Artetcetera. Presentatie over prent- en tekenkunst in Haarlem in de 16de eeuw. Renaissance, manierisme, humanisme. De eeuw van Maerten van Heemskerk, Dirck Volkertsz Coornhert en Hendrick Goltzius. Dit is de powerpoint presentatie van de tweede bijeenkomst in de reeks: Haarlem als bakermat van de kunst van de Gouden Eeuw. Najaar 2015 | Artetcetera, Michiel Kersten

1. Artetcetera. Kunst in woorden

2. De 16de eeuw. Prenten en tekeningen.
De klassieke oudheid als inspiratie:
Renaissance en humanisme
Haarlem bakermat van de kunst van de Gouden Eeuw

3. MaertenvanHeemskerck,
Zelfportret,1553

4. MaertenvanHeemskerck,DeheiligeLucas
schildertMariametKind,1532

5. Maerten van Heemskerck
• Heemskerk 1498 – 1574 Haarlem
• 1527 |Leerling van Jan van Scorel in Haarlem
• 1532 | Naar Rome – Kardinaal Willem van Enckenvoirt - Giorgio Vasari
• 1537 | Terug in Haarlem
• 1540 | Huwelijk met Marie Jacobs Coningsdochter - Martygen Gerritsdochter
• 1550 – 1552 | Keurmeester Sint Lucas Gilde
• 1553 | Kerkmeester in de St. Bavo
• Vele contacten humanisten, geleerden | Jan van Zuren, Dirck Volckertsz, Coornhert,
Hadrianus Junius, Pieter van Foreest, Cornelis Musius

6. MaertenvanHeemskerck,Debouwvande
nieuweSintPieterteRome,1533-37

8. MaertenvanHeemskerck,HetColosseumte
Rome,zuidelijkehoofdingang,1533-37

9. MaertenvanHeemskerck,HetForumRomanum,
metdetempelvanAntoninusenFaustina.Op
deachtergronddeZuilvanTrajanus,1533-37

10. MaertenvanHeemskerck,TorsoBelvedere,ca.
1535|Berlijn

11. MaertenvanHeemskerk,TriomfvanBacchus,
ca1535|Wenen

12. MaertenvanHeemskerck,SculturaCortedella
CasaSassiaRoma,1533-37

13. MaertenvanHeemskerck,DeheiligeLucas
schildertdeMadonna,circa1553,Rennes

14. MaertenvanHeemskerck,Momuskritiseerthetwerkvandegoden,
1561|Berlijn

15. Van Heemskerck en de prentkunst | 1547
• Zevenhonderd prenten
• 28 delige Passiereeks
• Oud- en Nieuwtestamentische reeksen
• Allegorieën en personificaties
• Centrale thema ‘levenslessen’: Zonde | Ondeugd | Hoogmoed | Hebzucht |
Begeerte
• Dirck Volckertsz Coornhert
• Philips Galle
• Cornelis Cort
• Jan Saenredam

16. MaertenvanHeemskerck,Jobwerptzichter
aarde,nadathemdoorboodschappersvanzijn
rampspoedenisverteld,peninbruin,
doorgegriffeld,MuseumBoijmansVanBeuningen

17. PhilipsGallenaarMaertenvanHeemskerck,Job
werptzichteraarde,nadathemdoor
boodschappersvanzijnrampspoedenisverteld,
1563,gravure

18. HendrickGoltzius,PortretvanMaertenvan
Heemskerck,gravure

19. Dirck Volkertsz Coornhert | Amsterdam 1522-1590 Gouda
Humanist, universeel katholiek, vertaler, uitgever, drukker, vrijdenker,
graveur, secretaris, notaris
• 1547 Leert graveren en etsen
• 1560 Drukkerij in Haarlem
• 1564 Secretaris College Haarlem, ontmoet Willem van Oranje
• 1566 Vlucht naar Keulen
• 1567 Gevangene in Den Haag
• 1568 – 1572 Xanten – drie maanden – 1572/73 – 1576 Xanten
• 1576 Pacificatie van Gent. Terug in Nederland. Notaris in Haarlem
• 1584 Moord op Willem van Oranje. Vlucht naar Emden
• 1589 Terug in Nederland (Gouda)

