Lý luận sở hữu của mác trong nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở việt nam

A. PhÇn më ®Çu
Con ngêi - víi t çch lµ mét thùc thÓ x· héi chØ cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t
triÓn khi cã nh÷ng c¬ së vËt chÊt nhÊt ®Þnh. Ngay tõ thêi kú s¬ khai cña x· héi
loµi ngêi, ý thøc vÒ x· héi, vÒ céng ®ång ngêi cßn h¹n chÕ nhng ngêi nguyªn
thuû ®· biÕt chiÕm gi÷ hao qu¶ tù nhiªn, chim thó s¨n b¾t ®îc, nh÷ng c«ng cô
lao ®éng gi¶n ®¬n ®Ó phôc vô cho nhu cÇu cña m×nh. Hay nãi çch kh¸c, con
ngêi sinh ra tõ tù nhiªn, ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn con ngêi ph¶i dùa vµo tù
nhiªn, chiÕm h÷u tù nhiªn ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu nhÊt ®Þnh. Së h÷u ®îc hiÓu lµ
viÖc chiÕm gi÷ nh÷ng s¶n vËt tù nhiªn, nh÷ng thµnh qu¶ lao ®éng (Ngµy nay
cßn bao gåm c¶ t liÖu s¶n xuÊt) cña x· héi loµi ngêi. Së h÷u lµ ph¹m trï c¬
b¶n, phøc t¹p vµ hµm xóc cña kinh tÕ - chÝnh trÞ häc, thêng ®îc bµn nhiÒu vµ
còng ®ang tån t¹i kh«ng Ýt ý kiÕn kh¸c nhau vµ ®èi lËp nhau nhng tùu trung
®Òu dùa trªn nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn coi së h÷u nh qu¸ tr×nh chiÕm h÷u
vµ nhÊn m¹nh mÆt ph¸p lý khi gi¶i thÝch néi dung kinh tÕ cña së h÷u khao häc
kinh tÕ t s¶n chØ thÊy trong së h÷u çc quyÒn tµi s¶n vµ sù ph©n biÖt ®ang t¨ng
lªn cña çc quyÒn nµy; cßn kinh tÕ - chÝnh trÞ häc truyÒn thèng cña CNXH coi
së h÷u nh quan hÖ "Chñ - kh¸ch thÓ bÞ chiÕm h÷u bëi chñ thÓ" hay "Quan hÖ
gi÷a con ngêi vÒ viÖc chiÕm h÷u çc yÕu tè vµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt" do ®ã thêng
çc quan niÖm trªn quy së h÷u t b¶n chñ nghÜa thµnh sù chiÕm h÷u t nh©n(chÕ
®é t h÷u) vµ së h÷u XHCN thµnh sù chiÕm h÷u toµn d©n vÒ çc ®iÒu kiÖn vµ
kÕt qu¶ s¶n xuÊt (chÕ ®é c«ng h÷u). Nh÷ng quan niÖm nµy béc lé chç yÕu lµ
®ång nhÊt çc quan hÖ ph¸p lý cña kiÕn tróc thîng tÇng víi çc c¬ së kinh tÕ
cña x· héi. LÉn lén çc hiÖn tîng kinh tÕ víi çc quan hÖ bªn trong, æn ®Þnh,
®ang quy ®Þnh tÝnh chÊt vµ xu thÕ vËn ®éng cña çc hiÖn tîng vµ qu¸ tr×nh nµy
xo¸ nhoµ ranh giíi kh¸c nhau gi÷a çc chÕ ®é kinh tÕ vµ çc h×nh thøc së h÷u,
do ®ã ®· hiÓn nhiªn h¹ thÊp vai trß lÞch sö, ®Æc biÖt cña së h÷u trong hÖ thèng
së h÷u x· héi. Çch tiÕp cËn trªn vÒ së h÷u ®· tá ra kh«ng ®Ó ®Ó gi¶i thÝch së
h÷u t s¶n hiÖn ®¹i h¬n n÷a "Nã trë thµnh c«ng cô biÖn hé cho viÖc Nhµ níc
1

