Ιστορία γενικής παιδείας γ΄ λυκείου: 4ο μάθημα

1. 1821!

2. Ρήγας Φερραίος

3. Κοσμάς ο Αιτωλός

4. Ο χαρακτήρας της ελληνικής επανάστασης
1. Προβολή των Ελλήνων της εποχής ως απογόνων και
κληρονόμων των αρχαίων Ελλήνων
2. Η ταύτιση των Ελλήνων με τους άλλους Ευρωπαίους
και η διάκρισή τους από τους Τούρκους
3. Η καταγγελία της τουρκικής κυριαρχίας ως
παράνομης και της εξουσίας του Οθωμανού
σουλτάνου ως αυθαίρετης
4. Η προβολή του δικαιώματος των Ελλήνων να
διεκδικήσουν την απελευθέρωσή τους από την
κυριαρχία και την εξουσία των Τούρκων και να
συστήσουν ανεξάρτητη και ευνομούμενη πολιτεία
στη βάση των αρχών της εθνικής αυτοδιάθεσης και
της λαϊκής κυριαρχίας.

5. Φιλική Εταιρεία

6. Οι ιδρυτές της
Εμμανουήλ
Ξάνθος
Νικόλαος
Σκουφάς
Αθανάσιος
Τσακάλωφ
Κολπάκι για τη μνήμη:
«Το ξανθό τσακάλι με το σκούφο στο κεφάλι»…

7. Ανήμερα του Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου του 1814,
στην Οδησσό συναντιούνται και ιδρύουν την Φιλική Εταιρία,
ο 35χρονος Νικόλαος Σκουφάς απ’ το Κομπότι της Άρτας,
ο 42χρονος Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο και ο
26χρονος Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Γιάννενα…

8. Στόχος της:
η προετοιμασία
του απελευθερωτικού αγώνα
των Ελλήνων !!

9. Στόχοι της Φιλικής Εταιρείας
• Να κατηχήσουν στην Εταιρεία όσο το δυνατόν
περισσότερους σημαίνοντες Έλληνες
• Να αναθέσουν την ηγεσία στον Ιωάννη
Καποδίστρια, υπουργό εξωτερικών της
Ρωσίας και μέσω αυτού
• Να εξασφαλίσουν την υποστήριξη της
κραταιάς και ομόδοξης χώρας του Βορρά.
Από τους τρεις αυτούς στόχους ποιον πέτυχαν;
Μόνο τον πρώτο.

10. Αδελφοποιητοί
ή Βλάμηδες  η χαμηλότερη βαθμίδα,
οι αγράμματοι, απλοί άνθρωποι.
Συστημένοι  οι υπάλληλοι και οι μικροέμποροι,
ιερείς
ποιμένες  οι ευκατάστατοι και οι μορφωμένοι.
Οι στρατιωτικές βαθμίδες ήταν
αυτή των αφιερωμένων και εκείνη των ποιμένων.
}
Οι Φιλικοί δεν ήταν όλοι ίσοι.
Υπήρχε ο ηγετικός πυρήνας, η Ανώτατη Αρχή
και τέσσερις πολιτικές και δύο στρατιωτικές βαθμίδες.

11. 1. Διαδικασία μύησης νέων μελών, αφού θα
εξακριβωνόταν η αφοσίωσή τους στον ιερό
σκοπό της Φιλικής.
Κανόνες οργανωτικής δράσης
2. Βαθμοί ιεραρχίας, όπου τα μέλη θα
προωθούνταν ανάλογα με τη δραστηριότητα
και τις ικανότητές τους.
3. Ειδικός Όρκος και τελετουργικό ορκωμοσίας.
4. Ειδικός κρυπτογραφικός κώδικας για την
αλληλογραφία και την αμοιβαία αναγνώριση
των μελών μεταξύ τους.

12. Χρησιμοποιούσαν τα γνωστά γράμματα του
αλφαβήτου αλλά με φωνητική αξία
διαφορετική (π.χ. α = η, β = ξ κλπ).
Για τα κύρια ονόματα στελεχών της Εταιρίας
είχαν γράμματα συνθηματικά :
Αθανάσιος Τσακάλωφ  Α.Β.
Νικόλαος Σκουφάς  Α.Γ.
Εμμανουήλ Ξάνθος  Α.Ζ.,
Γρηγόριος Δικαίος  Α.Μ.
Κρυπτογραφικό αλφάβητο

13. Για μερικές κοινωνικές ομάδες
με ιδιαίτερη σημασία για τους Φιλικούς
χρησιμοποιήθηκαν επωνυμίες δηλωτικές ίσως
και των αισθημάτων τους
Πρόκριτοι του Μοριά  Εκδικητικοί,
Φαναριώτες  Οινοπόται,
Αρχιερείς της Συνόδου  δυστυχείς
Συνθηματικά - Συμβολικά

14. Αλέξανδρος
Υψηλάντης  Καλός
ή Ανδρέας Ραδάμανθυς,
Ιωάννης
Καποδίστριας  Ευεργετικός
Παπαφλέσσας  Αρμόδιος
Για μερικά ονόματα ιδιαίτερης αξίας
για την Εταιρία χρησιμοποιούσαν οι Φιλικοί
ιδιαίτερη προσωνυμία ενδεικτική
και της υπόληψης που ένιωθαν γι’ αυτά.

