2. Zaczniemy od analizy różnic między mężczyznami a
kobietami. Powstawanie tożsamości płci i
kształtowanie się opartych na tych tożsamościach ról
społecznych tłumaczy się na różne, wzajemnie
sprzeczne sposoby. W analizie różnic płci jedni
badacze przypisują większą, a inni mniejszą rolę
czynnikom społecznym. Socjologowie zwykli używać
kategorii płci biologicznej w odniesieniu do
anatomicznych i fizjologicznych różnic między ciałem
kobiety i mężczyzny. Natomiast płeć kulturowa odnosi
się do psychologicznych, społecznych i kulturowych
różnic między mężczyznami a kobietami. Płeć
kulturowa wiąże się ze społecznym tworzeniem
koncepcji męskości i kobiecości; niekoniecznie jest ona
bezpośrednią pochodną biologicznej płci jednostki.
Rozróżnienie płci biologicznej i kulturowej ma
fundamentalne znaczenie, gdyż wiele różnic między
kobietami a mężczyznami nie bierze się z biologii.

3. Zdaniem niektórych autorów za istnienie
wrodzonych różnic w zachowaniach
mężczyzn i kobiet odpowiadają rozmiar
mózgu i genetyka. Różnice te uwidaczniają
się w różnych kulturach, co oznacza, że
charakteryzujące większość społeczeństw
nierówności związane z płcią mają podłoże
biologiczne. Badacze zwracają uwagę na
fakt, że prawie w każdej kulturze polowanie i
walka są domeną mężczyzn. Stwierdzają
więc, że mężczyźni mają biologicznie
uwarunkowaną skłonność do agresji, której
brak kobietom. Natomiast krytycy uważają, że
w większości kultur kobiety poświęcają
znaczną część życia opiece nad dziećmi i nie
mogłyby tak łatwo uczestniczyć w
polowaniach i wojnach.

4. To nauka tych ról za pośrednictwem instytucji społecznych jak
rodzina czy środki przekazu. W podejściu tym rozróżnia się
płeć biologiczną i płeć kulturową; niemowlę przychodzi na
świat z tą pierwszą, a drugą wykształca w ciągu życia. W
kontaktach z instytucjami odpowiedzialnymi za socjalizację,
zarówno pierwotną, jak i wtórną dzieci stopniowo
internalizują przyporządkowane danej płci normy i
oczekiwania społeczne. Według funkcjonalistów chłopcy i
dziewczynki uczą się „ról płci” i odpowiednio męskiej lub
żeńskiej tożsamości – męskości i kobiecości – która tym rolom
towarzyszy. Pomagają im w tym pozytywne i negatywne
sankcje, stosowane przez społeczeństwo sposoby
nagradzania za jedne zachowania i powstrzymywania od
innych. Te pozytywne i negatywne bodźce pomagają
chłopcom i dziewczętom uczyć się i dostosować do
wymaganych ról społecznych. Kiedy jednostka zaczyna
zachowywać się niezgodnie z rolą przypisaną jej płci
biologicznej – czyli wówczas gdy wykazuje odchylenia – za
przyczynę uznaje się nieadekwatność bądź braki w procesie
socjalizacji.

5. Dwie główne teorie formowania tożsamości
płci kulturowej kładą nacisk na dynamikę
emocjonalną między dziećmi a ich
opiekunami. Zgodnie z tym podejściem
różnice w zakresie płci kulturowej nie
wynikają bezpośrednio z predyspozycji
biologicznych, ale wykształcają się
„nieświadomie” w pierwszych latach życia
dziecka.

6. Teoria kształtowania płci kulturowej-
Freud
Najbardziej znaną i kontrowersyjną teorią formowania
tożsamości płciowej jest teoria Sigmunda Freuda. Według
niego dzieci dowiadują się o różnicach płciowych na
podstawie obecności lub braku penisa. Stwierdzenie „mam
penisa” jest równoznaczne z powiedzeniem „jestem
chłopcem”, podczas gdy „jestem dziewczynką” przekłada
się na „nie mam penisa”. Freud podkreśla jednak, że nie
chodzi tu tylko o różnice anatomiczne. W wieku około
czterech-pięciu lat chłopiec czuje się zagrożony z powodu
dyscypliny narzucanej mu przez ojca i samodzielności jakiej
od niego wymaga. Na poziomie nieświadomości, chłopiec
zaczyna postrzegać ojca jako rywala w zabiegach o uczucie
matki. Uznając wreszcie wyższość ojca, chłopiec utożsamia
się z nim i staje się świadomy swojej męskości.
Natomiast cechą dziewczynek ma być „zazdrość”, gdyż nie
mają one tego widocznego, wyróżniającego chłopców
organu. W oczach dziewczynki obniża to też pozycję matki.
Kiedy jednak dziewczynka utożsami się z matką, przyjmuje
postawę podporządkowaną, uznając swój niższy status.