ho¸ toµn bé nÒn kinh tÕ vµ n¶y sinh hÖ thèng hµnh chÝnh chØ huy cña kinh
doanh trong CNXH Nhµ níc". Do vËy, viÖc t×m hiÓu néi dung kinh tÕ cña së
h÷u lµ cÇn thiÕt ch¼ng nh÷ng ®èi víi lý luËn kinh tÕ häc nãi chung mµ cßn ®Ó
cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc çc ®æi míi vµ thùc chÊt cña së h÷u t s¶n hiÖn ®¹i, vÒ thùc
chÊt cña m« h×nh XHCN kiÓu cò dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u thuÇn nhÊt, vµ vÒ
con ®êng tÊt yÕu chuyÓn ®æi nã sang thÞ trêng.
§¬ng nhiªn së h÷u nh mét ph¹m trï kinh tÕ, kh¸c së h÷u nh mét ph¹m
trï cña luËt häc vµ çc khoa häc x· héi kh¸c, kh«ng ph¶i lµ quan hÖ chñ thÓ -
kh¸ch thÓ, tuy r»ng quan hÖ chñ thÓ - kh¸ch thÓ "VËt liÖu x©y dùng" cho së
h÷u kinh tÕ vµ lµ xuÊt ph¸t ®iÓm cho mäi qu¸ tr×nh kinh tÕ. H¬n n÷a, ®· cã sù
chuyÓn ho¸ së h÷u thùc tÕ thµnh së h÷u kinh tÕ ®îc g©y ra bëi qu¸ tr×nh ph¶n
øng kinh tÕ - x· héi, trong ®iÒu kiÖn ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ cã sù trao
®æi s¶n phÈm lao ®éng (Mµ ®iÒu kiÖn trao ®æi lµ: chiÕm h÷u t nh©n vÒ çc s¶n
phÈm kh¸c nhau vµ sù trao ®æi lµ t¬ng ®¬ng).
VËy çc quan hÖ kinh tÕ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh ®· b¾t
buéc sù chiÕm h÷u riªng rÏ cña nh÷ng ngêi kh¸c nhau vÒ çc ®iÒu kiÖn vµ kÕt
qu¶ s¶n xuÊt kh¸c nhau, nãi çch kh¸c, b¾t buéc xuÊt hiÖn h×nh th¸i ®èi
kh¸ng cña sù thèng nhÊt x· héi, xuÊt hiÖn m©u thuÉn kinh tÕ gi÷a nh÷ng ®¹i
diÖn çc yÕu tè s¶n xuÊt tøc lµ çc quan hÖ së h÷u. Tõ ®©y, cã thÓ rót ra çc
kÕt luËn chÝnh vÒ vÊn ®Ò së h÷u, tríc khi chóng ta ®i ph©n tÝch cô thÓ sù tån
t¹i, vËn hµnh cña nã trong "NÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN ë ViÖt
Nam":
Thø nhÊt, B¶n chÊt së h÷u nh mét ph¹m trï kinh tÕ béc lé ra ë chç nã
chøa ®ùng çc chÊt lîng x· héi ®Æc biÖt, g©y ra bëi sù ph©n cùc kinh tÕ gi÷a
çc vËt kh¸c nhau vµ nh÷ng ngêi kh¸c ®¹i diÖn cho vËt, do ®ã b¾t buéc ph¶i
cÇn ®Õn nhau.
Thø hai, së h÷u lu«n gi¶ ®Þnh (b¾t buéc) çc c¬ së t nh©n cña m×nh, nã
®¶m b¶o sù quan t©m kinh tÕ cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ - ®éng lùc thùc sù
cña s¶n xuÊt, ®¶m b¶o ho¹t ®éng b×nh thêng vµ hiÖu qu¶ cña ph©n c«ng lao
2

®éng x· héi. D. Ricado nãi ®¹i ý: Së h÷u t nh©n nh lµ kÕt qu¶ cña ph©n c«ng
lao ®éng x· héi.
Thø ba, nhng së h÷u t nh©n nh lµ h×nh th¸i lÞch sö chung, lµ ®iÒu kiÖn x·
héi chung cña s¶n xuÊt, lu«n tån t¹i díi nh÷ng h×nh th¸i cô thÓ, ®Æc thï cña së
h÷u.
Thø t, quan hÖ së h÷u lµ quan hÖ x· héi tr×u tîng, chØ béc lé khi ta ph©n
tÝch çc chÊt lîng kinh tÕ.
Thø n¨m, béc léc çc c¬ së chung thèng nhÊt gi÷a së h÷u vµ gi¸ trÞ. §ã
lµ nhê gi¸ trÞ ph¸t triÓn trªn c¬ së quan hÖ së h÷u; Nãi çch kh¸c së h÷u lµ
quan hÖ ®Þnh tÝnh cña quan hÖ kinh tÕ, cßn gi¸ trÞ lµ quan hÖ ®Þnh lîng cña çc
quan hÖ nµy.
Víi lý luËn trªn, nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc nghiªn cøu lÞch sö, x· héi,
triÕt häc... ®Òu thèng nhÊt r»ng: së h÷u - mét ph¹m trï kinh tÕ mang yÕu tè
kh¸ch quan - xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn song sung trung víi sù xuÊt hiÖn, tån t¹i vµ
ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi. MÆt kh¸c, quan hÖ së h÷u vµ chÕ ®é së h÷u cßn
mang b¶n chÊt giai cÊp. Chóng ta ®øng trªn lËp trêng t tëng lµ chñ nghÜa M¸c
- Lªnin ®Ó nghiªn cøu vÊn ®Ò së h÷u qua çc h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµ ®Æc
biÖt quan träng lµ"Lý luËn së h÷u cña M¸c trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
theo ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam" hiÖn nay.
H¬n thÕ n÷a, ngµy nay "VÊn ®Ò së h÷u" cßn lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña
nhiÒu m«n khoa häc x· héi kh¸c víi çc gãc ®é tiÕp cËn kh¸c nhau, nh: Lý
luËn chung vÒ nhµ níc vµ ph¸p luËt; LuËt d©n sù; LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh;
LuËt doanh nghiÖp; LuËt ®Êt ®ai; Kinh tÕ m«i trêng vv...
§©y cßn lµ vÊn ®Ò quan t©m cã tÝnh chÊt sèng cßn cña mäi giai cÊp, mäi
tæ chøc vµ ç nh©n: Së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt lµ c¬ së kinh tÕ ®Çu tiªn quyÕt
®Þnh ®Þa vÞ thèng trÞ x· héi cña giai cÊp cÇm quyÒn; Së h÷u lµ c¬ së kinh tÕ vµ
lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó çc chñ thÓ thùc hiÖn çc quyÒn n¨ng ph¸p lý trªn ®ã.
§èi víi níc ta hiÖn nay, thùc hiÖn viÖc qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi
kh«ng qua giai ®o¹n ph¸t triÓn TBCN lµ mét m« thøc kh«ng cã tiÒn lÖ th× viÖc
3

