1. ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
«ΟΙ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ ΚΑΙ Η
ΖΩΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΟΥΣ ΕΩΣ ΤΟ
1960»
Εργασία στα πλαίσια της ευέλικτης ζώνης
Από τους μαθητές του ΣΤ2 του 12ου
Δημοτικού Σχολείου Βέροιας
Ντέλα Λίλιαν, Ντόντη Μαρία, Οικονομίδου Βαρβάρα,
Παπαδημητρίου Γεωργία-Άρτεμη, Παπαθανασίου Μαρία, Πατρίκας
Παναγιώτης, Παυλίτσας Μιχαήλ, Πυροβολάκης Γεώργιος,
Ριστέμογλου Κορίνα, Σαμαράς Γρηγόριος, Σαράφης Σωτήριος,
Σιδηροπούλου Λίμπερα, Σκάλα Άγγελος, Σπάτα Μαργαρίτα,
Σταμάτης Ιωάννης, Στεφανίδου Φωτεινή, Τσανίδου Ειρήνη,
Τσαχουρίδης Γεώργιος, Αποστολίδης Κωνσταντίνος
Υπεύθυνη εκπαιδευτικός :Μηρτσέκη Βασιλική
2011-2012
1

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
Οι τουρκικές συνοικίες
Η ζωή των Χριστιανών
Τα σπίτια της πόλης
Οι γέφυρες
Η εκπαίδευση στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
Οι γάμοι
Οι τουρκικές συνοικίες
Κεντρικός τούρκικος Μαχαλάς Τσερμένι
Η εκπαίδευση των Τουρκων
Χαμάμ
Η Ζωή των Μουσουλμάνων Γυναικών
Φαγητά και γλυκά
Οι Βλάχοι της Βέροιας
Οι συνοικίες των Βλάχων
Οι εργασίες τους’
Η ζωή των Γυναικών
Η ζωή τους
Τα σπίτια τους
Ήθη και έθιμα
Οι Εβραίοι της πόλης
ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
Ανατολική Θρακη
Μικρά Ασία
Η Ελληνικότητα της Σμύρνης
Ποντιακός Ελληνισμός
Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας
Ο Πόντος από το 1850 εως το 1922
Το Χρονικό της εξόντωσης των Ελλήνων
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ
Οι Πόντιοι στην Οθωμανική αυτοκρατορία
Το Νεοτουρκικό κομιτάτο
Το χρονολόγιο των Βαλκανικών πολέμων
Η ποντιακή αντίσταση
Το τελειωτικό χτύπημα στον Ποντιακό Ελληνισμό
2

3. ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ
Η συνθήκη των Μουδανιών
Η καταστροφή της Σμύρνης
Mαρτυρίες
Βασικό χρονολόγιο προσφυγικού ζητήματος
Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ
Από την Ανατολή στην Ελλάδα
Προσφυγιά
Τα στρατόπεδα καραντίνας
Φτάνοντας στη Θεσσαλονίκη
Η ιστορία της προσφυγιάς από τις εφημερίδες
Η συμπεριφορά των γηγενών απέναντι στους πρόσφυγες
Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗ ΒΕΡΟΙΑ
Οι κλήροι
Οι αγροτικοί κλήροι
Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1959
Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΚΑΤΟΧΗ ΣΤΗ
ΒΕΡΟΙΑ
ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ –ΣΥΝΤΑΓΕΣ
Ντόπιων Βεροιέων
Μικρασιατών
Ποντίων
Θρακιωτών
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Η ΣΥΝΘΉΚΗ ΤΗΣ ΛΟΖΑΝΗΣ
ΟΙ ΕΒΡΑΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ
ΟΙ ΟΜΟΛΟΓΙΕΣ
ΠΗΓΕΣ
3

4. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ιδέα για αυτή την εργασία «γεννήθηκε»στις αρχές Οκτωβρίου του 2011.
Αιτίες υπήρχαν πολλές αλλά αφορμή στάθηκε το μάθημα της Ιστορίας της ΣΤ
τάξης που αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα που επηρέασαν την περιοχή.
Μακεδονικός αγώνας, Βαλκανικοί πόλεμοι, η Γενοκτονία των Ποντίων από τους
Νεότουρκους και καταστροφή της Σμύρνης, η προσφυγιά Μικρασιατών, Ποντίων,
Θρακών και εγκατάστασή τους στην Μακεδονία Β΄ παγκόσμιος πόλεμος η
ενοκτονία από τους Ναζί των Εβραίων και των Ρομά. Πολλά θέματα, πολλά
ιστορικά γεγονότα και μέσα σε αυτά και τα 100 χρόνια της απελευθέρωσης της
Βέροιας από τους Τούρκους. Η πρώτη επαφή μας με το θέμα και η απόφαση να
ασχοληθούμε με την ιστορία της πόλης έγινε με την επίσκεψη μας (λίγο πριν τον
εορτασμό της επετείου της 28ης
Οκτωβρίου του 1940) στη μοναδική σωζόμενη
εβραϊκή συνοικία των Βαλκανίων, στην Μπαρμπούτα και κάναμε μάθημα εκεί
σχετικά με τον πόλεμο του 1940-1945. Τότε, εκεί σε εκείνον το χώρο,
ασχοληθήκαμε με πολλά. Εκεί, τα παιδιά για πρώτη φορά έμαθαν για τη ζωή των
Εβραίων της πόλης, τις δουλειές τους και τις επαφές τους με τις άλλες
θρησκευτικές κοινότητες της περιοχής (Χριστιανούς και μουσουλμάνους) για το
τραγικό τέλος πολλών οικογενειών κατά την περίοδο της κατοχής της πόλης από
τα SS που προσπάθησαν να εξολοθρεύσουν, όχι μόνο τους Εβραίους της πόλης
στέλνοντάς τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης αλλά και τους Ρομά, καθώς και
πολλούς άλλους που αντιστάθηκαν στις ναζιστικές δυνάμεις της Γερμανίας. Εκεί
τα παιδιά έκλεισαν τα μάτια και προσπάθησαν να αφουγκραστούν ήχους από το
παρελθόν. Αυτό ήταν. Δεν χρειάστηκε τίποτα περισσότερο. Εκείνη την ημέρα
ενθουσιασμένη από τις ερωτήσεις των παιδιών, τους ρώτησα αν θα μας ενδιέφερε
να μάθουμε περισσότερα για την πόλη γιατί ακόμα και εγώ η ίδια δεν ήξερα
πολλά. Και φυσικά κανείς δεν αρνήθηκε. Από εκείνη την ημέρα ξεκίνησε και η
αναζήτηση του τίτλου. Τελικά μετά από απόφαση όλων μας αφού είχαμε ρίξει
πολλές ιδέες, καταλήξαμε στον τίτλο «ΟΙ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ ΚΑΙ Η
ΖΩΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΟΥΣ ΕΩΣ ΤΟ 1960». Στην αρχή μας φάνηκε εύκολη
υπόθεση αλλά στην πορεία αποδείχτηκε πως μόνο εύκολη δεν ήταν.
Είχα πει στα παιδιά «Όχι αντιγραφή μόνο και αυτούσια τα κομμάτια χωρίς
να τα διαβάσουμε» και φυσικά ψάξιμο. Έτσι και έκαναν. Πήγαμε στη Δημόσια
Βιβλιοθήκη πολλές φορές χωρισμένοι σε ομάδες. Πηγαίναμε ακόμα και μέσα στις
γιορτές γιατί τότε είχαμε χρόνο να ασχοληθούμε περισσότερο και καθόμασταν και
πολλές φορές και στις σκάλες για να μπορέσουμε να κάνουμε τη δουλειά μας. Ε
δεν ήμασταν και λίγοι 14με 15 άτομα ..Που να μας χωρέσει ο χώρος της
βιβλιοθήκης.? Αλλά δεν μας πείραζε. Ήταν διασκέδαση το ψάξιμο και το
διάβασμα έτσι
Εκεί άλλοι έψαχναν για τους Πόντιους ,άλλοι για τους Εβραίους άλλοι για
τους Βλάχους, Μικρασιάτες, Θρακιώτες, άλλοι για τον Μακεδονικό αγώνα και
άλλοι για ότι αφορούσε την πόλη. Βρήκαμε δεκάδες βιβλία. Διαβάσαμε κάποια
αποσπάσματα από αυτά και κρατήσαμε τα πιο ουσιώδη. .Προσπαθούσαν τα
παιδιά να είναι δικά τους τα κομμάτια όσο μπορούσαν (καθώς οι ικανότητές τους
στην περίληψη με νοηματική πληρότητα δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως ακόμα
στην ηλικία των 12 )αλλά ακόμα και όπου δεν ήταν εύκολο να κάνουν περίληψη
και να συνδυάσουν πολλές πληροφορίες μαζί για να κάνουν μια παράγραφο τα
4