7. Teoria kształtowania płci kulturowej–
Chodorow
Twierdzi ona, że nauka czucia się istotą męską
lub żeńską zaczyna się w najwcześniejszym
okresie życia od przywiązania dziecka do
rodziców. Dużo większe znaczenie niż Freud
autorka przypisuje roli matki, mniejsze ojcu.
Dziecko mocno wiąże się emocjonalnie z
matką, ponieważ we wczesnej fazie życia
dziecka to właśnie matka wywiera na nie
największy wpływ. W jakimś momencie związek
ten musi zostać zerwany, aby dziecko uzyskało
poczucie własnej odrębności. Przed dzieckiem
stoi zadanie uniezależnienia się, przynajmniej
częściowego, od matki.

8. Zdaniem Chodorow ten proces zerwania
więzi przebiega inaczej u chłopców i
dziewczynek.
Dziewczynki pozostają w ściślejszej bliskości z matką, na
przykład mogą nadal się do niej przytulać i całować ją oraz
imitować jej zachowania. Brak ostrego zerwania z matką
powoduje, że poczucie własnej osobowości dziewczynki, a
później dorosłej kobiety znajduje kontynuację w relacjach z
innymi ludźmi. Jej tożsamość może łączyć się lub być
uzależniona od tożsamości innej osoby: najpierw matki, a
później mężczyzny. Zdaniem Chodorow dlatego kobiety
cechuje duża wrażliwość i empatia.
Chłopcy zyskują poczucie własnej odrębności poprzez
bardziej radykalne odrzucenie pierwotnej bliskości z matką,
swoje rozumienie męskości konstruując z tego, co nie jest
kobiece. Uczą się nie być „beksą” i „maminsynkiem”. W
rezultacie stosunkowo słabo radzą sobie z nawiązywaniem
bliskich więzi, a ich spojrzenie na świat jest bardziej
analityczne. We własnym życiu chcą odgrywać bardziej
aktywną rolę. Ważne są dla nich osiągnięcia, ale dzieje się to
kosztem stłumienia zdolności rozumienia uczuć własnych i
innych ludzi.

9. Mimo, że role mężczyzn i kobiet są w różnych
kulturach odmienne, nie jest znana kultura, w
której kobiety miałyby większą władzę niż
mężczyźni. Z reguły role męskie są wyżej
cenione i nagradzane od żeńskich. Prawie we
wszystkich kulturach kobiety głownie ponoszą
odpowiedzialność za opiekę nad dziećmi i
prace domowe, podczas gdy mężczyźni
tradycyjnie odpowiadają za zapewnienie
rodzinie środków do życia. Ten dominujący
podział pracy ze względu na płeć prowadzi
do nierówności zajmowanych przez mężczyzn
i kobiety pozycji pod względem władzy,
prestiżu i zamożności.

10.  Perspektywy funkcjonalistyczne – autorzy reprezentujący
podejście funkcjonalistyczne dążą do pokazania, w jaki sposób
różnice płci przyczyniają się do stabilności i integracji
społeczeństwa. Uważają oni, że podział pracy między
mężczyzn i kobiety jest uwarunkowany biologicznie. Kobiety i
mężczyźni wykonują takie zadania, do jakich są biologicznie
predysponowani.
 Perspektywy feministyczne – w kwestii nierówności teorie
feministyczne bardzo różnią się między sobą. Konkurencyjne
szkoły feminizmu doszukują się źródeł nierówności związanych z
płcią kulturową w różnych głęboko zakorzenionych zjawiskach
i procesach społecznych, jak seksizm, patriarchat, kapitalizm i
rasizm.

11. Dostrzega źródło nierówności związanych z płcią
kulturową w postawach społecznych i kulturowych. W
przeciwieństwie do radykalnych feministek feministki
liberalne nie uważają niższej pozycji kobiet za jeden z
elementów jakiejś struktury czy systemu. Zwracają
natomiast uwagę na osobne czynniki, które składają
się na zjawisko nierówności kobiet i mężczyzn.
Interesuje je np. seksizm czy dyskryminacja kobiet w
miejscu pracy, instytucjach edukacyjnych i środkach
przekazu. Ich wysiłki koncentrują się na tworzeniu i
ochronie równych szans dla kobiet za pomocą
regulacji prawnych i innych środków
demokratycznych. Feministki liberalne dążą do
stopniowej, dogłębnej reformy istniejącego systemu.
Jeśli chodzi o cele i metody, są w tym bardziej
umiarkowane od feministek radykalnych,
nawołujących do obalenia istniejącego systemu.