®ßi hái ph¶i cñng cè vµ hoµn thiÖn mét hÖ thèng lý luËn khoa häc s¾c bÐn,
trong ®ã cã lý luËn vÒ vÊn ®Ò së h÷u" lµ tÊt yÕu kh¸ch quan. Nã kh«ng chØ lµ
kim chØ nam cho hµnh ®éng kinh tÕ cña ®Êt níc, mµ cßn gãp phÇn gi¶i quyÕt,
th¸o gì víng m¾c, kh¾c phôc sai lÇm lÖch l¹c cña thùc tiÔn qu¶n lý ®iÒu hµnh
ph¸t sinh v× sù hoµn thiÖn cña chÕ ®é së h÷u XHCN, tõ ®©y t¹o ra c¸i nÒn vËt
chÊt ph¸p lý cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, phÊn ®Êu
cho môc tiªu d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh.
4

Môc lôc
Trang
A/PhÇn më ®Çu 1
B/ PhÇn néi dung 4
I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¹m trï së h÷u 4
1. Mét sè kh¸i niÖm liªn quan 4
a. ChiÕm h÷u lµ g×? 4
b. Së h÷u lµ g×? 4
c. Quan hÖ së h÷u lµ g×? 5
d. C¸c h×nh thøc së h÷u 5
e. QuyÒn së h÷u lµ g×? 6
g. ChÕ ®é së h÷u lµ g×? 6
2. Hai chÕ ®é së h÷u c¬ b¶n trong lÞch sö 6
a. Sù xuÊt hiÖn vµ tån t¹i cña chÕ ®é së h÷u t nh©n 6
b. ChÕ ®é së h÷u, x· héi vÒ t liÖu s¶n xuÊt 7
3. Sù h×nh thµnh ph¸t triÓn biÕn ®æi cña së h÷u lµ mét qóa tr×nh lÞch sö
tù nhiªn
8
a. Hai mÆt cña nÒn s¶n xuÊt x· héi 8
b. Sù t¸ch rêi gi÷a quyÒn së h÷u, quyÒn qu¶n lý vµ quyÒn sö dông t liÖu
s¶n xuÊt
9
II. C¬ cÊu së h÷u trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-
êng ë ViÖt Nam
11
1. C¬ cÊu së h÷u cña ViÖt Nam tríc ®æi míi (1986) 11
a. Giai ®o¹n 1945 - 1959 11
b. Giai ®o¹n 1959 - 1980 11
c. Giai ®o¹n 1980 - 1986 12
2. C¬ cÊu së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta hiÖn nay 13
a. Së h÷u toµn d©n 13
b. Së h÷u nhµ nø¬c 14
c. Së h÷u hîp t¸c 14
d. së h÷u t b¶n t nh©n 15
e. Së h÷u t b¶n tù nhiªn 15
f. Së h÷u hçn hîp 15
III. ý nghÜa vÊn ®Ò nghiªn cøu 16
IV. Mét sè gi¶i ph¸p ®Ó vËn hµnh hiÖu qu¶ c¬ cÊu së h÷u ë níc ta 16
1. Nhãm gi¶i ph¸p chÝnh trÞ - ph¸p lý 16
2. Nhãm gi¶i ph¸p kinh tÕ - x· héi 17
3. ViÖc c¶i t¹o c¸c quan hÖ së h÷u 17
5

C. KÕt luËn 18
D. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 19
6

B. PhÇn néi dung
I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn v Ò ph¹m trï së h÷u
1. Mét sè kh¸i niÖm liªn quan
a. ChiÕm h÷u lµ g×?
§Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn con ngêi ph¶i dùa vµo tù nhiªn, chiÕm h÷u lµ
ph¹m trï kh¸ch quan, tÊt yÕu, vÜnh viÔn, lµ ®iÒu kiÖn tríc tiªn cña ho¹t ®éng
lao ®éng s¶n xuÊt. Chñ thÓ chiÕm h÷u lµ ç nh©n, tËp thÓ vµ x· héi. §èi tîng
cña chiÕm h÷u tõ buæi ban ®Çu cña loµi ngêi lµ çi cã s½n trong tù nhiªn cïng
víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Çc chñ thÓ chiÕm h÷u kh«ng chØ
chiÕm h÷u tù nhiªn mµ c¶ x· héi, t duy, th©n thÓ, c¶ çc v« h×nh vµ çi h÷u
h×nh. Trong kinh tÕ, chiÕm h÷u c¶ s¶n xuÊt, ph©n phèi, trao ®æi vµ tiªu dïng.
b. Së h÷u lµ g×?
Theo quan ®iÓm cña M¸c xÝt kh¸i niÖm gèc cña së h÷u lµ "Sù chiÕm
h÷u". Theo ®ã: Së h÷u lµ h×nh thøc x· héi - lÞch sö nhÊt ®Þnh cña sù chiÕm
h÷u, cho nªn cã thÓ nãi: Së h÷u lµ ph¬ng thøc chiÕm h÷u mang tÝnh chÊt lÞch
sö cô thÓ cña con ngêi, nh÷ng ®èi tîng dïng vµo môc ®Ých s¶n xuÊt vµ phi s¶n
xuÊt. Së h÷u lu«n lu«n g¾n liÒn víi vËt dông - ®èi tîng cña sù chiÕm h÷u.
§ång thêi së h÷u kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ vËt dông, nã cßn lµ quan hÖ gi÷a con
ngêi víi nhau vÒ vËt dông.
Quan hÖ së h÷u cã thÓ lµ nh÷ng quan hÖ vÒ kinh tÕ vµ ph¸p lý. Nãi çch
kh¸c, quan hÖ së h÷u vÒ kinh tÕ lµ hiÖn diÖn cña bé mÆt ph¸p lý, theo nghÜa
réng quan hÖ së h÷u kinh tÕ lµ tæng hoµ çc quan hÖ s¶n xuÊt - x· héi, tøc lµ
çc quan hÖ cña çc giai ®o¹n t¸i s¶n xuÊt x· héi. Nh÷ng ph¬ng tiÖn sèng, bao
gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt trùc tiÕp, ph©n phèi, trao ®æi, lu th«ng vµ tiªu
dông ®îc xÐt trong tæng thÓ cña chóng. Quan hÖ së h÷u ph¸p lý lµ tæng hoµ
çc quan hÖ së h÷u, sö dông vµ qu¶n lý. Nh÷ng quan hÖ nµy t¹o ra vµ ghi nhËn
7