5. μετέφεραν αυτούσια παραθέτοντας και τις πηγές. Στην αρχή πάντα τις ξεχνούσαν
είναι η αλήθεια αλλά σιγά σιγά έμαθαν να το κάνουν.. Και όσο συνεχίζαμε τόσο
πιο πολλά στοιχεία βρίσκαμε. Στην προσπάθεια αυτή κινητοποιήσαμε συλλόγους
(Συλλογο Μικρασιατών,Εύξεινο Λεσχη,Σύλλογο Βλάχων ,Θρακιώτικη Εστία
Βέροιας για να μας παραχωρήσουν υλικό και φυσικά δεν αφήσαμε από έξω τις
οικογένειές μας. Παππούδες γιαγιάδες, γονείς, μας έδιναν συνεντεύξεις είτε στο
σχολείο είτε στα σπίτια μας.. Αρχίσαμε όλοι μαζί- και μέσα σε αυτούς και εγώ
προσωπικά -να ενδιαφερόμαστε για πράγματα και να μαθαίνουμε ιστορίες που
ποτέ δεν θα μαθαίναμε καθώς ,δυστυχώς, η γενιά που θυμάται και βίωσε
κομμάτια του παρελθόντος χάνεται.. Μέχρι και από τη Διευθύντριά μας ,κ
Θεοδώρα Γούτση ζητήσαμε να μάθει πως ήρθαν οι παππούδες της στην περιοχή
της Μελίκης και πως ήταν η ζωή τους τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς αφού και
η ίδια κατάγεται από πρόσφυγική οικογένεια της ΑνατολικήςΡωμυλίας όπως από
προσφυγικές οικογένειες καταγόμαστε οι περισσότεροι μέσα στην τάξη μας Αλλά
δεν ήταν μόνο αυτό.. Νιώθαμε και περήφανοι γιατί καταλαβαίναμε ότι πολλοί
από τους ηλικιωμένους μας που ο χρόνος τους έχει περιθωριοποιήσει ξανανιώνανε
και θυμόντουσαν πράγματα και μας λέγανε ιστορίες ξαναζώντας τες και όταν
τους λέγαμε ότι θα τη δημοσιεύσουμε κιόλας τότε ένα δάκρυ χαράς ή
ικανοποίηση φαινόταν στα μάτια τους. Δεν θα ξεχάσω ποτέ όταν ένα απόγευμα
σε μια γιορτή του Σχολείου που αφιερώσαμε στην παράδοση (Τόποι και χοροί
της πατρίδας μας)ήρθε ένας από τους ηλικιωμένους που μοιράστηκε την
προσωπική του ιστορία (που θα δείτε καταγεγραμμένη παρακάτω) για να
καμαρώσει το εγγονάκι του. Πήγα να τον ευχαριστήσω προσωπικά για τη
συνέντευξη που έδωσε στην ανηψιά του για να μας τη φέρει και τα μάτια του
γέμισαν δάκρυα. Ήταν σαν να μου έλεγε «Ευχαριστώ που με τιμάτε, που με
βοηθάτε να υπάρχω ακόμα και που θα συνεχίσω να υπάρχω μέσα από την
καταγεγραμμένη από τα παιδιά ιστορία μου»..Εκεί λύγισα. Βασανισμένοι
άνθρωποι που πολλές φορές μέσα στην καθημερινότητά μας ξεχνάμε ..Και τότε
θυμάμαι είπα στους μαθητές μου να μάθουν όσα μπορούν περισσότερα από τους
παππούδες και τις γιαγιάδες τους γιατί είναι ένα τρόπος να τιμάμε το παρελθόν
τους και την ιστορία τους. Δεν θέλαμε πια απλά μια εργασία που να αναφέρεται
μόνο στο σχέδιο των σπιτιών και στην πόλη σαν σχέδιο ..Θέλαμε να έχει στοιχεία
συνύπαρξης ή αντιθέσεων ,προσωπικές ιστορίες άγνωστες και μικρές, θλιβερές
και αστείες, στιγμές χαράς αλλά και πόνου. Ανθρώπινες στιγμές. Στιγμές,
προσωπικής ιστορίας. Οι συνεντεύξεις και οι πληροφορίες που έρχονταν ήταν
πολλές και ταυτόχρονα ψάχναμε σε βιβλία για συνεντεύξεις που είχαν δοθεί σε
άλλους πιο μπροστά από εμάς από ανθρώπους που ποτέ δεν θα γνωρίζαμε..
Ακόμα και εγώ προσωπικά άνοιγα κουβέντα με τη μητέρα μου ή με συγγενείς μου
για να μάθω το δικό μου παρελθόν..
Και η εργασία συνεχιζόταν μέσα και έξω από το σχολείο της ώρες της
ευέλικτης αλλά και της ιστορίας καθώς και σε ώρες εκτός σχολικού ωραρίου..
Κοντά στο Πάσχα είδαμε ότι τόσο υλικό δεν θα μπορούσε να ταξινομηθεί να
καταγραφεί να επιμεληθεί και να παραδοθεί μέχρι τον Ιούνιο . Έτσι μετά από
συνεννόηση με τη Διευθύντριά μου αποφασίσαμε να την συνεχίσουμε και μέσα
στο καλοκαίρι με στόχο να παραδοθεί μέχρι τον Οκτώβριο του 2012 παραμονή
του εορτασμού των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Βέροιας..Παρόλο που
5

6. ήμουν αποσπασμένη στο σχολείο αυτό και η υπηρεσία μου έληξε τον Ιούνιο και
παρόλο που οι μαθητές μου θα πήγαιναν στο Γυμνάσιο αποφασίσαμε ότι πρέπει
να το κάνουμε,.
Συναντηθήκαμε πολλές φορές μέσα στο καλοκαίρι η υπεύθυνη ομάδα
επιμέλειας των κειμένων και εγώ για την συγγραφή της εργασίας Πολλές φορές
τα κούραζε τα παιδιά όλο αυτό το υλικό που θα έπρεπε να ξαναδιαβάσουν ( σε
πολλά κείμενα γινόταν εκ νέου επεξεργασία καθώς αφαιρούσα ή πρόσθετα υλικό
ή διαμόρφωνα αλλιώς το όλο κείμενο για να έχει μια συνοχή και συνάφεια σε
χρονική σειρά ) ..καθώς οι ώρες δεν ήταν λίγες που περνούσαμε μαζί εξηγώντας
τους το γιατί έγινε αυτό και γιατί αφαιρέθηκε εκείνο ενώ μπορούσαν να παίζουν
έξω με τους φίλους τους.. Αλλά τα παιδιά ήταν εκεί..Μέχρι το τέλος ακόμα και
όταν άρχισε η νέα σχολική χρονιά και οι υποχρεώσεις τους πια ήταν
περισσότερες..
Τελικά η εργασία ολοκληρώθηκε και πήρε την τελική της μορφή στις αρχές
του Οκτώβρη του 2012 περιλαμβάνοντας υλικό που βγήκε μέσα από έρευνα σε
δεκάδες βιβλία Βεροιέων και μη συγγραφέων που κατέγραψαν στοιχεία της πόλης
,μέσα από μαρτυρίες και συνεντεύξεις προσφύγων και γηγενών κατοίκων ,από
εφημερίδες και υλικό εποχής..
Πριν μπούμε στο κύριο μέρος της εργασίας ας μας επιτραπεί να
ευχαριστήσουμε τους ανθρώπους που στάθηκαν δίπλα μας και ομολογούμε ότι
κανένας από όσους το ζητήσαμε δεν μας αρνήθηκε τη βοήθειά του..Ευχαριστούμε
ιδιαίτερα τους Κατερίνα -Στόκα -Παπαδημητρίου (μητέρα μαθήτριας της
τάξης ,μου)που σε όλη τη διάρκεια της εργασίας μας μας βοήθησε τραβώντας
φωτογραφίες και ψάχνοντας για σημαντικά στοιχεία που θα μας βοηθούσαν.και
που μας συνόδευε σε κάθε περιήγηση στην πόλη :κ.Πυρινό (Συνταξιούχος
καθηγητής ) Νεοκλή Κουρουζίδη, (Συνταξιούχος Δάσκαλος και τον
ευχαριστούμε που μας έδωσε την ευκαιρία να διαβάσουμε αποσπάσματα από το
βιβλίο του μαθαίνοντας μέσα από τις δικές του εξιστορήσεις όχι μόνο τη δύσκολη
ζωή της προσφυγιάς εκείνα τα χρόνια αλλά και την πορεία της εκπαίδευσης που
την έζησε σα φοιτητής και σαν δάσκαλος) Ζεδραλή Σ (Δάσκαλος),Γ.Λιόλιο
δικηγόρο και τους αείμνηστους Κ.Χιονίδη και Ε,Σβαρνόπουλο Μελετίδη και
Ε.Ζάχο για το υλικό που χρησιμοποιήσαμε από τα βιβλία τους μέσα στην τάξη
και που μας βοήθησαν στη ανάπτυξη της εργασίας μας Ανεκτίμητη στάθηκε
επίσης και η βοήθεια των :1)Καμπούρη Γιάννη, Διευθυντή της ΔΕΠΑΠ
Βέροιας ,με το φωτογραφικό υλικό που μας παραχώρησε αλλά και με τις
επεξηγήσεις του για κάθε φωτογραφία που έχουμε βάλει στην εργασία
μας.,2)Ντόντου Κανέλλου ,στρατιωτικού και ιστορικού συλλέκτη που μας έδωσε
επίσης υλικό 3)Δημήτρη Κουκούδη Αρχιτέκτονα που μου έδωσε χρήσιμες
πληροφορίες τόσο για την οικιστική ανάπτυξη όσο και για την αρχιτεκτονική της
πόλης,καθώς και για τις αναπαλαιώσεις με τις οποίες έχει ασχοληθεί για πολλά
χρόνια 4)Νίκου Μαυροκεφαλίδη Πρόεδρου του Δημοτικού Συμβουλίου
Βέροιας που μας δέχτηκε στο γραφείο του και μας μίλησε για το Δημαρχείο της
πόλης και την ιστορία του Παράλληλα ευχαριστούμε αυτούς που αυθόρμητα μας
έδωσαν τις προσωπικές τους ιστορίες και εμπλουτισαν τη γνώση του παρελθόντος
μας και θα μας επιτρέψετε να τους αναφέρουμε :Γεωργιάδου Νίκη (οικιακά)
Γούτση Κωνσταντίνος κάτοικος Μελίκης(γεωργός)Ζευγαρόπουλο Θεόφιλο,
6

7. (Συνταξιούχος Αρτοποιός) ,Θεοδωρίδη Γρηγόριο (δάσκαλος) Ιωαννίδου
Τατιανή (Συνταξιούχος) Λαζαρίδη Κ(γεωργός) Μηρτσέκη Ιωανίδου
Αικατερίνη ,(Συνταξιούχος Υπάλληλος πρώην Παιδόπολης Βέροιας)
Οικονομίδη (ιδιοκτήτης Αλευρόμυλων Βεροιας) Σαρρημιχαηλίδη Παυλο
(αντιπρόεδρος της Εύξεινου Λεσχης Βέροιας),Στόκα Μαρίτσα(Οικιακά) ,Στόκα
Γιάννη, ,Τσαμήτρο Ηλία(Δάσκαλος) για τις συνεντεύξεις τους και τις
πληροφορίες που μας έδωσαν για την ιστορία της πόλης
Επίσης δεν θα μπορούμε να παραλείψουμε και τους ανθρώπους της
Α/θμιας εκπαίδευσης Ν.Ημαθίας όπως : Τον Προϊστάμενο Πρωτοβάθμιας
Εκπαίδευσης κ.Διαμαντόπουλο Διονύσιο 2) Τον Σχολικό Σύμβουλο κ
Κουτσουπιά Φώτη 3)Το δάσκαλο και Υπεύθυνο καινοτόμων προγραμμάτων της
Α/θμιας εκπαίδευσης την περίοδο της εργασίας μας που μας έδειξε την πόλη
αλλά και μας έδωσε πάρα πολλά στοιχεία Χάρη Κουρουζίδη .. που μας στήριξαν
στο έργο μας αυτό και που μας έδιναν την άδεια για να μπορούμε να κάνουμε
ότι χρειάζεται για να βγει αυτό το αποτέλεσμα
Ιδιαίτερες ευχαριστίες θα μας επιτρέψετε να απευθύνουμε στον άνθρωπο που
μας έδειξε την συμπαράστασή του σε όλη τη διάρκεια της εργασίας μας και
δέχτηκε κάθε αίτημά μας στηρίζοντάς μας ηθικά αλλά και ουσιαστικά. Στη
Διευθύντρια του 12ου
Δ.Σ.Βέροιας κ.Γούτση Θεοδώρα που πραγματικά στάθηκε
αρωγός όλης αυτής της προσπάθειας..
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ
Η πόλη της Βέροιας βρίσκεται στην Κεντρική Μακεδονία και έιναι
πρωτέυουσατου νομού Ημαθίας στους πρόποδες του όρους Βερμιο ενώ τριγύρω
έχει διάφορους λόφους όπως το :Καρσί Μπαγλάρ (σημερ.Προφήτης Ηλίας)
Παναγία Δοβρά , Καλόγρια , Βάντα και Γκαλίγκα.
Η πόλη της Βέροιας πρωτοαναφέρεται απο τον Θουκυδίδη το 432 π.χ σε
εκστρατεία των Αθηναίων προς την Ποτίδαια.. Η ονομασία της πόλης κατά
άλλους οφείλεται στην αδερφή του ποτάμιου θεού ΄Ολγανου που ήταν κόρη του
βασιλιά Βέρητα και είχε το όνομα Βέροια και άλλο από το ρήμα Φέρ-ω που
εξαιτίας τοπικού ιδιωματισμού μετατράπηκε σε “βερ” με δεύτερο συνθετικό το
(ρόϊα) που σημαίνει ρόδι και φύτρωνε στην περιοχή ή με το (ρους, ροϊα) που
σημαίνει 'ΡΕΩ”
Η Βέροια επί Αρχελάου (413-399 αποκτά οργανωτικές δομές ενώ επί
Μ.Αλεξάνδρου πολλοί Βεροιείς θα τον συνοδέψουν στην εκστρατεία του και όταν
θα χτιστεί η πόλη Χαλέπι της Συρίας από τον Σέλευκο Α΄ ιδρυτή της δυναστείας
των Σελευκιδών θα ονομαστεί Βέροια προς τιμή των στρατιωτών του
Μ.Αλεξάνδρου..
Μετά τη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ. όταν παραδόθηκε στους Ρωμαίους,
λεηλατήθηκε ασύστολα ενώ οι ηγετικές της μορφές εστάλησαν εξόριστοι στη
Ρώμη. Παρά ταύτα η περίοδος της λατινοκρατίας σήμανε για τη Βέροια μία
εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξη. Στην πόλη οργανώνονταν γιορτές με το
όνομα “Ολύμπια” και αργότερα “Αλεξάνδρεια Ολύμπια”, για να τιμηθεί ο
Αυτοκράτορας ή ο Μεγαλέξανδρος. Οι πολίτες διαιρούνταν σε ελεύθερους και
δούλους.
7

