Έντομα δασών-παρουσίαση του Δ. Αβτζή

2. Blastophagus piniperda (L.)

3. Blastophagus piniperda (L.) Εξάπλωση Υπάρχει σε ολόκληρη την Ευρώπη, από την Σκανδιναβία μέχρι τις Μεσογειακές χώρες. Ξενιστές Προσβάλλει όλα τα είδη των πεύκων ( Pinus sp.) την ελάτη ( Abies sp.) και την ερυθρελάτη ( Picea abies ) .

4. Είναι κολεόπτερο με μήκος σώματος 3-4 χιλιοστά. Το σώμα του έχει χρώμα μαύρο-ερυθρωπό και το μέτωπό του, δηλαδή το μπροστινό μέρος της κεφαλικής του κάψας, έχει έντονα διακρινόμενα στίγματα. Μορφολογία Blastophagus piniperda (L .) (συνέχεια) Βιο-οικολογία Στη Νότια Ευρώπη το έντομο έχει μονοετή βιολογικό κύκλο. Τα τέλεια έντομα πετούν στα χαμηλά υψόμετρα Απρίλιο - Ιούνιο και στις υψηλότερες θέσεις Ιούνιο - Αύγουστο. Τα τέλεια αυτά άτομα είναι γενετικά ανώριμα και πριν από την σύζευξη προσβάλλουν κυρίως μονοετείς, λιγότερο διετείς και σπανιότερα τριετείς βλαστούς υγιών ατόμων πεύκης διαφόρων ηλικιών ( πρωτογενής προσβολή ), κάνοντας το λεγόμενο « φάγωμα ωρίμανσης ».

5. Το « φάγωμα αυτό ωρίμανσης » συνίσταται στην διάνοιξη μιας άδειας από πριονίδια στοάς κατά μήκος του άξονα του βλαστού με χαρακτηριστική εκροή ρητίνης γύρω από το σημείο εσόδου. Οι βλαστοί αυτοί στη συνέχεια ξεραίνονται και με την βοήθεια του ανέμου σπάνουν. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι κάθε τέλειο, για την γενετική ωρίμανσή του, είναι δυνατό να καταστρέψει περισσότερους από έναν βλαστούς. Βιο-οικολογία ( συνέχεια) Blastophagus piniperda (L .) (συνέχεια) Μετά την γενετική ωρίμανση των τέλειων αρχίζει η πτήση τους (περίπου Οκτώβριο -Νοέμβριο).

6. Αμέσως μετά την πτήση ακολουθεί η σύζευξη και στη συνέχεια η ωοτοκία. Τα θηλυκά ανοίγουν στους κορμούς ασθενικών δένδρων στοές μεταξύ φλοιού και ξύλου παράλληλες προς τον άξονα του δένδρου. Η προσβολή αυτή χαρακτηρίζεται σαν « δευτερογενής προσβολή ». Στις πλευρές της στοάς αυτής (μητρική στοά), η οποία είναι άδεια από πριονίδια ή περιττώματα, το θηλυκό τοποθετεί τα αυγά του. Βιο-οικολογία ( συνέχεια) Blastophagus piniperda (L .) (συνέχεια) Οι προνύμφες που εμφανίζονται με την εκκόλαψη των αυγών ανοίγουν τις λεγόμενες «θυγατρικές στοές» οι οποίες είναι κάθετες προς τον άξονα της «μητρικής στοάς». Η διαχείμαση γίνεται μεταξύ φλοιού και ξύλου στο στάδιο της προνύμφης και σε ελάχιστες περιπτώσεις στο στάδιο του αυγού ή του τέλειου. Κάθε μια προνύμφη ανοίγει την δική της «θυγατρική στοά» και μέσα σε αυτήν μεταμορφώνεται σε νύμφη την ερχόμενη μετά την διαχείμαση άνοιξη.

7. Στην Νότια Ευρώπη το έντομο αυτό είναι το πιο επικίνδυνο για τα πευκοδάση είτε αυτά προέρχονται από τεχνητές αναδασώσεις είτε πρόκειται για φυσικά. Ζημιές Blastophagus piniperda (L .) (συνέχεια) Οι ζημιές που προκαλεί είναι δυνατόν να διαφοροποιηθούν σε δύο κατηγορίες: Των πρωτογενών και των δευτερογενών ζημιών. Στην περίπτωση της πρωτογενούς βλαπτικότητας, υπάγεται το «φάγωμα ωρίμανσης» που πραγματοποιείται σε υγιή δένδρα κάθε ηλικίας. Το φάγωμα αυτό των βλαστών μπορεί να οδηγήσει σε περιπτώσεις μεμονωμένων δένδρων σε ισχυρή απώλεια αύξησης. Δευτερογενώς η διάνοιξη τόσο των μητρικών, όσο και των θυγατρικών στοών, μπορεί να προκαλέσει την νέκρωση δένδρων με διαταραγμένη φυσιολογία.

8. Οπωσδήποτε η εξάλειψη με δασοκομικά μέτρα των πρωτογενών παραγόντων που προκαλούν την μείωση της αντοχής των συστάδων απέναντι σε προσβολές B . piniperda είναι ένας πολύ σημαντικός, και ταυτόχρονα φιλικός προς το περιβάλλον τρόπος, περιορισμού των ζημιών από το έντομο αυτό. Καταπολέμηση Blastophagus piniperda (L .) (συνέχεια) Άλλη μορφή καταπολέμησης είναι η χρησιμοποίηση δενδροπαγίδων (έμφλοια, φρεσκοϋλοτομημένα κορμοτεμάχια σε σκιαζόμενες θέσεις μέσα στην συστάδα). Η αποτελεσματικότητα των δενδροπαγίδων εξαρτάται τόσο από την έγκαιρη απομάκρυνση ή αποφλοίωσή τους.

9. Byctiscus betulae (L.)

10. Byctiscus betulae (L.) Εξάπλωση Υπάρχει σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ξενιστές Προσβάλλει διάφορα πλατύφυλλα τόσο δασικής όσο και γεωργικής σημασίας. Έτσι βρίσκεται στην λεύκη ( Populus sp.) , την οξιά ( Fagus sp.) , την φτελιά ( Ulmus sp.) , την ιτιά ( Salix sp.) και την σημύδα ( Betula pendula ) αλλά ταυτόχρονα σε διάφορα οπωροφόρα και σε κληματαριές.

