3. GOI ERDI AROA (V. – X. m)
BEHE ERDI AROA (XI. – XV. m)
• PRERR0MANIKOA
• ARTE ERROMANIKOA / GOTIKOA
• ERDI ARO KLASIKOA (XI. – XIII. m)
– Feudalismoa
• hirien garrantzia ↓
– Kristautzea
• baikortasun sakratua / ezkortasuna
– Beldurra
• sineskeriak – naturaz gaindikoa
– Teozentrismoa
– Populazio igoera
– Aldaketa politiko- sozialak
• Unibertsitateak
• merkataritza / feriak – hiria ↑
• gremioak - burgesia
– Gurutzadak
– Barne gatazkak
• BEHE ERDI AROA (XIV. – XV. m)
– Nazio estatuen indartzea
– Populazio jaitsiera
• Izurriteak, goseteak, gudak
– Feudalismoaren krisia
• Kapitalismora trantsizioa
– Antropozentrismoa ↑
4. ERREINU GERMANIAR- ERROMATARRAK (V. – VIII. m)
BIZANTZIAR INPERIOA (IV. – XV. m)
ISLAMIAR HEDAKUNTZA (VII. – VIII. m)
KAROLINGIAR INPERIOA (VIII. – IX. m)
GERMANIAR – ERROMATAR INPERIO SANTUA (X. – XIX. m)
11. inperio erromatarra ↓ +
germaniarrak finkatzea
Merkatalgoaren
krisialdia
Produkzio modu
berria:
FEUDALISMOA
Biztanleria landatara +
nekazaritzan oinarritutako
ekonomia
14. sistema zaharkituetan oinarria
Oinarri ekonomikoa
JAURERRIA
Lurjabeak
erreserba
Nekazariak
ukaitza
Gizabanakoa
taldekide
hiritartasun
berdindukoak
errenta
ustiakuntza
zuzena
produkzio
zatia
banatzen
zitzaien
eskubideak →
betebeharren
arabera
20. NOIZ?
XI. - XII. mendeetan
(batzuetan luzatuz)
NON?
Frantziatik Europa osoan
hedatu zen
Populazio
hazkundea
Monasterioetako
bizitzak +
erromesaldiek
garrantzia (erromesak
ideia berriak zabalduz)
Aurrerapen
ekonomiko +
teknikoak
21. Europako mendebaldeko
lehen arte estilo bateratua
Bat egin zuten
Erromatar
artearen azken
aztarnek
Bisigodoen eta
karolingiarren
estiloek
24. ◘ Erromanikoaren arte arlo nagusia.
◘ Eraikin nagusiak erlijiosoak: elizak eta
monasterioak.
◘ Eraikin zibilen artean aipatzekoak:
gazteluak.
25. Eraikuntza mota zabalduenak ERLIJIOSOAK
ELIZA
MONASTERIOA
Bizimodua → landa eremuetan
• Elizak + monasterioak ere
26. ELIZA
Gizakia = Jainkoaren sorkuntza nagusia →
gizakia perfektu = mikrokosmosa
Arkitektura
gizakiaren irudian
oinarritua
Gizakia =
Jainkoaren tenplua
(elizak bezala)
oinplanoari begiratuz → Jesukristo hil
zeneko gurutzea
27. Ezaugarri nagusiak
◘ Esanahi sinboliko handia
◘ Gurutze latinoa ↑
◘ Nabe nagusia + alboko nabeak + triforioa
◘ Absidea
◘ Girola edo denbulatorioa
◘ Santuaren hondakinak abside azpian
◘ Gurutzadura
◘ Alboetako fatxadak + fatxada nagusia (hauetan
kanpandorreak)
◘ Ataurreak (arkiboltak, janbak, tinpanoa)
28. ◘ Estalki gangatua (kanoi gangak); erdi puntuko arkua
+ gurutzadura kupulak)
◘ Pilare sendoak (gurutze formakoak) + kapitelak
batzuetan eskulturaz apainduak
◘ Harrizko horma sendoak + lodiak
◘ Kontrahormak
◘ Leiho gutxi (oso ilunak; otoitzerako egokiak)
◘ Landa eremuetan
29. Ekialdetik mendebaldera zuzenduta
Erdi puntuko arkuak + gangez → NABEAK
•NABE NAGUSIA erdiko nabea →
- burualdean GURUTZADURA →
o Askotan KUPULA batekin estalia:
PETXINA/TRONPEN gainean
Kanpotik ZINBORRIOA (dorre poligonala)
•ALBOETAKO NABEAK eraikinaren pisua banatzeko …
- batzuetan ERTZ- GANGAren erabilera
Amaieran ABSIDEAk
Askotan DEANBULATORIOA:
•alboetako nabeak absidearen inguruan luzatuak
30. Arkuen arteko murruetan LEIHOAK (oso estuak)
Sabaietan egurrezko egitura → teilatuari eusten
arazoak:
• KONTRAHORMAK harriz
• harrizko KAINOI GANGA batez estali
• teilatuaren hegalari eusteko harrizko HARBURUAK /
ZUBURUAK:
- Animalia/giza buruen, piztien … itxura orokorki
ATAURREA ate 1/3 → SINBOLISMOA (fededunak
barrura sartzerako):
•
Erdiko atearen gainean OKULO bat
- lehen/azken argi izpiek absidea argiztatuz
• ARKIBOLTAK (arku zentrukideak) - eskulturak
50. Eraikin erromaniko adierazgarri batzuk
Frantzia: Cluny Monasterioa, Sainte Madeleine Vézelay eta Nôtre Dame
Poitiers-en.