8. Στη διάρκεια της ρωμαϊκής κατοχής προσέλκυσε πολλούς από διάφορα
μέρη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ανάμεσά τους πολλοί Εβραίοι. Γι’ αυτή την
κοινότητα των Εβραίων, επισκέφθηκε την πόλη ο Απόστολος των Εθνών
Παύλος στη δεύτερη και τρίτη περιοδεία του (51 μ.Χ. και 56-57 μ.Χ.),
τουλάχιστον δύο με τρεις φορές και δίδαξε στη Συναγωγή τους, αλλά και σε χώρο
έξω από τα τείχη, στο γνωστό μέχρι σήμερα «Βήμα του Αποστόλου Παύλου».
Αποτέλεσμα της επίσκεψης αυτής ήταν να ασπαστούν το Χριστιανισμό πολλοί
Βεροιείς, Εβραίοι αλλά και Έλληνες και Ελληνίδες εθνικοί.
Από το 392 μ.Χ. και μετά η παρουσία της Βέροιας γίνεται ακόμα
εντονότερη. Διοικητικά υπάγεται στη Θεσσαλονίκη μέχρι τον 10ο ή 11ο αιώνα,
οπότε και αποτελεί έδρα θέματος με Δούκα επικεφαλή της διοίκησής του. Οι
τάξεις που διοικούσαν την πόλη αυτή την εποχή, ήταν : οι “άριστοι”, ο “δήμος”, η
“εκκλησία του δήμου” και ο “κλήρος”.
Οι Βούλγαροι στα 812 μ.Χ. πιθανόν, ασφαλώς όμως στα 985 μ.Χ. την
κατέστρεψαν με τον Σαμουήλ.
Το 1204 ο αρχηγός της 4ης σταυροφορίας Βονιφάτιος ο Μομφερατικός
κατέκτησε την πόλη.
Τη βυζαντινή εποχή (από το 392 μ.Χ. και μετά) η παρουσία της Βέροιας
γίνεται ακόμα εντονότερη. Ανήκει διοικητικά στη Θεσσαλονίκη μέχρι τον 10ο ή
11ο αιώνα, οπότε και αποτελεί έδρα θέματος με Δούκα επικεφαλή της διοίκησής
του. Οι τάξεις που διοικούσαν την πόλη αυτή την εποχή, ήταν : οι "άριστοι", ο
"δήμος", η "εκκλησία του δήμου" και ο "κλήρος". Οι άριστοι υπέβαλλαν τις
εισηγήσεις και αποφάσιζε ο λαός και ο κλήρος με ψηφοφορία. Οι άρχοντες η'
"κεφαλές" της πόλης ήταν τα εκτελεστικά όργανα της διοίκησης. Οι κοινωνικές -
οικονομικές τάξεις ήταν: οι ευγενείς, η μεσαία τάξη και ο λαός. Αυτοί που
ασχολούνταν με τα χωράφια ήταν οι ιδιοκτήτες γης, οι ελεύθεροι εργάτες γης και
οι δουλοπάροικοι. Υπήρχαν γύρω στην πόλη ελεύθερα χωριά, "κεφαλοχώρια" και
"ζευγηλατεία", δηλαδή αγροκτήματα των γαιοκτημόνων. Αναπτύσσεται σταδιακά
το εμπόριο, η χειροτεχνία και μια πρώιμης μορφής βιοτεχνία. Τα άφθονα νερά της
περιοχής, που αποτέλεσαν την κινητήρια δύναμη ενός μεγάλου αριθμού
νερόμυλων και άλλων εργαστηρίων με υδροκίνηση (κατεργασίας μαλλιού)
βοήθησαν σ' αυτή την ανάπτυξη.
Πολλοί είναι οι ναοί που χτίζονται στην πόλη, συνήθως σε ερείπια και με
οικοδομικά υλικά παλαιότερων ιερών (σήμερα σώζονται 48 βυζαντινοί και
μεταβυζαντινοί ναοί 11ου - 19ου μ.Χ. αιώνα). Οι αγιογραφίες που τους
διακοσμούν, αποτελούν δείγμα εξαιρετικής τέχνης.
Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας η πόλη
οχυρώνεται ακόμη περισσότερο, γιατί δέχεται επιδρομές και καταλήψεις για
κάποια διαστήματα, από διάφορους κατακτητές: Γότθους, Ούνους, Βούλγαρους,
Γέτες, Σλάβους, Σαρακηνούς, Κουμάνους, Πατζινάκες, Νορμανδούς,
Σταυροφόρους, Σέρβους και τέλος Οθωμανούς, που αγωνίστηκαν πολύ και για
πολλά χρόνια, να την κατακτήσουν.
Οι Οθωμανοί την κυρίευσαν και την έχασαν πολλές φορές σε διάστημα 50
ετών. Μετά από 3 πολιορκίες (το 1373 από τον Καρά Χαλήλ πασά Χαϊρεδδίν, το
1385 από τον σουλτάνο Αχουμάτη, το 1393 από τον Βαγιαζίτ τον Α),δεν
8

9. κατάφερε να γλυτώσει και έπεσε οριστικά στα χέρια του Μουράτ του Β΄ εγγονού
του Βαγιαζήτ το 1430 Στο τέλος δεν κατάφερε να γλυτώσει και έπεσε στα χέρια
τους το 1433 ή 1448-49, το Πάσχα, ύστερα από μεγάλη αντίσταση των κατοίκων
και την προδοσία του Βεροιώτη ξυλοκόπου Ιωάννη Χαριτόπουλου, του
αποκαλούμενου από τους ντόπιους "Χατζηγκαντβία" ή "Γκαντβία". Η αντίσταση
των Βεροιωτών εξόργισε τους Οθωμανούς, που εκδικήθηκαν με σφαγές,
ατιμώσεις, λεηλασίες. Μπήκαν στο Μητροπολιτικό ναό, συνέλαβαν τον
Μητροπολίτη Αρσένιο, τον βασάνισαν, τον έσφαξαν στη νότια πόρτα του ναού
και τον κρέμασαν για παραδειγματισμό, μαζί με άλλους ιερείς και προκρίτους στο
πλατάνι, που βρίσκεται μέχρι σήμερα στην οδό Κεντρικής, απέναντι από τη
δυτική πόρτα της τότε μητρόπολης, που τη μετέτρεψαν σε τζαμί.
Ακολούθησαν πέντε σχεδόν αιώνες τουρκοκρατίας, με αποτυχημένες
επαναστάσεις. Σ’ αυτά τα χρόνια, κυριαρχούν η καταπίεση, το παιδομάζωμα, ο
φόβος, οι βασανισμοί, οι εκτελέσεις, οι εκβιασμοί, οι αυθαιρεσίες, οι παρανομίες.
Οι Έλληνες χριστιανοί περιορίζονται σε χωριστές κλειστές αυτοδιοικούμενες
συνοικίες και γειτονιές με κοινωνικό κέντρο τις εκκλησίες, που άλλοτε χτίζονται
κρυφά και δεν ξεχωρίζουν πολλές φορές από τα γύρω σπίτια κι άλλοτε οι
τούρκικες αρχές παραχωρούν άδειες για το χτίσιμό τους. Πολλοί Βεροιώτες
μεταναστεύουν στο εξωτερικό, όπου μορφώνονται και δημιουργούν. Άλλοι
βγαίνουν στο βουνό και πολεμούν τους Τούρκους. Η διαμάχη ανάμεσα στους
Έλληνες και τους Τούρκους είναι συνεχής. Παρ’ όλα αυτά αναπτύσσεται το
εμπόριο και η βιοτεχνία της υφαντικής. Τα γεωργικά επίσης προϊόντα του
πλούσιου κάμπου της είναι άφθονα. Τα πράγματα δείχνουν να αλλάζουν μετά το
Χατι Χουμαγιούν που εξέδωσε ο Σουλτάνος και ύστερα η συνύπαρξη αρχίζει και
γίνεται πιο ουσιαστική και άμεση .
Η Βέροια μετά την πολιορκία της και την άλωσή της από τους Τούρκους
έχει πια τρεις κοινότητες. Τη Μουσουλμανική στο Βόρειο και δυτικό τμήμα της
πόλης, την Εβραϊκή στο Βόρειο δυτικό τμήμα και τη Χριστιανική. Στη
Χριστιανική κοινότητα υπάρχουν Σέρβοι και Βούλγαροι που κατοικούν εντός των
τειχών και Έλληνες που κατοικούν στο Βόρειο και Ανατολικό τμήμα. Έχουν τα
σπίτια τους γύρω από εκκλησίες....Οι κοινότητες αυτές λοιπόν καταλαμβάνουν
συγκεκριμένες θέσεις μέσα το χώρο της πόλης και φτιάχνουν τις δικές τους
συνοικίες
Μετά την οθωμανική κατάκτηση, η πόλη επεκτείνεται για πρώτη φορά έξω
από τα βυζαντινά τείχη. Σε δημοσιευμένη ιεροδικαστική καταχώρηση του 1599
αναφέρεται η συνοικία του Αγίου Νικολάου. Εκτός αυτής, οι παλιότερες γνωστές
συνοικίες φαίνεται να είναι της Μητρόπολης και της Φανερωμένης (15ος αιώνας;)
αλλά και του Αγίου Παταπίου ή Μεγάλου Σωτήρα (1602). Ο Εβλιγιά Τσελεμπή
(17ος αιώνας) αναφέρει δεκαέξι μουσουλμανικές και δεκαπέντε χριστιανικές
συνοικίες. Σε ιεροδικαστική καταχώριση του 1759 αναφέρονται δώδεκα
μουσουλμανικές και δεκαέξι χριστιανικές συνοικίες. Ο Delacoulonche
καταγράφει το 1858 δεκαέξι τζαμιά και δεκαέξι χριστιανικές ενορίες.
Το βορειότερο σημείο εγκατάστασης των μουσουλμάνων μέσα από τα τείχη
της πόλης πρέπει να ήταν η συνοικία της Παλιάς Μητρόπολης. Τουλάχιστον τον
19ο αιώνα ο εντός των βυζαντινών τειχών χώρος ανήκει σε χριστιανικές
9