11. Μορφολογία Το τέλειο έντομο έχει μήκος 5 – 10 χιλιοστά και χρώμα χρυσό – χαλκό – πράσινο ή χρυσό – μπλε. Έχει χαρακτηριστικό επίμηκες κεφάλι το οποίο καταλήγει σε ρύγχος. Βιο - οικολογία Έχει μια γενιά το χρόνο και διαχειμάζει στο έδαφος στο στάδιο του τέλειου. Νωρίς την άνοιξη ταυτόχρονα με την διόγκωση των οφθαλμών και την έναρξη της έκπτυξης των φύλλων τα τέλεια εγκαταλείπουν το έδαφος και ανεβαίνουν στην κόμη των δένδρων. Εκεί αρχίζουν το καταστροφικό τους έργο τρώγοντας τα μάτια που μόλις αρχίζουν να εκπτύσσονται. Byctiscus betulae (L .) (συνέχεια)

12. Στη συνέχεια τα τέλεια αυτά άτομα συνεχίζουν την βλαπτική τους δραστηριότητα σχηματίζοντας το κάθε θηλυκό μέχρι και 30 «τσιγάρα» στη διάρκεια της ζωής του. Για τον σκοπό αυτό το θηλυκό δαγκώνοντας τους μίσχους δύο ή περισσοτέρων φύλλων ενός νεαρού βλαστού προκαλεί την μάρανσή τους και στη συνέχεια αρχίζει να τα τυλίγει, το ένα πάνω στο άλλο, σχηματίζοντας τα χαρακτηριστικά της προσβολής «τσιγάρα». Στη διάρκεια του τυλίγματος το κάθε θηλυκό αφήνει μέσα σε κάθε «τσιγάρο» μέχρι και έξι λευκά - κίτρινα αυγά. Τα φύλλα τυλίγονται χαλαρά και συνδέονται με την βοήθεια μιας λεπτόρρευστης ουσίας την οποία παράγει το ίδιο το έντομο. Είναι δυνατόν για τον σχηματισμό ενός «τσιγάρου» να συνεργαστούν περισσότερα από ένα θηλυκά άτομα, τα οποία αφήνουν τα αυγά τους στο ίδιο «τσιγάρο». Βιο - οικολογία Byctiscus betulae (L .) (συνέχεια)

13. Με τον σχηματισμό αυτό το θηλυκό εξασφαλίζει την διαβίωση των λαρβών, οι οποίες βγαίνοντας από τα αυγά βρίσκουν άφθονη τροφή μέσα στα «τσιγάρα». Για την διατροφή τους χρησιμοποιούν τα εσωτερικά φύλλα του «τσιγάρου» τα οποία παραμένουν πράσινα για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Βιο – οικολογία (συνέχεια) Byctiscus betulae (L .) (συνέχεια) Το φθινόπωρο οι λάρβες εγκαταλείπουν τα «τσιγάρα» και μπαίνουν μέσα στο έδαφος όπου και νυμφώνονται. Στη συνέχεια και πάντοτε τα φθινόπωρο βγαίνουν τα τέλεια έντομα τα οποία παραμένουν μέσα στο έδαφος μέχρι την επόμενη άνοιξη οπότε αρχίζει η νέα γενιά .

14. Σε λεύκες μικρής ηλικίας (3 - 4 ετών) μπορεί το έντομο να προκαλέσει καταστροφή των φύλλων σε ποσοστό μέχρι και 50%. Ακόμα με την νέκρωση νεαρών βλαστών δημιουργεί συχνά προβλήματα σχηματισμού «σκούπας». Ζημιές Byctiscus betulae (L .) (συνέχεια) Η χημική καταπολέμηση μπορεί να γίνει στη διάρκεια πτήσης του τέλειου. Η μηχανική είναι δυνατό να εφαρμοστεί νωρίς την άνοιξη προτού τα τέλεια εγκαταλείψουν το έδαφος και συνίσταται στην κατάκλιση των λευκώνων με νερό. Καταπολέμηση

15. Dicranura vinula (L.)

16. Dicranura vinula (L.) Εξάπλωση Υπάρχει σε ολόκληρη την Ευρώπη. Προς τον βορρά τα όρια εξάπλωσης του εντόμου αυτού συμπίπτουν με αυτά της Populus tremula . Η ύπαρξή του πιστοποιήθηκε στις Άλπεις μέχρι το ύψος των 2500 μέτρων. Ξενιστές Προσβάλλει κατά κύριο λόγο την λεύκη ( Populus sp.) , τρώγοντας τα φύλλα της, και σπάνια την καστανιά ( Castanea sativa ) , την ιτιά ( Salix sp.) και οπωροφόρα.

17. Μορφολογία Έχει μονοετή βιολογικό κύκλο. Τόσο η αρσενική όσο και η θηλυκή πεταλούδα είναι αρκετά μεγάλη, με άνοιγμα φτερών μέχρι και 7,5 εκατοστά. Τα φτερά έχουν χρώμα άσπρο - γκρι. Η κοιλιά χωρίζεται σε εναλλασσόμενα άσπρα και μαύρα δακτυλίδια. Dicranura vinula (L .) (συνέχεια)

18. Αυγά Τα αυγά έχουν μορφή ημισφαίριου, χρώμα στην αρχή καστανό - καφέ και αργότερα πορτοκαλί και μέγεθος 1 - 2 χιλιοστά. Το θηλυκό τα τοποθετεί μεμονωμένα, κατά κύριο λόγο στην πάνω επιφάνεια των φύλλων και σπάνια σε κλαδίσκους. Dicranura vinula (L .) (συνέχεια)

19. Βιο - οικολογία Οι νεαρές προνύμφες έχουν χρώμα κίτρινο - πράσινο και τρώγουν στην αρχή το παρέγχυμα των φύλλων ανοίγοντας τρύπες σε αυτά. Στην πορεία όμως της εξέλιξής τους καταβροχθίζουν το έλασμα, αφήνοντας άθικτο μόνο τον μίσχο τους. Dicranura vinula (L .) (συνέχεια) Τα τέλεια έντομα πετούν την άνοιξη (τέλος Μαρτίου – Απρίλιο - Μάϊο) σχεδόν ταυτόχρονα ή λίγο μετά την έκπτυξη των φύλλων της λεύκης. Τα τέλεια έντομα συζεύγνυνται αμέσως μετά την έξοδό τους και 2 - 3 μέρες μετά από αυτήν αρχίζουν να αφήνουν αυγά, συνήθως μέχρι 2 - 3 πάνω στο φύλλο.

