Materiał przygotowany w ramach XX Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego (2018).

1. Z Lyonu do Zbylitowskiej Góry
– siostry Sacré Cœur
Dziedzictwa Kulturowego
dnidziedzictwa.plPatronat:
Koncepcja i opracowanie graficzne wystawy: Kornelia Wojdyło
Konsultacja merytoryczna: Paulina Kasprzycka
Korekta: Adam Wencel
Wystawa powstała w ramach pracy dyplomowej przygotowywanej
pod kierunkiem dr Kingi Blaschke i mgr Zuzanny Łazarewicz
w Wyższej Szkole Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera
Klasztor sióstr Sacré Cœur w Zbylitowskiej
Górze na początku XX wieku. Ze zbiorów
Stefana Eligiusza Bielawskiego ©

2. Magdalena Zofia Barat urodziła się w miasteczku Joigny w 1779 roku w skromnej rodzinie
rzemieślniczej jako najmłodsza z trójki rodzeństwa. Jej starszy brat Ludwik – widząc potencjał
intelektualny i religijność małej Zofii – zajął się jej wychowaniem. Ludwik po przyjęciu
święceń kapłańskich w 1796 roku zabrał ją do Paryża, gdzie cztery lata później poznała
ojca Józefa Varina. Poszukiwał on chętnych do podjęcia życia zakonnego w założonym przez
niego zgromadzeniu dla kobiet Dilette di Gesù.
W listopadzie 1800 roku Zofia Barat złożyła pierwsze śluby, a rok później w Amiens powstała
pierwsza wspólnota Zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusa. Konstytucja zakonu została
zatwierdzona w 1826 roku przez papieża Leona XII. Poza trzema podstawowymi ślubami
(ubóstwa, czystości i posłuszeństwa) siostry składają jeszcze jeden – zobowiązują się służyć
wychowaniu młodzieży. Magdalena Zofia Barat zmarła w opinii świętości w 1865 roku.
Kilkanaście lat po jej śmierci rozpoczęto starania o beatyfikację, uwieńczone sukcesem
w 1910 roku. 15 lat później założycielka zgromadzenia Sacré Cœur została kanonizowana.
Założycielka
Głównym zadaniem zgromadzenia jest wychowywanie młodzieży i dzieci,
prowadzenie przedszkoli, szkół, uczelni wyższych, internatów czy akademików.
Zajmują się też nauczaniem dzieci z niepełnosprawnościami. Angażują się
w duszpasterstwo parafialne, prowadzą rekolekcje. Pomagają także osobom
marginalizowanym – ubogim, uzależnionym, bezdomnym, porzuconym, imigrantom
czy chorym na AIDS.
Duchowość i działalnośćzgromadzenia
Wizerunek założycielki św. Magdaleny Zofii Barat.
Za: Błogosławiona Magdalena Zofia Barat,
Lwów i Zbylitowska Góra 1908
Siostry Sacré Cœur w habitach zakonnych sprzed reformy w 1966 roku,
lata 80. XIX wieku. Za: www.zakony-na-swiecie.blogspot.com