10. συνοικίες, ενώ οι περισσότερες μουσουλμανικές συνοικίες βρίσκονταν εκτός των
τειχών. Μόνο τρεις μουσουλμανικές συνοικίες (Μπαμπά Τεκέ, Σινάν Μπέη και
Τσαρσί Μπασί) κάλυπταν ένα τμήμα του νότιου τομέα της βυζαντινής πόλης
Το 17ο αιώνα η πόλη είχε 300 νερόμυλους, που κινούνταν από τα νερά
των ποταμών. Τόπος συνάντησης όλων ήταν η στεγασμένη κλειστή αγορά, η
οποία κάηκε στη μεγάλη πυρκαγιά του 1864. Τα αρχοντικά και μη σπίτια και τα
δημόσια κτίρια, που χτίζονται στην πόλη, μαρτυρούν τον πλούτο της. Από τις
ελληνικές-χριστιανικές συνοικίες η «Κυριώτισσα» είναι εκείνη, που διατηρήθηκε
μέχρι σήμερα στην καλύτερη κατάσταση και γι’ αυτό κρίθηκε διατηρητέα από την
Αρχαιολογική υπηρεσία. Πολλά σπίτια, εκκλησίες, δρομάκια συντηρήθηκαν και
αναστηλώθηκαν. Σήμερα έχει σχεδόν την αρχική της μορφή. Τα σπίτια είναι
κτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο, με οχυρωματική διάταξη, δεν έχουν εξωτερικά
παράθυρα στο ισόγειο, με εσωτερική βοτσαλόστρωτη αυλή, σύμφωνα με τη
«Μακεδονική» λεγόμενη αρχιτεκτονική. Την εποχή του μακεδονικού αγώνα
στους τοίχους που χώριζαν τις αυλές των σπιτιών, ανοίχτηκαν πορτούλες
«απάν(οι)ξε(ι)ς» ή «πορτοπούλες», που βοηθούσαν τη μυστική και ακίνδυνη
διαφυγή των αγωνιστών, όταν γινόταν έλεγχος από τους Τούρκους. Οι χριστιανοί
είχαν διοικητική αυτονομία. Διοικούνταν από τους προεστούς και ένα συμβούλιο.
Αυτονομία είχαν και οι συνοικίες και ενορίες. Η Βέροια είχε ελληνικό σχολείο
από το 1650.
Κτηματολογικά κατάστιχα του τέλους του 19ου αιώνα αναφέρουν έντεκα
μουσουλμανικές και δεκαπέντε χριστιανικές συνοικίες. Ο Struck αναφέρει το
1908 δώδεκα χριστιανικές συνοικίες. Σε κανονισμό της ελληνικής κοινότητας της
Βέροιας του 1912 καταγράφονται δεκατρείς ενορίες. Τουλάχιστον κατά τον 18ο
και 19ο αιώνα, οι χριστιανικές συνοικίες της πόλης αναφέρονταν στα οθωμανικά
έγγραφα ως «βαρόσι».
Στις αρχές του 20ού αιώνα πολλά οικοδομικά τετράγωνα της πόλης είχαν τη
μορφή κλειστών συνόλων γύρω από κάποιο μνημείο και ήταν γνωστά ως
βακούφικα, γιατί συχνά τα ομοιογενή κτήρια στις πλευρές του τετραγώνου
ανήκαν σε βακούφια. Παραδείγματα βακούφικων κτηρίων σώζονται γύρω από
τους ναούς Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης, Αγίου Γεωργίου του Μικρού,
Περιβλέπτου, Παναγίας Δεξιάς και Αγίου Νικολάου του άρχοντος Καλοκρατά.
Η βόρεια πλευρά της Βέροιας, η περιοχή βόρεια των ναών της Περιβλέπτου και
της Έξω Παναγιάς καθώς και της κατεδαφισμένης Αγίας Βαρβάρας, ήταν
ακατοίκητη και καλυπτόταν από κήπους έως την έλευση των μικρασιατών
προσφύγων.
Τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας ο λαός της πόλης αντιμετωπίζει
βουλγάρικη και ρουμάνικη προπαγάνδα. Οι Βεροιώτες οργανώνονται εναντίων
τους μέσα από την «Εθνική Άμυνα», συμμετέχουν στο «Μακεδονικό Αγώνα» με
επικεφαλή τον Αναστάσιο Σιορμανωλάκη και προετοιμάζουν το έδαφος για την
απελευθέρωση.
Η απελευθέρωση της πόλης από τον τούρκικο ζυγό έγινε στις 16
Οκτωβρίου 1912 (στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων), χωρίς σύγκρουση,
αφού προηγουμένως είχε γίνει συνεννόηση του Μητροπολίτη και των Ελλήνων
10

11. προεστών με τον Τούρκο Δήμαρχο της πόλης ώστε να μην χυθεί αθώο αίμα και
των δύο λαών. Τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας αντιμετωπίζει τις
βουλγαρικές επιθέσεις των Κομιτατζήδων. Οι Βεροιώτες ήδη από το 1904
οργανώνονται εναντίων τους μέσα από την «Εθνική Άμυνα», συμμετέχουν στο
«Μακεδονικό Αγώνα» και προετοιμάζουν το έδαφος για την απελευθέρωση. Για
τις ανάγκες του Αγώνα ιδρύθηκε στη Βέροια το “Εθνικό Κομιτάτο” με πρόεδρο
τον πρόκριτο της πόλης, Αναστάσιο Σιορμανολάκη, που έστησε το αρχηγείο του
στο Μακροχώρι. Ελληνικά αντάρτικα σώματα άρχισαν τη δράση τους στην
περιοχή της Βέροιας και ιδίως στη λίμνη των Γιαννιτσών, γνωστή την εποχή
εκείνη σαν “Βάλτος”. Από τους Μακεδονομάχους της πόλης, μάχιμους και μη,
αξίζει να αναφέρουμε τους Ε. Χριστοδούλου, Κ. Μαλούτα, Μ. Καρακωστή, Α.
Παπαδήμο, Α. Τσικερδάνο, Ε. Βελτσίδη, Αντ. Αντωνιάδη, Κ. & Σ. Βαφείδη, Κ.
Ρέππα, Α. Σμυρλή, Γ. Καρατζόγλου, Σ. Κουκουτέγο και Μ. Γκαλίτσιο.
Απελευθερώθηκε το 1912 χωρίς σύγκρουση, αφού προηγουμένως είχε γίνει
συνεννόηση του Μητροπολίτη και των Ελλήνων προεστών με τον Τούρκο
Δήμαρχο της πόλης ώστε να μην χυθεί αθώο αίμα και των δύο λαών ..
--> Σύνθεση οικισμού 1912: α) γλώσσα ιδίωμα σλαβικής /
θρησκεία χριστιανική, β) γλώσσα τουρκική / θρησκεία
μουσουλμανική, γ) γλώσσα βλάχικη / θρησκεία χριστιανική, δ)
γλώσσα ελληνική / θρησκεία χριστιανική, ε) γλώσσα ισπανική /
θρησκεία εβραϊκή και στ) γλώσσα τσιγγάνικη / θρησκεία
χριστιανική.
Απαρίθμηση 1913: Βέροια, 7.039 άρρενες και 6.773 θήλεις.
Υποχρεωτική μετανάστευση το 1924 των μουσουλμάνων
κατοίκων στην Τουρκία.
Βέροια , εγκατάσταση 1.665 χριστιανών
προσφύγων / 405 οικογενειών [ΕΑΠ].
--> Σύνθεση 1927: μικτός οικισμός, γηγενών (Ελλήνων,Εβραίων βλάχων)
Τσιγγάνων και προσφύγων.
Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-18) η Βέροια ήταν κέντρο
επιχειρήσεων. και μετά ακολουθεί η εισροή των προσφύγων 1922-1923.Το
1924 έφυγαν από τη Βέροια οι Τούρκοι κάτοικοι που κατοικούσαν για αιώνες
στην περιοχή πηγαίνοντας πια προς την Ανατολή στην Τουρκία.. Οι Χριστιανοί
παραμένουν στην πόλη και ενισχύονται από τους πρόσφυγες που καταφθάνουν
μετά το 1922 από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία..Η πόλη της Βέροιας αλλάζει
μέσα στην πάροδο των αιώνων.. Συνοικίες που υπάρχουν χάνονται ,ενώ
δημιουργούνται νέες που φέρουν τη σφραγίδα των προσφύγων που πολλοί από
αυτούς καταφεύγουν σε περιοχές έξω από την πόλη και κάνουν νέα χωριά
μεταφέροντας τις ονομασίες από τις αλησμόνητες πατρίδες τους. Πόντιοι
,Μικρασιάτες, Θρακιώτες ενισχύουν την πόλη που μεταλλάσσεται σε ένα
πολυπολιτισμικό μωσαϊκό που ο ένας σιγά σιγά μαθαίνει από τον άλλο και
μαθαίνει τον άλλο.
Η πόλη άρχισε να παίρνει σιγά σιγά καθαρά ελληνικό χαρακτήρα.
Επιδιορθώθηκαν οι δρόμοι, απόκτησε ηλεκτροφωτισμό και ύδρευση το 1925.
Παράλληλα αναπτύχθηκαν οι πνευματικοί και καλιτεχνικοί τομείς, με την ίδρυση
11

12. διάφορων συλλόγων, κυκλοφορία εφημερίδων, ίδρυση ωδείου με χορωδία και
θεατρική ομάδα. Αναπτύχθηκε επίσης η οικονομία της πόλης με τη γεωργία,
βιοτεχνία, εμπόριο.
Την πρόοδό της ανέκοψε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, η Κατοχή
και ο Εμφύλιος. Η πόλη αντιστάθηκε και θρήνησε πολλά θύματα σ’ αυτό το
διάστημα (1940-49). ,οι Εβραίοι χάνονται με την είσοδο των Γερμανών στην
Ελλάδα και την μεταγωγή πολλών οικογενειών στα στρατόπεδα συγκέντρωσης το
1943 και όσοι απέμειναν ,ελάχιστοι γυρίζουν πίσω αλλά δεν παραμένουν και
φεύγουν είτε για το Ισραήλ είτε για άλλες πόλεις..
Μετά το 1950 και μέχρι σήμερα αναπτύσσεται ειρηνικά και προοδεύει, σε
σημείο που να θεωρείται μία από της πιο πλούσιες και όμορφες ελληνικές πόλεις.
Σήμερα έχουν διασωθεί σε ικανοποιητικό βαθμό δύο συνοικίες που
διατηρούν τον ιστό της οθωμανικής περιόδου: η εβραϊκή Μπαρμπούτια και η
χριστιανική Κυριώτισσα.
.Ο σεβασμός στην ιστορία αυτής της πόλης αν και πέρασε από διάφορες
δύσκολες στιγμές μέχρι να αποκτηθεί τελικά επικράτησε και έτσι όλοι μαζί
μπόρεσαν να κάνουν την πόλη της Βέροιας πιο δυνατή και όλοι να λένε πια όταν
τους ρωτούν 'από που είσαι?'Να απαντούν: είμαι Βεροιώτης με καταγωγή από
Πόντο ,Μικρασία ή Θράκη....
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΤΟΠΟΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΥ ΜΩΣΑΪΚΟΥ
ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1940 ΠΕΡΙΠΟΥ
Ο κοινωνικός και λειτουργικός διαχωρισμός του αστικού χώρου στα χρόνια
της
Τουρκοκρατίας παίρνει συγκεκριμένη μορφή με διακεκριμένα τμήματα της
πόλης για
τους Έλληνες χριστιανούς, του Τούρκους και τους Εβραίους.
Χαρακτηριστική είναι η
διαίρεση της πόλης σε γειτονιές. , και δρόμους με κυρίαρχη την κεντρική
οδό που άρχιζε από τη βόρεια «Βασιλική» πύλη, διερχόταν από την αγορά και
κατέληγε στην πλατεία Ωρολογίου, όπου υπήρχαν δύο οχυροί πύργοι και πιθανόν
η ακρόπολη της Βέροιας.. Χαρακτηριστική είναι ηδιαίρεση της πόλης σε κύτταρα
με σαφή όρια, τις γειτονιές που προσδίδουν στην πολυεθνική πόλη ένα χαρακτήρα
12