20. Ώριμη προνύμφη Dicranura vinula (L .) (συνέχεια) Τον Ιούλιο - Αύγουστο οι ώριμες προνύμφες κατεβαίνουν προς την βάση των δένδρων και εκεί κοντά στον ριζικό κόμβο σχηματίζουν το κουκούλι τους. Στην περίπτωση που το κουκούλι σχηματίζεται στον κορμό του δένδρου και όχι στο έδαφος, η ώριμη προνύμφη ετοιμάζει μια ειδική υποδοχή για αυτό σκάβοντας τον φλοιό. Η διαχείμαση γίνεται στο νυμφικό στάδιο. Την επόμενη άνοιξη πραγματοποιείται η έξοδος των τέλειων, και έτσι αρχίζει ένας νέος βιολογικός κύκλος.

21. Ζημιές Οι προνύμφες με την έντονη τροφική τους δραστηριότητα μπορούν να προκαλέσουν ολοκληρωτικό φάγωμα των φύλλων σε λευκοφυτείες, ακόμα και όταν βρίσκονται σε μικρούς αριθμούς από την άποψη της πληθυσμιακής κατάστασης. Είναι αυτονόητο ότι η δραστηριότητα αυτή οδηγεί σε απώλειες αύξησης. Ακόμα η διάνοιξη θέσεων νύμφωσης από τις ώριμες προνύμφες στον κορμό νεαρών δενδρυλλίων προκαλεί πρόσθετες ζημιές σε αυτά. Οι θέσεις αυτές λειτουργούν σαν κέντρα εισόδου παθογόνων μικροοργανισμών, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν σημεία μειωμένης αντοχής απέναντι στη μηχανική δράση των ανέμων. Dicranura vinula (L .) (συνέχεια)

22. Καταπολέμηση Εκτός από την δυσμενή δράση διαφόρων αβιοτικών παραγόντων όπως π.χ. συμβαίνει με την ραγδαία βροχή στη διάρκεια του πρώτου νυμφικού σταδίου, μπορεί η χημική καταπολέμηση κατά την διάρκεια της τροφικής δραστηριότητας των προνυμφών (άνοιξη – αρχές καλοκαιριού) να αποδώσει καλά αποτελέσματα. Dicranura vinula (L .) (συνέχεια) Ακόμα η μηχανική καταπολέμηση όπως π.χ. συγκέντρωση των ώριμων προνυμφών ή των βομβυκίων, μπορεί να μειώσει σημαντικά τον πληθυσμό της D . vilula σε μια λευκοφυτεία ή φυτώριο λεύκης , κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις (μικρό ύψος δένδρων, ύπαρξη εργατικών χειρών κ.λπ.).

23. Lymantria dispar (L.)

24. Lymantria dispar (L.) Εξάπλωση Το φυλλοφάγο αυτό έντομο παρουσιάζεται σε μια ζώνη , η οποία αρχίζει από την Αγγλία και φθάνει μέχρι την Ιαπωνία. Τα βόρεια όρια της ζώνης αυτής είναι μια γραμμή από την μέση Σουηδία προς την Μόσχα, και τα νότιά της οι χώρες της Μεσογειακής λεκάνης. Την δεκαετία του 60 του περασμένου αιώνα πέρασε και στην Βόρεια Αμερική , όπου εξελίχθηκε σε έναν από τους σπουδαιότερους εχθρούς των δρυοδασών και οπωρώνων της περιοχής. Όσον αφορά την καθ’ ύψος εξάπλωσή του, αυτή φθάνει μέχρι τα υψηλότερα όρια εξάπλωσης της δρυός. Σε παγκόσμια κλίμακα αποτελεί ένα από τα πιο καλά μελετημένα βλαπτικά δασικά έντομα.

26. Μορφολογία Τα τέλεια (πεταλούδες) παρουσιάζουν έναν ισχυρό διμορφισμό. Έτσι το θηλυκό έχει άνοιγμα φτερών 5 - 8 εκατοστά, χρώμα λευκό - κιτρινωπό και κεραίες νηματοειδείς. Το αρσενικό έχει άνοιγμα φτερών 3,5 - 5 εκατοστά, χρώμα καφέ - καστανό και κεραίες φτερωτές. Το θηλυκό δεν πετά παρά μόνο σπάνια, ενώ το αρσενικό πετά πολύ καλά. Lymantria dispar (L .) (συνέχεια)

27. Μορφολογία (συνέχεια) Η προνύμφη μετά την έξοδό της από το αυγό έχει χρώμα κίτρινο - καφέ. Οι ώριμες προνύμφες από τις οποίες θα προκύψουν αρσενικά άτομα έχουν μήκος 4 - 5 εκατοστά και σχηματίζουν μικρότερα κουκούλια. Αντίθετα αυτές οι οποίες θα προκύψουν θηλυκές πεταλούδες έχουν μήκος 6 - 7.5 εκατοστά και σχηματίζουν μεγαλύτερα κουκούλια. Lymantria dispar (L .) (συνέχεια)

28. Μορφολογία (συνέχεια) Οι ώριμες προνύμφες έχουν (φυμάτια) εξογκώματα σε έξι σειρές , τα οποία φέρουν μακριές τρίχες οι οποίες προκαλούν φαγούρα (κνησμό). Τα εξογκώματα αυτά των πέντε πρώτων κοιλιακών τμημάτων έχουν χρώμα μπλε ενώ των υπολοίπων (6 - 11) τμημάτων έχουν κόκκινο - καστανό χρώμα. Lymantria dispar (L .) (συνέχεια) Η νύμφη σχηματίζει ένα βομβύκιο (κουκούλι) καφέ γυαλιστερού χρώματος με κίτρινες – καστανές τρίχες, το οποίο περιβάλλεται από τα λεπτά μεταξωτά νημάτια με τα οποία κρατιέται στη θέση νύμφωσης.

29. Μορφολογία (συνέχεια) Τα αυγά της L . dispar είναι κιτρινωπού χρώματος, τοποθετούνται σε σωρούς (150 - 500 αυγά) και καλύπτονται με τρίχες ανοιχτού καστανού χρώματος, τις οποίες το θηλυκό κατά την διάρκεια της ωοτοκίας απομακρύνει από το πίσω μέρος της κοιλιάς του. Lymantria dispar (L .) (συνέχεια)

30. Βιο-οικολογία Το φυλλοφάγο αυτό έντομο έχει μονοετή βιολογικό κύκλο. Τα τέλεια πετούν τέλος Μαΐου αρχές Ιουνίου , και πολύ λιγότερο τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Lymantria dispar (L .) (συνέχεια) Αμέσως μετά την εμφάνιση των τέλειων και μέσα σε 24 ώρες από την έξοδό τους από το κουκούλι ακολουθεί η σύζευξη. Για τον εντοπισμό της θέσης του θηλυκού από το αρσενικό, το γενετικά ώριμο θηλυκό παράγει μια προσελκυστική ουσία - φερορμόνη ( Pheromone ), την οποία το αρσενικό εντοπίζει από αρκετή απόσταση , προσδιορίζοντας έτσι την θέση του θηλυκού. Αμέσως μετά την σύζευξη ακολουθεί η ωοτοκία. Οι αυγοσωροί τοποθετούνται στην βάση των κορμών κάτω από κλαδιά ή πέτρες και γενικά σε θέσεις που προσφέρουν μια αυξημένη προστασία ιδιαίτερα απέναντι στις κλιματικές συνθήκες που θα επικρατήσουν στη διάρκεια του σταδίου του αυγού. Το στάδιο αυτό διαρκεί μέχρι την επόμενη άνοιξη , μια και η διαχείμαση γίνεται στο στάδιο του αυγού.