çc quan hÖ kinh tÕ qua çc nguyªn t¾c vµ chuÈn mùc ph¸p lý. §Ó nªu bËt sù
thèng nhÊt cña çc quan hÖ së h÷u c¶ ph¬ng diÖn kinh tÕ vµ ph¸p lý.
Së h÷u vÒ mÆt ph¸p lý ®îc xem lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi vÒ ®èi tîng
së h÷u. Th«ng thêng vÒ mÆt ph¸p lý, së h÷u ®îc ghi trong hiÕn ph¸p, luËt cña
nhµ níc, nã kh¼ng ®Þnh ai lµ chñ thÓ cña ®èi tîng së h÷u.
Së h÷u vÒ mÆt kinh tÕ biÓu hiÖn th«ng qua thu nhËp, thu nhËp ngµy cµng
cao, së h÷u vÒ mÆt kinh tÕ ngµy cµng ®îc thùc hiÖn. Së h÷u lu«n híng tíi lîi
Ých kinh tÕ, chÝnh nã lµ ®éng lùc cho ho¹t ®éng kinh tÕ.
Sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña quan hÖ së h÷u vÒ h×nh thøc, ph¹m vi møc ®é
kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm cña chñ quan mµ lµ do yªu cÇu cña quy luËt quan hÖ
s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊtl tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. Haylµ sù vËn
®éng cña quan hÖ së h÷u lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Sù biÕn ®éng cña quan
hÖ së h÷u xÐt c¶ vÒ mÆt chñ thÓ vµ ®èi tîng së h÷u.
§èi tîng së h÷u: Trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû lµ çi s½n cã trong
tù nhiªn (hiÖn vËt). §Õn x· héi n« lÖ, cïng víi së h÷u vËt lµ së h÷u ngêi n« lÖ.
X· héi phong kiÕn ®èi tîng së h÷u lµ t liÖu s¶n xuÊt (®Êt ®ai, c«ng cô lao
®éng...) trong x· héi t b¶n ®èi tîng së h÷u kh«ng chØ vÒ mÆt hiÖn vËt mµ quan
träng h¬n vÒ mÆt gi¸ trÞ, mÆt tiÒn tÖ.Ngµy nay, cïng víi së h÷u vÒ mÆt hiÖn vËt
vµ gi¸ trÞ cña t liÖu s¶n xuÊt, ngêi ta chó träng nhiÒu ®Õn së h÷u c«ng nghiÖp,
së h÷u trÝ tuÖ, gi¸o dôc...
c. Quan hÖ së h÷u lµ g×?
Mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh chiÕm h÷u vµ s¶n xuÊt
ra cña c¶i vËt chÊt trong x· héi lµ quan hÖ së h÷u. Quan hÖ së h÷u ph¶n ¸nh sù
chiÕm gi÷ t liÖu s¶n xuÊt vµ çc s¶n phÈm tiªu dïng, nã biÓu hiÖn qua mèi
quan hÖ vËt - vËt. Quan hÖ së h÷u lµ mét lo¹i quan hÖ x· héi ph¸t sinh, tån t¹i
vµ ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh chiÕm h÷u, mµ khi xem xÐt díi gãc ®é
ph¸p lý nã bao gåm 3 bé phËn cÊu thµnh chñ thÓ, kh¸ch thÓ vµ néi dung.
d. Çc h×nh thøc së h÷u: H×nh thøc ®Çu tiªn, lµ c«ng h÷u, sau ®ã do sù
ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, cã s¶n phÈm d thõa, cã kÎ chiÕm lµm cña
8

