Wystawa plenerowa przygotowana w ramach XIX Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego (2017).

1. Wystawa powstała w ramach
XIX Małopolskich Dni Dziedzictwa
Kulturowego Od kuchni
Opracowanie tekstów i koncepcji wystawy:
Joanna Nowostawska-Gyalókay
Współpraca: Zakon Braci Mniejszych Kapucynów
Opracowanie graficzne: Zbigniew Czapnik, Marcin Hernas
Korekta: Marcin Hernas
dnidziedzictwa.pl
Fragment ulicy Loretańskiej
w Krakowie z widokiem na kościół
i klasztor kapucynów od północy. NAC
Organizator: Patron: Gospodarz:
Za murem

2. Bracia Mniejsi Kapucyni (łac. Ordo Fratrum Minorum Capuccinorum) to jedna z reform
zakon franciszkańskiego. Początki zakonu sięgają 1525 roku, kiedy to Matteo ­Serafini
de Bascio, włoski franciszkanin, zainicjował reformę, by odnowić życie wedłuw Regu-
ły św. Franciszka. Zależało mu przede wszystkim na przestrzeganiu przez zakonników
ślubów ubóstwa, a także o służbę chorym i ubogim, o czym przekonał się de Bascio
w 1523 roku podczas epidemii zarazy, która nawiedziła księstwo Camerino. ­Papież
Klemens VII, bullą Religionis zelus z 3 lipca 1528, zatwierdzał rodzącą się reformę.
Pełne uniezależnienie od zakonu franciszkanów nastąpiło w 1619 roku, kiedy papież
Paweł V udzielił kapucynom całkowitej autonomii, na ten czas przypada największy
rozkwit zakonu. Obecnie zakon kapucynów liczy około 10 000 zakonników. Najbardziej
znany jest św. ojciec Pio, stygmatyk z Gragano.
Matteo de Ba-
scio, inicjator
reformy kapu-
cyńskiej, obraz
namalowano
w XVII wieku.
­Wikipedia,
­domena
­publiczna
Brat Teodor (Józef
­Kałuc­ki) pośród uli
w ogrodzie przyklasz-
tornym. W krakow-
skim klasztorze pełnił
obowiązki furtiana,
odpowiadał za pro-
dukcję i ekspedycję
balsamu kapucyńskie-
go, a także hodowlę
pszczół. Druga połowa
XX wieku. Z ­Archiwum
­Krakowskiej Prowincji
Kapucynów
Nazwa kapucyni pochodzi z języka włoskiego – cappuccini
to po prostu zakapturzeni (cappuccio z wł. kaptur). Bracia noszą
kasztanowo-brązowe habity z długimi, obszernymi kapturami i –
niegdyś obowiązkowo – długie brody. Habity przepasują białym
sznurem (łac. cingulum), na którym formują trzy węzły
symbolizujące podjęte śluby czystości, posłuszeństwa i ubóstwa.

3. Do Polski kapucyni przybyli za sprawą króla Jana III
Sobieskiego, który zwrócił się do papieża Klemensa X
z prośbą o udzielenie pozwolenia na pobyt zakonników
w Polsce. Władze zakonu we Włoszech nie godziły się
na to przede wszystkim ze względu na surowy klimat
i znaczne odległości pomiędzy miejscowościami,
w których mogłyby powstać konwenty mające przecież
za zadanie odnowienie pierwotnej, rygorystycznej reguły
zakonnej. Te niedogodne warunki w pewnym sensie temu
przeczyły. Dlatego dopiero papież Innocenty XI w 1680
roku przychylił się do prośby Sobieskiego (zapewne
w wyniku przystąpienia Polski do przymierza przeciw
Turkom) i zezwolił na ufundowanie dwóch domów
zakonnych w Warszawie i Krakowie.
Mapa polskiej prowincji kapucynów, Ambrosius Ramellatus,
po 1714, Mediolan. Prawdopodobnie z: Chorographica descriptio
provinciarum, et conventuum FF. Min. S. Francisci Capucinorum