12. Mężczyźni odpowiedzialni są za ekspoalatację kobiet w
społeczeństwie i czerpią z niej korzyści.
Patriarchat- systematyczne zdominowanie mężczyzn przez
kobiety.
Feministki radykalne:
 często wskazują na rodzinę jako jedno z głównych źródeł
wyzysku kobiet,
 mężczyźni wyzyskują kobiety, korzystając z darmowej pracy
wykonywanej przez nie w domu,
 mężczyźni jako grupa nie dopuszczają też kobiet do
zajmowania dających władzę i wpływowych stanowisk,
 za główny mechanizm dominacji mężczyzn uważają
stosowaną przez nich przemoc fizyczną wobec kobiet,
 nie wierzą w wyzwolenie kobiet z przemocy seksualnej
poprzez reformy i stopniowe przemiany

13. „Czarny feminizm”- odmiana feminizmu,
która w centrum uwagi stawia problemy
czarnych kobiet.

14. 6 struktur, dzięki którym funkcjonuje patriarchat:
1. Stosunki produkcji w gospodarstwie domowym. Kobieta jest przez swojego
męża wywłaszczana z niepłatnej pracy wykonywanej w domu, jak prace
gospodarskie i opieka nad dziećmi.
2. Praca płatna. Na rynku pracy kobiety są wykluczane pewnych zawodów,
niżej opłacane i kierowanie do prac wymagających niższych kwalifikacji.
3. Państwo patriarchalne. Pod względem prowadzonej polityki i priorytetów
państwo systematycznie sprzyja interesom patriarchalnym.
4. Męska przemoc fizyczna. Chociaż męska przemoc jest często postrzegana
jako zbiór jednostkowych aktów, ma ona uporządkowany i
systematyczny charakter. Kobiety stale, szereg standardowych
sposobów, doświadczają tej przemocy. Państwo skutecznie pobłaża
przemocy.
5. Patriarchalne relacje seksualne. Przejawiają się one w „przymusowej
heteroseksualności” i w podwójnej normatywności w odniesieniu do
zachowań seksualnych kobiet i mężczyzn.
6. Patriarchalne instytucje kulturalne. Szereg różnych instytucji i praktyk – do
których zaliczają się środki przekazu, religia, edukacja- przedstawia
kobiety widziane „okiem mężczyzny”. Te prezentacje kształtują
tożsamość kobiet i ustalają odpowiednie dla nich normy i zachowania.

15.  Prywatny- dominacja nad kobietami ze
strony indywidualnego patriarchy, w
domu. Kobiety nie są dopuszczane do
życia publicznego.
 Publiczny- ma charakter zbiorowy.
Kobiety pojawiają się w sferze publicznej,
ale nie mają dostępu do pieniędzy,
władzy i statusu.

16. Kulturowe relacje płci- społeczne wzory interakcji między
mężczyznami i kobietami.
Kulturowy porządek płci- Connell
Obowiązujące w całym społeczeństwie wzory relacji
władzy między mężczyznami a kobietami. Takimi
odrębnymi, ale wzajemnie powiązanymi,
współdziałającymi i zmieniającymi się względem siebie
aspektami społeczeństwa są:
 praca- odnosi się do podziału pracy ze względu na płeć
zarówno w domu (obowiązki domowe, opieka nad
dziećmi), jak i na rynku pracy (segregacja zawodowa i
nierówne płace)
 władza- przejawia się w relacjach społecznych takich jak
autorytet, przemoc i ideologia w instytucjach, państwie,
wojsku i życiu domowym
 relacje osobiste/ seksualne- dynamika związków
intymnych, emocjonalnych i osobistych, w tym
małżeństwa, seksualności i wychowania dzieci.

17. Zwrócił uwagę na kilka „tendencji
kryzysowych” obecnych w istniejącym
kulturowym porządku płci i zagrażających
stabilnej pozycji męskości hegemonistycznej.
Za kryzys męskości odpowiedzialne są
przemiany gospodarcze i społeczne.
Tradycyjne pojęcie męskości zanika pod
wpływem szeregu współdziałających ze sobą
czynników: zmiany na rynku pracy, wysoki
wskaźnik rozwodów. Kiedyś mężczyzna cieszył
się poczuciem bezpieczeństwa na rynku
pracy, w rodzinie i w społeczeństwie, dziś jego
pozycji zagraża szereg czynników,
pozbawiających g pewności siebie i swojej roli
w społeczeństwie.