20. Nu rust / Diens lust/ En vreught
Was dueght / En 't waar
Hoe swaar / 't Ook viel.
Noch sticht / Zijn dicht-geschryf
Maar 't lyf / Hier bleef 't
God heeft / De ziel..
Hendrick Laurens Spieghel

21. U hert oock niet en stelt
Op hoogheyd eer of gheld,
Want het u maar quelt int begheven.
Verkiesen doet verliesen een gerustigh leven.
Lied-boeck van Coornhert

22. DirckVolkertszCoornhert,naarMaertenvan
Heemskerck,Hetgevaarvandemenselijke
ambitie,1549,ets

23. DirckVolkertszCoornhert,naarMaertenvan
Heemskerck,Waarschuwingtegen
arrogantieenonverdiendeeer,1549,ets

24. De wereld laat zich niet beteugelen, 1550

25. Coornhert,Gerechtigheidwordtdoordewereldverworpen,
1550

26. Coornhert,Dwazekennisendwazeliefde
proberendewereldtebeteugelen,1550

27. Coornhert,Wetenschapenliefdekunnende
wereldnietbeteugelen,1500

28. De nutteloosheid van hoop op geld, 1550

29. DirckVolkertszCoornhert,Denutteloosheid
vanhoopopgeld,Demenslaatzichdoorzijn
begeertenaarrijkdommeeslepen,1550,naar
MaertenvanHeemskerck,gravureenets

30. DirckVolkertszCoornhert,Denutteloosheidvan
hoopopgeld,Demenslaatzichdoorzijn
begeertenaarrijkdommeeslepen,1550,naar
MaertenvanHeemskerck,gravureenets

31. Zy zyn zot ende gheheel onvroed,
Die hier verkiezen ‘tverghanckelyck voort eeuwighe ghoed.
Want als ghaat op een scheyden,
En hebben zy gheen van beyden
Coornhert, Zedekunst dat is wellevenskunst (1587)

33. Leerrijke reeksen
De triomf van de lijdzaamheid, 1559
De kringloop van het menselijk
handelen, 1564
De triomfen van Petrarca, 1565
De vier seizoenen, 1563
De zeven planeten
De vier temperamenten, 1566
Afgunst brengt oorlog voort, 1645 | Philps Galle

34. Leerrijke reeksen van Coornhert
Moraal:
Het zijn levenslessen om de mens te behouden voor verdoemenis
door de juiste levensweg te (leren) vinden
Een waarschuwing tegen dwaasheid, lust, begeerten, rijkdom
Een oproep tot vroomheid, kennis, barmhartigheid en liefde
voor de medemens

35. De triomf van de lijdzaamheid, 1559

41. Hendrick Goltzius

42. Hendrick Goltzius (Bracht 1558- 1617 Haarlem)
• Leerling van Dirck Volkertsz Coornhert
• 1577 - Naar Haarlem, samen met Dirck Volckertsz. Coornhert
• Huwelijk met Grietgen Jansdr. (weduwe Adriaen Matham)
• 1582 - Huis in de Barteljorisstraat
• 1583 - Samenwerking met Karel van Manden en Cornelis Cornelisz van Haarlem
(Academie)
• 1585 - Eerste tekening van Bartholomeus Springer gegraveerd
• 1590-91 - Reis naar Italië
• Na 1600 gaan schilderen (geen grafiek meer)
338 prenten zelf vervaardigd
587 prenten door anderen naar zijn ontwerp
Leerlingen/medewerkers: Jacques de Gheyn II, Jan Harmensz. Mulder, Jacob Matham
(schoonzoon)