4. W 1694 roku zdecydowano o bu-
dowie klasztoru krakowskiego,
nieco tylko łagodząc surową re-
gułę zakonną. Środki na budowę
przeznaczyło wielu darczyńców,
przede wszystkim zaś Wojciech
Dembiński, chorąży zatorski i oświę-
cimski, właściciel pobliskiego dworu.
W 1695 roku przybyli do Krakowa
włoscy zakonnicy, którzy zaku­pili
od karmelitów trzewiczkowych
i kupców włoskich teren pod budo-
wę klasztoru poza centrum miasta,
na dawnych rozlewiskach Wisły.
W latach 1696–1703 kolejno architek-
ci Jan Ceroni z Warszawy, a później
Marcin Pellegrini z Opola wznieśli
kościół pw. Zwiastowania Najświęt-
szej Marii Panny oraz zabudowania
klasztorne z refektarzem, kuchnią,
wewnętrznymi oficynami, 16 celami
i infirmeriami, czyli salami przezna-
czonymi dla ­chorych.
Nieistniejący już kościół św. Piotra na Garbarach. Za: J. Marecki, Kościół i klasztor Kapucynów w Krakowie. Przewodnik, Kraków
1995. To przy tym kościele początkowo zamieszkali przybyli z Warszawy do Krakowa w 1695 roku włoscy kapucyni, zanim znaleźli
dogodny plac pod budowę własnego kościoła.
Najstarszy wizerunek konwentu kapucynów (pierwsza połowa XIX wieku).
Za: J. Marecki, Kościół i klasztor Kapucynów w Krakowie. Przewodnik, Kraków 1995

5. Kilka lat później
­Wojciech Dembiński
postanowił ufundo-
wać przy klasztorze
oddziel­ną świątynię
pełniącą funkcję domo-
wej kaplicy fundatora.
Miała ona przybrać
kształt Świętego Domu
(Santa Casa) z Loreto
z miniaturowym poko-
jem i kuchnią wzorowa-
nymi na pierwotnym
domu Maryi.
Klejnoty miasta Krakowa: dwadzieścia cztery widoki
w chromolitografiach podług oryginalnych akwarel Juliusza
Kossaka i Stanisława Tondosa, Kraków 1886.
Z archiwum Muzeum Historycznego Miasta Krakowa

6. Według legendy ów dom miał zostać cudownie przeniesiony przez aniołów z Ziemi Świę-
tej do włoskiego miasta Loreto. W rzeczywistości domek został przewieziony do Włoch
na ­statkach przez rodzinę Angelich (z włoska „Aniołów”) w 1291 roku, kiedy Ziemia Świę-
ta ­została zajęta przez Arabów. Na podstawie planów domku przesłanych z sanktuarium
w ­Loreto w 1712 roku krakowski architekt Kasper Bażanka rozpoczął budowę domku lo-
retańskiego, którą ukończył w 1719 roku. Budowla składa się z domku właściwego i oka-
lających go krużganków. Wnętrze domku podzielił zaś na pokoik i kuchenkę. W kuchence,
­zgodnie z tradycją, znalazła się szafka na naczynia dla Świętej Rodziny i kominek.
Grafika ilustrująca cud prze-
niesienia domku loretańskiego
autorstwa Baldassare Barto-
liego, J.L. Buchner, ­Historische
­
Beschreibung Des Heil. Hauses
zu Loreto, Frankfurt 1725.
Wikipedia, domena publiczna
Pamiątkowa grafika
z Sanktuarium Lore-
tańskiego ze sceną
cudownego prze-
niesienia domku,
ok. 1800. ­Biblioteka
­Narodowa, ­dome-
na publiczna
Renesansowa rycina
tylnej części domku
loretańskiego autorstwa
Giovanniego Battisty
de Cavalieri, Wolf-Dietrich
Klebeband Städtebilder.
Rycina ta służyła za wzornik
do budowy domków
loretańskich. Wikipedia,
domena publiczna
Krzysztof Zdanow-
ski, Loret albo do-
mek Najświętszej
Bogarodzicy Panny
Maryi, Kraków 1687.
Biblioteka Naro-
dowa, domena
­publiczna