18. I. Bezrobocie- na podstawie badań stwierdzono, że
bezrobocie poważnie zachwiało rolą „żywiciela”, ale
indywidualne poczucie bezsilności niekoniecznie
przekłada się na zmiany ogólnego wzoru relacji władzy
między mężczyznami a kobietami.

19. II. Przestępczość -na podstawie empirycznego
studium agresywnych zachowań młodych mężczyzn w kilku
miastach Beatrix Campbell wysunęła tezę, że mają one
związek ze zmianą roli mężczyzn w społeczeństwach
nowoczesnych. W przyszłości nawet w dzielnicach o
wysokim wskaźniku przestępczości cele życiowe młodych
mężczyzn były jasno określone: zdobyć legalną pracę i
utrzymać żonę i rodzinę. Zdaniem Campbell taka rola
mężczyzny-żywiciela rodziny jest dziś zagrożona, szczególnie
w przypadku mężczyzn z najuboższych dzielnic. Dążenie do
utrzymania rodziny, gdy jedyną perspektywą jest
długotrwałe bezrobocie, nie jest racjonalną możliwością.
Ponadto kobiety stały się bardziej niezależne niż kiedyś i do
osiągnięcia pozycji w społeczeństwie mężczyzna nie jest im
potrzebny. Rezultatem jest spirala upadku społecznego
typowa dla ubogich dzielnic w centrach wielkich miast.

20.  Jonathan Rutherford analizował zmiany w sposobie
prezentowania męskości w kulturze popularnej, prasie, reklamie i
modzie. Odnotował dwa wyidealizowane wizerunki mężczyzn,
odzwierciedlające przeciwne reakcje na wyzwanie feminizmu i
zmieniającej się roli kobiet. Pierwszym z nich jest „mężczyzna
odwetowy”, odpowiadający powszechnemu rozumieniu
tradycyjnej męskości. Mężczyzna odwetowy broni swojej
męskości i honoru, przypuszczając atak na „zdrajców” męskości –
mężczyzn, którzy stali się „miękcy” lub „zniewieściali”. Z drugiej
strony mamy do czynienia z tak zwanym nowym mężczyzną
figurą która począwszy od lat osiemdziesiątych coraz częściej
pojawia się w środkach przekazu i kampaniach reklamowych. Wg
Rutherfoda nowy mężczyzna wyraża męskość stłumioną. Nowy
mężczyzna przejawia wrażliwość w stosunku do kobiet i ma
własne potrzeby emocjonalne. Za jego sprawą modne staje się
ojcostwo, gdyż pojawia się w roli silnego, ale delikatnego
opiekuna. Nowy mężczyzna może być też pokazany jako obiekt
seksualny, tak jak były konwencjonalnie pokazywane kobiety, co
pozwala na odwrócenie typowej sytuacji, w której to kobieta jest
obiektem męskich spojrzeń.

21.  Wraz ze zmianami w zakresie pojmowania płci
dramatycznym zmianom ulegają poglądy na
temat seksualności. W okresie ostatnich
kilkudziesięciu lat życie seksualne człowieka
Zachodu pod wieloma względami uległo
zasadniczym przemianom. W społeczeństwach
tradycyjnych seksualność była ściśle związana z
reprodukcją, współcześnie zaś została od niej
zupełnie oddzielona. Seksualność stała się otwartą
na poznawanie i podatną na kształtowanie
dziedziną życia każdej jednostki. Podczas gdy
kiedyś seksualność „definiowano” przez
heteroseksualność i monogamię w kontekście
związków małżeńskich, teraz coraz szerzej
akceptowane są w różnych kontekstach
zróżnicowane zachowania i orientacje seksualne.

23. Mac an Ghaill zaobserwował wyłanianie się w
środowisku szkolnym czterech typów męskości.
Chłopaki typu macho to grupa białych
chłopców pochodzenia robotniczego,
prowokacyjnie zachowujących się względem władz
szkolnych i okazujących pogardę dla procesu
edukacji i kolegów-kujonów. Mac an Ghaill uważa,
że szkolni macho przechodzą „kryzys męskości”,
gdyż praca fizyczna i zawody nie wymagające
kwalifikacji lub pełnych kwalifikacji, które kiedyś
określały ich przyszłą tożsamość, nie są już
osiągalne. Dla macho psychologicznym i
praktycznym dylematem staje się ich przyszłość,
którą trudno im sobie wyobrazić, a jeszcze trudniej
ułożyć. Drugą grupę stanowią kujoni, którzy są
zorientowani na zdobycie wykształcenia
akademickiego i uzyskanie dobrej pracy. Chłopaki
typu macho (i nauczyciele) postrzegają ich
stereotypowo jako zniewieściałych frajerów .