13. μωσαϊκού φυλετικών καιπολιτισμικών ενοτήτων – γειτονιών (πόλεις μέσα στις
πόλεις, Παρθενόπουλος, 2001).
Τόπος κοινής συνάντησης είναι η αγορά, στο κέντρο των ελληνικών
συνοικιών
της Βέροιας. Μέχρι την πυρκαγιά του 1864 διασώζονταν η στεγασμένη
αγορά της
πόλης, την οποία αναφέρει και ο Εβλιγιά Τσελεμπή. Η αγορά, με 600
καταστήματα,
μπεζεστένι με έξι τρούλους και 15 πλούσια στολισμένα χάνια εμπόρων,
έκλεινε τη
νύχτα με 3-4 μεγάλες θύρες – πύλες που αντιστοιχούσαν στις κύριες αρχαίες
πύλες.
Οι συνοικίες της Βέροιας αποτελούσαν αυτοδιοικούμενες μονάδες. Για τον
αριθμό τους υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Το 17ο αιώνα αναφέρονται 16
μουσουλμανικές, 15 συνοικίες χριστιανών Ελλήνων, Σέρβων, Βουλγάρων
«Λατίνων»
(Βλάχων) και 2 ομάδες Εβραίων. Αργότερα, το 19ο αιώνα, σύμφωνα με τις
υπάρχουσες πληροφορίες, οι τουρκικές συνοικίες είναι 12 και οι ελληνικές
12 έως 16.
Υπάρχουν ακόμη μια εβραϊκή συνοικία και μια συνοικία Γύφτων. Οι αριθμοί
αυτοί δε
διαφέρουν πολύ από αυτούς που παραδίδει ο Εβλιγιά, και δείχνουν την
ιστορική
συνέχεια της οργάνωσης του χώρου και τη δύναμη του θεσμού. Ο ιδιαίτερος
χαρακτήρας της γειτονιάς σχετίζεται με τα ειδικά κοινωνικά και πολιτισμικά
χαρακτηριστικά των εθνοτήτων. Αναδεικνύουν τον πολιτισμό ως σημαντικό
παράγοντα πολεοδομικής οργάνωσης.
Οι ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ
Ο πληθυσμός της πόλης, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, κυμαίνεται
μεταξύ των 4.000 και 20.000 (16ος – 20ος αιώνας).
Οι Τούρκοι της Βεροίας διέμεναν στο Νότιο Και δυτικό τμήμα της πόλης.
Γύρω από τα τζαμιά/
Μερικές συνοικίες είναι:
ΙΝΕ ΜΠΟΥΝΡ(Σημερινοί Λαδόμυλοι)
ΣΙΝΑΝ ΜΠΕΗ (περιοχή από «Ζαχαροπλαστείο Σερεμέτα»μέχρι την πλατεία
ωρολογίου
ΤΣΕΡΜΕΝΙ(Η περιοχή γύρω από την πλατεία Μάρκου Μπότσαρη)
YOLA GELDI (Περιοχή Πασά Κιόσκι που από τα τείχη του μπήκαν στην
πόλη οι Οθωμανοί)
Από τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας αναφέρονται, στην πόλη και
τα χωριά, προεστοί που αντιπροσωπεύουν τους κατοίκους και παίρνουν μέρος
μαζί με τους κρατικούς υπαλλήλους στη συλλογή φόρων και το διακανονισμό των
τοπικών υποθέσεων.
13

14. Η διοικητική αυτονομία των χριστιανών περιλαμβάνει το θεσμό των
προεστών και ενός ευρύτερου συμβουλίου. Αυτοδιοικούμενες είναι και οι ενορίες,
των οποίων οι
πρόκριτοι μπορούσαν να προβαίνουν σε διαβήματα. Τα συνοικιακά
συμβούλια της
Βέροιας είχαν 6 ή 7 μέλη (Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, 1990).
η ευθύγραμμη χάραξη της οδού Κυριωτίσσης, που οδηγεί σε άνοιγμα –
πιθανή πύλη – του τείχους χωρίζει κατά την Τουρκοκρατία τις ελληνικές
συνοικίες από τις οθωμανικές,
Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ
Δυστυχώς δεν έχουμε πολλές μαρτυρίες από τους πρώτους αιώνες σχετικά
με την ζωή των Χριστιανών στη Βέροια, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας
μέχρι το1800.. Εκείνο που μπορέσαμε μόνο να βρούμε είναι γενικές πληροφορίες.
και θεωρήσαμε επίσης ότι όσα γνωρίζουμε για τη ζωή των υπολοίπων κατοίκων
του Ελλαδικού χώρου συνέβαιναν αντίστοιχα και εδώ στην πόλη μας.
Μπορέσαμε μόνο να βρούμε στοιχεία από το 1800 και μετά και βασικά μέσα από
βιβλία που έγραψαν έγκριτοι άνθρωποι της πόλης που είτε με τη μορφή
πληροφοριών είτε με τη μορφή ακόμα και λογοτεχνημάτων μας έβαλαν μέσα στην
εποχή εκείνη..
Ξεχωρίζει μέσα σε αυτές τις πληροφορίες η ιστορία του Ζήση Καραδήμου
από τη Δυτική Μακεδονία που το 1705 εναντιώθηκε στην εφαρμογή του
τουρκικού διατάγματος για το παιδομάζωμα και μέσα στην πόλη της Νάουσας
έδωσε μάχη μαζί με τους γιούς του για αυτό.. Ο ίδιος τραυματίστηκε θανάσιμα
και οι δύο γιοί του απαγχονίστηκαν. Από εκεί και πέρα δεν υπάρχει διαταγή ή
μνεία για παιδομάζωμα στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Τα σπίτια ήταν πολύ κοντά το ένα στο άλλο και πίσω από μια κλειστή βαριά
εξώθυρα συνήθως υπήρχε μια κεντρική αυλή και γύρω γύρω τα σπίτια κυρίως
συγγενών. Παρόλες τις απαγορεύσεις οι Έλληνες εξακολουθούσαν και έκαναν ότι
τους χαρακτήριζε σαν Χριστιανούς και κρατούσαν τα ήθη και τα έθιμά τους.
Τόπος συνάντησης των γυναικών και των παιδιών οι εσωτερικές αυλές των
σπιτιών
Οι γυναίκες έφτιαχναν μόνες τα ρούχα και τα στρωσίδια των σπιτιών και
φυσικά τα προικιά των κοριτσιών. Για τους άντρες τόπος συνάντησης ήταν η
αγορά και ο δρόμος της Κεντρικής. Εκεί στα καφενεία μάθαιναν τα νέα και το τι
συνέβαινε, από τους πραματευτάδες και τους γυρολόγους της εποχής εκείνης..
Η Βέροια είναι η πόλη της βροχής.. Όλο τον χειμώνα βρέχει. Αυτή την
περίοδο η ζωή συγκεντρώνεται στα χαγιάτια των σπιτιών(υπόστεγα) όπου οι
γυναίκες συνεχίζουν τις υφαντικές εργασίες τους
Το 1864 μια μεγάλη φωτιά καταστρέφει την αγορά..Κινδυνεύει ακόμα και η
εκκλησία του Αγίου Αντωνίου..,Καταστρέφει το Μπεζεστένι(κλειστή
14

15. υφασματαγορά που έχει και αργυροχρυσοχοεία με τετράγωνο θολοσκέπαστο
θόλο) ,εκατό σπίτια 300 μαγαζιά ,8 εκκλησίες, τη Μητρόπολη, το σχολείο και τη
βιβλιοθήκη..
ΤΑ ΣΠΊΤΙΑ.
Ο κύριος Κουκούδης αρχιτέκτονας και γνώστης της αρχιτεκτονικής
τεχνοτροπίας της πόληςπου μάλιστα ασχολήθηκε και με την αναπαλαίωση
συνοικιών-κατοικιών της πόλης μας (η μελέτη μάλιστα που έκανε με την
ομάδα του βραβεύθηκε και διακρίθηκε στην 4η έκθεση αρχιτεκτονικού έργου .)
Μας είπε ότι:
«Να επισημάνω ότι η μελέτη μας προέβλεπε κυβόλιθους γρανίτη σε όλη την
έκταση των δρόμων αλλά δεν επιτέυχθηκε αυτό... . Η δε παλιά πόλη και τα σπίτια
έχουν χτιστεί με τη λεγόμενη τεχνοτροπία «Τουρκομπαρόκ» το οποίο είναι ένα
αρχιτεκτονικό ύφος απόλυτα παρεξηγημένο και παρερμηνευμένο. Και θα πρέπει
να γνωρίζουμε ότι στα περισσότερα κτήρια της «βαλκανικής αρχιτεκτονικής
παράδοσης» που εφαρμόστηκε και στην Βέροια -Καστοριά -Κοζάνη -Σιάτιστα
-Έδεσσα υπάρχει εμφανής ή αφανής αυτή η αρχιτεκτονική . Είναι ένα σωρό τα
μορφολογικά στοιχεία αυτού του ρυθμού που απαντώνται στα μακεδονικά σπίτια
της Περιόδου αυτής όπως και στο Πήλιο στα Αμπελάκια , στη Καβάλα
Ελευθερούπολη Δράμα και Αγιο Όρος .Οι γύψινοι φεγγίτες με τα χρωματιστά
γυαλάκια- τα ταβάνια με τούς ρόδακες -τα τζάκια με τα μπουχαριά -οι ζωγραφικές
τεχνικές εσωτερικά και εξωτερικά( σημ. όποιος ενδιαφέρεται να δει να εξωτερική
ζωγραφική σε κτίσμα , ας περάσει μια βόλτα από το σπίτι των Μπαρμπαργυραίων
στη συμβολή Κυριωτίσσης και Ειρήνης και ας κοιτάξει ψηλά . Έπεσαν τα ροζ
επιχρίσματα και φαίνονται οι μπλε περικοκλάδες στον άσπρο φόντο του
καμπύλου Τουργκομπαρόκ καλύματος της αστρέχας . . Το ίδιο το (( σαχνισί ))
σαν όρος έχει τόση ανατολή μέσα του που η μετάφρασή του και μόνο είναι
απόδειξη του εκλεκτικισμού αυτής της αρχιτεκτονικής .ΣΑΧ -ΝΙ-ΣΙ σημαίνει To
κάθισμα- η θέση -η θέα του ΣΑΧΗ ..
Τα σπίτια λοιπόν που συναντάμε στη Βέροια είναι σε κλειστές συνοικίες με
μια ιδιόμορφη αρχιτεκτονική που ονομάζουμε Μακεδονική ή Βαλκανική και που
δεν συναντάμε σε πολλά μέρη της Ελλάδας…Σαχνισιά, ζωγραφική στα ταβάνια
και περίτεχνοι ρόδακες.κλπ στενά δρομάκια με κλίση προς το κέντρο για να
φεύγουν τα απόνερα πόρτες βαριές με γυφτόκαρφα συνθέτουν το σκηνικό των
σπιτιών. Διώροφα τα πιο πολλά έχουν κάτω πλυσταριά, σταύλους ή μαγαζιά..
Η καθαρή οχυρωματική διάταξη της βεροιώτικης αρχιτεκτονικής
διαπιστώνεται από την χαμηλή θύρα «απάνοιξη»στους μανδρότοιχους των
μεσοτοιχιών και στα υπόγεια που χρησίμευαν σαν μυστικά περάσματα για τους
ιδιοκτήτες.. Μαλιστα αυτή η οχυρωματική διάταξη θα φανεί χρήσιμη πολύ
αργότερα κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα καθώς από αυτές τις
υπόγειες στοές θα διέφευγαν πολλοί μακεδονομάχοι..
Η διάταξη αυτών των σπιτιών που αναπτύσσονταν πίσω από τις βαριές
εξώπορτες βοήθησε τους κατοίκους τους να μην νιώθουν τόσο βαριά επάνω τους
15