3. Sześć lat po założeniu zakonu zgromadzenie liczyło pięć
domów, a w 1838 roku – już 41. 27 z nich znajdowało się
we Francji, a pozostałych 14 we Włoszech, Belgii, Szwajcarii
i Stanach Zjednoczonych. Po tym, jak w 1853 roku jedna
z matek dotarła do Chile, zgromadzenie rozprzestrzeniło się
na Peru, Boliwię, Argentynę i Brazylię.
W chwili śmierci założycielki (1865) zgromadzenie działało
w 15 krajach Europy, Afryki, obu Ameryk, liczyło już
89 domów i 3,5 tys. zakonnic. 84 domy miały pensjonaty,
a 74 – bezpłatne szkoły podstawowe, w których uczyło się
3,7 tys. dziewcząt i 5,7 tys. ubogich dzieci.
Początkowo Dom Generalny znajdował się w Paryżu, później
został przeniesiony do Rzymu. Do zakonu należy obecnie
ponad 2 tys. sióstr, działających w 41 krajach na sześciu
kontynentach.
Międzynarodowy rozwój
Pierwsze domy Sacré Cœur na dawnych
ziemiach polskich
Kolumbia
Peru
Brazylia
Boliwia
Chile
Argentyna
Stany
Zjednoczone
Kanada
Algieria
Mali
Libia Egipt
Sudan
EtiopiaNigeria
Hiszpania
Angola
Tanzania
Namibia
Botswana
Republika
P
Afryki
Madagaskar
Demokratyczna
Republika Konga
Turcja
Irak
Arabia
Saudyjska
Iran
Ukraina
Norwegia
Szwecja
Finlandia
Kazachstan
Afganistan
Pakistan
Indie
Chiny
Mongolia
Rosja
Wielka
Brytania
Indonezja Papua-Nowa
Gwinea
Australia
Tajlandia
Japonia
Meksyk
Czad
Niger
Francja
Polska
Niemcy
Irlandia
Wenezuela
Pocztówka z widokiem klasztoru sióstr Sacré Cœur we Lwowie, 1915.
Polona, domena publiczna
Lokalizacje domów sióstr Sacré Cœur na świecie.

4. Fundacja klasztoru w Zbylitowskiej Górze
Pierwsze zakonnice przybyły do Zbylitowskiej Góry
z Lyonu z inicjatywy bpa Leona Wałęgi. W 1900 roku
wybrano miejsce na klasztor i zakupiono teren przy
Trakcie Cesarskim od właściciela wsi, hr. Stanisława Żaby.
Zabudowania klasztorne wzniesiono
w latach 1901–1912 według projektu tarnowskiego
architekta Janusza Rypuszyńskiego. Składały się
z trzech części: budynku frontowego o prostych
modernistycznych formach, neoromańskiej kaplicy
oratorium oraz przylegającego do niej od zachodu
skrzydła mieszkalnego. Ołtarze dopasowane
stylistycznie do kaplicy sprowadzono w 1903 roku
z Lyonu. W tym samym roku przy klasztorze utworzono
Liceum Humanistyczne, w późniejszym okresie
w Zbylitowskiej Górze działały też gimnazjum i szkoła
gospodarcza dla dziewcząt.
Ze względu na wysoki poziom nauczania,
wyjątkową atmosferę i liczne rozrywki zapewniane
uczennicom (jazda konna, gimnastyka i in.) szkoła
przyciągała przedstawicielki ważnych szlacheckich
rodzin – uczyły się tu m.in. dziewczęta z rodzin
Czartoryskich, Czetwertyńskich czy Stadnickich.
Uczennice pensjonatu prowadzonego przez siostry Sacré Cœur w Zbylitowskiej Górze podczas
wycieczki do pobliskiego lasu, przed 1914 rokiem. Ze zbiorów Stefana Eligiusza Bielawskiego ©
Prezbiterium kaplicy klasztornej sióstr Sacré Cœur w Zbylitowskiej Górze, przed 1914 rokiem
(dziś kościół pw. św. Stanisława Kostki). Ze zbiorów Stefana Eligiusza Bielawskiego ©
Pierwsze skrzydło klasztoru sióstr Sacré Cœur w Zbylitowskiej Górze, 1903.
Ze zbiorów Stefana Eligiusza Bielawskiego ©

5. Pierwszowojenne zniszczenia
Zaledwie rok po ukończeniu budowy klasztoru
wybuchła I wojna światowa, która okazała się dlań
tragiczna w skutkach. 13 listopada 1914 roku wieś
zajęły wojska rosyjskie, które wykorzystały klasztor
jako siedzibę sztabu i punkt obserwacyjny. Zmuszone
do wyjazdu zakonnice znalazły schronienie w Wiedniu.
W wyniku ostrzału artylerii austriackiej budynki
klasztorne zostały poważnie uszkodzone. Najmocniej
ucierpiały dachy części mieszkalnej i kaplicy,
zniszczeniu uległy też jej wyposażenie (ołtarze, stalle,
posadzki) oraz archiwum i przechowywane w nim
dokumenty. Siostry, które powróciły do Zbylitowskiej
Góry po siedmiu miesiącach, zastały klasztor
ograbiony i nienadający się do użytku.
Pocztówka z widokiem zniszczonego wskutek ostrzału
wojsk austriackich klasztoru sióstr Sacré Cœur w Zbylitowskiej Górze, 1915.
Polona, domena publiczna
Wnętrza zbombardowanej w maju 1915 roku kaplicy klasztornej sióstr Sacré Cœur
w Zbylitowskiej Górze. Ze zbiorów Stefana Eligiusza Bielawskiego ©

