Classification and recent trend in tourism (पर्यटन वर्गीकरण व पर्यटनातील नवीन संकल्पना )

1. पर्यटन वर्गीकरण व
पर्यटनातील नवीन संकल्पना
प्रा एम. एन. सुरवसे,
मा श्री अण्णासाहेब डांर्गे कॉलेज हातकणंर्गले जज. कोल्हापूर

2. पर्यटन वर्गीकरण

3. पर्यटन वर्गीकरनाचे महत्व
• अनेक घटक अंतर्ूयत असल्र्ाने पर्यटनाची व्र्ाप्ती जा त
• एक आंतर ववद्र्ाशाखीर् घटक
• आंतरराष्ट्रीर् तरावर वाढते महत्व
• अनेक देशाच्र्ा अर्यव्र्व र्ेचा महत्वाचा र्ार्ग
• र्ाननक व देशाच्र्ा ववकासात महत्वाचा सहर्ार्ग
• ननर्ोजनबद्ध ववकासाची र्गरज
• पर्यटन ननर्ोजनात पर्यटन वर्गीकरण र्गरजेचे
• ववववध आधारावर पर्यटनाचे वर्गीकरण
• एकजजनसी घटकांचा वर्गीकरणात ववचार

4. १. राष्ट्रीयत्वाच्या आधारे
अ. वदेशी पर्यटन:
• देशाच्र्ा सीमा अंतर्गयत
• वेर्गळ्र्ा र्ाषा, चलन व परवाने र्ांची
र्गरज नाही
• कमी खर्चयक
ब. ववदेशी पर्यटन:
• एका देशातून दुसऱ्र्ा देशात पर्यटन
• र्ाषा, चलन व परवानाची आवश्र्क र्गरज
• जा त अंतर व जा त खर्चयक

5. २. भ्रमंतीच्या कालावधीनुसार
• पययटनाचा कालावधी कमी अधधक असल्याने यात कालावधीचा िवचार
• अ. अल्पकालीन पययटन: कमी कालावधीसाठी (सवयसाधारण पणे एक
महिन्यापेक्षा कमी)
• ब. दीर्यकालीन पययटन: मोठा कालावधी (सवयसाधारण पणे एक महिन्यापेक्षा
जास्त)
• क. अखंडपणे िोणारे पययटन: सतत भ्रमंती, कोणत्यािी हठकाणी दीर्यकाळ
वास्तव्य नािी.

6. ३. ऋतू नुसार िोणारे पययटन
• ऋतूनुसार िोणारे वेगवेगळे बदल व र्टक पययटकांना आकिषयत
करत असतात.
• अ. पावसाळी पययटन: पजयन्याची व ननसगयरम्य हठकाणे
• ब. हिवाळी पययटन: पययटनासाठी सवायत जास्त अनुकू ल
कालावधी
• क. उन्िाळी पययटन: थंड िवेची हठकाणे व समुद्रककनारे

7. ४. व्यक्ततगत पसंतीनुसार
• व्यक्ततगत पसंती व समाधानानुसार ननवड
• अ. करमणूक प्रधान:
• ब. आनंदासाठी िोणारे पययटन
• क. सािसी पययटन
• ड. क्रीडा पययटन]
• इ. व्यवसायां ननममत्त िोणारे पययटन
• ई. धाममयक पययटन
• प. मिक्षणासाठी िोणारे पययटन
• ट. आरोग्य िवषयक पययटन

8. ५. वाितूक साधनाच्या आधारे
• अ. पायी पययटन
• ब. सागरी मागायने िोणारे पययटन
• क. रेल्वे व मोटारी ने िोणारे पययटन
• ड. िवाई पययटन

9. ६. पययटनाच्या स्वरुपानुसार
• अ. र्ौर्गोललक पर्यटन
• ब. ऐनतहालसक पर्यटन
• क. सामाजजक पर्यटन
• ड. सां कृ नतक पर्यटन

