Το κίνημα στο Γουδί
(1909)

2
Οικονομικά αίτια
Σοβαρά Οικονομικά προβλήματα{1893:
πτώχευση (Τρικούπης), 1898: επιβολή
Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου}
Διεθνής οικονομική ύφεση δυσκολία
στη διάθεση αγροτικών προϊόντων
στις ξένες αγορές, περιορισμός των
εμβασμάτων των μεταναστών από
Αμερική και Αίγυπτο

Εθνικά αίτια
Ελλάδα κυριαρχεί το
αίσθημα της ντροπής από τον
ατυχή πόλεμο του 1897 αφού η
πολιτική ηγεσία έμεινε αδρανής
μπροστά στις εθνικές
διεκδικήσεις.
29/3/2023
3

4
 Πολιτική αστάθεια
 Μείωση του κύρους των πολιτικών και της μοναρχίας
 Κυβερνήσεις σύντομης θητείας, ανίκανες ν΄αντιμετωπίσουν
τα κρίσιμα προβλήματα της χώρας.
 Συνεχείς παρεμβάσεις της μοναρχίας στις ένοπλες δυνάμεις
(επιλογές διαδόχου Κωνσταντίνου)
 Στάση πρίγκιπα Γεώργιου υπεύθυνος για τη ρήξη με τον
Βενιζέλο και την επανάσταση στο Θέρισο.
Πρίγκιπας
Γεώργιος
(1869-1957
)
Διάδοχος
Κωνσταντίνος
(1868-1923)
Πολιτικά- πολιτειακά
αίτια

29/3/2023
5
Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος (1)
Μάιος του 1909: ίδρυση του Στρατιωτικού Συνδέσμου
 Οργάνωση κατώτερων αξιωματικών
 Δυσφορία για παρεμβάσεις της βασιλικής οικογένειας
στις ένοπλες δυνάμεις (προώθηση ευνομούμενών της στο στράτευμα)
και για την κακή κατάσταση των ένοπλων δυνάμεων
Τα γεγονότα
 Διαπραγματεύσεις της πολιτικής ηγεσίας με Σύνδεσμο
 12 Αυγούστου 1909: απόπειρα σύλληψης ηγεσίας Συνδέσμου
 Ανάθεση ηγεσίας Συνδέσμου στον Νικόλαο Ζορμπά
 15 Αυγούστου 1909: εκδήλωση κινήματος (στρατόπεδο στο Γουδί. Αθήνα)
 Ο βασιλιάς αναγκάζεται να αποδεχτεί τα αιτήματα του κινήματος.
 Επιστροφή κινηματιών στις θέσεις τους . Διατήρηση της οργάνωσής τους.
Ο συνταγματάρχης Νικόλαος Ζορμπάς,
επικεφαλής
του Στρατιωτικού Συνδέσμου και ηγέτης του
κινήματος στο Γουδί το 1909.
Αθήνα, Φωτογραφικό Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α.
© Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα.

29/3/2023
6
Να σχολιάσετε τη εικόνα.
Ποια μορφή δεσπόζει; Ποιες άλλες μορφές εικονίζονται; Ποιους συμβολισμούς μπορείτε
να εντοπίσετε;
Η Αναγέννηση της Ελλάδας στις 15 Αυγούστου 1909
(λαϊκή λιθογραφία)

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος (3)
Αιτήματα Στρατιωτικού Συνδέσμου
29/3/2023
7
Ορισμένα από τα αιτήματα του Στρατιωτικού Συνδέσμου
Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος ποθεί όπως η θρησκεία μας υψωθή εις τον εμπρέποντα ιερόν
προορισμό της, όπως η Διοίκησις της χώρας καταστή χρηστή και έντιμος, όπως η
Δικαιοσύνη απονέμεται ταχέως μετ’αμεροληψίας και ισότητος προς άπαντας εν γένει τους
πολίτας αδιακρίτως τάξεως, όπως η Εκπαίδευσις του Λαού καταστή λυσιτελής δια τον
πρακτικόν βίον και τας στρατιωτικάς ανάγκας της χώρας [… ]και τέλος όπως τα οικονομικά
ανορθωθώσι, [… ], ώστε αφ’ενός μεν ο σχεδόν πενόμενος ελληνικός λαός ανακουφισθή εκ
των επαχθών φόρων, ους ήδη καταβάλλει και οίτινες ασπλάχνως κατασπαταλώνται προς
διατήρησιν πολυτελών και περιττών υπηρεσιών και υπαλλήλων, χάριν της απαισίας
συναλλαγής, αφ’ετέρου δε καθορισθώσι θετικώς τα όρια εντός των οποίων δύνανται
ν’αυξηθώσιν αι δαπάναι δια την στρατιωτικής της χώρας παρασκευήν και δια την
συντήρησιν του στρατού και του στόλου εν ειρήνη.
Ν. Ζορμπάς, Απομνημονεύματα, Αθήνα, 1925, σ.17