riªng xuÊt hiÖn t h÷u. §ã lµ hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n thÓ hiÖn ë níc ®ã,
quy m« vµ ph¹m vi së h÷u kh¸c nhau, phô thuéc vµo tr×nh ®é lùc lîng s¶n
xuÊt vµ lîi Ých cña chñ së h÷u chi phèi. Ch¼ng h¹n, c«ng h÷u thÓ hiÖn th«ng
qua së h÷u nhµ níc, së h÷u toµn d©n. Ngoµi ra cßn cã h×nh thøc së h÷u hçn
hîp. Nã xuÊt hiÖn tÊt yÕu do yªu cÇu ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt vµ quy tr×nh
x· héi ho¸ nãi chung ®ßi hái. Së h÷u hçn hîp h×nh thµnh th«ng qua hîp t¸c
liªn doanh liªn kÕt tù nguyÖn ph¸t hµnh mua b¸n cæ phiÕu v.v...
Tùu trung l¹i, kh¸i qu¸t l¹i th× cã hai h×nh thøc c¬ b¶n: C«ng h÷u vµ t
h÷u. Cßn l¹i lµ kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp gi÷a chóng víi nhau.
e. QuyÒn së h÷u lµ g×?
V× c¬ së kinh tÕ ®¶m b¶o cho sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ - t tëng lµ çc quan
hÖ së h÷u cã lîi cho giai cÊp thèng trÞ. Giai cÊp thèng trÞ dïng tõ mét bé phËn
cña c«ng cô ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ chÕ ®é së h÷u ®Ó thÓ chÕ ho¸ ý chÝ cña giai
cÊp h×nh thµnh hÖ thèng çc quy ph¹m ph¸p luËt çc quy ph¹m ph¸p luËt nµy
quy ®Þnh, cñng cè vµ duy tr× dù tÝnh vµ ®Þa vÞ thèng trÞ giai cÊp. V× vËy quyÒn
së h÷u lµ mét ph¹m trï ph¸p lý. Nã cã nhiÖm vô x¸c lËp vµ b¶o vÖ quyÒn cña
chñ së h÷u trong viÖc chiÕm h÷u, sö dông vµ ®Þnh ®o¹t ®èi tîng tµi s¶n thuéc
quyÒn së h÷u cña m×nh. Víi t çch lµ mét chÕ ®Þnh ph¸p luËt, quyÒn së h÷u
chØ ra ®êi khi x· héi cã ph©n chia giai cÊp vµ cã Nhµ níc. Cßn theo nghÜa hÑp,
quyÒn së h÷u ®îc hiÓu lµ møc ®é xö sù mµ ph¸p luËt cho phÐp mét chñ thÓ ®-
îc thùc hiÖn çc quyÒn chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t trong nh÷ng ®iÒu kiÖn
nhÊt ®Þnh (quyÒn n¨ng d©n sù). Ngoµi ra theo mét ph¬ng diÖn kh¸c quyÒn së
h÷u lµ mét quan hÖ ph¸p luËt d©n sù vÒ së h÷u (cã ba yÕu tè: Chñ thÓ, kh¸ch
thÓ, néi dung).
g. ChÕ ®é së h÷u lµ g×?
Ph¹m trï së h÷u khi ®îc thÓ chÕ ho¸ thµnh quyÒn së h÷u (nh tr×nh bµy ë
trªn), ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¬ chÕ nhÊt ®Þnh gäi lµ chÕ ®é së h÷u. ChÕ ®é
së h÷u ®îc Nhµ níc x¸c lËp vµ ®îc ghi nhËn trong hiÕn ph¸p. Nã chøa ®ùng
hÖ thèng çc quy ph¹m ph¸p luËt vÒ së h÷u vµ c¬ chÕ, kiÒu kiÖn, thñ tôc ph¸p
lý ®Ó ¸p dông, thùc hiÖn çc quy ph¹m ®ã.
9

2. Hai chÕ ®é së h÷u c¬ b¶n trong lÞch sö.
a. Sù xuÊt hiÖn vµ tån t¹i cña chÕ ®é së h÷u t nh©n:
Trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû ë gian ®o¹n cuèi do sù ph¸t triÓn cña
lùc lîng s¶n xuÊt sau ba cuéc ph©n c«ng lao ®éng x· héi (lÇn 1, ngµnh tr¨n
nu«i t¸ch khái trång trät; lÇn 2, thñ c«ng nghiÖp t¸ch khái c«ng nghiÖp; lÇn
3,víi sù xuÊt hiÖn cña tÇng lín th¬ng nh©n). Do n¨ng xuÊt lao ®éng ®· lao h¬n
tríc, con ngêi cã kinh nghiÖm h¬n v.v...
Trong x· héi cã s¶n phÈm d thõa vµ xuÊt hiÖn nh÷ng ngêi chiÕm ®o¹t cña
c¶i d thõa ®ã vµ trë thµnh giµu cã, (t h÷u riªng) l¹i cã nh÷ng ngêi do yÕu kÐm
mµ nghÌo ®ãi... TÊt c¶ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ph©n ho¸ tÇng líp x· héi vµ giai
cÊp xuÊt hiÖn. Cã giai cÊp th× tÊt yÕu cã ®Êu tranh giai cÊp. §Ó cuéc ®Êu tranh
giai cÊp n»m trong vßng trËt tù nhÊt ®Þnh kh«ng ph¸ vì x· héi th× cã mét tæ
chøc ®Æc biÖt ra ®êi, tùa hå nh ®øng trªn x· héi vµ qu¶n lý x· héi. §ã lµ Nhµ
nø¬c.
* Trong chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ: Ph¸p luËt cña nhµ nø¬c chñ n« duy tr×
vµ b¶o vÖ chÕ ®é së h÷u cña chñ n« ®èi víi tÊt c¶ c¸c t liÖu s¶n xuÊt cña x· héi
ngay c¶ së h÷u b¶n th©n ngêi n« lÖ (n« lÖ lµ c«ng cô biÕt nãi kh«ng ®îc xem
lµ ngêi). ë ®©y, tr×nh ®é t h÷u cña cßn thÊp nhng tÝnh chÊt kh¾c nghiÖt vµ bÊt
b×nh ®¼ng lµ tuyÖt ®èi.
* Trong x· héi phong kiÕn: Së h÷u ®¼ng cÊp phong kiÕn thÓ hiÖn râ ë
chÕ ®é"phong tíc, cÊp ®iÒn" cña c¸c vua chóa phong kiÕn. Nhµ níc vµ ph¸p
luËt phong kiÕn b¶o vÖ, duy tr× chÕ ®é së h÷u cña ®Þa chñ l·nh chóa phong
kiÕn ®èi víi ruéng ®Êt vµ duy tr× t×nh tr¹ng nöa phong kiÕn cña n«ng d©n vµ
giai cÊp phong kiÕn.
* Trong chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa: Trªn c¬ së tan r· dÇn cña së h÷u phong
kiÕn ®· xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn quan hÖ së h÷u t s¶n. §ã lµ chÕ ®é chiÕm h÷u
t nh©n t b¶n chñ nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ bãc lét gi¸ trÞ thÆng d (do c«ng
nh©n lµm thuª s¸ng t¹o ra bÞ giai cÊp t s¶n chiÕm kh«ng)
10