31. Βιο-οικολογία (συνέχεια) Νωρίς την άνοιξη ταυτόχρονα με την έκπτυξη των νέων φύλλων εκκολάπτονται τα αυγά. Οι λεπτότατες σκουρόχρωμες νεαρές προνύμφες με τις πολυάριθμες τρίχες που έχουν στο σώμα τους, αποτελούν άριστο υλικό διασποράς σε μεγάλες αποστάσεις με την βοήθεια του ανέμου. Έτσι διευκολύνεται η εξάπλωση του εντόμου και δημιουργούνται νέα κέντρα προσβολής. Οι προνύμφες τρώγουν τα φύλλα. Το νυμφικό στάδιο ανάλογα με την ποσότητα και την ποιότητα της τροφής, καθώς και σε εξάρτηση προς τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν, διαρκεί 6 μέχρι 12 εβδομάδες. Lymantria dispar (L .) (συνέχεια) Το επιβλαβές αυτό έντομο κάτω από την επίδραση των αβιοτικών, βιοτικών (με βάση τις πληροφορίες που προέρχονται από τον ευρωπαϊκό χώρο προσδιορίστηκαν 165 είδη εντόμων σαν παράσιτα της L . dispar ) και τροφικών παραγόντων , παρουσιάζει πληθυσμιακές διακυμάνσεις με καταστάσεις υπερπληθυσμού (επιδημικές) , κάθε 5 μέχρι 10 χρόνια.

32. Ζημιές Η L . dispar στην μέση, βόρεια και δυτική Ευρώπη είναι ένα βλαπτικό των οπωροφόρων δένδρων. Αντίθετα στην νότια, νότιο - ανατολική και ανατολική Ευρώπη είναι ένα κατ’ εξοχήν βλαπτικό έντομο των δασών με πλατύφυλλα είδη. Η καταστροφή της αφομοιωτικής μάζας (φύλλωμα) στα δάση αυτά έχει σαν αποτέλεσμα την απώλεια αύξησης. Μολονότι το φάγωμα των φύλλων πραγματοποιείται την άνοιξη και τα προσβεβλημένα δένδρα ή φυτά γενικότερα έχουν χρόνο για ανάπτυξη νέων φύλλων, υπολογίστηκε ότι η απώλεια των φύλλων σε ποσοστό 25 - 40 % έχει σαν αποτέλεσμα απώλειας αύξησης της τάξης του 12 - 20 %. Σε περιπτώσεις ολοκληρωτικού φαγώματος το ποσοστό αυτό απώλειας αύξησης φθάνει μέχρι και 70%. Lymantria dispar (L .) (συνέχεια)

33. Καταπολέμηση Το επιβλαβές αυτό έντομο είναι δυνατό να καταπολεμηθεί με διαφόρους τρόπους. Ανάμεσα σε αυτούς η βιολογική καταπολέμηση (αρπακτικά, παράσιτα, ιοί κ.λπ.) σίγουρα είναι ένας από τους πιο φιλικούς προς το περιβάλλον τρόπους, και ιδιαίτερα η χρησιμοποίηση των βιο-παρασκευασμάτων με βάση το Bacillus thurigiensis . Lymantria dispar (L .) (συνέχεια) Τα παρασκευάσματα αυτά, οποιαδήποτε ονομασία και αν έχουν στο εμπόριο, δίνουν θεαματικά αποτελέσματα. Το γεγονός αυτό οφείλεται και στο ότι η καταπολέμηση της L . dispar , τόσο από το έδαφος όσο και από τον αέρα, γίνεται την άνοιξη, τότε που οι θερμοκρασίες του αέρα είναι ευνοϊκές για την δράση των παρασκευασμάτων αυτών .

34. Καταπολέμηση (συνέχεια) Η χημική καταπολέμηση της L . dispar παλιότερα γινόταν με διάφορα χημικής προέλευσης παρασκευάσματα π.χ. D . D . T . κ.λπ. Σήμερα αυτή πραγματοποιείται, με θαυμάσια αποτελέσματα, με την βοήθεια των μοντέρνων εντομοκτόνων τα οποία μπλοκάρουν την σύνθεση της χιτίνης παρεμποδίζοντας την έκδυση του εντόμου. Lymantria dispar (L .) (συνέχεια) Τέλος τα καλλιεργητικά μέτρα δίνουν επίσης ικανοποιητικά αποτελέσματα στην αντιμετωπίσει του προβλήματος της L . dispar . Ανάμεσα στα μέτρα αυτά κύρια θέση καταλαμβάνει και η ίδρυση μικτών συστάδων . Πρέπει να σημειωθεί ότι σήμερα χρησιμοποιούνται και οι φερορμόνες (προσελκυστικές ουσίες που παράγουν τα γενετικά ώριμα θηλυκά) όχι τόσο για την καταπολέμηση του εντόμου, όσο για την διενέργεια παρατηρήσεων, σχετικών με την διακυμάνσεις του πληθυσμού του, και την μελέτη της βιολογίας του.

35. Monophlebus hellenicus ( Gen. )

36. Monophlebus hellenicus ( Gen. ) Εξάπλωση Το κοκκοειδές αυτό έχει πάρα πολύ περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση, ακολουθώντας την εξάπλωση της χαλεπίου πεύκης ( P . halepensis ) . Εκτός από την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα στην οποία υπάρχει, βρίσκεται ακόμα στις ακτές της Μ. Ασίας φθάνοντας μέχρι τον Β. Καύκασο. Είναι μονοφάγο έντομο το οποίο αναπτύσσεται κυρίως στην χαλέπιο ( P . halepensis ) και τραχεία ( P . brutia ) και λιγότερο στην δασική ( P . sylvestris ) και μαύρη πεύκη ( P . nigra ) . Στον βόρειοελλαδικό χώρο (Χαλκιδική) εντοπίστηκε πάνω σε κουκουναριά ( P . pinea ) ηλικίας 20-25 χρόνων . Ξενιστές

