7-1 (20)

Mehr von Nergui Batjargal

Mehr von Nergui Batjargal (16)

It101 lecture 7-1