Italia: erromanikoa oso originala da, estilo klasiko, bizantziar eta klunitarraren
nahasketaren ondorioz. Milanoko San Anbrosio (kanpandegi oso garaia),
Modenako katedrala, Pisako katedralak eta Letrango San Joanen Klaustroa
eraikin adierazgarriak dira.
Espainia: Kataluniako erromanikoa nabarmendu behar da, dorre ederreko
eraikin txikiekin, San Pedro de Roda Monasterioa (Girona) eta Santa María de
Ripoll, adibidez. Aipagarri da Santiago Bideko erromaniko purua ere; Jakako
Katedralekoa (Huesca), eragin mozarabeduna; Leongo San Isidro kolegio-eliza,
Fromistako San Martin (Palentzia) eta Compostelako Santiagoko Katedrala
(geroago estilo gotikoa eta barrokoa erantsi zitzaizkion).
Gaztelako eskola, Segoviako San Esteban eliza, Avilako Harresiak
(erromanikoko harresien eredu) eta Soriako Santo Domingo horren lekuko.
Galiziako eskola Tuy-ko katedrala, Pontevedran, adibide.
Nafarroako eskola, erromanikoa Nafarroatik
Eunateko Santa Maria eliza bitxi eta biribilarekin.
sartu
baitzen
Kataluniako eskola, Gironako Katedraleko klaustro aipagarriekin.
penintsulan,
51. GAZTELUAK
Arkitektura zibila
(X. – XV. m artean: erromanikoa - gotikoa)
Garapena:
Herriarentzat babesa
Dorrea + defentsa ingurapena
Egur asko
+ eraikin sinpleak
Egurra - harria
Gaztelu - gotorlekuak
Harria
Harresiak gero eta altuagoak, zubi altxakorrak …
62. DON FERNANDO eta
DOÑA SANCHAren
GURUTZEA
• Gurutzearen atzealdean landare
motiboak + bildotsa eta tetramorfos
• Hatzak luzeak
• Pasio sentimendurik ez du azaltzen
• Hilea kiribildua
• Oihala luzea
63. KRISTOREN JAITSIERA (San Juan de las
Abadesas)
• Absidean kokatua
• Espresio + dramatikotasun gehiago du (berantiarragoa da)
66. • FUNTZIOA:
– Herritar analfabeto eta ezjakinak kristautasunaren
oinarrizko kontzeptuak bereganatzea du helburu.
– Irudiek Bibliako ideia nagusiak agertzen dituzte.
DURROKO
ALDAREKO
FRONTALA
SAN QUIRCE ETA SANTA
JULITAREN MARTIRIOA
(XII. mendea) Erdian mandorla
barruan agertzen zaizkigun
santuek jasandako
martirioaren eszenak
erakusten dizkigu, binetetan
antolatuta; simetrian
oinarrituta egongo dira hauek.
67. • EZAUGARRIAK:
– Horma pintura, freskoa da nagusi. Konposizioa
hormaren itxuraren menpe dago.
– Forma eskematikoak, irudi geometrikoetan
oinarrituak, forma naturaletik urrunekoak ditu.