ë ®©y lµ giai ®o¹n cña tr×nh ®é t h÷u g¾n víi ®Æc trng cña x· héi t b¶n.
ChÕ ®é t h÷u ®îc qui ®Þnh lµ thiªng liªng bÊt kh¶ x©m ph¹m. Giai cÊp t s¶n
víi ph¬ng ph¸p, thñ ®o¹n bãc lét míi víi tr×nh ®é cao t h÷u trong x· héi t b¶n
chñ nghÜa n»m chñ yÕu tËp trung trong tay giai cÊp t s¶n, çc tËp ®oµn t b¶n,
çc nhµ t b¶n n¾m trong tay t liÖu s¶n xuÊt.
* Trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH: Theo çc nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa
M¸c - Lª nin th× cã 2 ph¬ng thøc qu¸ ®é lªn CNXH. §èi víi nh÷ng níc nh
nø¬c ta qu¸ ®é lªn CNXH tõ mét níc nghÌo, l¹c hËu cha qua giai ®o¹n ph¸t
triÓn TBCN, th× n bhÊt thiÕt cÇn cã mét thêi kú lÞch sö víi sù tån t¹i cña ®a
thµnh phÇn kinh tÕ víi ®a h×nh thøc së h÷u, trong ®ã cã së h÷u t nh©n ®Ó sö
dông søc m¹nh vµ u thÕ cña çc thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ hµng
ho¸, tÊt c¶ nh»m t¹o ra tiÒn ®Ò x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cÇn thiÕt cho
CNXH. MÆc dï vËy, trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta
hiÖn nay nh»m ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt th× së h÷u nhµ níc, kinh tÕ nhµ níc
vÉn gi÷ vai trß chñ ®¹o ®Ó ®Þnh híng cho së h÷u t nh©n nãi riªng vµ nÒn kinh
tÕ níc ta nãi chung ®i theo ®óng quÜ ®¹o.
ChÝnh C.M¸c vµ F. ¡nghen trong t¸c phÈm tuyªn ng«n cña §¶ng céng
s¶n, «ng ®· nhÊn m¹nh "chñ nghÜa céng s¶n kh«ng xo¸ bá cña ai quyÒn chiÕm
h÷u çc cña c¶i mµ chØ xo¸ bá viÖc dïng nh÷ng cña c¶i Êy ®Ó n« dÞch lao ®éng
cña ngêi kh¸c".
b. ChÕ ®é së h÷u x· héi vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
Chñ nghÜa M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: "Kh«ng thÓ xo¸ bá ngay t h÷u vµ thiÕt l©p
ngay chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt"
Sù b×nh ®¼ng vÒ mÆt x· héi cña con ngêi trong mèi quan hÖ qua l¹i cña
hä ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt tøc lµ sù chiÕm h÷u mµ tiªu chÝ duy nhÊt cña nã lµ
lao ®éng sèng. Sù kh¼ng ®Þnh m×nh nh lµ mét chÕ ®é së h÷u. Sù bÊt b×nh ®¼ng
x· héi cho phÐp mét sè ngêi nµy (ngêi chñ së h÷u) chiÕm ®o¹t lao ®éng cña
nh÷ng ngêi kh¸c (nh÷ng ngêi kh«ng ph¶i lµ chñ së h÷u) ®îc coi lµ chÕ ®é së
h÷u. Tïy thuéc vµo kh¶ n¨ng chiÕm ®o¹t lao ®éng cña m×nh hay cña ngêi
kh¸c mµ ph©n ra 2 kiÓu chÕ ®é së h÷u: chÕ ®é t h÷u mang tÝnh bãc lét dùa
11