37. Μορφολογία Το τέλειο έντομο έχει μήκος 1 , 2 - 5 χιλιοστά, σχήμα ωοειδές και χρώμα χρυσοκίτρινο. Οι κεραίες και τα πόδια του έχουν κίτρινο - καφετί χρώμα . Monophlebus hellenicus ( Gen. ) (συνέχεια)

38. Βιο – οικολογία Ζει πάνω στο φλοιό του πεύκου ή κάτω από τα λέπια του φλοιού προστατευόμενο από μια βαμβακώδη έκκριση. Έχει μια γενιά το χρόνο. Η ωοτοκία του αρχίζει τον Απρίλιο και διαρκεί για κάθε θηλυκό 3 - 4 μέρες. Τα αυγά (120 - 420 κατά θηλυκό), τα οποία γεννιούνται μέσα σε ένα σάκο από βαμβακώδη έκκριση, εκκολάπτονται ύστερα από 15 - 20 μέρες. Οι νεαρές προνύμφες μένουν για λίγο κάτω από το βαμβάκι του σάκου και μετά αρχίζουν να αναζητούν κατάλληλη θέση για να καθηλωθούν ώστε να αρχίσουν την λήψη τροφής. Η αναζήτηση αυτή κατάλληλης θέσης διαρκεί περίπου μισή ώρα. Αμέσως μετά την καθήλωσή τους εκκρίνουν άφθονο βαμβάκι για να φυλαχθούν τόσο από το δυσμενές κλιματολογικό περιβάλλον όσο και από τους εχθρούς τους. Το στάδιο αυτό το οποίο ονομάζεται πρώτο προνυμφικό στάδιο διαρκεί μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου. Στην περιοχή Αττικής η πρώτη έκκριση γίνεται το δεύτερο 15ήμερο του Ιουνίου και η δεύτερη όλο τον Αύγουστο με δυνατότητα παράτασης. Στη διάρκεια του δεύτερου προνυμφικού σταδίου (Οκτώβριος - Μάρτιος) όταν το έντομο τρώγει και αναπτύσσεται πάρα πολύ έχουμε την μεγαλύτερη έκκριση μελιτοφόρου υγρού. Πολλές φορές η έκκριση αυτή του δεύτερου σταδίου είναι τόσο έντονη, ώστε οι σταγόνες του υγρού να πέφτουν πάνω σε πέτρες, θάμνους και στο έδαφος. Στο μελιτοφόρο υγρό το οποίο μένει αναξιόπιστο από τις μέλισσες αναπτύσσεται ο μύκητας Capnodium (κοινώς καπνιά). Monophlebus hellenicus ( Gen. ) (συνέχεια)

39. Βιο – οικολογία ( συνέχεια) Στη συνέχεια του βιολογικού κύκλου του εντόμου, από την προνύμφη του δεύτερου σταδίου προέρχεται το τέλειο έντομο το οποίο φέρει ατροφικά στοματικά μόρια. Αυτό δεν τρέφεται και δεν παράγει μελιτοφόρο υγρό. Ζει μερικές μέρες και περιφερόμενο πάνω στο πεύκο αναζητά κατάλληλη θέση για να αφήσει τα αυγά του. Χαρακτηριστικό του εντόμου είναι το γεγονός ότι πολλαπλασιάζεται παρθενογενετικά. Πρέπει να τονιστεί ότι η ταχύτητα εξέλιξής του μεταβάλλεται από περιοχή σε περιοχή και από χρόνο σε χρόνο. Monophlebus hellenicus ( Gen. ) (συνέχεια)

40. Τρόπος διατροφής Το έντομο αυτό ανήκει στην κατηγορία των μυζητικών εκείνων εντόμων τα οποία παίρνουν την τροφή τους κατευθείαν από τα αγωγά στοιχεία του φυτού. Αυτό πραγματοποιείται με την βοήθεια ειδικών στοματικών μορίων τα οποία φέρει το έντομο. Αυτά είναι ικανά να διατρυπούν τον φλοιό και να φθάνουν τους αγωγούς του φυτού (αγγεία). Ο χυμός των αγγείων αυτών, τον οποίο απομυζούν τα έντομα, αποτελείται κατά κύριο λόγο από μια υδατική διάλυση υδατανθράκων και σε μικρότερο ποσοστό από οργανικά οξέα, άλατα και βιταμίνες. Η περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες (σάκχαρα) του χυμού αυτού είναι περίπου 5 - 20 % του ξηρού του βάρους. Αντίθετα στο μελιτοφόρο υγρό, το οποίο αποβάλλεται δια της φυσικής οδού από το έντομο, η περιεκτικότητα σε σάκχαρα είναι πολύ μεγαλύτερη (90 - 95 % του ξηρού βάρους ). Monophlebus hellenicus ( Gen. ) (συνέχεια)

41. Τρόπος διατροφής (συνέχεια) Το φάσμα των αζωτούχων ενώσεων του μελιτοφόρου υγρού είναι περίπου ίδιο με αυτό του χυμού των αγγείων του φυτού. Έτσι είναι δυνατόν να υποτεθεί ότι ένα μέρος από τις αζωτούχες ενώσεις που παίρνει το έντομο από το φυτό το αξιοποιεί για την ανάπτυξή του και το υπόλοιπο το υποβάλλει μέσα στο μελιτοφόρο υγρό. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με τα σάκχαρα. Σήμερα είναι γνωστό ότι ένα μικρό μέρος των σακχάρων του μελιτοφόρου υγρού προέρχεται απευθείας από τους χυμούς του φυτού με τους οποίους τρέφεται το έντομο. Το μεγαλύτερο μέρος προέρχεται ύστερα από επανασύνδεση αυτών που παίρνει από το φυτό. Η διεργασία γίνεται με την βοήθεια ενζύμων τα οποία υπάρχουν στις εκκρίσεις των σιελογόνων αδένων και του πεπτικού συστήματος του εντόμου. Monophlebus hellenicus ( Gen. ) (συνέχεια)

42. Ζημίες Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς το M . hellenicus δεν πρέπει να θεωρείται βλαπτικό. Κατά την άποψη άλλων και από την πλευρά της δασικής οικολογίας, θεωρείται επιβλαβές εφόσον ζει σε βάρος κάποιων οργανισμών (πεύκα) από τους οποίους απομυζά χυμούς. Monophlebus hellenicus ( Gen. ) (συνέχεια)