– Irudiak ardatz bertikal eta horizontalen arabera
antolatzen dira, simetria oinarri dutela.
– Marrazkiak, lerroak garrantzi handia du; irudiak
ondo markatzen dira.
– Kolore biziak, intentsuak, planoak erabiltzen dituzte
(garrantzia du honek, elizak oso ilunak baitira).
68. – Eliza erromanikoan gunerik garrantzitsuena absidea
da eta irudirik esanguratsuenak bertan egongo dira
(Jesukristo guztiz ahaltsua edo Pantokrator, Amabirjina
haurrarekin, Bildots santuak).
LEONGO SAN
ISIDROKO
ERREGEEN
PANTEOIKO
GANGA
Erromanikoaren Sixtina
kapera kontsideratzen da.
69. argikoroa gurutzeduna
mandorla
Pantokrator
alfa eta omega
hasiera eta bukaera
Tetramorfos (San Mateo,
San Joan, San Marko,
San Lukas)
TAHULLGO SAN
KLEMENTE
ELIZAKO
PINTURAK
Arkitektura
Amabirjina irudikatua
Elizaren absidean, XII.
Mendeko freskoa.
Apostoluak
71. TXORIA ETA
SUGEA
San Millan de la Cogollako
Bibliako ilustrazioa, XIII. m.
Munduaren interpretazio
sinboliko eta kosmologikoan
edo ekialdeko pentsaeran
oinarritutako irudia. Ongia
eta gaizkiaren arteko
borroka, Kristo eta
bekatuaren arteko borroka
irudikatzen du; batak lurretik
urrunduz hegan egin dezake,
bestea aldiz beti lurrean
arrastaka ibiliko da.
72. Zenbait esteka
Arte erromanikoa
Arkitektura erromanikoa
Erromanikoaren ekarpenak
Eliza erromanikoak
Ataurre erromanikoa
Lizarrako erromanikoa
Santiagoko katedrala
Worms-ko katedrala
Saint Gall monasterioa
Cluny-ko monasterioa
Monasterioko bizitza
Xabier-ko gaztelua
Erromanikoa irudiak 1 Erromanikoa irudiak 2
Sinbolismo erromanikoa
Pintura erromanikoa Espainian
“Beato”ak
74. NOIZ?
NON?
Behe Erdi Aroan
XII. m amaieratik
Errenazimentua arte XV. - XVI. m
Frantzia iparraldetik Europa osoan hedatu zen
Teknika landuagoa
Arkitektoak maisu
Hirien garapena
hirietan garatuko da
aurrerapen ekonomiko +
teknikoak
Loratzea
•Burgesia +
•Unibertsitateak
•Monasterioetako erlijioordenak
Krisia
•Gatazkak
•100 Urteko Gerratea Frantzian
• Izurrite Beltza Europan
75. ◘ XII. Mendeko bigarren erdialdetik aurrera
gertatuko diren aldaketekin lotuta, ideia
berrietan oinarrituz garatu eta zabaldu zen:
– ELIZAK: nagusitasun erlijiosoa + protagonismo
politiko, ekonomiko eta sozialaren aldarria jaun feudal
eta erregeen aurka.
– Hiriak nagusitu eta aberastu ziren; hiritarrak,
gotzainak eta burgesk ere. Hau eraikinetan ere islatzen
zen (katedralak, jauregiak, unibertsitatek, udalak …)
– Erlijioa bizitzeko modu berriak; arrazoinamenduak
berriro protagonismoa hartu zuen (unibertsitateak).
Katedralak zeruraino igotzen zirela zirudien,
Jainkoarengana bidean..
78. ◘ Erromanikoarekin alderatuta, garai
klasikotik edango badu ere, honen
oinarriekin hautsiko du; argitasunaren
bila ibiliko da.
◘ Aldi honetako aldaketak azaltzeko
baliabide nagusia arkitektura izango da.
◘ Eraikin aipagarriena → katedrala.
79. KATEDRALA
Argitasunaren bila → izpiritualtasunez
kutsatutako espazioak.