16. την απαγόρευση της κυκλοφορίας και της επικοινωνίας. Αυτή ήταν από
ψυχολογική πλευρά η δημιουργία του μαχαλά.
Οι δρόμοι και οι γέφυρες της πόλης
Οι δρόμοι ήταν λιθόστρωτα και καλντερίμια τα οποία ήταν στενά και ποτέ
δεν ακολουθούσαν μια ευθεία γραμμή αλλά ούτε είχαν το ίδιο πάχος.
Σταυροδρόμια δεν υπήρχαν αντίθετα είχαν το σχήμα ταυ στο σημείο συνάντησής
τους με τον κύριο δρόμο
Οι γέφυρες της πόλης απαιτούσαν εξειδικευμένη τεχνική και φυσικά τεχνίτες
τα λεγόμενα μπουλούκια «Κουδαραίων»Η ομάδα τους ,το μπουλούκι
περιελάμβανε ,χτιστάδες μαραγκούς, ξυλογλύπτες κλπ
Έτσι έρχονταν στην πόλη ξακουστοί για τα χρόνια εκείνα πετράδες και
χτίστες κυρίως από τα λεγόμενα σημερινά Μαστοροχώρια της Ηπείρου
(Κόνιτσα)ή αλλιώς Πέτρινα Χωριά.. Χτισμένες με πέτρα και τεχνική με αψίδες
,άντεξαν στο χρόνο πολλές από αυτές..
Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
.Οι πληροφορίες σχετικά με την εκπαίδευση των παιδιών μέχρι τα μέσα του
19ου αιώνα δεν είναι πολλές. Ελάχιστα γνωρίζουμε για τον τρόπο διδασκαλίας
και πόσα παιδιά και από που φοιτούν στα σχολεία της πόλης μας,. Οι πληροφορίες
ξεκινάνε από το 1849
Σε ένα πρακτικό του 1849 αναφέρεται η επαναλειτουργία της”Ελληνικής
Σχολής” και ιδρύεται η “Αλληλοδιδακτική Σχολή” Στη Βέροια. το 1865 μετά από
πρόσκληση του τότε Μητροπολίτη Ιωακείμ έρχεται οΜανιός ή Μανος και ιδρύει
σχολείο και βιβλιοθήκη στην πόλη και μάλιστα για να παρακινήσει τους μικρούς
και τους μεγάλους να μεταβούν σε αυτό φοιτά και ο ίδιος ως μαθητής Στα 1876-
1877 μνημονεύονται τριτάξιο «ελληνικόν σχολείον», αλληλοδιδακτικό σχολείο
και παρθεναγωγείο μαζί με νηπιαγωγείο με πολυάριθμους μαθητές.
Το 1872 -1875 την ευθύνη των Σχολείων την έχει η εκκλησία του Αγίου
Αντωνίου και επειδή δεν αναφέρονται έφοροι σχολείων καταλαβαίνουμε ότι την
ευθύνη της λειτουργίας και της συντήρησης είχαν οι επίτροποι της εκκλησίας
ΣχολείαΤον Μάρτιο του 1874 δημιουργήθηκε και ο «Φιλεκπαιδευτικός
Σύλλογος Βεροίας».Το 1883-1886 λειτούργησαν στη Βέροια με την ευθύνη της
Μητρόπολης Νηπιαγωγείο,Δημοτικό,Ελληνικό Σχολείο ,και Παρθεναγωγείο με
αρκετούς μαθητές στο καθένα από αυτά..1888-1889 λειτούργησε στη Βέροια
“Αστική Σχολή” με 6 τάξεις αρχικά και με μια προκαταρκτική από το έτος 1892-
1893.
Στη Βέροια λειτουργούσαν από το 1849 δύο ελληνικά σχολεία..
16

17. Οι γάμοι των Χριστιανών (1870-1910περίπου)
Οι περισσότεροι γίνονται με προξενιό.. Η μάνα της νύφης με την
προξενήτρα πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού να συνεννοηθούν.. Συνήθως το
ζευγάρι έμενε με τους γονείς του άνδρα ή αν ήταν εύποροι ζούσαν σε διπλανά
σπίτια στην ίδια αυλή.. Πριν την συμφωνία και το δόσιμο των χεριών μεταξύ των
οικογενειών έπρεπε να υπογραφεί το προικοσύμφωνο..
Περιλάμβανε τα πάντα..Τα ρούχα ,ασπρόρουχα , κεντήματα, προσόψια
,χρυσαφικά ,είδη οικιακής χρήσης και σκεύη ,χωράφια ,χρυσό και λίρες..
Ας δούμε μερικές ονομασίες.
ΑΝΤΕΡΙ ΚΑΤΑΚΩΡΦΟΥΣ: Χιτώνας αντρικός ανοιχτός μπροστά
ΛΕΣΤΡΑ ΚΗΣΤΕΡΝΙ :Ζώνη κίτρινη
ΛΕΜΠΕΚΕΣ:Γιλέκο
ΠΙΣΤΙΜΑΛΙΑ :Προσόψι λουτρού
ΜΠΙΛΙΝΤΖΕΚΙΑ :Βραχιόλια
ΤΖΕΡΤΖΕΦΙΑ :Σεντόνια
ΓΚΙΟΥΜΙΑ:Μεταλικά μικρά δοχεία συνήθως για μεταφορά νερού
ΝΤΟΥΝΤΟΥΜΙ : Περίπου ένα Στρέμμα
Κατόπιν και αν συμφωνούσαν γίνονταν τα αρραβωνιάσματα στο σπίτι της
Νύφης μόνο που γίνονταν νωρίς και τελείωναν πολλές φορές πριν το
απογευματινό ναμάζι(προσευχή) των μουσουλμάνων ή το αργότερα πριν την
απαγόρευση της κυκλοφορίας (λίγο πριν τη δύση του ήλιου)
..
Το τραπέζι των αρραβώνων
Αυτό είχε διάφορα καλούδια
Είχε σούρτα-φέρτα δηλαδή κρέας με μπάμιες ..Το έλεγαν έτσι γιατί ενώ
πήγαιναν τους ταβάδες με το κρέας στο φούρνο που θα τα έψηνε για αρκετή ώρα
έπρεπε μετά από ώρες να πάνε και τις μπάμιες που θα συνόδευαν το κρέας. Άλλο
φαγητό ήταν το «Ξεστημένο» που φτιαχνόταν με μακεδονίς δηλαδή με
μαϊντανό ..Χρησιμοποιούσαν κιμά και κάθε βώλο τον τύλιγαν σε μακεδονίς και το
έβαζαν σε κατσαρόλα με ελάχιστο ζουμί.. Ήταν από τα πιο εκλεκτά και
αγαπημένα πιάτα των Βεροιωτάδων που το σέρβιραν χωρίς αυγολέμονο δηλαδή
«Ξεστημένο».Από αυτό πήρε και την ονομασία του το φαγητό.
Με το που πήγαιναν στο σπίτι της νύφης οι γονείς μιλούσαν μεταξύ τους
συμφωνούσαν έδιναν τα χέρια και αφού σταύρωναν τις βέρες τις περνούσαν στα
χέρια του ζευγαριού.
Αυτό γινόταν παρουσία πολλών προσκεκλημένων κυρίως συγγενών..
Ακολουθούσε πριν το φαγητό το κέρασμα από τη νύφη ..Οι άντρες συνήθως
έπιναν ρακί την οποία συνόδευαν μεζέδες κυρίως παστουρμά ,κομματάκια από
στήθος κοτόπουλου καλοβρασμένα με μπόλικο μαύρο πιπέρι συνοδευμένα με
μικρές μπουκίτσες ψωμί και μικρά τηγανιτά κεφτεδάκια ..
Ακολουθούσε το φαγητό το οποίο αναφέραμε πιο πάνω,μικρά γλέντια που
όμως τελείωναν νωρίς εξαιτίας της απαγόρευσης..
17

18. ΟΙ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ
Οι τουρκικές συνοικίες της Βέροιας κατελάμβαναν τα ψηλότερα τμήματα
της
πόλης στη νότια πλευρά της, και επεκτείνονταν έξω από τα τείχη Τα
ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά των μουσουλμάνων συντέλεσαν στη
δημιουργία διαφορετικής οργάνωσης για τους οικισμούς τους. Ενώ οι αυλές
διατηρούν τον κλειστό χαρακτήρα με ψηλούς διαχωριστικούς τοίχους και
εσωστρεφείς κατοικίες, το σύνολο έχει λιγότερο αστικό χαρακτήρα Οι κατοικίες
παρακολουθούν τις διαδρομές, χωρίς να διαρθρώνονται σε οικοδομικά τετράγωνα,
ενώ πολλοί δρόμοι είναι αδιέξοδοι. Σε ορισμένα κεντρικά σημεία των
μουσουλμανικών συνοικιών υπήρχαν εκτεταμένοι ελεύθεροι χώροι, πιθανόν
ιδιοκτησίες πλουσίων Τούρκων, που φανερώνουν την ανώτερη κοινωνική τους
θέση που εκδηλώνεται όχι μόνο με τα ωραία και κοσμημένα αρχοντικά, αλλά και
με τους κήπους και τους ανοικτούς χώρους για διάφορες χρήσεις. Περισσότερο
συνεκτικός είναι ο αστικός ιστός στις τουρκικές συνοικίες, που βρίσκονται μέσα
στην περίμετρο της παλιάς πόλης, όπου τα κύρια χαρακτηριστικά έχουν ήδη
διαμορφωθεί από τους βυζαντινούς χρόνους. Από τις κατοικίες των Τούρκων
διασώζονται ελάχιστες στο νότιο τμήμα της πόλης. Ελάχιστα είναι και τα
σωζόμενα τζαμιά, των οποίων ο αριθμός έφτανε πιθανόν τα 16,περιλαμβανομένων
και των εκκλησιών που μετατράπηκαν σε τεμένη. Στις ίδιες περιοχές πρέπει να
εντοπίζονται οι τρεις μεντρεσέδες (ιεροδιδασκαλεία), τα δέκα
γραμματοδιδασκαλεία για τα παιδιά των μουσουλμάνων, οι πέντε τεκέδες των
δερβίσηδων, τα πτωχοκομεία, καθώς και τα πέντε διπλά λουτρά από τα οποία
σώζεται και σήμερα το διπλό λουτρό του Σινάν του Αλατά (Ελληνική
Παραδοσιακή
Αρχιτεκτονική, 1990)
Από αναφορές που υπάρχουν από το 1680 έως το 1720 πολλοί Εβραίοι
ασπάστηκαν τον Ισλαμισμό μετά την περιοδεία του συντρόφου του Σαμπετάι
Σεβή , Νατάν ,στη Βέροια αλλά διέμεναν έξω από τους τούρκικους μαχαλάδες..
ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΜΑΧΑΛΑΣ ΤΣΕΡΜΕΝΙ
Το κέντρο της Βρίσκεται αριστερά στην πλατεία Ωρολογίου γύρω στα 500
μέτρα.. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στη Βέροια εκεί έφταναν πρώτα τα
«χαφαντίσια»(τα νέα )..Εκεί ήταν το κέντρο των κοινωνικών και επαγγελματικών
γεγονότων που αφορούσαν του Τούρκους.. Μάλιστα λένε ότι εκεί δεν έφτανε
«Χριστιανικό –Ελληνικό πόδι»
Εκτός από το κανονικό δρόμο της πλατείας αυτής υπήρχε και ένα άλλο που
διέσχιζε την πλατεία και την έκοβε στα δύο.
Ήταν η πρώτη συνοικία από την οποία περνούσε το τρεχούμενο νερό
..Ονομαζόταν η «επάνω Βέροια ,η καθαρή»
18