43. DirckVolkertszCoornhertnaarHendrickGoltzius,,
Verkeerdeovertuigingrichtdewereldtengronde,
circa1576

44. Hendrick Goltzius
• Leert in de jaren omstreeks 1575 graveren van Coornhert
• Vroeg werk 1577-1581 – 90 prenten voor Antwerpse uitgevers (Galle) en portretten
• 1582-1585 – Goltzius’ prentbedrijf met leerlingen en medewerken
• 1582-1585 – Goltzus geeft eigen prenten uit naar ontwerp van Cornelis Cornelisz van Haarlem en anderen
• 1586-1590 – Spangerjaren (internationaal maniërisme van Bartholomeus Spranger (Praag)
• 1590-1591- Rome
• 1592-1660 – Meisterstiche en classicisme

46. DirckVolkertszCoornhertnaarHendrickGoltzius,,
Verkeerdeovertuigingrichtdewereldtengronde,
circa1576

47. HendrickGoltzius,PortretvanjanvanDuvenvoorde,1579/80.
gravure

48. HendrickGoltzius,PortretvanJacquesdelaFaille,1580,gravure

49. HendrickGoltzius,PortretvanJacobMatham?,1580,metaalstift
opgeprepareerdpapier,Haarlem,TeylersMuseum

50. Goltzius graveert tekeningen van Bartholomeus Spranger, de ultieme
vertegenwoordiger van het internationaal maniërisme

52. BartholomeusSpranger,DebruiloftvanCupidoenPsyche,ca.
1586-871580,peninbruin,penseelingrijs,overzwartkrijt

53. HendrickGoltzius,naarBartholomeusSpranger,Huwelijkvan
CupidoenPsyche,gravure

54. HendrickGoltzius,naarBartholomeusSpranger,MarsenVenus,
1588,gravure

56. HendrickGoltziusenCorneliusCorneliszvanHaarlem,Tantalus,
Icarus,1588,gravures

57. HendrickGoltzius,naarBartholomeusSpranger,PhaetonenIxion,
1588,gravures

59. HendrickGoltzius,naarBartholomeusSpranger,MarsenVenus,
1588,gravure

60. HendrickGoltzius,HerculesenCacus1588,gravure

61. Hendrick Goltzius naar Rome – 1590-
1591
Stijlverandering – meer klassiek, afscheid
van Spranger-maniërisme

62. HendrickGoltzius,RuiterstandbeeldvanMarcusAureliusHercules
enCacus,1597,gravure

63. HendrickGoltzius,ApolloBelvedere,1591en1592

64. HendrickGoltzius,TorsoBelvedere,1591

65. HendrickGoltzius,OpusPraxitelis,1591

66. HendrickGoltzius,HerculesFarnese,tekeningzwartkrijt1591

67. HendrickGoltzius,HerculesFarnese,gravure,1591

69. HendrickGoltzius,DirckdeVries,1590.Tekeningroodenzwartkrijt

70. HendrickGoltzius,Riviergod:deTiber,1591.Tekenig:zwartkrijt

71. Hendrick Goltzius, Meisterstiche – circa 1594
Proteus of Vertumnus van de kunst

72. HendrickGoltzius,Debesnijdenis,1594,gravure

73. HendrickGoltzius,Debesnijdenis,1594,gravure

74. AlbrechtDürer,Debesnijdenis,1502-1506,houtsnede

75. HendrickGoltzius,Devisitatie,1593,gravure

76. GijsbertvanVeennaarFredericoBarocci,Devisitatie,1588,
gravure

78. HendrickGoltzius,
FrederikdeVries,,gravure

79. HendrickGoltzius,DehondvanGoltzius,ca.1595-1600.Tekening:
zwart,rood,bruinengeelkrijggewassenmetpenseelinbruineen
zwarteinkt.Hierendaarzwartedekverf.

80. HendrickGoltzius,GestrandepotvisbijBerkhey,1598gravure

81. Artetcetera. Kunst in woorden