15. το αγκάθι = εχθρός,
το άνθος = φίλος,
τα δένδρα = τουφέκια,
ο ελέφας = το μεγάλο καράβι,
η καμήλα = εμπορικό πλοίο,
το κοπάδι = στόλος,
ο Κύκλωψ = κατάσκοπος,
ο τραγουδιστής = κανόνι,
τα σύννεφα = μέλη της Εταιρίας.
Κι άλλα συνθηματικά…

16. «Ορκίζομαι ενώπιον του αληθινού Θεού οικειοθελώς,
ότι θέλω είμαι επί ζωής μου πιστός
εις την Εταιρίαν κατά πάντα.
Να μη φανερώσω το παραμικρό από τα σημεία και τους λόγους της
μήτε να σταθώ κατ’ ουδένα λόγον η αφορμή του να καταλάβωσι
άλλοι ποτέ
ότι γνωρίζω τι περί τούτων, μήτε εις συγγενείς μου,
μήτε εις πνευματικόν ή φίλον μου…
Τέλος πάντων ορκίζομαι εις σε, ω ιερά πατρίς!
Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου.
Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα χυνόμενα εις ταύτην την στιγμήν
και εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου,
ότι αφιερώνομαι όλος εις σε…»
Ο όρκος των Φιλικών

17. Η σημαία των Φιλικών

18. Το σπίτι στην Οδησσό,
όπου ιδρύθηκε
η Φιλική Εταιρεία
το 1814.
Εγκόλπιο κατηχητή της
Φιλικης Εταιρείας

19. Κέρινα ομοιώματα από το
Μουσείο Βρέλη στα Γιάννενα.
Η σφραγίδα
των Φιλικών

20. Ποιος ανέλαβε τελικά την ηγεσία της
Φιλικής Εταιρείας;
Ο Αλέξανδρος
Υψηλάντης,
Γόνος επιφανούς
οικογένειας
Φαναριωτών,
στην υπηρεσία του
τσάρου

21. • - Υψηλάντης: «Γιατί οι Έλληνες δεν προσπαθούν να
ενεργήσουν ώστε, αν δεν δύνανται να ελευθερωθούν
από τον ζυγόν, τουλάχιστον να τον ελαφρώσουν;»
•
- Ξάνθος: «Πρίγκιψ, με ποία μέσα και με ποίους οδηγούς
να ενεργήσωσιν οι δυστυχείς Έλληνες την βελτίωσιν της
πολιτικής των καταστάσεως; Αυτοί έμειναν
εγκαταλελειμμένοι από εκείνους, οίτινες εδύναντο να
τους οδηγήσωσι, διότι όλοι οι καλοί ομογενείς
καταφεύγουν εις ξένους τόπους και αφήνουν τους
ομογενείς των ορφανούς. Ιδού ο Κόμης Καποδίστριας
υπηρετεί τη Ρωσίαν, ο μακαρίτης πατήρ σας κατέφυγε
εδώ και ο Καρατζάς εις την Ιταλίαν, υμείς ο ίδιος
υπηρετούντες την Ρωσίαν εχάσατε υπέρ αυτής την δεξιάν
χείρα σας, και άλλοι ίσοι καλοί καταφεύγοντες εις την
χριστιανικήν Ευρώπην μένουν εκεί, χωρίς να φροντίζουν
δια τους δυστυχείς αδελφούς των.»

22. • - Υψηλάντης: «Αν εγώ εγνώριζον ότι οι
ομογενείς μου είχον ανάγκην από εμέ και
εστοχάζοντο, ότι εδυνάμην να συντελέσω εις
την ευδαιμονίαν των, σου λέγω εντίμως, ότι
ήθελον μετά προθυμίας κάμω κάθε θυσίαν,
ακόμη και την κατάστασίν μου, και τον εαυτόν
μου θα εθυσίαζον υπέρ αυτών».
- Ξάνθος (σηκώνεται όρθιος και
συγκινημένος): «Δος μοι Πρίγκιψ, την χείρα
σας εις βεβαίωσιν των όσων εκφράσθητε».
Κοιτάζοντάς τον κατάματα ο Υψηλάντης με
κάποιο θαυμασμό του έδωσε το χέρι του.

23. Πώς σκεπτόταν άραγε ο Υψηλάντης;
• Δεν ήταν σε θέση μάλλον να εκτιμήσει τις
πολιτικές πλευρές του εγχειρήματος και την
τεράστια ευθύνη που αναλάμβανε απέναντι στο
έθνος.
• Είχε τον ευσεβή πόθο ότι θα έχει ο αγώνας την
υποστήριξη της Ρωσίας.
• Υπολόγιζε περισσότερο σε έναν ρωσοτουρκικό
πόλεμο τον οποίο θα προκαλούσε η
αναμενόμενη εισβολή τουρκικών στρατευμάτων
στις Ηγεμονίες και η εξίσου αναμενόμενη
προσπάθεια της Ρωσίας να περιφρουρήσει το
ιδιότυπο καθεστώς αυτονομίας τους.