6. Powojenna odbudowa klasztoru
Po zbombardowaniu klasztoru działalność sióstr Sacré Cœur została
zawieszona na około dwa lata. Odbudowę rozpoczęto po opuszczeniu
go przez wojsko rosyjskie i powrocie zakonnic do Zbylitowskiej Góry.
Budynek podwyższono o jedno piętro, zrekonstruowano dach i wzniesiono
wieżę. Na czas robót siostry wynajęły pałacyk Ponińskich w Pleszowie
pod Krakowem. Szkoła ludowa kontynuowała swą działalność w częściowo
odbudowanym klasztorze w 1916 roku. Trzy lata później została przekształcona
w siedmioklasową szkołę powszechną. W okresie międzywojennym
w Zbylitowskiej Górze przebywało ok. 120 pensjonarek, 160 dzieci uczyło się
w szkole powszechnej, a ok. 30 dziewcząt w seminarium gospodarczym.
W 1920 roku w klasztorze znalazły schronienie zakonnice uciekające ze Lwowa
przed wojskami bolszewickimi.
Widok na ołtarz główny i chór w głównej kaplicy klasztornej.
Leporello ze zgromadzenia sióstr Sacré Cœur ©
Przejście pomiędzy klasztorem a kaplicą główną.
Leporello ze zgromadzenia sióstr Sacré Cœur ©
Wnętrza klasztoru sióstr Sacré Cœur w Zbylitowskiej Górze
w okresie międzywojennym:
Widok klasztoru sióstr Sacré Cœur w Zbylitowskiej Górze po odbudowie pierwszowojennych
zniszczeń. Budynek nadbudowano wówczas o trzecie piętro i strych, międzywojnie.
Ze zbiorów Stefana Eligiusza Bielawskiego ©
Ołtarz w wewnętrznej kaplicy sióstr na terenie klasztoru.
Leporello ze zgromadzenia sióstr Sacré Cœur ©

7. Okres międzywojenny
Fotografie reklamujące Gimnazjum i Seminarium
Gospodarcze dla dziewcząt prowadzone przez
siostry Sacré Cœur w Zbylitowskiej Górze, 1931.
Leporello ze zgromadzenia sióstr Sacré Cœur ©
Hol główny w klasztorze sióstr Sacré Cœur
w Zbylitowskiej Górze. Na krześle siedzi „Lila” Jeżewska,
obok stoi „Krunia” Łabędzka, okres międzywojenny.
Ze zbiorów Stefana Eligiusza Bielawskiego ©

8. Pod koniec 1939 roku klasztor w Zbylitowskiej Górze został zamieniony
na szpital – najpierw polski, a następnie niemiecki. Kościół został zamknięty,
działała jedynie kaplica sióstr. W 1940 roku rozpoczął się prywatny kurs
gospodarczy w Zbylitowskiej Górze, który angażował uczennice do pracy
w szwalni oraz dawał możliwość tajnego nauczania w małych grupach
na poziomie szkoły średniej. Dzięki temu przeprowadzono siedem egzaminów
dojrzałości oraz trzy seminaria. Po zakończeniu wojny powstały zakłady
wychowawcze, które zniesiono w 1948 roku na rzecz Państwowej
Szkoły Rolniczej, a następnie w Technikum Mechanizacji Rolnictwa.
Siostrom wydzielono tylko niewielką część budynku. W 1957 roku otworzyły
w niej trzyletnią szkołę gospodarczą, a w 1963 roku zaczęły prowadzić kursy
szycia dla dziewcząt oraz kobiet.
W 1934 roku z inicjatywy bpa tarnowskiego Franciszka Lisowskiego zorganizowano
Diecezjalny Kongres Eucharystyczny, który miał być odpowiedzią na zagrożenie ze strony
rosnących w siłę państw totalitarnych – nazistowskich Niemiec i Związku Radzieckiego.
Tarnów został wybrany na miejsce uroczystej mszy kończącej kongres, celebrowanej
przez metropolitę krakowskiego, księcia kardynała Adama Stefana Sapiehę.
Diecezjalny Kongres Eucharystyczny
Ignacy Mościcki witany w Zbylitowskiej Górze przez siostry
i dziewczęta ze szkoły, w trakcie wyjazdu z Tarnowa, 1933.
Z archiwum Muzeum Okręgowego w Tarnowie ©
Dziewczęta podczas jednego z zebrań w sali na terenie
klasztoru sióstr Sacré Cœur w Zbylitowskiej Górze, 1931.
Leporello ze zgromadzenia sióstr Sacré Cœur ©