19. Όπως αναφέραμε αυτή ήταν η κεντρική τουρκική συνοικία .Γύρω
απλώνονταν οι υπόλοιπες..Στα ανατολικά προς την περιοχή της Κυριώτισσας
υπήρχε ο μπαμπά Τεκές και το Τσαγλαίκ προς Νοτιοανατολικά ο δρόμος που
ήρθαν ο Γιολάλγκελντι ,και στην ανηφοριά το Πασακιόσκι ,Στα νότια το Μπαίρ
(παρυφές Λόφου Βικέλα) και αφού περνούσε κανείς το μεγάλο νεκροταφείο στην
περιοχή με τα πολλά κυπαρίσσια έφτανε στην πλατεία με το ρολόι.. Στα αριστερά
ήταν ο δρόμος προς τους Κισλάδες (σημερινοί στρατώνες)και δεξιά το Αραάπ
Μααλεσί και δεξιότερα μέχρι το βασιλικό ποταμό και την Μπαρμπούτα..
Η Εκπαίδευση των παιδιών
Γραμματοδιδασκαλείο
Δάσκαλος των παιδιών ήταν ο Χότζας με βοηθούς έναν χότζα και ένα
Δερβίση ..Τα παιδιά συλλάβιζαν δυνατά και φυσικά το κύριο μάθημα ήταν η
διδασκαλία του Κορανίου, το Ευαγγέλιό τους και ο κώδικας των Νόμων του
κράτους..
Ιεροδιδασκαλείο
Οι ανώτεροι μαθητές του Ιεροδιδασκαλείου ήταν οι Σοφτά που ήταν
σπουδαστές των εφτά πρώτων τάξεων του Μενδρεσέ (ιεροδιδασκαλείο) ,και οι
Ντανισμάν (σπουδαστές της όγδοης τάξης του Μενδρεσέ ) που προορίζονταν για
Σύμβουλοι της διοίκησης..
Χαμάμ
Το χαμάμ ήταν απαραίτητο για τους Μουσουλμάνους και τις
μουσουλμάνες ..Εξαλείφονταν οι αμαρτίες της ψυχής. Πριν από το Ναμάζι
(προσευχή των Μουσουλμάνων)το κοράνι επιβάλλει το πλύσιμο του σώματος
εκτός από μερικές πλύσεις των ποδιών χεριών και προσώπου. Συνήθως ο χώρος
είχε κεραμικά πλακάκια , σοφράδες, ναργιλέδες και σκεύη για το μπάνιο. Το νερό
έτρεχε άφθονο ενώ οι μυρωδιές και τα αρώματα ήταν διάχυτα στο χώρο..
Συνήθως έφερναν μαζί τους οι μουσουλμάνοι πεσκίρια(πετσέτες )
πιστιμάλια(μεγάλη πετσέτα σώματος)ασπρόρουχα, σαπούνια ,χτένες, χέννα ,και
ναλίν(ξυλοπάπουτσα ή αλλιώς τσόκαρα)τα οποία όταν ήταν πλούσιοι τα
κουβαλούσαν οι δούλες ή οι δούλοι..
Η ζωή των Μουσουλμάνων Γυναικών
Οι γυναίκες μεγάλωναν για να γίνουν σύζυγοι αλλά αυτό δεν της απαγόρευε
να πηγαίνουν στο γραμματοδιδασκαλείο,(1890) ή σε μουσικό σχολείο(ειδικά οι
κόρες εύπορων μουσουλμάνων)
Φορούσαν φερετζέ αλλά εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε πως στους κόλπους
της μουσουλμανικής θρησκείας είχαν επίσης αναπτυχθεί αιρετικές -προς την
ορθόδοξη θρησκεία των μουσουλμάνων – ομάδες που δεν επέβαλλαν στις
γυναίκες τον φερετζέ ούτε τον απαιτούσαν
19

20. Φαγητά και γλυκά
Σιροπιαστά. κανταίφια ,μπακλαβάδες σαραγλί, λουλε(είδος σαραγλιού)
ιτςλί(είδος μελομακάρονου ,σμυρνέικα κουλουράκια ,τσουρέκια με καρύδια,
καρυδόπιτες ,φλογέρες,ρυζόγαλα .γιαουρτόπιτες ,κετέδες Καισάρειας.
Οι Βλάχοι της Βέροιας
Από διάφορα βιβλία και κυρίως από το ημερολόγιο αλλά και από μαρτυρίες
βλάχων της πόλης συμπεραίνουμε ότι η εγκατάστασή τους στην Βέροια είναι
πολύχρονη .και διαχρονική..Οι περισσότεροι ζούσαν στις περιοχές πάνω από την
Μπαρμπούτα ή κοντά στην εκκλησία της Παναγίας Δεξιάς..
Ο Χιονίδης στην»ιστορία της Βέροιας» αναφέρει,ότι: «Η μαζική
εγκατάσταση των Βλάχων στη Βέροια, από τις προαιώνιες Πινδικές τους κοιτίδες,
έγινε τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα. Είναι ωστόσο σίγουρο ότι Βλάχοι
υπήρχαν στη Βέροια και κατά τη Βυζαντινή περίοδο και κατά την Τουρκοκρατία.
Έτσι, γνωρίζουμε ότι το 1350 μ.Χ., ο αρχιτσέλιγκας Μαρτζελάτος βοήθησε το
Βυζαντινό αυτοκράτορα Ιωάννη Καντακουζηνό στην ανακατάληψη της Βέροιας
την οποία κατείχε προηγουμένως, για μικρό διάστημα, ο Σέρβος Στέφανος
Δουσάν «
Ο Τούρκος Περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή αναφέρει ότι ανάμεσα στους
κατοίκους της Βέροιας (1668) υπήρχαν και "Λατίνοι" και φυσικό είναι αυτή η
πληροφορία να αφορά τους Βλάχους της Βέροιας.
Γύρω από το 1770, μετά την καταστροφή της Μοσχόπολης, πολλοί
Μοσχοπολίτες - αστοί - εγκαταστάθηκαν και στη Βέροια, ενώ η μαζική
εγκατάσταση των Βλάχων στη Βέροια έγινε πενήντα χρόνια αργότερα - όταν ο
Αλήπασας χτύπησε τα βλάχικα αρματολίκια Κάτω από αυτές τις συνθήκες,
τσελιγκάδες από τα ευημερούντα βλαχοχώρια της Πίνδου και κυρίως από την
Αβδέλα, αντί για τη Θεσσαλία, τράβηξαν κατά τη Μακεδονία, και μοίραζαν το
χρόνο ανάμεσα στα χειμαδιά της Κασάνδρας και στα βοσκοτόπια του Μπέλες και
του Βέρμιου, όπου έφτιαξαν τα "καλύβια" του Μπαντραλέξη, το σημερινό ΣέλιΤα
ίδια χρόνια, Βλάχοι κατοίκησαν και το Ξερολείβαδο, και Σελιώτες και
Ξερολειβαδιώτες έκαναν και την Ντόλιανη (Κουμαριά).
Για μερικά χρόνια πριν το 1831 ζούσε στη Βέροια και ο Βλάχος ευεργέτης
Ζαππας ενώ οι Βλάχοι της Βέροιας, το 1878, πρωτοστάτησαν στην εξέγερση του
Κολινδρού, με επικεφαλής τους Μπαντραλεξέους, και η οποία κατέληξε στο
ολοκαύτωμα "στους Αγίους Πάντες" πάνω από τα Παλατίτσια όπου όπως
20

21. αναφέρεςι η παράδοση 7 γυναίκες έπεσαν από τον βράχο του Γαλακτού για να
μην τις πιάσουν οι Τούρκοι
Στη Βέροια, μετά τη δεκαετία του ΄50 προσήλθαν και άλλοι Βλάχοι από τη
Μπριάζα, την Αρμάτα, τη Σμίξη, τη Νέβεσκα, το Μπλάτσι κ.ά. Βλάχοι στο νομό,
επίσης ζουν και σε πολλά χωριά του κάμπου της Βέροιας, κυρίως Περιβολιώτες
και Αρβανιτόβλαχοι.
Τα καλοκαίρια ανέβαιναν και ζούσαν στην περιοχή του Ξηρολίβαδου ‘η του
Σελίου πάνω στα βουνά του Βερμίου. Οι εργασίες τους ήταν κυρίως
κτηνοτροφικές..Πολλοί από τους Βεριανους βλάχους ήταν μεγαλοτσελιγκάδες με
μεγάλα κοπάδια ζώων και άλλοι -οι περισσότεροι -είχαν λιγότερα ζώα..
Οι συνοικίες των Βλάχων
Οι Βλάχοι διέμεναν σε πολλές οδούς και περιοχές της πόλης. Εδώ θα
αναφέρουμε μερικές ενδεικτικά:
Επί της οδου Κόδρου αριστερά και δεξιά από αυτήν και παράλληλα με τον
Τριπόταμο μέχρι το κτηνιατρείο μέχρι το 1960 κατοικούνταν αποκλειστικά από
βλάχους. Τα βλαχόπουλα μάθαιναν την Ελληνική γλώσσα στο σχολείο.Σε αυτή
υπήρχαν βλάχικες γειτονιές όπως του Αγίου Σπυρίδωνα του Αγίου Νικολάου του
Μουλά Μουσταφά(οδού Επισκόπου Θεοφίλου) οι οποίες έκλειναν με πόρτα.
Στην Εβραϊκή συνοικία μετά το 1948
Περιοχή Κεμάλ Μπέη και Αγίας Κυριακής. Εδώ ζούσαν κυρίως
Μουσουλμάνοι .Όμως κοντά στο ποτάμι ψηλά από τις όχθες και τη χαράδρα που
δημιουργεί ζούσαν βλάχικες οικογένειες.
Στην περιοχή κάτω από τον Άγιο Αντώνιο μέχρι την Υπαπαντή
Περιοχή γύρω από το Βήμα του Αποστόλου Παύλου και μέχρι το
Τσερμένι ..Κυρίως κατοικούσαν γύρω απο την Πλατεία Ωρολογίου μέχρι το Βήμα
του Αποστόλου Παύλου και όχι σε μεγάλο βάθος απο το Δημοτικό σχολείο ως το
Τσερμένι
Οι εργασίες των βλάχων
Οι βλάχοι ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και οι εργασίες τους
έχουν σχέση με αυτές. Η χειροτεχνική παραγωγή των βλάχων σε σχέση με την
ανάπτυξη της υφαντουργίας και της επεξεργασίας μαλλιού ήταν η πρώτη από τις
εργασίες των Βλάχων χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ασχολούνταν αποκλειστικά
όλοι μόνο με αυτό. Οι Βλάχοι ήταν και ξακουστοί χρυσοχόοι. Πέρα από την
κτηνοτροφία και την χρυσοχοεία οι μεταφορές ήταν ο κύριος άξονας της
οικονομίας των Βλάχων. Μετέφεραν ξυλεία και κάρβουνα με τα ζώα τους. Κάθε
άτομο δούλευε 5-7μουλάρια και είχε και ένα άλογο.
Η ζωή των γυναικών
Η ζωή των γυναικών ήταν δύσκολη και κοπιαστική. Ως και τον 19ο
αιώνα ζει
στο περιθώριο και βιώνει δύσκολες καταστάσεις από την ανδροκρατούμενη τότε
κοινωνία όπως τη βιώνουν και όλες οι γυναίκες της περιόδους εκείνης.
Ωστόσο η Βλάχα γυναίκα χαίρει εκτίμησης στο σπίτι και φυσικά η
γηραιότερη έχει το γενικό κουμάντο Οι περιηγητές της εποχής αναφέρουν ότι τους
21