trªn lao ®éng cña ngêi kh¸c vµ chÕ ®é t h÷u lao ®éng dùa trªn lao ®éng cña
chÝnh b¶n th©n m×nh. KiÓu chÕ ®é t h÷u thø hai, ch¼ng h¹n nh çc ®iÒn chñ
hiÖn nay kh«ng sö dông hoÆc hÇu nh kh«ng sö dông lao ®éng lµm thuª, ngµy
nay cã thÓ liªn kÕt vµo çc hÖ thèng kinh tÕ c¶ TBCN vµ XHCN. Trªn ph¬ng
diÖn chñ thÓ, chÕ ®é t h÷u ph©n chia thµnh t h÷u ç nh©n vµ t h÷u tËp thÓ bao
gåm c¶ së h÷u tËp thÓ cæ phÇn - së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ lao ®éng.
ChÕ ®é t h÷u ®îc ®em so s¸nh víi chÕ ®é c«ng h÷u. Thùc chÊt cña sù so
s¸nh lµ ë chç: Së h÷u nhµ níc kh«ng ph¶i mäi lóc mäi n¬i ®Òu cã nghÜa lµ së
h÷u c«ng céng. VÊn ®Ò kh«ng chØ ë chç chÕ ®é c«ng h÷u cã thÓ cã h×nh thøc.
Së h÷u nhµ nø¬c vµ së h÷u tËp thÓ, mµ cßn ë trong b¶n chÊt cña chÝnh çc
quan hÖ x· héi. Quèc h÷u ho¸ ®îc coi lµ ph¬ng thøc, biÖn ph¸p c¶i t¹o chÕ ®é
t h÷u thµnh së h÷u nhµ níc, lµ viÖc lµm mang tÝnh chÊt chÝnh trÞ ph¸p lý. ViÖc
lµm nµy cã ý nghÜa x· héi ho¸ s¶n xuÊt mét çch h×nh thøc, nghÜa lµ chØ lµm
thay ®æi çc quan hÖ s¶n xuÊt vÒ mÆt ph¸p lý sao cho phï hîp ý chÝ cña Nhµ
níc lµm luËt. V× vËy ngµy nay quan hÖ së h÷u XHCN vµ quan hÖ së h÷u
TBCN ®Òu cã së h÷u nhµ níc. Së h÷u nhµ níc trë thµnh chÕ ®é c«ng h÷u
XHCN chØ khi thùc hiÖn ®îc x· héi ho¸ s¶n xuÊt thùc sù. SÏ diÔn ra mét sù c¶i
tiÕn tËn gèc çc quan hÖ së h÷u mµ b¶n chÊt XHCN cña chÕ ®é së h÷u, ®îc
thÎ hiÖn th«ng qua lîi Ých cña nh÷ng ngêi lao ®éng (c«ng d©n, n«ng d©n tri
thøc). Cã thÓ nãi r»ng çc mèi quan hÖ x· héi ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së xo¸
bá lao ®éng lµm thuª lµ biÓu hiÖn trùc tiÕp kh«ng chØ riªng cña chÕ ®é së h÷u
XHCN.
Qua ph©n tÝch trªn ta cã thÓ nhËn xÐt nh sau:
*Thø nhÊt, cÇn ph©n biÖt chÕ ®é cã tÝnh chÊt bãc lét víi chÕ ®é së h÷u
lao ®éng kh«ng mang tÝnh bãc lét.
* Thø hai, kh«ng ph¶i chÕ ®é c«ng h÷u tù nã, mµ chÝnh chÕ ®é së h÷u ç
nh©n n¶y sinh trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu cña thêi ®¹i TBCN víi sù tÊt yÕu
dÉn ®Õn sù xo¸ bá chÕ ®é t h÷u vµ kh¼ng ®Þnh chÕ ®é c«ng h÷u míi lµ sù phñ
®Þnh trùc tiÕp chÕ ®é t h÷u TBCN.
12
Tải bản FULL (29 trang): https://bit.ly/3CfYReO
Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net