7. Wnętrza budowli ozdobił sztukator brat Bernard z Lugano, pokrywając ściany kuchni
i ­kolumny ołtarzowe czerwonymi i zielonymi stiukami imitującymi marmur. Zaprojekto-
wał także ołtarz, do którego figurę Matki Bożej Loretańskiej wykonał Franciszek z Pescio,
który zimą 1718–1719 mieszkał w krakowskim klasztorze. Rzeźba Marii z Dzieciątkiem
wykonana była z drewna, głowy zaś z wosku, nakryto je naturalnymi włosami i pozła-
canymi koronami. Figura ta przez wiernych uważana była za cudowną i zdobiła domek
do 1967 roku. Pierwotny wystrój nie zachował się do dziś, gdyż domek był wielokrot-
nie przebudowywany, w tym w 1744 roku przez Franciszka Placidiego. Budowla nakry-
ta jest dachem czterospadowym, na którym ustawiono kamienne figury aniołów mające
­nawiązywać do cudownej historii z Loreto. Dziś wnętrze kaplicy pokrywają malowidła
Jana ­Bukowskiego z 1926 roku.
W sierpniu 1745 roku jezuici
ofiarowali kamienną statuę
Matki Boskiej Loretańskiej
w intencji szybkiego zakoń-
czenia remontu domku i ko-
rytarzy, zawalonych pod-
czas katastrofy budowlanej
spowodowanej obsunięciem
się podłoża. ­Domek stanął
wszak na korycie Rudawy…
Wygląd ołtarza i sepetu z domku loretańskiego.
Za: J. Marecki, Kościół i klasztor Kapucynów
w Krakowie. Przewodnik, Kraków 1995
Odbitki z wizerunkiem cu-
downej figury Matki Boskiej
Loretańskiej rozchodziły się
w tysiącach kopii. Po prawej:
odbitka wizerunku Matki Bo-
skiej Loretańskiej, kopia obra-
zu przywiezionego z wyprawy
wiedeńskiej przez króla Sobie-
skiego. U góry: odbitka mie-
dziorytu autorstwa Huberta
Vincenta, Loreto 1683.

8. Kabinet-sekretarzyk, Giacomo Herman, 3 ćw. XVIII wieku, nr inw. 687.
fot. Agnieszka Indyk, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

9. W domku loretańskim nastawę ołtarzową
z tabernakulum stanowi sepet, czyli rodzaj
nastawy na biurko z licznymi szufladami
na kosztowności. Sepet ten należał do Jana
III Sobieskiego. Do kaplicy loretańskiej
ofiarował go syn Jakub w 1733 roku. Mebel
zdobią miniatury wykonane gwaszem
na pergaminie. Większość pochodzi
z pierwszej połowy XVII wieku. Przedstawiają
one historie z życia Mojżesza i Józefa.
Sepet przeszedł gruntowną konserwację
i przechowywany jest w muzeum
w Wilanowie.
Kabinet-sekretarzyk, Giacomo Herman, 3 ćw. XVIII wieku, nr inw. 687.
fot. Agnieszka Indyk, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

10. Dzieci przed
kościołem
kapucynów
z palemkami,
1927. NAC
Dzieci przed kościo-
łem kapucynów z pa-
lemkami. Na bramie
wejściowej widoczny
herb braci mniejszych,
skrzyżowane ręce
Chrystusa i św. Fran-
ciszka, 1927. NAC
Figura św. Feliksa z kościoła
Zwiastowania Najświętszej Ma-
rii Panny, 1879. rys. Walerego
Eliasza-Radzikowskiego.
Z archiwum MHK
Figura Matki Bożej
Łaskawej z 1771 roku
stała pierwotnie
na cmentarzu przy
kościele Mariackim.
Po likwidacji cmentarza
rzeźbę zakupili bracia
kapucyni i postawili
przy ul. Kapucyńskiej.
W 1941 roku Niemcy
ponownie przenieśli
figurę na ul. Jagiellońską,
przeszkadzała bowiem
w dostępie do pobliskich
koszar, fot. 1927. NAC
Figura Matki Bożej
u zbiegu ulic Stra-
szewskiego i Kapu-
cyńskiej, obok bu-
dynek ujeżdżalni,
w głębi kościół ka-
pucynów, 1937. rys.
Zygmunt Wierciak,
Z archiwum MHK

11. Fasada kościoła Zwiastowania NMP,
przed kościołem widoczny krzyż
zatknięty na mogile konfederatów
barskich poległych w 1768 roku
i pochowanych przy stojącym tu
już uprzednio krzyżu. Jego historia
sięga XVII wieku. Być może jest
to pamiątka po stojącym tu niegdyś
klasztorze reformatów albo fundacji
konwentu kapucynów, ok . 1885.
Fot. Ignacy Krieger.
Z archiwum MHK