9. Urodziła się 28 października 1917 roku w Warszawie. Po ukończeniu
gimnazjum zaczęła studia w Akademii Sztuk Pięknych, jednak
zrobienie dyplomu uniemożliwił jej wybuch II wojny światowej.
W 1942 roku trafiła do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück,
z którego udało się jej uciec podczas ewakuacji w 1945 roku.
Artystka najczęściej w swoich pracach odwoływała się do Biblii,
większość jej dzieł miała charakter sakralny i zdobiła kaplice
i kościoły. Jej prace można znaleźć m.in. w Warszawie, Tarnowie,
Górze Kalwarii, Lublinie, Pruszkowie, Piwnicznej, Zbylitowskiej
Górze oraz Hübingen. Podczas gruntownego remontu kościoła
w pierwszej połowie lat 70. XX wieku Maria Hiszpańska-Neumann
wykonała dla powstającej wówczas parafii projekt mozaiki
przedstawiającej zmartwychwstałego Jezusa oraz przejmujące
sceny Drogi Krzyżowej.
Powstanie parafii pw. św. Stanisława Kostki
Maria Hiszpańska-Neumann
Monumentalna mozaika w ołtarzu głównym autorstwa
Marii Hiszpańskiej-Neumann. fot. Karolina Fidyk, MIK 2017 ©
Sceny Drogi Krzyżowej projektu Marii Hiszpańskiej-Neumann
z 1974 roku. fot. Karolina Fidyk, MIK 2017 ©
Maria Hiszpańska-Neumann przy pracy nad cyklem Zamordowane
miasto, 1964. Skan z Muzeum Archidiecezji Warszawskiej.
Ze zbiorów Bogny Neumann ©
Wkrótce po II wojnie światowej kościół zaczęto udostępniać
mieszkańcom wsi na msze i nabożeństwa, a kolejni wikariusze
sprawowali opiekę duszpasterską nad wiernymi. Pełnili równocześnie
funkcję kapelanów sióstr. W 1980 roku decyzją bpa Jerzego
Ablewicza utworzono parafię z siedzibą w Zbylitowskiej Górze
(obecnie Tarnowie).

10. Powrót do korzeni
W 1980 roku na prośbę mieszkańców Zbylitowskiej Góry siostry
otworzyły nieoficjalne przedszkole, które w 1995 roku trafiło do
rejestru placówek niepublicznych. Uruchomiono wówczas także
klasy zerowe. Wraz ze wzrostem liczby dzieci kolejne pomieszczenia
klasztorne przeznaczono na potrzeby przedszkola. W 2000 roku
zmieniono jego profil na artystyczne, a od 2015 roku stało się częścią
zespołu szkolno-przedszkolnego Sacré Cœur.
Grupa dzieci w nieformalnie działającym jeszcze klasztornym przedszkolu, lata 80. XX wieku.
Ze zbiorów Stefana Eligiusza Bielawskiego ©
Współczesne przestrzenie klasztoru i przedszkola sióstr Sacré Cœur w Tarnowie.
Fot. Karolina Fidyk, MIK 2017 ©