* Thø ba, chÕ ®é së h÷u ç nh©n cã thÓ xem lµ chÕ ®é t h÷u manh món,
hay së h÷u ç nh©n mang tÝnh chÊt tiªu dïng vµ còng cã thÓ lµ chÕ ®é së h÷u
mang tÝnh chÊt s¶n xuÊt ph¸t sinh tõ chÕ ®é c«ng h÷u.
* Thø t, chÕ ®é c«ng h÷u kh«ng thÓ ph¸t triÓn nÕu kh«ng cã chÕ ®é së
h÷u ç nh©n. Còng nh lµ viÖc quay trë l¹i së h÷u ç nh©n trªn c¬ së bæ xung
lÉn nhau cña së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u ç nh©n lao ®éng ®ã, tríc hÕt lµ trong
ho¹t ®éng trÝ tuÖ, t¹o ra tiÒn ®Ò cho sù h×nh thµnh çi mµ theo C.M¸c lµ"nh©n
çch tù do" "Sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ngêi".
Còng cÇn ph¶i ph©n biÖt chÕ ®é c«ng h÷u XHCN (biÓu hiÖn tËp trung cña
chÕ ®é së h÷u x· héi), víi chÕ ®é së h÷u c«ng, c«ng cña tÊt c¶ çc thµnh viªn
x· héi trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû ®èi víi mäi cña c¶i x· héi (kh«ng
cã sù ph©n biÖt thµnh phÇn, kh«ng ai cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi, mäi ngêi ®Òu b×nh
®¼ng, hµnh vi cña mäi ngêi do çc quy ph¹m x· héi ®iÒu chØnh...).
3. Sù h×nh thµnh ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña së h÷u lµ mét qu¸ tr×nh
lÞch sö tù nhiªn g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
a. Hai mÆt cña nÒn s¶n xuÊt x· héi (Ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi).
S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt lµ c¬ së cña ®êi sèng x· héi.
+ Lùc lîng s¶n xuÊt: Ph¶n ¸nh tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ngêi,
nã biÓu hiÖn n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ngêi trong qu¸ tr×nh t¹o ra cña c¶i vËt
chÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt x· h«i bao gåm: T liÖu s¶n xuÊt vµ ngêi lao ®éng víi
nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, kü n¨ng, kü x¶o, vµ thãi quen lao ®éng cña hä.
Trong sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt do c«ng cô lao ®éng vµ tr×nh ®é khoa
häc - kü thuËt (ngµy nay trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp lµ ®éng lùc ph¸t
triÓn nhanh, m¹nh) ph¸t triÓn, trong ®ã kü n¨ng, lao ®éng cña con ngêi lµ
quyÕt ®Þnh. Con ngêi lµ nh©n tè trung t©m lµ môc ®Ých cña nÒn s¶n xuÊt x·
héi. Trong ®iÒu kiÖn ngµy nay, cuéc çch m¹ng khoa häc - kü thuËt - c«ng
nghÖ rÊt ph¸t triÓn, vÞ trÝ trung t©m cñ con ngêi cµng ®îc nhÊn m¹nh. Do vËy,
viÖc n©ng cao d©n trÝ lµ nhu cÇu bøc b¸ch. Nã võa lµ ®ßi hái cña nÒn s¶n xuÊt
x· héi, võa lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thóc ®Èy nÒn s¶n xuÊt x· héi ph¸t triÓn nhanh h¬n.
13

- Quan hÖ s¶n xuÊt: Lµ quan hÖ kinh tÕ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi: Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm quan hÖ kinh tÕ - x·
héi vµ quan hÖ kinh tÕ - tæ chøc. Trong ®ã quan hÖ kinh tÕ - x· héi biÓu hiÖn ë
3 mÆt (3 yÕu tè cÊu thµnh).
Quan hÖ së h÷u t liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc - qu¶n lý vµ quan hÖ
ph©n phèi s¶n phÈm. Trong ®ã quan hÖ së h÷u gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh chi phèi,
theo C.M¸c:"Së h÷u víi t çch lµ h×nh th¸i hiÖn thùc cña quan hÖ s¶n xuÊt".
Gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ biÖn chøng,
trong ®ã lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung vËt chÊt cña s¶n xuÊt, cßn quan hÖ s¶n
xuÊt (quan hÖ së h÷u trong ®ã) lµ h×nh thøc x· héi - ph¸p lý cña s¶n xuÊt. Lùc
lîng s¶n xuÊt kh«ng ngõng vËn ®éng, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn qua çc giai ®o¹n
lÞch sö, qua çc h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é x· héi ho¸
ngµy cµng cao... §ßi hái tÊt yÕu lµ quan hÖ së h÷u x¸c lËp t¬ng øng víi nã
ph¶i phï hîp ®Ó më ®êng thóc ®Èy cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®i lªn (tr¸i
l¹i lµ k×m h·m lùc lîng s¶n xuÊt, ngay c¶ trêng hîp quan hÖ së h÷u ®i qu¸ xa
so víi tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt). ë níc ta, tríc khi tiÕn hµnh ®æi míi
toµn diÖn ®· cã thêi kú qu¸ nhÊn m¹nh quan hÖ s¶n xuÊt, nhÊt lµ quan hÖ së
h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, mµ kh«ng xuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng cña lùc lîng s¶n
xuÊt, dÉn ®Õn n«n nãng, chñ quan duy ý chÝ muèn xo¸ bá ngay çc h×nh thøc
së h÷u phi XHCN, x©y dùng vµ thóc ®Èy cao së h÷u XHCN (së h÷u toµn
diÖn, vµ së h÷u tËp thÓ) b»ng viÖc tËp trung cao ®é, hîp t¸c cao ®é, thËm chÝ
c¶ b»ng quèc h÷u ho¸ cìng bøc trong ®iÒu kiÖn lùc lîng s¶n xuÊt thÊp kÐm nã
®· lµm k×m h·m lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng thÊp,
kinh tÕ kh«ng t¨ng trëng, vµ khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi.
Nhng sau ®ã §¶ng ta ®· nhËn thøc l¹i nh×n th¼ng vµo sù thËt nhËn khuyÕt
®iÓm vµ ®i ®óng qui luËt b»ng viÖc ®Ò ra ®êng lèi ®æi míi toµn diÖn tõ 1986
(§¹i héi VI cña §¶ng). Thùc tÕ nh÷ng thµnh tùu thu ®îc cña h¬n 10 n¨m ®æi
míi võa qua ®· minh chøng tÝnh ®óng ®¾n cña viÖc vËn dông qui luËt quan hÖ
s¶n xuÊt - lùc lîng s¶n xuÊt trªn ®Êt níc ta.
14
3524722

Lý luận sở hữu của mác trong nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở việt nam

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (15)

Similar to Lý luận sở hữu của mác trong nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở việt nam

Similar to Lý luận sở hữu của mác trong nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở việt nam (18)

More from nataliej4

More from nataliej4 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Lý luận sở hữu của mác trong nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở việt nam