43. Καταπολέμηση Μολονότι είναι αδιανόητη η εφαρμογή της σε κάποιο δασικό οικοσύστημα, αυτή είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί τόσο κατά τη διάρκεια της μετακίνησης των τέλειων για αναζήτηση θέσεων ωοτοκίας (Μάρτιο - Απρίλιο) όσο και κατά τη διάρκεια της εκκόλαψης των αυγών και την εμφάνιση των νεαρών προνυμφών (Μάιος). Για τον σκοπό αυτό πραγματοποιούνται δύο ψεκασμοί σε χρονική απόσταση 15 ημερών ο ένας από τον άλλο με εντομοκτόνα επαφής - στομάχου. Monophlebus hellenicus ( Gen. ) (συνέχεια)

44. Ωφέλεια Η παραγωγή μελιού στη Ελλάδα στηρίζεται κατά κύριο λόγο στο μελιτοφόρο υγρό που παράγει το έντομο αυτό. Κατά το περιοδικό BEE WORLD ( Vol. 53, Νο. 2, 64 – 65 του 1972) το 1970 το ποσοστό αυτό ήταν 60% και το 1071 το 70%. Monophlebus hellenicus ( Gen. ) (συνέχεια) Παρά το γεγονός της διαφοροποιημένης κατά συγγραφέα συμμετοχής του μελιτοφόρου υγρού στην παραγωγή μελιού σε εκατοστιαίες μονάδες, δεν παύει η συμμετοχή του να είναι μεγάλη. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ότι στον Ελληνικό χώρο λέγοντας «μελιτοφόρο υγρό» αναφερόμαστε κατά κύριο λόγο στο υγρό που παράγει το M . hellenicus , δείχνει την σπουδαιότητα του εντόμου αυτού στην παραγωγή ενός τόσο πολύτιμου από θρεπτική και οικονομική άποψη προϊόντος, του μελιού.

45. Τεχνητή διασπορά Η δημιουργία νέων αποικιών του εντόμου αυτού αποτελεί από την πλευρά της μελισσοτροφίας μια ενέργεια πάρα πολύ συμφέρουσα. Η κατάλληλη εποχή για τον σκοπό αυτό είναι η περίοδος μετακίνησης των τέλειων εντόμων και της ωοτοκίας. Η εργασία αυτή μπορεί να γίνει με δύο τρόπους: Monophlebus hellenicus ( Gen. ) (συνέχεια) Τα τέλεια έντομα συγκεντρώνονται πριν από την ωοτοκία με μεγάλη προσοχή μέσα σε μικρά δοχεία και μεταφέρονται το δυνατόν ταχύτερο σε «απρόσβλητες» περιοχές. Εκεί τοποθετούνται πάνω στο φλοιό κατάλληλων δένδρων. Τα άτομα τοποθετούνται σε κουτιά μέσα στα οποία υπάρχουν τσαλακωμένα φύλλα χαρτιού και αφήνονται να γεννήσουν πάνω σε αυτά. Στη συνέχεια κόβονται προσεκτικά τα σημεία εκείνα του χαρτιού που φέρουν αυγοσακούλες και όσο το δυνατόν πιο σύντομα αυτά τα κομμάτια τοποθετούνται σε κατάλληλα δένδρα με τη βοήθεια μιας καρφίτσας. Η μέθοδος αυτή έδωσε πολύ καλά αποτελέσματα όταν χρησιμοποιήσαμε τόσο στο Ι.Δ.Ε.Θ. όσο και στη Θάσο.

46. Neodiprion sertifer (Geoffr.)

47. Neodiprion sertifer (Geoffr.) Εξάπλωση Υπάρχει σε ολόκληρη την Ευρώπη, στην Βόρεια Ασία, καθώς και στην Ιαπωνία. Πριν από 50 χρόνια μπήκε από την Ευρώπη στο ανατολικό τμήμα της Βόρειας Αμερικής. Αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά βλαπτικά έντομα των Ευρωπαϊκών και Βορειοαμερικανικών πευκοδασών. Κύριος ξενιστής του βελονοφάγου αυτού εντόμου είναι το πεύκο. Βρέθηκε σε επιδημικές καταστάσεις σε αναδασώσεις τραχείας στην Μακεδονία και στη Θράκη . Ξενιστές

48. Μορφολογία Το τέλειο θηλυκό είναι μεγαλύτερο του αρσενικού και έχει άνοιγμα φτερών 8 -11 χιλιοστά ενώ το αρσενικό 7- 9,5 χιλιοστά. Το θηλυκό έχει απλές νηματοειδείς κεραίες ενώ το αρσενικό πτερωτές. Και τα δύο γένη έχουν μαύρο - καφέ χρώμα . Neodiprion sertifer (Geoffr.) (συνέχεια) Οι κάμπιες έχουν μαύρο κεφάλι και πράσινο -κίτρινο σώμα. Στα πλευρά του σώματός τους φέρουν μια μαύρη γραμμή και κατά μήκος της ράχης μια γραμμή ανοιχτού χρώματος. Το μήκος της ώριμης κάμπιας είναι 22-25 χιλιοστά. Το κουκούλι τους είναι ανοιχτού χρώματος, αυγοειδές, σκληρό, με μήκος 7-10 χιλιοστά.

49. Μορφολογία (συνέχεια) Τα αυγά τοποθετούνται από το θηλυκό μέσα στις βελόνες σε ειδικές θήκες-εγκοπές, που ανοίγει το μητρικό άτομο σε αυτές. Τοποθετούνται σε σειρές και σε απόσταση περίπου 1.5 χιλιοστά το ένα από το άλλο. Neodiprion sertifer (Geoffr.) (συνέχεια) Η ωοτοκία γίνεται πάντοτε σε βελόνες βλαστών του ίδιου χρόνου.

50. Βιο-οικολογία Έχει μια γενιά τον χρόνο. Τα τέλεια έντομα πετούν το φθινόπωρο και αμέσως μετά την σύζευξη αρχίζει η ωοτοκία. Τα θηλυκά αποθέτουν τα αυγά τους στην μία ακμή και πολύ σπάνια και στις δύο ακμές της ίδιας βελόνας. Το κάθε θηλυκό αποθέτει κατά μέσο όρο 70 αυγά. Στο στάδιο αυτό του αυγού πραγματοποιείται και η διαχείμαση. Neodiprion sertifer (Geoffr.) (συνέχεια) Την επόμενη άνοιξη εμφανίζονται οι κάμπιες οι οποίες στην αρχή τρώγουν τις βελόνες κατά μήκος αφήνοντας την κεντρική νεύρωσή τους ανέπαφη. Η τροφική δραστηριότητα των λαρβών διαρκεί περίπου 30 - 40 μέρες. Οι ώριμες κάμπιες τρώνε ολόκληρες τις βελόνες αφήνοντας άθικτο μόνο τον κολεό των βελονών. Από παρατηρήσεις μας προέκυψε ότι μολονότι τα θηλυκά προτιμούν τις βελόνες της P . pinea για την ωοτοκία, δεν είναι δυνατή η εξέλιξη του εντόμου πάνω σε αυτές. Μετρήθηκε νέκρωση 100% πάνω σε βελόνες P . pinea .