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος (2)
Αιτήματα Στρατιωτικού Συνδέσμου
• Αναδιοργάνωση ενόπλων
δυνάμεων
• Κατάργηση ευνοιοκρατίας
• Ανεμπόδιστη βαθμολογική
εξέλιξη των αξιωματικών
Απομάκρυνση από το
στράτευμα των πριγκίπων
(Διάδοχος Κων/νος και
γιοι Βασιλιά)
29/3/2023
8
Η προκήρυξη του Στρατιωτικού Συνδέσμου (αποσπάσματα)
[...]Η Πατρίς μας ευρίσκεται υπό δυσχερεστάτας περιστάσεις, το δε επίσημον
Κράτος, υβρισθέν και ταπεινωθέν, αδυνατεί να κινηθή προς άμυναν των
δικαίων του […]
Ο Σύνδεσμος των αξιωματικών του Εθνικού Στρατού της Ξηράς και του
Ναυτικού[…] προβαίνει εις την υποβολήν ιεράς παρακλήσεως προς τον
Βασιλέα […] και προς την Κυβέρνησίν του, όπως ολοψύχως επιδοθώσιν εις
την άμεσον και ταχείαν ανόρθωσιν των κακώς εν γένει εχόντων, ιδία δε των
του Στρατού και Ναυτικού.
Ο στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν επιδιώκει την κατάργησιν της Δυναστείας ή
την αντικατάστασιν του Βασιλέως, ούτινος το πρόσωπον είναι ιερόν δια τους
αποτελούντας αυτόν , ούδ’επιθυμεί να εγκαθιδρύσει την απολυταρχίαν, ή
την στρατοκρατίαν, ή να θίξη καθ’οιονδήποτε τρόπον το Συνταγματικόν
Πολίτευμα [… ].
Επειδή όμως ο τε Διάδοχος και οι Βασιλόπαιδες, αναλαμβάνοντες ενεργόν
και διοικητικήν υπηρεσίαν [… ] περιπίπτουσι κατ’ανάγκην εις προσωπικάς
προστριβάς […] και επειδή αφ’ετέρου […]διοικούσι τελείως ανευθύνως
[…]δια τούτο ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος πέποιθεν ότι πρέπει, χάριν αυτού
του συμφέροντος της Δυναστείας, όπως ο τε Διάδοχος και οι Βασιλόπαιδες
απόσχωσι της ενεργού και διοικητικής εν τω στρατω και τω ναυτικω
υπηρεσίας […].
Ν. Ζορμπας, Απομνημονεύματα, Αθήνα, 1925, σ.15-18

• Επιστροφή φορέων εκκλησίας στα καθαρά
θρησκευτικά τους καθήκοντα
• Ηθική και έντιμη διοίκηση της χώρας
• Απονομή δικαιοσύνης με αμεροληψία και
ισότητα
• Εκπαίδευση εξυπηρέτηση πρακτικών
και στρατιωτικών αναγκών
• Ανόρθωση οικονομίας: μείωση εξόδων,
απαλλαγή από βαριά φορολογία, αύξηση
δαπανών για τη συντήρηση στρατού και
στόλου.
29/3/2023
9

29/3/2023
10
Συνέπειες στρατιωτικού κινήματος
14 Σεπτεμβρίου 1909: Συλλαλητήριο στο Σύνταγμα (οργάνωση από Σύνδεσμο
και επαγγελματικές οργανώσεις): υπέρ του κινήματος
• Κυβέρνηση Μαυρομιχάλη : προσπάθεια υλοποίησης επιδιώξεων Συνδέσμου
Αποτυχία.
• Στην ηγεσία του Στρατιωτικού Συνδέσμου ο Ελευθέριος Βενιζέλος
Έκρηξη γενικότερων λαϊκών αιτημάτων
Έκφρασή τους μέσα από αίτημα της «Ανόρθωσης»
του κράτους ( «κατά της συναλλαγής»)

Στάση λαού της Αθήνας
απέναντι στο κίνημα
Στις 14 Σεπτεμβρίου 1909 ο λαός της Αθήνας
μ΄ένα εντυπωσιακό συλλαλητήριο που
οργανώθηκε έξω από τα ανάκτορα, από τον
Στρατιωτικό Σύνδεσμο και διάφορες
επαγγελματικές οργανώσεις, εξέφρασε την
υποστήριξή του προς το κίνημα. Στράφηκε κατά
της «συναλλαγής» και απαίτησε ανόρθωση του
κράτους. Ο λαός ήθελε αλλαγές στην πολιτική
ζωή και γνώριζε ότι κανένα από τα κόμματα δεν
μπορούσε να δώσει τη λύση, λόγω
συντηρητισμού και παλαιών τακτικών.
29/3/2023
11

Σύγκριση του κινήματος στο
Γουδί με το κίνημα των
Νεοτούρκων στη Θεσσαλονίκη
• Και τα δύο κινήματα, εκδηλώνονται περίπου την ίδια
χρονική περίοδο, προετοιμάζονται από τις τάξεις του
στρατού και προωθούν φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις που
έχουν να κάνουν, κυρίως με τις ένοπλες δυνάμεις, την
ασφάλεια και την εδαφική ακεραιότητα του κράτους.
• Το κίνημα στο Γουδί προωθεί μεταρρυθμίσεις, με στόχο την
ανόρθωση του κράτους.
• Αντίθετα το κίνημα των Νεοτούρκων, παρά τις φιλελεύθερες
εξαγγελίες του, έχει ως βασικό
29/3/2023
12