24.  Najczęstszym sposobem radzenia sobie przez nich z
tym stereotypem jest według Mac an Ghailla
zachowanie pewności siebie i wiara, że ciężka praca
i osiągnięcia akademickie zagwarantują im pewną
przyszłość. To stanowi podstawę ich tożsamości jako
mężczyzn. Trzecia grupa, nowo
przedsiębiorczy, to chłopcy skłaniający się ku
przedmiotom związanym z nowymi polami
zawodowymi, jak informatyka i przedsiębiorczość.
Ostatnią grupę tworzą prawdziwi Anglicy.
Spośród grup wywodzących się z klas średnich są
najbardziej kłopotliwymi uczniami z powodu
ambiwalentnego stosunku do kształcenia i
przekonania o swojej pozycji, stawiających się ponad
wszystkim tym, co mają im do zaoferowania
nauczyciele. Ponieważ są zorientowani na karierę
zawodową, prawdziwi Anglicy przejawiają swoją
męskość, stwarzając wrażenie, że osiągają sukcesy w
nauce bez żadnego wysiłku.

25.  Badając uczniów homoseksualnych Mac
an Ghaill stwierdził, że we wszystkich
klasowych rozmowach, w których
poruszono temat płci i seksualności,
uznawano heteroseksualne normy i
wartości – oparte na tradycyjnych
związkach i rodzinie nuklearnej. Dla
młodych gejów, próbujących osiągnąć
własną tożsamość płciową, jest to
sytuacja „pomieszania i sprzeczności”,
gdyż czują się z jednej strony
zlekceważeni, a z drugiej
zaszufladkowani przez innych.

26.  Ludzie na całym świecie są w swojej większości
heteroseksualni, co oznacza, że poszukują bliskości
emocjonalnej i satysfakcji w relacjach z płcią
przeciwną. W każdym społeczeństwie
heteroseksualność jest podstawą małżeństwa i rodziny.
Jednakże istnieje też wiele mniejszościowych
upodobań i skłonności seksualnych.
Judith Lorber wyróżnia aż dziesięć różnych
tożsamości seksualnych: właściwą ( heteroseksualną)
kobietę, właściwego mężczyznę, lesbijkę, geja,
kobietę biseksualną, mężczyznę biseksualnego,
transwestytkę (kobietę, która systematycznie przebiera
się za mężczyznę), transwestytę (mężczyznę, który
systematycznie przebiera się za kobietę),
transseksualistkę (mężczyznę, który stał się kobietą) i
transseksualistę (kobietę, która stała się mężczyzną)

27.  Praktyki seksualne mogą przybierać różne
formy. Mężczyzna lub kobieta może odbywać
stosunki seksualne z kobietami, mężczyznami
lub z jednymi i drugimi, z jednym, dwoma lub
wieloma partnerami naraz. Można uprawiać
seks z samym sobą (masturbacja) lub nie
uprawiać go z nikim (celibat) Można odbywać
stosunki z transseksualistami lub osobami o
erotycznym przebraniu płci przeciwnej,
korzystać z pornografii lub rekwizytów
seksualnych, praktykować sadomasochizm,
odbywać stosunki seksualne ze zwierzętami.

28.  W czasach wiktoriańskich z seksem wiązała się ogromna
hipokryzja. Uważano, że porządne kobiety są seksualnie
obojętne i godzą się na zachowania swoich mężów
wyłącznie z obowiązku. Jednocześnie w rozwijających
się miastach kwitła prostytucja, a kobiety „rozwiązłe”,
nierzadko otwarcie tolerowane, zaliczano do całkiem
innej kategorii niż ich szacowne siostry. Wielu mężczyzn
epoki wiktoriańskiej, na pozór poważnych, porządnych
obywateli, oddanych swoim żonom, regularnie
odwiedzało prostytutki lub utrzymywało kochanki. Na ich
postępowanie przymykano oko, ale gdy wychodziło na
jaw, że „porządna” kobieta brała sobie kochanków,
wybuchał skandal i zostawała ona wykluczona z
towarzystwa. Odmienne postawy wobec zachowań
seksualnych mężczyzn i kobiet doprowadziły do
powstania podwójnej normatywności, która
utrzymywała się długo, a jej pozostałości dają się
odczuć po dziś dzień.