24. Από πού άντλησε τους συνεργάτες του;
Από το «ξένο» στοιχείο των δύο Ηγεμονιών,
Μολδαβίας και Βλαχίας:
• Φαναριώτες
• Έμποροι, γραμματείς, διοικητικοί υπάλληλοι,
ναύτες, φοιτητές των δύο ελληνικών
Ακαδημιών (Ιασίου, Βουκουρεστίου)
• Στρατιωτικοί  γνωστοί ως «αρματολοί» ή
«αρναούτηδες»

25. Ποιοι συνιστούσαν
το αρχικό στράτευμα;
• 6.000 άνδρες, Μολδαβοί, Βλάχοι, Αλβανοί,
Ηπειρώτες, Μακεδόνες, Επτανήσιοι, Σέρβοι,
Βούλγαροι, Κοζάκοι και ουλάνοι (ιππείς) από
Πολωνία, Ουγγαρία!
• 2.000 περίπου ήταν οι Έλληνες, από τους
οποίους
• 450 συγκροτούσαν τον ΙΕΡΟ ΛΟΧΟ.

26. Στη Μολδοβλαχία
Πού ξεκίνησε η Επανάσταση;
(εκεί δεν είχε στρατό ο σουλτάνος – μετά τη συνθήκη
του Βουκουρεστίου το 1812)

27. Ποιο ποτάμι
πέρασε;
Τον Προύθο!

28. Τι έγινε στη συνέχεια;
• Χωρίς τη θρυλούμενη βοήθεια από τη Ρωσία
και με την καταδίκη της Επανάστασης στις
δύο Ηγεμονίες από το Ρώσο τσάρο Αλέξανδρο
Α΄, ο Υψηλάντης και οι συνεργάτες του
ανέμεναν πλέον το μοιραίο: την εισβολή των
τουρκικών στρατευμάτων στις Ηγεμονίες,
που εκδηλώθηκε στις 30 Απριλίου 1821, με
δύναμη 30.000 ανδρών.

29. Ο Ιερός
λόχος
πέφτει
ηρωϊκά στο
Δραγατσάνι!
7 Ιουνίου
1821

30. Ο Γιωργάκης
Ολύμπιος
βάζει φωτιά
στη Μονή
Σέκου
(Σεπτέμβριος
1821)

31. Ο Ιωάννης
Φαρμάκης
συνελήφθη
αιχμάλωτος,
στάλθηκε στην
Κωνσταντινούπολη
και
αποκεφαλίστηκε.

32. Η νομιμότητα του ελληνικού αγώνα
• «Από την επαναστατική προκήρυξη του
Αλέξανδρου Υψηλάντη και αυτές των
επαναστατών στη νότια Ελλάδα, το 1821, έως τις
τελευταίες ανάλογες επίσημες διακηρύξεις οι
Έλληνες δεν φείδονταν λόγων προκειμένου να
στηρίξουν το επιχείρημα της νομιμότητας του
αγώνα τους. Οι Έλληνες είχαν ηττηθεί, οι χώρες
τους είχαν κατακτηθεί και οι ίδιοι είχαν
υποδουλωθεί, αλλά δεν είχαν ποτέ ενσωματωθεί
ως οργανικό μέρος της πολιτείας των
κατακτητών.

33. • Δεν ήταν «αποστάται» οι Έλληνες, κατά τον
συντάκτη των Ελληνικών χρονικών του
Μεσολογγίου, επειδή δεν είχαν υποταχθεί σε
«νόμιμον αρχήν» και η Ελλάδα δεν είχε
αποτελέσει «νόμιμον τμήμα της οθωμανικής
επικρατείας». Η τουρκική κυριαρχία, σύμφωνα
με άλλη εφημερίδα των επαναστατών είχε τη
μορφή στρατιωτικής κατοχής: οι Τούρκοι
«εστρατοπέδευον στις ελληνικές χώρες, δεν ήταν
νόμιμοι κάτοχοι και κάτοικοί τους. Η Ελληνική
Επανάσταση λοιπόν αποσκοπούσε στην
αποκατάσταση της νομιμότητας».
Θάνος Βερέμης – Γιάννης Κολιόπουλος, Ελλάς, η
σύγχρονη συνέχεια. Από το 1821 μέχρι σήμερα,
Καστανιώτης, Αθήνα 2006, σ. 53.

34. Ὁ κόσμος μᾶς ἔλεγε τρελλούς. Ἡμεῖς, ἂν δὲν εἴμεθα τρελλοί, δὲν ἐκάναμεν τὴν
ἐπανάστασιν [...].
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Απομνημονεύματα[