51. Βιο-οικολογία (συνέχεια) Neodiprion sertifer (Geoffr.) (συνέχεια) Το μεγαλύτερο μέρος των λαρβών νυμφώνεται μέσα στο έδαφος, γύρω από την βάση του δένδρου σε βάθος μερικών εκατοστών, και μόνο ένα μικρό τμήμα τους πάνω στο δένδρο. Χαρακτηριστικό γνώρισμα συμπεριφοράς των λαρβών του N . sertifer είναι ο τρόπος φαγώματος. Συνήθως δύο-δύο τρώνε μια βελόνα αρχίζοντας από την κορυφή και προχωρώντας προς την βάση της. Ακόμα όταν αυτές ερεθιστούν παίρνουν μια θέση χαρακτηριστική σαν το S το λατινικό σηκώνοντας το πρώτο τμήμα του σώματός τους προς τα πάνω και πίσω .

52. Ζημιές Neodiprion sertifer (Geoffr.) (συνέχεια) Παρουσιάζει υπερπληθυσμιακές καταστάσεις (επιδημίες) οι οποίες διαρκούν μικρά σχετικά χρονικά διαστήματα (1-4 χρόνια). Οπωσδήποτε το φάγωμα των βελονών έχει σαν αποτέλεσμα την απώλεια αύξησης, η οποία σε περιπτώσεις μιας προσβολής 2 συνεχόμενων χρόνων φθάνει μέχρι και 52%. Συνήθως όμως η απώλεια αυτή ανάλογα με την ηλικία των δένδρων και την ένταση προσβολής κυμαίνεται μεταξύ 10-45% .

53. Καταπολέμηση Neodiprion sertifer (Geoffr.) (συνέχεια) Ικανοποιητικά αποτελέσματα δίνει η χρησιμοποίηση εντομοκτόνων στομάχου κατά την περίοδο της τροφικής δραστηριότητας των λαρβών. Ακόμα, κατά την χρησιμοποίηση ουσιών που μπλοκάρουν την σύνθεση χιτίνης την ίδια περίοδο, έγινε δυνατή η θανάτωσή του N . sertifer σε ποσοστό 100%.

54. Sciapteron tabaniformis (Rott.)

55. Sciapteron tabaniformis (Rott.) Εξάπλωση Το ξυλοφάγο αυτό έντομο υπάρχει σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη , εκτός από την Βόρεια. Ακόμα βρίσκεται στην Β. Αφρική και Ασία μέχρι την Άπω Ανατολή. Το 1952 πιστοποιήθηκε η είσοδός του και στον Καναδά. Προσβάλλει κατά κύριο λόγο την λεύκη ( Populus sp.) και σπάνια την ιτιά ( Salix sp.) . Ξενιστές

56. Μορφολογία Το τέλειο έντομο (πεταλούδα) έχει μήκος περίπου 10 - 15 χιλιοστά και άνοιγμα φτερών 30 χιλιοστά. Τα μπροστινά φτερά είναι μικρότερου πλάτους από τα πίσω, μαύρα και καλυμμένα με λέπια. Τα πίσω φτερά αντίθετα είναι διαφανή. O ι κεραίες του θηλυκού είναι νηματώδεις, ενώ του αρσενικού φτερωτές. To 2ο, 4ο και 6ο κοιλιακό τμήμα, στα θηλυκά και επιπλέον και το 7ο στα αρσενικά έχουν κίτρινο χρώμα. Τέλος γύρω από την έδρα στο άκρο της κοιλιάς έχουν ένα θύσανο κίτρινων τριχιδίων. Sciapteron tabaniformis (Rott.) (συνέχεια) Η προνύμφη είναι λευκοκίτρινη περίπου 15 - 25 χιλιοστά με καστανό κεφάλι .

57. Βιο-οικολογία Σε όλες τις Νότιο – Ευρωπαϊκές χώρες το S . tabaniformis έχει μονοετή βιολογικό κύκλο. Αντίθετα στη Μέση και Βόρεια Ευρώπη έχει διετή. Sciapteron tabaniformis (Rott.) (συνέχεια) Η πτήση των τέλειων γίνεται τον Μάιο – Ιούνιο. Το θηλυκό αφήνει τα αυγά του μεμονωμένα και σπάνια σε ομάδες (2 –3) σε σημεία που πληγώθηκε ο φλοιός νεαρών δένδρων λεύκης ή κάτω από τα λέπια του φλοιού ή τέλος σε σχισμές του. Αυτά συνήθως τοποθετούνται σε ένα ύψος μέχρι 2 μέτρα από το έδαφος. Η εκκόλαψη ακολουθεί 2 – 3 εβδομάδες μετά την απόθεση τους. Η νεαρή προνύμφη ύστερα από μιας μικρής διάρκειας περιπλάνηση γύρω από το σημείο απόθεσης του αυγού, ανοίγει μια στοά κάθετη προς τον άξονα του δένδρου και περνά στο εσωτερικό ξύλο. Από το σημείο αυτό συνεχίζει την στοά της παράλληλα πλέον προς τον κύριο άξονα. Η στοά αυτή, η οποία κατά κανόνα κατευθύνεται προς τα πάνω, έχει μήκος 4 –10 εκατοστά, και είναι άδεια από πριονίδια. Τα νεαρά δενδρύλλια λεύκης σαν αντίδραση προς την προσβολή σχηματίζουν στο σημείο εισόδου της προνύμφης ένα χαρακτηριστικό εξόγκωμα.

58. Η διαχείμαση γίνεται στο στάδιο της προνύμφης. Την άνοιξη η προνύμφη, ύστερα από μια περίοδο τροφικής δραστηριότητας, μετατρέπεται μέσα σε μια διεύρυνση της στοάς της σε νύμφη. Τα τέλεια έντομα βγαίνουν από μια οπή εξόδου, την οποία ανοίγουν πάνω στο χαρακτηριστικό εξόγκωμα (όγκο). Πολλές φορές στην οπή αυτή εξόδου προεξέχει κατά ένα μέρος το δέρμα της νύμφης. Το εξόγκωμα αυτό δεν παρουσιάζεται στις περιπτώσεις προσβολής χονδρών ατόμων λεύκης. Βιο-οικολογία (συνέχεια) Sciapteron tabaniformis (Rott.) (συνέχεια)

59. Το ξυλοφάγο αυτό έντομο αποτελεί έναν σημαντικό εχθρό, τόσο των φυτειών, όσο και των φυτωρίων της λεύκης. Είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για τα νεαρά δενδρύλλια της λεύκης, τα οποία στο σημείο σχηματισμού του όγκου (εξόγκωμα) σπάνουν κάτω από την πίεση του ανέμου. Σε μεγαλύτερης ηλικίας άτομα η προσβολή είναι δυνατόν να μειώσει την τεχνική αξία του ξύλου. Ζημιές Sciapteron tabaniformis (Rott.) (συνέχεια) Τέλος τα σημεία προσβολής από το S . tabaniformis είναι δυνατόν να αποτελέσουν πύλες εισόδου για μύκητες και βακτήρια.