10. ७. पययटकांच्या संखेच्या आधारे
• अ. व्र्जततर्गत पर्यटन
• ब. एकत्रित पर्यटन

11. ८. अंतराच्या आधारे
• अ. कमी अंतराचे पययटन
• ब. दूर अंतरावरील पययटन

12. पययटनातील नवीन संकल्पना
• पययटनाच्या संकल्पनेत बदल
• आनंद व मनोरंजनासाठी प्रवास
• धाममयक पययटनाबरोबरच इतर अनेक पययटनाला
मित्व
• वाितूक साधनात वाढ झाल्याने पययटनला मोठी
चालना
• प्रचमलत पययटनाबरोबारच नवीन संकल्पनाचा
उदय

13. १. पररषदा ननममत्त पययटन
• िैषणणक, व्यापारी, राजकीय व सामाक्जक ननममत्त स्थाननक ते
आंतरराष्ट्रीय स्तरावर पररषदाचे आयोजन
• अिा पररषदा मध्ये सिभाग र्ेऊन पययटन
• आसपासच्या प्रदेिात भ्रमंती

14. २. कृ षी पययटन
• कृ षीच्या नािवन्यपूणय प्रकल्पािी समक्न्धत
• नवीन पद्धती व संिोधन आकषयण
• चांगले िपक ननयोजन व नवीन जातीच्या बबयाणाचा िवकास तसेच पाणी व
इतर र्टकाचे ननयोजन आकषयणाचा भाग
• पिु पैदास व चांगली वाढ िे हि आकषयण
• िेती िवषयक माहिती व ज्ञान ममळवण्याचे कु तूिल
• िेतीतील नवीन तंत्राज्ञान हि आकषयण
• वेगवेगळ्या कालावधीत वेगवेगळ्या भागात िे पययटन
• अल्पकालावधी साठी िे पययटन िोते.
• ऑस्रेमलया, कॅ नडा, किमलिपन्स व संयुतत संस्थाने या नंतर भारतातिी या
पययटनाला मित्व.

15. ३. ननसगय पययटन (Eco Tourism)
• िे पययटन मानव व ननसगय यांच्यातील सि समंध समजून र्ेऊन परस्पर
पूरक कृ तीवर आधाररत आिे.
• पययटन करत असताना पयायवरणािी संवेदनिील असावे व पयायवरण
संवधयनातून पयायवरणावरील िोणारे पररणाम टाळावेत.
• पययटन स्तलावर वेगवेगळ्या पयायवरण पूरक बाबी िवकमसत व संवधधयत
करून पययटन स्तल अधधकाधधक पयायवरण पूरक तयार करणे अपेक्षक्षत आिे.
• नैसधगयक व स्थाननक बाबीचे संवधयन करून तसेच पययटकांमध्ये जबाबदारीची
जाणीव तयार करून िाश्वत पययटन िवकास र्डवून आणणे.

16. ४. वारसा पययटन
• सांस्कृ नतक, ऐनतिामसक व नैसधगयक गोष्ट्टीचा वारसा असणारी पययटन स्थळे
• मिल्प, कला क्रीडा, नृत्य, संगीत, खाद्य, चालीरीती, रूढी, परंपरा, इत्यादी
सांस्कृ नतक वारसा हठकाणे उदा. अजंटा, वेरूळ, ममनक्षी मंहदर, खुजरािो,
आग्रा इ. मिल्प बनारस, बेंगलोर, मैसूर इ कापड व कलाकु सर इ. पुणे,
कोल्िापूर, कोकण इ उत्सवाचा वारसा लाभलेली हठकाणे

17. सािस प्रधान पययटन
• साहसपूणय कार्ायशी संबर्धत
• कौशल्र् आधाररत व रोमहषयक कृ तीचा समावेश
• व्र्जततर्गत जबाबदारीवर व समूहाच्र्ा जबाबदारीवर पर्यटन
• र्र्गर्ायरोहण, कढे चढणे, जंर्गल सफरी, लशखर चढून जाने, समुद्र
खाड्र्ा पोहून जाने, सहाशी प्रवास, इत्र्ादी चा समावेश
• साहस र्श वी झाल्र्ाचे समाधान
• धाडसी बनवण्र्ासाठी महत्वाचे