22. εντυπωσιάζει ότι οι γυναίκες έχουν το κουμάντο του σπιτιού σε αντίθεση με άλλες
σε άλλα χωριά που είναι σκλάβες στα ίδια τους τα σπίτια. Αυτό όμως συμβαίνει
στις πυρηνικές οικογένειες της εποχής και όχι στις διευρυμένες, όπου σε αυτές η
γυναίκα προσφωνεί όλους τους άντρες «αφέντη» υπακούει στην πεθερά και
σέβεται την ιεραρχία μεταξύ των συννυφάδων της
Από τις πιο δύσκολες ήταν το πλύσιμο των μαλλιών στο ποτάμι..Οι νέες
ταεπλεναν και οι μεγαλύτερες γνώστριες της βαφής των νημάτων ετοίμαζαν το
καζάνι για το τελικό στάδιο δηλαδή το βάψιμο του μαλλιού…Μετά
προχωρούσαν στις επόμενες διαδικασίες μέχρι το σχηματισμό του νήματος και
φυσικά στη δημιουργία χειροποίητων στον αργαλειό ενδυμασιών ή στρωσιδιών.
Μετά την ανάπτυξη της βιομηχανίας πολλοί δημιούργησαν κύρια στη Λάρισα και
τη Βέροια εξαγωγικές μονάδες φλοκάτης.
Κάθε βλάχικη οικογένεια και πολλές φορές πολλές μαζί είχαν το φούρνο
τους ..Ετσι οι γυναίκες φούρνιζαν ψωμί συνήθως μια φορά την εβδομάδα
Η ζωή τους
Άνθρωποι της φύσης οι Βλάχοι την έκαναν τραγούδι.. Κάθε εκδήλωσή τους
γινόταν τραγούδι.. Οι πίκρες οι χαρές η ξενιτιά, η κλέφτικη ζωή. Τραγούδια αργά
και μακρόσυρτα που ξεκινούσαν στη Βέροια και τέλειωναν στο Σέλι..
Aπό το Βέρμιο το χειμώνα κατέβαιναν πολλοί στα χειμαδιά της Κασσάνδρας
.Φορτωμένα στα άλογα κουβαλούσαν όλο το νοικοκυριό τους .Τα βράδια κάνανε
στάσεις έστηναν τέντες για να προφυλαχτούν από τις καιρικές συνθήκες.
.
Τα σπίτια τους
Ήταν μεγάλα για να ικανοποιούν τις ανάγκες της οικογένειας χτισμένα με
πέτρα(di ceatra) και σκεπασμένα με πλάκες.(cu plocii)
Από το υλικό που μας παραχώρησε ο σύλλογος Βλάχων μάθαμε ότι πολλές
από τις φωτογραφίες του παρελθόντος τις τράβηξαν οι αδερφοί Γιάννης και
Μίλτος Μανάκια που ήταν και οι πρώτοι κινηματογραφιστές στα Βαλκάνια και
κατάγονταν από την Άβδελλα Γρεβενών. Έζησαν την περίοδο 1878-1954και
1882-1964 αντίστοιχα.
ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ
Οι χαρές ,οι γάμοι και τα πανηγύρια τους γίνονταν συνήθως το καλοκαίρι
στην ανοικτή ύπαιθρο μακριά από τον Αγά του κάμπου και ήταν δεμένα άρρηκτα
με τη γιορτή της Παναγίας το 15Αύγουστο.
Ο αρραβώνας και ο γάμος..
Ο αρραβώνας έχει ιδιαίτερη σημασία για την κοινωνική ζωή των Βλάχων.
Γινόταν με προξενιό .Οι προξενήτρες πήγαιναν το βραδάκι κάθονταν στο τζάκι
που έκαιγε και ανακάτευαν πολλές φορές τη φωτιά. .Έτσι έδειχναν σημάδι για
ποιο λόγο πήγαιναν.. Οι γονείς αναλάμβαναν την υπόθεση και στην κοπέλα δεν
έπεφτε λόγος. Όταν τα συμφωνούσαν τότε σειρά είχαν οι γονείς του άντρα που
πήγαιναν στο σπίτι της κοπέλας και έδιναν το σημάδι σαν ένδειξη ότι θα
κρατήσουν το λόγο τους.Ο αρραβώνας γινόταν σε ευρύ κύκλο και οι γονείς του
νέου φέρνουν το μεγάλο σημάδι (semnulu marli) δαχτυλίδια κοσμήματα δώρα
επισφράγιζαν τον αρραβώνα. Η κοπέλα όμως δεν έβλεπε τον αρραβωνιαστικό της
22

23. μέχρι το γάμο και σαν αρραβωνιασμένη πια δεν πήγαινε ούτε στη βρύση για νερό
με τις φίλες της. Ο αρραβώνας κρατούσε ένα χρόνο. Μετά γινόταν ο γάμος.
Ο γάμος κρατοΎσε μια βδομάδα από Τρίτη σε Τρίτη. Την Τετάρτη το
απόγευμα μια φίλη της νύφης καλούσε σπίτι τις φίλες της να πάρουν μέρος στο
acatsa alatlu δηλαδή στο ζύμωμα. Το ζυμάρι αυτό το τύλιγαν σε άσπρα μαντήλια
και οι συγγενείς έριχναν σε αυτό νομίσματα που τα μοιράζονταν μεταξύ τους το
πρωί της Πέμπτης.. Τότε στήναν και το φλάμπουρο του γάμου στην σκεπή και
ετοίμαζαν και τα σφαχτά για το γλέντι του γάμου. Την Παρασκευή πήγαιναν οι
συγγενείς να δουν τα προικιά. Φλοκάτες, χαλιά, μαξιλάρια όλα υφαντά .Το βράδυ
του Σαββάτου γινόταν το γλέντι στο σπίτι του γαμπρού ενώ στης νύφης το γλέντι
του αποχαιρετισμού.
Το πρωί του γάμου οι συγγενείς πήγαιναν με δώρα για να ευχηθούν στο νέο
ζευγάρι ενώ οι φίλοι του γαμπρού με τα αδέρφια και τα ξαδέρφια του πήγαιναν
να πάρουν το νουνό από το σπίτι του με κάθε επισημότητα ενώ μετά τον ερχομό
του ξεκινούσε το ξύρισμα του γαμπρού με αντίστοιχο τραγούδησε κάθε στιγμή
ενώ στο σπίτι της νύφης την έντυναν και την τραγουδούσαν επίσης. Τρία παιδιά
από το γαμπρό καβάλα στα άλογα πάνε να πάρουν τη νύφη. Ένας από αυτούς
βάζει τα παπούτσια και το πέπλο .Η νύφη τρεις φορές το πετάει αλλά μετά το
δέχεται.. Μόλις τελειώσει η διαδικασία ο φίλος του γαμπρού δέχεται επίθεση
συμβολικά από τους συγγενείς της νύφης. Η κοπέλα τότε αποχαιρετάει το πατρικό
της και βγαίνει έξω συνοδεία του αδερφού της ενώ πίσω της ρίχνουν κόκκινο
κρασί για ευόδωση του γάμου και αρχίζουν οι τουφεκιές.. Είναι η στιγμή που πάει
ο νουνός να πάρει τη νύφη.
Μετά το μυστήριο χορεύουν πρώτα ο νουνός μετά οι πεθεροί και πεθερές
μετά ο γαμπρός και μετά η νύφη. Στο σπίτι του γαμπρού η μάνα του την
υποδέχεται με βούτυρο και ψωμί σημάδι ευτυχίας και ευημερίας. Μετά η νύφη
αλείφει την εξώπορτα και η πεθερά περνάει ένα άσπρο μαντήλι στο λαιμό τους το
δένει και τους τραβάει μέσα όπου ξεκινάει πια το γλέντι του γάμου
Πρωτοχρονιά
Τα ήθη και τα έθιμα για την πρωτοχρονιά λείπουν αλλά έχουν διασωθεί
μερικά όπως το έθιμο των «Λιγουτσάρηδων». Έβγαιναν ξημερώματα
Πρωτοχρονιάς στους δρόμους ντυμένοι με βαριές κάπες και σειρές από
κουδούνια. Πήγαιναν σε σπίτια και ο πατέρας προσπαθούσε να αναγνωρίσει ποιος
είναι πίσω από τα σκεπασμένα πρόσωπα. Μόνο ο αρχηγός το είχε ξεσκέπαστο. Τα
τραγούδια τους ήταν ποικίλα. Στους τσελιγκάδες μιλούσαν για πρόβατα στα
παιδιά για γράμματα και στους νέους εύχονταν να βρουν ταίρι.
Άλλο ένα έθιμο ήταν το βράδυ της πρωτοχρονιάς να ρίχνουν στραγάλια στο
πάτωμα και τα παιδιά να τα μαζεύουν με το στόμα για να βρίσκουν τροφή τα
ζώα όλο το χρόνο ενώ το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς γύρω στις 12 έκοβαν την
πίτα στην οποία μέσα έβαζαν όχι μόνο φλουριά αλλά και άλλα σύμβολα ανάλογα
με τις ασχολίες της οικογένειας.
Ο κύκλος των γιορτών έκλεινε την παραμονή των Φώτων που καθάριζαν το
τζάκι για αν φύγουν τα κακά πνεύματα.
Άλλο έθιμο -της Αποκριάς αυτό –ήταν η χάσκα. Πήγαιναν τα παιδιά στο
σπίτι του παππού και μετά το φαγητό εκείνος έβαζε ένα αυγό σε μια άσπρη
κλωστή και το έβαζε στον πλάστη. Μετά κάθονταν όλοι σε κύκλο και περνούσαν
23