Bertikaltasunaren
agintea
Beirateek sortutako
argi jokoak, lilura
Fededunen begirada gorantz
Katedrala → Jainkoaren hiria
80. Ezaugarri nagusiak
◘ Argitasunaren garrantzia (edertasunaren jatorria) →
MISTIZISMOA, IZPIRITUALTASUNA
– Argitasuna fededunaren – Jainkoaren bitarteko
BEIRATEAK
◘ Eraikinaren egiturak balio estetikoa
◘ Gurutze – ganga edo izar ganga (arazo estrukturalak ↓)
◘ Estalki gangatua → ojibadun ganga
– Kanoi ganga baino dinamikoagoa
– Errazagoa pisua banatzea
◘ Arku fajoiak + arku formeroak
– Eraikinaren zati bakoitza independentea
81. ◘ Murruak sostengu funtzioa ↓
– Eraikin altuagoak, arinagoak
– Hutsuneak garrantzia handiagoa
– Beirateek apaindutako leiho asko
• Elementu euskarriek ezaugarri berriak:
– zutabe faszikulatuak + gurutze formadun pilareak
→ zilindroak / forma anizdun pilareak (kapitelak
desagertuz)
– arku zorrotzak (ogiba arkua)
– ertz gangak
– kontrahormetatik abiatuz arbotanteak
◘ Pinakuluak + xurrutarriak (gargolak)
◘ Gurutze latinoa ↑
82. ◘ 3-5 nabe + trantseptua
– Erdiko nabearen garrantzia: zabaleratik → altuerara
– Proportzio desberdinetako sistemen bidez → altuera
◘ Koroa, presbiterioa, deanbulatorioa edo girola,
absidea + absidioloak
◘ Nabe bakoitzera sartzeko ataria
◘ Fatxadan alboetako kanpandorreak (gainean orratzak)
◘ Kolore askoetako beirateak + fatxadetako arrosetoiak
◘ Klaustroa
◘ Teknika aldetik askoz landuagoak
108. • EZAUGARRIAK:
– Gizarte aldaketaren isla
– Arkitekturan integratuta, ataurre, kapiteletan
o Erretaula zizelkatuak, koruetako aulkiteriak, pulpituak,
hilobiak …
– Denborarekin marko arkitektonikotik liberatuz →
mugimendua ↑ / aurrekotasuna ↓
o Aldareetan …
– Eszenak osatzen dituzte eta hauek istorioak
– Harria – egurra
109. – Berezko edertasunaren bila: desitxuratuak /
deformatuak → naturalismoa /errealismo
idealizatua (denborarekin errealismoa areagotuz)
o Bolumenaren bila
o Bereziki arropa landuz
o Erretratuaren bila
– Humanizazioa: indibidualizazioa, figuren arteko
komunikazioa, sentimenduak …
o Kristo gurutziltzatuaren sufrimendua
o Amabirjinaren amatasun jarrera
o Irribarreak, keinuak …
– Gorputzek mugimendua adierazten dute
110. • GAIAK:
– Geometria - landare - giza - animalia irudiak
• GAI BERRIAK (trataera berria):
– Azken epaia/beldurra ↓ → mezu gizatiarragoak
(erredentzioa) + Ataurretan ongi etorri xamurragoa
(maineleko irudiak)
– Gai profanoak + eguneroko bizitzakoak
– Erretratuak
– Ebanjelioetako pasarteak
118. • Elizetako hormen txikitzeak freskoen ordez → ohol
gaineko pintura.
• Oholekin → Erretaulak
– triptikoak, poliptikoak nagusitu ziren denborarekin
– Antolakuntza:
o beheko partea (altuera txikiagokoa): bustoak eta santuak …
o erdiko kalea zabalagoa izango da: gai nagusia.
o goi aldean (atikoa): kristoren kalbarioa …
o horizontalean goitik beherako kaleetan antolatua: gai
nagusiaren eszena osagarriak.
o Kale artean santuak, kolomatxoak.
• Europako alde eta aldi ezberdinetan ezaugarri
desberdinak (eskola desberdinak).
119. GOTIKO LINEALA
(FRANKO-GOTIKOA
XIII. – XIV. m)
Aingeruen Andre Mariaren
eliza, El Tormillo (Huesca).
Burualdeko freskoa.
Azken afaria (detailea).
◘ Erromanikoaren hainbat ezaugarri mantentzen ditu: Lerroaren garrantzia, kolore
lauak, sinpletasuna, ingenuotasuna, eskematismoa perspektiba eza, hierarkia
izpirituala irudikapenean (tamaina).
◘ Bestalde, narratibotasuna, mugimendua, trazu askea, erritmoa, espresioa, kolore
aniztasuna eta izaera naturalistagoa ditu. Beirateen teknikak lerroaren erabileran
eragina izango du. Miniaturagintzaren eragina ere izango du estilo honek.