στόχο την εδαφική ακεραιότητα της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας και τον εκτουρκισμό των εθνοτήτων
που κατοικούσαν στην επικράτειά της.
29/3/2023
13

29/3/2023
14
Να μελετήσετε και να σχολιάσετε την πηγή και την εικόνα. Πώς ερμηνεύετε τη
θετική στάση του λαού της Αθήνας απέναντι στο κίνημα του 1909;
Ο βασιλιάς Γεώργιος Α' ομιλεί από τον εξώστη των
ανακτόρων στο λαό του Εθνικού Συλλαλητηρίου.
Διακρίνεται κάτω ο πρόεδρος των συντεχνιών. 14
Σεπτεμβρίου 1909.
Έγχρωμη λιθογραφία 48Χ62/42Χ58.
Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο αρ. εισ. 4950/34.
© Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος,
Αθήνα.
Η λαϊκή υποστήριξη προς τον
Στρατιωτικό Σύνδεσμο
Πλέον των εβδομήκοντα χιλιάδων πολιτών
πάσης τάξεως και πάσης ηλικίας
συνεκεντρώθησαν από της 2ας μεταμεσημβρινής
εις τον ευρύτατον χώρον του Πολυγώνου […].Προ
της εκκινήσεως εκ του Πεδίου του Άρεως ο
Πρόεδρος των Συντεχνιών Παπαφώτης
[…]ανέγνωσε το ψήφισμα του συλλαλητηρίου,
δια του οποίου, αφού ενεκρίνετο η εξέγερσις του
Στρατού και του Στόλου, συνιστάτο εις την
Κυβέρνησιν, όπως υποβάλη τάχιστα εις την
Βουλήν σύστημα νομοθεσίας καταδικάζον την
συναλλαγήν και μέλλον να οδηγήση εις την
ανόρθωσιν της διοικήσεως.
Εφημερίδα Χρόνος, 15 Σεπτεμβρίου 1909
Πηγή: Ιστορία του ελληνικού έθνους, Εκδοτική
Αθηνών, τομ. ΙΔ΄, σελ. 262

Απόψεις ιστορικών για τον χαρακτήρα
του κινήματος του 1909
29/3/2023
15
Ποιες απόψεις διατυπώνονται στα παραπάνω παραθέματα για τον χαρακτήρα του κινήματος του 1909;
Η άποψη του ιστορικού Γιάννη Κορδάτου
Το κίνημα του Γουδιού είναι ένας νέος σταθμός για
την ελληνική κεφαλαιοκρατία. Η «επανάσταση» αυτή
στα βαθύτερα ελατήριά της είναι ένα αστικό κίνημα. Η
ελληνική κεφαλαιοκρατία δίνει μια μάχη οριστική με τα
τζάκια και αυτή τη φορά τα βγάζει πέρα. Απ’ εδώ κ’
εμπρός παίρνει αυτή την κυβερνητική μηχανή στα χέρια
της.
Γ. Κορδάτος, Εισαγωγή εις την ιστορία της ελληνικής
κεφαλαιοκρατίας, (1930), Επικαιρότητα, Αθήνα, 1977,
σ.63
Η άποψη του σύγχρονου
ιστορικού Γ.Β. Δερτιλή
[…]μια πλευρά της ελληνικής ιστοριογραφίας
προσπάθησε ν’ ανακαλύψει πάση θυσία μιαν αστική
επανάσταση μέσα στην ελληνική ιστορία. Φαίνεται,
όμως, ότι δεν έγινε ποτέ τέτοια επανάσταση στην
Ελλάδα, γιατί δεν χρειάστηκε ποτέ να γίνει: οι αστικοί
θεσμοί καθιερώθηκαν ήδη από τα Συντάγματα της
δεκαετίας του 1820, θεσπίστηκαν ξανά στο Σύνταγμα
του 1844 και παγιώθηκαν οριστικά με το Σύνταγμα του
1864. […] Στην περίπτωση του 1909, η παρερμηνεία
δικαιολογείται από τις συνέπειες της εξέγερσης:
ονομάστηκε «αστική» επειδή επιτάχυνε τον
εκσυγχρονισμό της οικονομίας και την εδραίωση του
αστικού καθεστώτος[… ].
Γ.Β. Δερτιλής, Κοινωνικός μετασχηματισμός και
στρατιωτική επέμβαση, 18-0-1909, δ’έκδοση, Εξάντας,
Αθήνα , 1985, σ.217

29/3/2023
16
Από τη χρεωκοπία στο Στρατιωτικό Κίνημα στο Γουδί
Πατήστε το κουμπί της αναπαραγωγής για να παρακολουθήσετε το βίντεο

29/3/2023
17
Πηγές
http://www.ime.gr/chronos/13/gr/domestic_policy/facts/02.html
http://www.ime.gr/chronos/13/gr/domestic_policy/facts/03.html