Katalog wystawy czasowej w Muzeum Zabawek i Zabawy, dostępnej dla zwiedzających od czerwca 2008 do czerwca 2010 roku, prezentującej lalki z całego świata. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze [katalog wystawy] Teksty: Aneta Bąk, Magdalena Górecka, Katarzyna Hodurek. Kielce 2008, ss. 32, format 21x29 cm. Katalog można kupić w sklepiku lub przez stronę internetową www.muzeumzabawek.eu

1. LALKI
ŚWIATA:
STROJNISIE,
IKONY,
FETYSZE
czerwiec 2008

2. Organizator wystawy:
Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach
Współpraca:
Miejskie Muzeum Zabawek w Karpaczu
Muzeum Etnograficzne w Krakowie
Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie
Muzeum Narodowe w Poznaniu
Muzeum Zabawek w Modrym Kamieniu (Słowacja)
Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie
Katalog do wystawy:
Teksty:
Aneta Bąk, Magdalena Górecka, Katarzyna Hodurek
Tłumaczenie:
Magdalena Moryc
Projekt i skład:
Monika Cybulska, Magdalena Górecka,
Projekt wycinanki:
Jerzy Kuzka
Zdjęcia: Monika Cybulska, Magdalena Górecka,
Paulina Kosmala, Rafał Podsiadło
Na okładce:
Lalka ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach
Wydawca:
Muzeum Zabawek i Zabawy, 25-367 Kielce, pl. Wolności 2
tel/fax: (0048) 41 344 40 78
e-mail: poczta@muzeumzabawek.eu
http://www.muzeumzabawek.eu
ISBN 978-83-904673-5-1
Druk:
Apla, 25-324 Kielce, ul. Sandomierska 89

3. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
A LKIW ŚWIA
rękach
ET Y S Z E L
TA
dziecka lalka
jest zabawką,
zakupiona przez
STROJ
podróżnika - souvenirem,
manipulowana przez
czarodzieja - fetyszem.
Lalka bywa też
ikoną,
NI
F
symbolem,
SI
zjawiskiem...
E IKONY

4. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
Lalki świata są często po- korzenionym mocno w kul- dej z malutkiej wyspy w ar-
dejmowanym i wdzięcznym turze, która ją stworzyła. chipelagu Komory na Ocea-
tematem wystawowym. Na naszej nowej wysta- nie Indyjskim.
Ich uwodzicielski czar, lan- wie prezentujemy ekspo- Większość prezentowa-
drynkowa feeria barw i wie- naty własne i wypożyczo- nych lalek pełni jednocześ-
lość odniesień kulturowych ne, które w mniejszym lub nie wiele ról. Wystawione
sprawiają, że zgromadzone większym stopniu da się w gablotach, w plastycznym
w większej ilości w jednym zaszeregować według wy- otoczeniu, tworzą kolorowy
miejscu wystawiają na po- żej opisanego klucza. Dzięki obraz, ale i panoramę zna-
kuszenie zarówno zwiedza- owocnej współpracy mię- czeń, która stanowi wyzwa-
jących, jak i muzealników, dzymuzealnej na wystawie nie dla zwiedzających.
którzy chętnie do tego tema- oprócz kolekcji lalek z na- Życzymy wielu inspiru-
tu powracają. Mimo takiej szych zbiorów, można podzi- jących doznań podczas
ilości wystaw lalek z różnych wiać eksponaty z Miejskiego spotkania z wystrojonymi
stron ziemi jest to motyw Muzeum Zabawek w Karpa- i magicznymi przybyszkami
wciąż atrakcyjny i ponad- czu, Muzeum Azji i Pacyfi- z różnych stron świata.
czasowy. Dlatego w nowej ku w Warszawie, Muzeum
siedzibie Muzeum Zabawek Narodowego w Poznaniu,
i Zabawy nie mogliśmy się Muzeum Etnograficznego Magdalena Górecka
oprzeć pokusie prezentacji im. S. Udzieli w Krakowie, Aneta Bąk
kilkuset lalek pochodzących a także z Muzeum Zabawek
z siedmiu kontynentów. Ze w Modrym Kamieniu.
względu na wachlarz zna- Łącznie prezentujemy
czeń, jaki prezentują lalki, ponad 350 lalek z 63 krajów
funkcji, jakie pełnią, kon- z całego świata. Nie zabrak-
tekstów, w jakich się poja- nie lalek polskich, dla ro-
wiają, temat pozostaje nie- daków nieco powszednich
wyczerpany. i zwyczajnych, dla turystów
Upraszczając, w rękach wyjątkowych i intrygują-
dziecka lalka jest zabawką, cych. Transportowane
zakupiona przez podróżnika w walizkach jako pamiątka
- souvenirem, manipulowa- z podróży po naszym kraju,
na przez czarodzieja - fety- w innych regionach świata
szem. Lalka bywa też ikoną, są równie egzotyczne jak
symbolem, zjawiskiem za- dla nas kukiełka panny mło-

5. Dolls of the world: the dressy figures, icons, fetishes
Dolls of the world are which created it. from the small island in the
often raised graceful exhi- During our new exhi- Comoros Archipelago in In-
bitory subject. The capti- bition we present our own dian Ocean is exotic for us.
vating charm, the sugary and borrowed exhibits Most of the displayed
variety of colours and the which to a lesser or a grea- dolls have a variety of roles.
multiplicity of the cultural ter degree might be classi- Displayed in the glass ca-
references of dolls collec- fied according to the above ses in artistic surroundings
ted in a great amount in described code. Thanks to they constitute not only a
one place tempt both visi- the partnership with other colourful picture, but also
tors and museum workers museums apart from the a panorama of meanings
who eagerly return to this set of dolls from our collec- which is a challenge for vi-
subject. Despite a great tion the exhibits from the sitors.
number of exhibitions of City Museum of Toys in Kar- We wish you many in-
dolls coming from different pacz, the Asia and Pacific spiring experiences during
parts of the world, it is still Museum in Warsaw, the Na- the meeting with the magi-
an attractive and timeless tional Museum in Poznań, cal newcomers that come
motif. Therefore, we could the Seweryn Udzieli Ethno- from different parts of the
not resist the temptation graphic Museum in Cracow world in all their finery.
of displaying the number of and the Museum of Toys in
dolls that come from seven Modry Kamień can be ad-
continents in the new seat mired. Magdalena Górecka
of the Museum of Toys and We display above 350 Aneta Bąk
Games. Because of the ar- dolls from 63 countries
ray of meanings that dolls from all over the world. The-
have, functions that they re will be no lack of the Po-
perform, contexts in which lish dolls which may appear
they appear, the subject it- ordinary and common for
self remains inexhaustible. the compatriots but unique
To simplify, in a child’s hand and intriguing for the fo-
a doll is a toy, bought by a reign tourists. Transported
traveller – a souvenir, mani- in suitcases as a souvenir
pulated by a sorcerer – a fe- from the journey in our co-
tish. A doll is often an icon, untry, they are as exotic in
a symbol, a phenomenon various regions of the world
deeply rooted in the culture as the puppet of the bride

6. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
Dziękujemy:
Ambasadzie Ekwadoru,
Ambasadzie Litwy,
Ambasadzie Meksyku,
Firmie Biuro Podróży Destino Mexico
Darczyńcom, którzy przy okazji organizacji wystawy przyczynili się do powiększenia
naszej kolekcji lalek z całego świata.

7. - Lalki w stroju ludowym (Mołdawia).
Ze zbiorów Muzeum Narodowego
w Poznaniu.

9. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
Lalki magiczne
- Troll ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. Lalki to przedmioty W Skandynawii jeszcze
- Demonica z bajki o Dhon Cholecha, wyk. Kiran Maskey (Nepal). o kształcie zminimalizo- w XIX w. praktykowano
Ze zbiorów Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie. wanej postaci ludzkiej, zwyczaj ofiarowywania
wyobrażające kobietę, pokarmów wielkim figu-
niemowlę, mężczyznę. rom przedstawiającym
Jako zabawka jest bier- antenatów. Etymolo-
nym narzędziem w rę- gia słowa lalka również
kach dzieci, które ożywa wskazuje na powiązania
dzięki sile ich wyobraźni. z przodkami. Jak podaje
W wielu kulturach świata Poniatowski: „małoruskie
lalki przekraczają znacze- lela, lelo, lelka = ojczulek;
niowo kontekst ludyczny. bułgarskie lela, lelka =
Stają się obiektem kultu, ciotka i lelak = opiekun;
podziwu, magii. Wszak- rumuńskie lala = wuj;
że wyobrażeniowe na- w językach jafetyckich,
dawanie cech ludzkich np. gruzińskim lala = wy-
pozbawionej życia kukle go aspektu lalki [Bujak chowawca, a stąd i w al-
czy lalce, manipulacja jej 1983]. bańskim, który zachował
ruchem, mówienie jej Wiele wzmianek w li- dużo jafetyckich elemen-
głosem, przebieranie to teraturze źródłowej wska- tów, oznacza laleo, lalowa
cechy przypisywane nie zuje na fakt, że pierwot- = ojciec, dziad itd. Teraz
tylko dobrej dziecinnej nie lalki były powiązane łatwo zrozumieć dlaczego
zabawie. Są to czynno- z kultem zmarłych. Były ludowe wyrażenie pójść
ści, które odnajdujemy traktowane bądź jako wy- do lali, tj. pójść do przod-
w obrzędach, zwyczajach obrażenie przodka, bądź ka, oznacza umrzeć,
i ceremoniach z różnych jako forma „przechowu- a dalej dlaczego lala ozna-
stron świata, czynności jąca” dusze dzieci. Sta- cza miejscami do dziś
o znaczeniu magiczno- nisław Poniatowski pisze w Lubelskiem stracha
religijnym. Badacze zja- o figurkach wyobrażają- albo śmierć.” [Poniatow-
wiska stawiają tezę, że cych zmarłych członków ski 1932: 268-269].
były to funkcje wcześniej- rodziny, które dawniej W kulturach trady-
sze od czysto zabawowe- trzymano w domach. cyjnych powszechna była

10. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
też wiara w demoniczny lory zdobnicze. Niemniej W wielu regionach - Lalka kokeshi (Japonia). Wł. Urszula Imamura.
charakter lalek. Bywało, jednak do dziś znana jest świata lalka traktowa- - Kubańska sprzedawczyni lalek robionych ręcznie na
że zakazywano dzieciom ich dodatkowa funkcja. na jest jako uniwersalny wzór stuletniej szmacianki. Kuba 2008 r.
zabawy, „bo w lalce czę- Otóż Japończycy wierzą, symbol płodności i dobro-
sto złe siedzi”. Według lu- że te drewniane lalecz- bytu. Lalkom i kukłom na
dowych przekazów dzie- ki z główką osadzoną na całym świecie „powierza”
ci nie powinny też spać korpusie bez kończyn są się rodzinne szczęście,
z lalkami, bo one zmienia- „przechowalnią” dla du- urodzaj zasianych plo-
ją się w nocy w mamuny szyczek nienarodzonych nów, jakość inwentarza
i duszą . [Bujak 1983: dzieci. gospodarczego, płodność
108]. Wydawałoby się, że kobiet. Takie lalki, otoczo-
przytoczone przykłady to ne kultem w obrębie jed-
echa prymitywnego my- nej rodziny, często prze-
ślenia zupełnie nieprzy- chowuje się z pokolenia
stające do dzisiejszych na pokolenie.
czasów. Tymczasem wy- Są także lalki, które
starczy przypomnieć tu spełniają rolę tarczy prze-
serię horrorów zapocząt- ciw złu. Zamieszkujący
kowaną w 1988 r. filmem Meksyk Indianie Rarámu-
w reż. Toma Hollanda ri wyrabiają tekstylne lal-
o morderczej laleczce ki w szerokich sukniach,
Chucky, która chce za- którym na główkach wią-
władnąć duszą chłopca, że się czerwone wstąż-
do którego należy. ki zwane koyera. Maja
Szczególnym ro- one charakter ludyczno-
dzajem lalek fetyszy po- magiczny. Jednocześnie
wiązanych ze światem służą do zabawy i chro-
zmarłych są japońskie nią przed zagrożeniami,
kokeshi. Obecnie dla ko- głównie tymi pochodzą-
lekcjonerów i znawców cymi od sił nadprzyro-
sztuki najbardziej atrak- dzonych.
cyjna jest ich forma i wa-

11. - Lalka z liści kukurydzy (Meksyk). Ze zbio-
rów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.

12. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
Od łacińskiego sło- ne są dzieciom do zaba- ka ma być wróżbą ry- - Lalka ludowa, wyk. przez członków indiańskiej wspolnoty Rarámuri.
(Meksyk). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. Dar
wa mater, czyli matka, wy [Bujak 1983: 109]. chłego potomstwa. Takie Ambasady Meksyku.
pochodzi nazwa ma- Z magią płodności lalki zazwyczaj były tyl-
- Lalka na masce ślubnego samochodu, Kielce 1983 r.
trioszek – rodzaj lalek i dobrobytu związany ko obiektem westchnień
składających się z kilku jest też praktykowany małych dziewczynek, po-
do kilkunastu części od gdzieniegdzie do dzisiaj nieważ ze względu na ich
najmniejszej do najwięk- zwyczaj sadzania lalki funkcje reprezentacyjne,
szej, tak by można było w białej sukience na ma- w żadnym wypadku nie
schować jedną w dru- sce samochodu ślubnego. służyły do zabawy.
gą. Obecna ikona kultu- Na terenie Polski szcze- Na wyspie Anjou-
ry rosyjskiej, korzeniami gólnie rozpowszechniony an położonej na Ocea-
sięga Japonii. Matrioszki w latach 70. i 80. XX w. w nie Indyjskim podczas
są symbolem macierzyń- woj. świętokrzyskim. Tak rozbudowanych obrzę-
stwa i płodności. jak dekoracja gołąb- dów weselnych odgrywa
Kult lalek i fetyszy kami symboli- się teatrzyk przy użyciu
zapewniających płodność zuje spokój drewnianych kukiełek
jest rozpowszechniony w nowo- w strojach pary młodych.
w krajach afrykań- zakłada- Rytualne przedstawienia
skich. Niezliczone ilo- nej rodzi- scen małżeńskich za po-
ści bóstw i duchów nie, tak mocą tych lalek jest ma-
opiekuńczych lal- gicznym wprowadzeniem
przedstawiane przyszłych małżonków
w formie kukiełek do życia w rodzinie. Jed-
i figurek, po speł- nocześnie tego rodzaju
nieniu swej przedstawienia są wróż-
roli odda- bą pomyślności.
wa- Społeczeństwa
o charakterze
prymityw-
nym, które
cechuje my-
ślenie typu

13. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
- Lalka z totemem (Kuba). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy
w Kielcach.
- Kukiełka panny młodej (Wyspa Anjouan, w archipelagu Komory
na Oceanie Indyjskim). Ze zbiorów Miejskiego Muzeum Zabawek
w Karpaczu. magicznego uzależnia- je się lalki z uprawianych uprawa kukurydzy, jej
ły swą egzystencję i ko- tam powszechnie roślin. spożywanie i obróbka
operację z naturą od sił Lalki z włókien roślinnych stanowią dla wspólnot
nadprzyrodzonych. Lalki, można do dziś nabyć na indiańskich i metyskich
kukły, figurki stanowią całym świecie. Meksy- część tradycyjnego stylu
w wielu kulturach świata kańscy twórcy ludowi od życia. Na Kubie robi się
magiczne pośrednictwo wieków z mistrzowską lalki z liści bananowca,
między człowiekiem a bó- precyzją wyrabiają stroj- a wielu regionach świata
stwami. Jan Bujak podaje ne kukły z totomoxtle, można spotkać kukiełki
za A. van Gennepem ma- czyli z wysuszonego liścia wykonane ze słomy. Na
rokański przykład magii kukurydzy. Jest to roślina Hawajach lalki wykonuje
agrarnej, gdzie lalki wy- o ogromnym znaczeniu się z dostępnych tam po-
obrażające deszcz obnosi w Meksyku, po- wszechnie
się w czasie suszy w pro- nieważ zaczęła orze-
cesjach z wiarą, że one być uprawiana chów
spowodują tak pożądane przez pierw- k o -
opady [Bujak 1983: 107]. szych miesz- koso-
W kubańskich tradycyj- kańców tego wych,
nych domostwach moż- regionu
na do dziś spotkać lalki świata. Od
przedstawiające kobiety czasów
w białej sukni z charak- prekolum-
terystycznym totemem bijskich,
trzymanym w ręce. Przed- uznawana
miot symbolizuje płodo- była za ro-
zmian, który jest podsta- ślinę świę-
wą gospodarki rolnej na tą. Dlate-
Kubie, a lalka nawiązuje go do
do przedchrześcijańskich dziś
kultów bogini płodności
i wegetacji. W wielu re-
gionach świata wykonu-

14. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
- Lalka z owczej wełny, wyk. przez członków wspólnoty etnicznej
Tzotzil (Meksyk). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.
Dar Ambasady Meksyku.
- Eskimos z foczego futra (Dania). Ze zbiorów Muzeum
stają się idealnym two- Etnograficznego w Krakowie.
rzywem dla produkcji la-
- Lalka z liści bananowca (Kuba). Ze zbiorów Muzeum Zabawek
lek, które często oprócz
i Zabawy w Kielcach.
podstawowej funkcji za-
bawowej niosą też głęb-
sze przesłanie. W meksy-
kańskim stanie Chiapas,
zamieszkiwanym przez
grupę etniczną Tzotzil
hodowane tam owce są
postrzegane jako zwie-
rzęta święte. Z wełny od
nich pozyskiwanej wy-
rabia się kolorowe lale,
które są ozdabiane przez
kobiety. Każda z lalek róż-
ni się od siebie, ponieważ
sam proces wyrobu na-
znaczony jest aktualnym
czy makadamii. W wie- które od wieków są pod-
nastrojem rzemieślniczki,
lu grupach etnicznych, stawą gospodarki i kultu-
która inspiracje czerpie
gdzie rolnictwo, paster- ry danego kraju.
z otaczającej ją przyro-
stwo czy myślistwo są Ponadto lalki w róż-
dy, wszechświata
podstawą egzysten- nej formie często stają
i swoich marzeń.
cji, surowcem wy- się głównym elementem
Oprócz oczy-
korzystywanym podczas ceremonii zwią-
wistych funkcji
w produkcji lalek zanych z cyklem życia
dekoracyjnych
są również mate- człowieka lub dorocz-
i ludycznych wyroby
riały pochodzenia nym cyklem obrzędów
rękodzielnicze tego
zwierzęcego. Skóry, o charakterze agrarno-
rodzaju spełniają
wełna, a także kości religijnym danego regio-
rolę dziękczynienia
w rękach twórców na nu świata.
dla płodów ziemi,
całym świecie

15. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
- Martenice (Bułgaria).
- Marzanna (Polska).
Każdego roku w zima była identyfikowana noszono z człowieka
Bułgarii w dniu 1 mar- ze wszelkimi niedogod- wszelkie grzechy, smutki
ca świętuje się nadejście nościami jakie dotykały i nieszczęścia. Następnie
wiosny. W tym dniu Buł- człowieka: z chorobami, wrzucano lalki do rzek
garzy obdarowują się głodem, śmiercią. Zatem w nadziei, że razem
tzw. marteniczkami, któ- tradycyjne zatapianie z nimi odpłynie całe zło.
re wykonuje się z czerwo- w rzece słomianej kukły W dalekiej Japonii
nej i białej włóczki. Są to było aktem pozbywania każdego roku 3 marca
swego rodzaju amulety, się złej, zimowej energii. do dziś obchodzi się Hi-
które symbolizują odra- Marzanny były przyozda- namatsuri, czyli Święto
dzające się życie, wró- biane kolorowymi wstąż- Lalek. Młode dziewczęta
żą świetlaną przyszłość, kami – jako zapowiedź ustawiają w najbardziej
powodzenie w miłości. wiosny i lep- reprezentacyjnym miej-
To ostatnie zapewniają szego ju- scu domostwa specjalny
przede wszystkim mar- tra. zestaw figur
teniczki w kształcie lalek
– dziewczynki o imieniu
Penda i chłopca Piżo. Bia-
ło-czerwone laleczki wie-
sza się na budzących się
do życia drzewach, w na-
dziei, że spełnią szybko Zwy-
swe zadanie. A zakochać czaj topienia
się podczas wiosny lubią marzanny przywo-
nie tylko Bułgarzy. dzi na myśl starożyt-
W polskiej kulturze ne chińskie praktyki
ludowej znany jest do dzi- magiczne, które wiążą
siaj doroczny, wiosenny się z lalkami wykonywa-
zwyczaj topienia marzan- nymi z papieru. Na tak
ny – wielkiej słomianej lal- wykonane figurki za
ki symbolizującej ustępu- pomocą sił nadprzy-
jącą zimę. Jednocześnie rodzonych prze-

16. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
- Para cesarska, lalki używane podczas japońskiego
święta Hinamatsuri.
- Lalka samuraj (Japonia). Ze zbiorów Muzeum
w jedwabnych strojach stwa o szczęście, dobry związana jest z lalkami. Narodowego w Poznaniu.
z epoki Heian. Im bogat- rozwój psychofizyczny Tu również urządza się
sza rodzina tym więcej i powodzenie dla swych domowe wystawy. Wśród
lalek znajduje się w kom- córek. Pomocne są tu rozmaitych dekoracji ho-
plecie: najmniej 2 (tylko ofiarowywane lalkom róż- norowe miejsce zajmują
para cesarska), najwięcej nokolorowe ciasteczka lalki wojowników nawią-
17. Lalki te są przekazy- ryżowe: czerwone mają zujących do chłopięcych
wane z pokolenia na po- odganiać złe moce, zielo- legend o Kintaro – atle-
kolenie, przy czym każda ne gwarantują zdrowie, tycznym dziecku, któ-
dziewczynka ma możli- a białe czystość. Lalki re gdy dorosło, stało się
wość „zasilania” zestawu używane podczas cere- generałem i o Momocie,
upominkami, jakie do- monii prezentuje się na spryciarzu, który poko-
staje w tym dniu. Pomię- 2 tygodnie przed 3 mar- nał olbrzyma silniejszego
dzy lalkami ustawia się ca. W 3 dni później powin- od siebie. Tak jak podczas
drzewka mandarynkowe ny być schowane. Istnieje święta dziewcząt rodzice
i wiśniowe, miniaturowe bowiem przesąd, że za- modlą się o ich zdrowie,
mebelki i talerzyki z fry- bawa tymi figurkami lub czystość, etc., tak przy
kasami przygotowywa- dłuższa ich ekspozycja święcie chłopców kładzie
nymi specjalnie na wróży małej właścicielce się nacisk na działania
ten dzień. Świę- staropanieństwo. magiczne sprzyjające
to ma charakter Chłopięcym odpo- osiągnięciu raz obranego
modlitewno- wiednikiem święta Hina- celu.
d z i ę k c z y n n y. matsuri jest Tango-no- Kolejnym ro-
Jest to dzień, sekku, które obchodzone dzajem lalek,
w którym jest w Japonii 5 maja. Fa- które również
rodzice buła tego dnia tyl- nie służą do
proszą ko po części zaba-
bó- w y,

17. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
- Figurki Darumy, lata 70. XX w. (Japonia). są japońskie figurki da- jąc stale otwarte i skupio- z szalejącymi w tym cza-
Ze zbiorów Muzeum Azji i Pacyfiku
w Warszawie. rumy. Ich postać i kult ne pomaga właścicielowi sie epidemiami ospy i in-
powiązane są z opo- osiągnąć wyznaczone so- nych chorób zakaźnych.
- Figurka Kintaro (Japonia). Ze zbiorów
Muzeum Narodowego w Poznaniu. wieściami o buddyjskim bie zadanie. Po wypełnie- Obecnie czerwonej lalce
mnichu, który prowadził niu misji, domalowywuje powierza się sprawy bar-
bardzo ascetyczne życie się darumie prawe oko dziej przyziemne: zdanie
i tak długo medytował egzaminów, znalezienie
w pozycji kwiatu lotosu, pracy, etc.
że wszystkie jego człon- Współczesna cy-
ki zrosły się z ciałem. wilizacja zachodnia
Do dzisiaj w Japonii również „dorobiła
uważa się, że da- się” lalki, która ma
ruma przynosi właściwości ma-
swojemu właś- giczne. Jest nią
cicielowi szczęś- sympatyczny, baj-
cie i powodzenie. kowy troll o różno-
Symbol determi- kolorowych ster-
nacji i poświęce- czących włosach.
nia przedstawia- Pierwszy troll został
ny jest w postaci stworzony przez
pękatej, najczęściej w 1949 r. przez Duń-
czerwonej figurki czyka Thomasa Dama,
wykonanej z papier a popularny stał się
mâché lub drewna. Z na- w latach 60. we wszystkich
dejściem Nowego Roku krajach Europy Zachod-
w Japonii kupuje się bez- niej. Następnie plastiko-
okie darumy. Następnie we trolle ze śmiesznymi
nabywcy, obierając sobie i zanosi się go w ofierze minkami podbiły rynek
w myślach jakiś cel do do świątyni. W okresie amerykański i tam osta-
realizacji, marzenie do Edo daruma, uważany za tecznie okrzyknięto je ga-
spełnienia, malują lalce świętą figurkę, był ma- dżetami przynoszącymi
lewe oko, które pozosta- gicznym orężem w walce szczęście.

18. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
- Unazukin (Japonia).
Ze zbiorów Muzeum Zabawek
i Zabawy w Kielcach.
Szczególnym ro- polsku zwana Czarodziej- ziona z dalekiej podróży
dzajem lalek są fetysze ką Decyzji, zamieszkuje upamiętniająca czas spę-
wudu. Figurki wykonane w lesie pod grzybkiem, dzony inaczej niż na co
z tkaniny, wosku lub gli- a do naszych domów dzień.
ny wyobrażają w intencji przybywa, aby w każdej
twórcy konkretną osobę, chwili móc odpowiedzieć
na którą chce się spro- na wszelkie nurtujące
wadzić nieszczęście lub nas pytania. Muszą być
wręcz odwrotnie - szczęś- spełnione dwa warunki:
cie. Warunkiem mocy ma- laleczka powinna mieć
gicznej laleczki wudu jest dobrą baterię i należy
dodanie do niej czegoś, jej zadawać pytania, na
co pochodzi od człowie- które można odpowie-
ka, którego chce się za- dzieć TAK lub NIE. Póki co
czarować: włosów, zęba, unazukin nie przemawia
paznokci. Praktyki wudu ludzkim głosem, jedynie
spotykane są w krajach uroczo kręci główką prze-
Ameryki Łacińskiej, a tak- cząc lub potwierdzając.
że w Nowym Orleanie. Również lalka – zwy-
Wiara w magiczną kła zabawka z dzieciń-
moc lalek, jak wszystko stwa, przechowywana
dookoła, idzie z duchem jako sentymentalna pa-
postępu. W ostatnich la- miątka po czasie beztro-
tach rynek japoński zo- ski i niczym niezmącone-
stał opanowany przez go spokoju, nabiera cech
armię plastikowych, me- magicznych. Jest kotwi-
chanicznych unazukin cą czasu – właścicielkę
– kilkucentymetrowych „przenosi” w jej prywat-
laleczek, które w formie ną mityczną krainę wspo- Magdalena Górecka
przypominają tradycyj- mnień. Podobną funkcję
ne matrioszki lub pęka- może spełniać każda
te darumy. Unazukin, po lalka-souvenir, przywie-

19. - Lalki z kieleckiej spółdzielni zabawkarskiej Gromada,
lata 70. XX w. (Polska). Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.

20. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
-Lalka ręcznie wykonana przez twórcę ludowego (Boliwia).
Lalka-souvenir Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu.
- Lalka paryżanka (Francja). Ze zbiorów Muzeum Zabawek
i Zabawy w Kielcach.
Lalki-souveniry to w kioskach i na stoiskach i pełnych zabytków miej-
popularne „pamiątki tu- z pamiątkami i zabaw- scowości, krain geogra- - Lalka w stroju auksztockim (Litwa). Ze zbiorów Muzeum
Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. Dar Ambasady Litwy.
rystyczne”. Na sukniach, kami. Oferta lalek-souve- ficznych ale i niewielkich
ubraniach, podstawkach nirów jest bardzo szero- wiosek w afrykańskim
i opakowaniach takich ka, mają różne wielkości buszu. Są wszędzie tam,
lal można znaleźć ce- i kształty, produkuje się gdzie pojawiają się tury-
chy charakterystycz- je z różnych materiałów: ści.
ne dla państwa, od plastiku, drewna,
z jakiego pocho- szkła, przez tkaniny,
dzą. Często są włóczki po natural-
to: flaga, nazwa, ne tworzywa, jak
wizerunki miejsc liście czy korze-
i charaktery- nie. Mają być
stycznych ele- pamiątką
mentów archi- z pobytu
tektury. Tę w danym
rolę spełnia miejscu i za-
także na- praszać do
rodowy lub ponownej
regionalny wizyty. Pro-
strój lalki. dukuje się je
P ro d u k u j e na całym świecie
się je ma- i właściwie trud-
sowo, choć nie brak no sobie wyobrazić
i unikatowych egzem- miejscowość, atrakcję
plarzy: numerowanych, turystyczną, w której
ręcznie wykonanych nie można by ich było
i zdobionych. Można je kupić. Są nierozerwal-
kupić w butikach hotelo- nie związane z krajobra-
wych lub w centrach han- zem wielkich metropo-
dlowych, na głównych lii, jak Paryż, Rzym czy
ulicach dużych miast Madryt, historycznych

21. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
Najpopularniejsze
polskie souveniry to lalki
w strojach krakowskich.
Regionalny małopolski
strój traktowany jest jako
strój narodowy i to właś-
nie krakowianki i kra-
kowiacy „reprezentują”
Polskę w domach wielu
turystów na całym świe-
cie.
Souveniry pojawiły
się w sklepach pamiąt-
karskich już w latach 50.,
produkowane przez spół-
dzielnie zabawkarskie,
m.in. kielecką Gromadę,
utworzoną w okresie mię-
dzywojennym przez kilku
rzemieślników lwowskich.
Wytwarzane chałupni-
czo w Gromadzie laleczki
z drewnianymi toczony-
mi główkami były ekspor-
towym towarem Cepelii
i najbardziej typowym
prezentem z pobytu
- Tancerka flamenco i torreador w Polsce niemalże dla
(Hiszpania). Ze zbiorów Muzeum
Zabawek i Zabawy w Kielcach.
każdej zagranicznej dele-
- Lalka w stroju wielkopolskim, prod. gacji. Kochała je także Po-
Spółdzielnia Pracy im. S. Wyspiańskie-
go w Krakowie. Ze zbiorów Muzeum
lonia. Laleczki w strojach
Zabawek i Zabawy w Kielcach. krakowskich traktowano

22. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
jak ikonę polskości, ma- Założona przez artystów wykonywane są z tworzyw
leńką cząstkę Ojczyzny, plastyków, przez wiele lat sztucznych, tkanin, waty,
do której szybki powrót, prowadzona była przez itp. Kraków ma szczęście
z różnych przyczyn, nie wykładowców Akademii do znanych spółdzielni
zawsze był możliwy. Sztuk Pięknych w Kra- zabawkarskich,
Wspaniałe pamiąt- kowie, którzy za swój ma także naj-
kowe laleczki produkuje cel stawiali sobie nie tyl- bardziej zna-
także Spółdzielnia Pra- ko produkcję pamiątek ną lalkę-ikonę
cy im. Stanisława Wy- i zabawek, ale także kul- – krakowian-
spiańskiego z Krakowa, tywowanie tradycji ludo- kę.
która istnieje nieprze- wych i rękodzielniczych,
rwanie od 1945 roku. w szczególności rze-
miosła artystycznego.
Spółdzielnia nadal pro-
dukuje lalki w strojach
regionalnych i historycz-
nych. Szczególnie atrak-
cyjne są produkowane
przez spółdzielnię serie
lalek z glinki ceramicznej,
przedstawiające posta-
ci historyczne min. pary
królewskie (Marysieńkę
i Jana III Sobieskiego, Bar-
barę Radziwiłłównę i Zyg-
munta Augusta).
- Lalka w stroju krakowskim, prod.
Lalki souvenirowe kielecka spółdzielnia
wytwarza także Wytwór- zabawkarska Gromada,
lata 70. XX w.
nia Lalek Krawal. Zosta-
ła założona w grudniu Aneta Bąk - Lalka w stroju krzczonowskim, prod.
Pracownia Strojów Regionalnych
1948 r. Produkowane i Narodowych M. Miśniakiewicz.
przez Krawal pamiątki Ze zbiorów Muzeum Zabawek i Zaba-
wy w Kielcach.

23. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
- Lalka w stroju ludowym (Słowacja). Ze zbiorów Muzeum
Zabawek w Modrym Kamieniu. Lalka-modelka
- Lalka w stroju elegantki (Wietnam). Ze zbiorów Muzeum
Zabawek i Zabawy w Kielcach. Czym jest moda? To
styl bycia, kultura oraz
sposób ubierania się
charakterystyczny dla
każdej epoki, kraju, re-
gionu. Moda to zjawisko
bardzo nietrwałe, zmie-
nia się szybko. Być może
dlatego fascynuje nas od
wieków.
Trendy ubierania,
„noszenia się” wyzna-
czały dwory królewskie.
Sprowadzono na nie
najlepszych krawców
i najwspanialsze tkaniny
(jedwabie z Wenecji, mu-
śliny z Mossul, adamaszek
z Damaszku), dużym po-
wodzeniem cieszyły się
także tkaniny orientalne.
Noszenie strojów z takich
tkanin uznawane było
za symbol szczególne-
go dostojeństwa. Głów-
nym ośrodkiem mody
od zawsze była Francja.
Tam też wyprodukowano
pierwsze lalki - modelki.
Wykonywano je z najlep-
szych surowców, ubiera-
no w najmodniejsze suk-

24. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
- Barbie prod. Mattel
(USA). Ze zbiorów Mu-
zeum Zabawek
i Zabawy w Kielcach.
nie, po czym rozwożono uczą się obowiązków, któ- wych lal, przeznaczone
po europejskich i azjaty- re czekają na nie w życiu głównie dla kolekcjone- - Lalka w stroju
regionalnym, XIX w.
ckich dworach, propagu- dorosłym. Lala, traktowa- rów. (Słowacja). Ze zbiorów
jąc w ten sposób nowe na jako koleżanka, przy- Modelka to także dzi- Muzeum Etnograficz-
nego w Krakowie.
trendy francuskiej mody. jaciółka czy własne dzie- siejsza lalka artystyczna.
Takie lalki były ozdobą sa- cko, a potem maskotka, Piękna, trochę wyniosła,
lonów i damskich budu- ozdoba czy talizman sta- służy jedynie do dekora-
arów. Bogate elegantki, je się stałą towarzyszką cji, nosi cechy artysty,
zachwycone wzorcowymi życia dziewczynki. który ją stworzył, chce
strojami modelek-lalek, Lalki-modelki stały być i jest podziwiana.
chętnie składały zamó- się istotnym elementem Najsłynniejszą lalką-
wienia na kolejne suk- kultury zabawkarskiej -modelką w historii prze-
nie, które szyto dla nich każdego kraju. Dziś sław- mysłu zabawkarskiego
w Paryżu. Liczne wojny ne firmy na wzór manu- jest Barbie, traktowa-
nie stanowiły przeszkody faktur, wypuszczają na na przez antropologów
w rozprzestrzenianiu się rynek reprodukcje sta- jako ikona współczes-
nowych trendów. Dla lalek rych modeli porcelano- nej kultury. Wymyślona
w modnych strojach, po- przez Amerykankę Ruth
dróżujących do bogatych Handler, zadebiutowała
dworów wstrzymywano w 1959 roku, na targach
nawet działania wojen- zabawek w Nowym Jorku.
ne. Dzięki temu modelki Od razu stała się prze-
szybko i bez uszkodzeń bojem. Już w pierwszym
pokonywały linię frontu. roku obecności na rynku
Tak działo się aż do końca osiągnęła rekordową wiel-
XVIII wieku. kość sprzedaży 351.000
Lalka jest najbar- egzemplarzy.
dziej lubianą zabawką Pierwsza długonoga
dziewczynek i tak jest i wąska w talii Barbie mia-
już od wieku oświecenia. ła na sobie czarno–biały
Dzieci bawiąc się naśla- kostium kąpielowy, klapki
dują życie starszych, i okulary słoneczne. Gar-

25. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
- Lalki pamiątkarskie, (Dania). Ze zbiorów Muzeum
Etnograficznego w Krakowie.
- Lalka w stroju ludowym (Ekwador). Ze zbiorów
Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. derobę dla Barbie projek- członków rodziny i przy- a zarazem dla wszyst-
Dar Ambasady Ekwadoru.
towali najwybitniejsi pro- jaciół: Kena (1961 rok) kich” [R. Zięzio: 1995,
jektanci mody : Christian – imię syna Handlerów s. 10]. Barbie jest swo-
Dior, Yves Saint Laurent, – twórców lalki, Midge istym ewenementem
Valentino i Oscar de la (1963 rok), Skipper (1965 w zabawkarskiej kultu-
Renta. Co roku powstaje rok), Christie – czarno- rze, właściwie popkultu-
około 120 nowych stro- skórą lalkę (1968 rok), rze, ikoną współczesnej
jów dla tych lalek. Od po- jedną z pierwszych tego kultury i często najwięk-
czątku produkcji zużyto rodzaju na świecie. Od szym marzeniem każdej
na nie już ponad 114 tys. 1995 roku Barbie ma małą kilkuletniej dziewczynki.
kilometrów materiału, siostrzyczkę Kelly (imię Lalki budzą wiele
Barbie może pochwalić wnuczki Handlerów), a od emocji, jednym podoba-
się także wielką kolekcją 1997 roku niepełnospraw- ją się nobliwe matrony
butów: ma ich ponad mi- ną przyjaciółkę na wózku w krynolinach, drugim
lion par. Najpopularniej- inwalidzkim Becky. krakowianki, dziewczynki
sza lalka Barbie została Lalka ”wykonuje” wolą smukłe Barbie, a tu-
wprowadzona do sprze- większość zawodów (le- ryści egzotyczne souveni-
daży w roku 1992 roku. karka, policjantka, pisar- ry. Każda z lal ma w sobie
Dziewczynki na całym ka, sportsmenka) . Miesz- takie malutkie „coś”, taki
świecie rozkochały się ka w najpiękniejszych lalkowy urok osobisty.
w jej włosach, sięgających i najlepiej wyposażonych
do samych stóp. rezydencjach. „Barbie to Aneta Bąk
Barbie błyskawicznie odrębna dziedzina gospo-
podbiła swym wdziękiem darcza, technologiczna,
wszystkie kontynenty, socjologiczna. To także
powstało aż 45 rodza- świat konfliktów, proce-
jów lalek, prezentujących sów o patenty, świat ko-
różne narodowości. Nie mercyjnych akcji na wyso-
jest lalką samotną. Wraz kim poziomie. Jest to typ
z upływem lat seria Bar- zabawki żyjącej własnym
bie została stopniowo życiem modelki, aktor-
rozszerzona o kolejnych ki, damy nieprzystępnej

26. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
Lalki dekoracyjne - Lalka w stroju tybetańskim, wyk. Kiran Maskey (Nepal).
Ze zbiorów Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie.
- Lalka woskowa XVIII w. (Włochy). Ze zbiorów Muzeum
Funkcję dekoracyjną kach, stołach, komodach nych czy kreacjach typu Etnograficznego w Krakowie.
może spełniać praktycz- w pokojach i salonach. haute couture. Począt-
nie każda lalka: zarówno Miały dekorować wnętrza kowo fankami tego typu
ta dziecięca zabawka, jak i wzbudzać zachwyt. produktów były młode
i lalka-modelka, czy lalka- W wieku XVIII i XIX kobiety. Lalki te dekoro-
souvenir. produkowano lalki głów- wały ich garderobę. Z cza-
Już od dawien daw- nie z wosku i porcelany. sem bardzo modne stało
na stawiano lalki na pół- Wysoka jakość materia- się ich kolekcjonowanie
łów i precyzja wykonania [M. Mroczek-Stachowiak
przyczyniała się do jej de- 1999: 8].
koracyjnego charakteru. Za lalkę dekoracyjną
Lalki te nie były ogólnie uznaje się m.in. popular-
dostępne ze względu na ną rosyjską matrioszkę,
wysoki koszt produkcji. zabawkę składającą się
Mogli sobie na nie pozwo- z pewnej liczby drew-
lić nieliczni, a posiadanie nianych lalek, z których
takiej lalki było oznaką każda jest mniejsza od
prestiżu. Dlatego też słu- poprzedniej. Lalki są wy-
żyła ona dekoracji, a nie drążone i przepołowione
zabawie. Uchodziła wręcz tak, że można je wkładać
za dzieło sztuki, którym jedną w drugą. Pierwsza
jej właściciel mógł się po- matrioszka powstała pod
szczycić, ustawiając ją koniec XIX w. w moskiew-
w reprezentacyjnym miej- skiej pracowni zabawkar-
scu swojego wnętrza. skiej i była wzorowana na
W latach dwudzie- japońskiej lalce przedsta-
stych XX wieku w Euro- wiającej mędrca Fuku-
pie nastała moda na lal- rumę. Najbardziej znane
ki artystyczne. Do tego miejsca ich produkcji to
typu lalek zalicza się lalki Siergiew Posad (Zagorsk),
kostiumowe, w strojach okolice Niżnego Nowogro-
narodowych, historycz- du oraz Twer.

27. - Lalka elegantka (Chiny).
Ze zbiorów Miejskiego Muzeum Zabawek w Karpaczu.

28. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
- Matrioszki ręcznie malowane (Rosja). Ze zbiorów Muzeum
Zabawek i Zabawy w Kielcach.
Matrioszki są bar- nych słynie Japonia. Lalki dzinę wysoko cenionego
dzo bogato i barwnie te, doskonałe w swej for- rzemiosła artystycznego.
zdobione. Tradycyjnie mie, zdobyły sobie status Popularne są tam lalki
postacie malowane na sztuki i stanowią osobną kostiumowe, lalki tea-
matrioszkach to kobie- dzie- trów kabuki i bunraku,
ty w strojach ludowych. w strojach historycznych
Pojawiają się również i obrazujących kulturę re-
motywy literackie, hi- gionów.
storyczne i polityczne Lalki kostiumowe
(mająca długą tradycję (stylowe) służą do celów
matrioszka „Kutuzow pokazowo-dekoracyjnych
i Napoleon”, wydana i prezentacji strojów.
w 100-lecie bitwy Lalka wykonują artyści,
z 1812 r.). Unikatowy
egzemplarz matrioszki
składającej się ze 100
elementów znajduje
się w zbiorach mo-
skiewskiego Muzeum
Historycznego.
Z lalek
artystycz-

29. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
a ubierają je projektanci. rodowego Biennale Lalek
Dzięki organizowa- Regionalnych w Krakowie
nym wystawom i konkur- z 1983 roku. Ekspona-
som artyści mają wiele ty pochodzą ze zbiorów
okazji do zademonstro- Muzeum Azji i Pacyfiku
wania swojego kunsztu. w Warszawie.
[T. Kitamura 1990: 4]. Tradycyjną lalką ja-
Jednym z takich konkur- pońską o charakterze de-
sów było Międzynaro- koracyjnym jest toczona
dowe Biennale Lalek Re- w drewnie kokeshi, słyną-
gionalnych w Krakowie, ca z prostej formy i wspa-
organizowane w latach niałej kolorystyki. Każdy
1974-1989 przez Kra- z artystów wykonujący
kowską spółdzielnię im. figurki ma własny sposób
S. Wyspiańskiego i Cepe- ich dekorowania. Rozróż-
lię. Ideą było pokazanie niamy kokeshi tradycyjne
„stroju zminiaturyzowa- i kokeshi - fantazje arty-
nego do rozmiaru lalki styczne.
oraz ukazanie nieprawdo- Kokeshi tradycyj-
podobnego zróżnicowa- ne wywodzą się ze sztuki
nia kulturowego i etnicz- regionalnej, która naro-
nego krajów i regionów” dziła się w późnym okre-
[M. Mroczek-Stachowiak sie Edo (lata 1603-1867)
1999: 2]. Konkurs spotkał w północno-wschod-
się z szerokim zaintere- nich rejonach kraju
sowaniem, przysyłano
lalki z najodleglejszych
zakątków świata.
Na naszej wystawie
prezentujemy lalki Kiran - Lalka dekoracyjna.
(Japonia). Ze zbiorów
Maskey z Nepalu - laure- Muzeum Azji i Pacyfiku
atki II miejsca Międzyna- w Warszawie.

30. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
- Lalka w stroju hinduskim wyk. Kiran Maskey (Nepal).
Ze zbiorów Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie.
- Lalka-modelka (Rosja). Ze zbiorów Muzeum Narodowego
i uprawiana jest do dziś. artystycznej. Po II wojnie społeczny. Zdecydowanie w Poznaniu.
Mistrzowie mają swoich światowej przy wyrobie służą one dekoracji, a nie
uczniów, którym poka- lalek zastosowano tech- zabawie.
zują tajniki wytwarzania nikę rytu i wypalania, Wśród designer-
lalek. Natomiast kokeshi przez co zyskały one sła- skich nowości znajdziemy
- fantazje artystyczne po- wę unikalnych dzieł sztuki między innymi Uglydolls
zwalają artyście na całko- [T. Kitamura 1990: 19]. - paskudne lalki; szma-
witą swobodę wypowiedzi Do lalek dekoracyj- ciane i winylowe figurki.
nych należą też te „ro- Wszystkie produkowane
dem z włoskiej komedii w wersjach limitowanych.
delľ arte czy weneckiego Bardzo popularne w Sta-
karnawału. Postacie takie nach Zjednoczonych, ale
jak arlekin, pierrot, bła- dostępne również w Pol-
zen, ubrane w karnawa- sce dzięki sklepom inter-
łowe i błyszczące stroje” netowym.
[M. Mroczek-Stachowiak Lalki dekoracyjne
1999 : 63]. dziś znów cieszą się po-
Obecnie wśród pularnością. Architekci
projektantów i artystów wnętrz używają ich do cie-
panuje moda na desig- kawego zaaranżowania
nerskie lalki, które swymi przestrzeni, podkreślenia
rewolucyjnymi rozwiąza- jej stylu i charakteru. Lal-
niami przyciągają coraz ka służy za wysmakowa-
to większą liczbę odbior- ny gadżet, którym fajnie
ców. Co ciekawe są to lal- jest się pochwalić i miło
ki-zabawki przeznaczone na niego popatrzeć.
głównie dla dorosłych. Ich
fani i kolekcjonerzy podzi- Katarzyna Hodurek
wiają nowoczesną formę
lalek, ale i za ich pomocą
manifestują swoją indy-
widualność oraz status

31. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze

33. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
Lalki na wystawie przyjechały z 63 krajów świata:
Albania, Algieria, Arabia Saudyjska, Australia, Austria, Bangladesz, Belgia, Białoruś, Boliwia, Brazylia, Bułgaria, Chi-
ny, Czechy, Chorwacja, Dania, Ekwador, Estonia, Filipiny, Finlandia, Francja, Grecja, Gruzja, Gwatemala, Hiszpania,
Holandia, Indie, Indonezja, Irak, Irlandia, Japonia, Kanada, Komory (wyspa Anjouan), Kuba, Laos, Litwa, Maroko,
Meksyk, Mołdawia , Mongolia, Nepal, Niemcy, Norwegia, Peru, Polska, Rosja, RPA, Rumunia, Słowacja, Stany Zjed-
noczone Ameryki, Szkocja, Szwajcaria, Szwecja, Tunezja, Turcja, Turkmenia, Tybet, Ukraina, Uzbekistan, Watykan,
Węgry, Wielka Brytania, Wietnam, Włochy
Dopasuj nazwy krajów do kropek na mapie świata:

34. Lalki świata: strojnisie, ikony, fetysze
Bibliografia
Bachman Manfred, Hansmann Claus
1971: Dolls the wide world over. An historical account. Edition Leipzig.
Boucher Francois
2003: Historia mody. Dzieje ubiorów od czasów prehistorycznych do końca XX w. Warszawa.
Bujak Jan
1983: O genezie i zmiennych funkcjach lalki. [w:] „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskie-
go, Prace Etnograficzne”, z. 18. Kraków.
Kitamura Tetsuro
1990: The Dolls of Japan. Shapes of Prayer, Embodiments of Love. z angielskiego przełożyła
Janina N. Skrzyńska, Warszawa.
Mroczek-Stachowiak Magdalena
1999: Międzynarodowe Biennale Lalek Regionalnych 1974-1989 – próba wykreowania lalki arty-
stycznej w Polsce. Kraków. Wydruk komputerowy pracy magisterskiej napisanej pod kierunkiem
prof. dr. hab. Ryszarda Kantora. Praca pochodzi z archiwum Muzeum Zabawek i Zabawy
w Kielcach.
Poniatowski Stanisław
1932: Etnografia Polski. [w:] Wiedza o Polsce, t. 3. Warszawa.
Rogers Mary F.
2003: Barbie jako ikona kultury. Warszawa.
Zięzio Ryszard
1994: Magia lalki. Kielce.
Internet
www.matrioszka.info; z dnia 04.01.2008
www.rzeczy.net; z dnia 25.04.2008
wikipedia: hasła – Daruma, Hinamatsuri, Tango-no Sekku

35. Wystawę przygotowali:
Komisarze wystawy:
Aneta Bąk
Magdalena Górecka
Scenariusz:
Magdalena Górecka
Współpraca merytoryczna:
Katarzyna Hodurek
Paulina Kosmala
Oprawa plastyczna:
Monika Cybulska
Jerzy Kuzka
Rozwiązania techniczne:
Władysław Herbuś
Jerzy Kuzka
Piotr Reliszka
Pomoc techniczna:
Dariusz Michalec