120. San Miguel goiaingeruaren
eliza, Barluenga (Huesca)
San Miguel deabrua lantzaz zauritzen
Hildakoaren berpizkundea,
azken epairako.
121. ITALO-GOTIKOA
(XIV. – XV. m)
Zaragozako museoa
Berpizkundearen
erretaula.
Azken epaia
Miguel Serra ( 1381-1382)
Kristo infernuetara jaisten da.
Jaime Serra (1381-1382).
◘ Erretaula nagusitzen da.
◘ Italiar trecento aldiaren eragina (errenazimentuaren hastapenak); florentziar
eragina hotzagoa izango da marrazkiarekin erlazionatua batez ere; sienarra
aldiz goxoagoa eta delikatuagoa, marra musikalagoak edo erritmikoagoak
izango ditu, kolorearekiko interes handiagoa izango du.-
123. GOTIKO INTERNAZIONALA
(GORTESAUA XIV. – XV. m)
Gironako San Felixen eliza, Torralba
de Ribota (Zaragoza)
San Martin de Tours-en erretaula.
Benito Arnaldín (XV hasiera)
(erlikien garrantzia)
◘ Idealizazio joera, apaindura, itxuratia, fantasiosoa, lerro bihurria eta urduria.
◘ Cavalieri perspektiba, kolore biziak, artifiziotsuak, narrazio eszenak,
anekdotikoaren irudikapena, pertsonaiak garaiko jantzi gortesau
ikusgarriekin, paisai konbentzionalak eta hiri idealizatuak irudikatuko dira,
hondo irrealetan (urrezkoak …) eta perspektiba bera ere ez da modu
errealean erabiliko.
◘ Orain arteko gotiko estiloak eta miniaturagileenak fusionatzen ditu.
124. GOTIKO NATURALISTA (XV. m)
Santa Mariaren eliza – parrokia, Erla (Zaragoza).
(Jatorria, Koroatzearen ermitan)
Koroatzearen Amabirjinaren erretaula
Tomás Giner eta Arnaldo de Castellnou
(1464-1465).
Dohaintzagilearen
detailea
Aingeru kantariak
◘ Gotiko internazionaletik garatzen da, joera
errealistago batekin (flandestar pinturaren
eragina).
125. • EZAUGARRI OROKORRAK:
• Lerroak ondo markaturik.
• Kolore biziak.
• Irudi naturalistak + pasarte ulerterrazak.
• Hasera batean espazioa sinbolikoa →
denborarekin perspektiba (batez ere Italian)
• Naturarekiko atxikimendua areagotzen da.
o Giza gorputzaren kasuan errealismorantz joko dute;
anatomiaren zehaztasunari garrantzia.
• Denborarekin xehetasunak (arropetan, paisaian …)
gehiago adierazten dituzte.
126. • XV. mendean Flandes eta Herbeheretan olio pintura
lantzen hasiko dira flandestar primitiboak, ohol gainen
eta mihisean. Honi esker:
– Kolore ñabardurak, argi xehetasunak, erabiltzen hasiko dira.
– Margolariak errealismo handiko irudiak egiten zituen (eguneroko
bizitzako pasarteak, Bibliakoak, santuen bizitzenak, erretratuak …).
San Bavon-en katedrala,
Gante (Belgika)
Jan Van Eyck (1432)
Poliptikoa, oleoa taula gainean
128. Zenbait esteka
Katedral gotikoak
Katedral gotikoa
Arkitektura gotikoaren berrikuntzak
Katedralak gotiko klasikoan (Espainia)
Leongo katedrala, beirateak
Burgosko katedrala
Chartres- ko katedrala
Salisbury- ko katedrala
Monasterioa Erdi Aroan zehar (erromanikoa - gotikoa)
Arkitektura zibila
Oliteko jauregia - gaztelua Oliteko jauregia-gaztelua2
Eskultura erdi aroan
Pintura gotiko katalana
Pintura gotiko italiarra
130. • Arkitektura mota espainiarra, lur kristauetan
bideratua.
• Errekonkista ondorenean kristauen agintepeko
lurretan geratutako musulmanen eskulana eta
eraikuntza moldeak erakusten dituzte (merkeagoak).
• Adreiluaren erabilera izango da ezaugarri nagusia,
elementu erromaniko eta gotikoekin konbinatua.