60. Η καλύτερη καταπολέμηση του εντόμου αυτού είναι η εγκατάσταση των λευκώνων σε κατάλληλους βιότοπους, γιατί τα άτομα λεύκης που αναπτύσσονται κανονικά κλείνουν πολύ γρήγορα τις κάμπιες μέσα τους με την βοήθεια επουλωτικού ιστού, προκαλώντας την νέκρωση τους. Καταπολέμηση Sciapteron tabaniformis (Rott.) (συνέχεια) Άλλος τρόπος μείωσης του κινδύνου προσβολής είναι η αποφυγή τραυματισμών κατά την διάρκεια της πτήσης των τέλειων εντόμων. Χημική καταπολέμηση είναι δυνατόν να γίνει με διάφορα εντομοκτόνα στομάχου και επαφής. Ο ψεκασμός γίνεται κατά την διάρκεια πτήσης των τέλειων φροντίζοντας ώστε να εξασφαλίζεται με αυτόν πλήρης διαβροχή του κορμού μέχρι το ύψος των δύο τουλάχιστον μέτρων από το έδαφος. Τέλος είναι δυνατή η χημική καταπολέμηση του εντόμου με την θανάτωση των προνυμφών του μέσα στις στοές, σε περιπτώσεις περιορισμένης προσβολής.

61. Thaumetopoea pityocampa (Schiff.)

62. Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) Εξάπλωση Γεωγραφικά η εξάπλωση της πιτυοκάμπης περιορίζεται στις μεσογειακές χώρες συμπεριλαμβανομένης και της Πορτογαλίας. Ακόμα υπάρχει σε περιοχές της Ελβετίας, της Ουγγαρίας και της Βουλγαρίας. Στην Κύπρο, το Λίβανο, τη Συρία, την Ιορδανία και το Ισραήλ υπάρχει η T . wilkinsoni . Στην πρώτη σειρά έρχονται τα είδη του πεύκου και σε δεύτερη βαθμίδα τα διάφορα είδη κέδρου. Ανάμεσα στα θερμόφιλα πεύκα η P . pinea είναι η πιο ανθεκτική και η P . radiata η πιο ευπαθής απέναντι στο βλαπτικό αυτό έντομο. Ξενιστές Σε ότι αφορά την καθ’ ύψος εξάπλωσή της συναντιέται τόσο ψηλότερα όσο μεγαλύτερη είναι η ακτινοβολία. Έτσι π.χ. στη Λυών φθάνει μέχρι τα 500μ. πάνω από τη θάλασσα, στην Ν. Γαλλία μέχρι τα 1400μ., στην Κορσική μέχρι τα 1750μ. και στο Μαρόκο μέχρι τα 2000μ.

63. Οι πεταλούδες έχουνε στο μέτωπο ένα οδοντωτό εξάρτημα (πριόνι με 4 δόντια) από χιτίνη για να κόβουν το κουκούλι. Μορφολογία Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Τα μπροστινά φτερά τους έχουν χρώμα καφέ- σταχτί με σκοτεινές εγκάρσιες γραμμές. Τα πίσω φτερά είναι άσπρα με μια χαρακτηριστική σκοτεινή κηλίδα στην εσωτερική τους γωνία. Στο πίσω μέρος της κοιλιάς της θηλυκιάς πεταλούδας υπάρχει μια τούφα από λέπια με τα οποία σκεπάζει τα αυγά του. Οι κεραίες του ακμαίου θηλυκού είναι κτενοειδείς ενώ οι κεραίες του ακμαίου αρσενικού είναι πτερωτές. Η προνύμφη του πέμπτου σταδίου είναι 30 - 40 χιλιοστά. Στη ράχη της έχει φυμάτια με πορτοκαλόχρωμες τρίχες. Η νύμφη είναι ογκώδης μήκους 15 -17 χιλ., καστανή, κλεισμένη μέσα σε ένα λεπτό βομβύκιο.

64. Έχει μια γενιά τον χρόνο και τα τέλεια πετούν περίπου τον Αύγουστο. Γενικά θερμοκρασίες μεγαλύτερες από 32 ο C δρουν θανατηφόρα πάνω στα αυγά. Για αυτό και σε περιοχές με μέση μέγιστη μηνιαία θερμοκρασία μεγαλύτερη από 25 ο C οι πεταλούδες εμφανίζονται αργότερα. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζουν ευνοϊκότερες συνθήκες διαβίωσης για τους απογόνους τους. Σε γενικές γραμμές μπορεί να πει κανείς ότι οι πεταλούδες πετούν νωρίτερα σε υψηλότερες θέσεις στα βόρεια όρια εξάπλωσης του εντόμου, από ότι σε χαμηλότερες και θερμότερες περιοχές. Η έξοδος των τέλειων πραγματοποιείται 1-2 ώρες πριν και μετά τη δύση του ήλιου. Η έξοδος της πεταλούδας από το βομβύκιο που βρίσκεται στο έδαφος γίνεται με την βοήθεια του οδοντωτού εξαρτήματος που έχει στο μέτωπό της. Βιο-οικολογία Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Τα αρσενικά κατά κανόνα εμφανίζονται πριν από τα θηλυκά και μπορούν να πετάξουν , καλύπτοντας αποστάσεις μέχρι και 2 χιλιόμετρα.

65. 2 με 4 ώρες μετά την έξοδό του από το βομβύκιο το θηλυκό αρχίζει να παράγει μια προσελκυστική ουσία ιδιαίτερα δραστική πάνω στο αρσενικό. Το αρσενικό εμφανίζεται πολύ γρήγορα και αρχίζει η σύζευξη η οποία κρατά περίπου μια ώρα. Ύστερα από 30 λεπτά μέχρι πολλές ώρες το θηλυκό αρχίζει να αφήνει τα αυγά του. Τα πρώτα από αυτά τοποθετούνται στη βάση των δυο βελονών που θα χρησιμοποιηθούν σαν υποστηρίγματα. Στη συνέχεια το θηλυκό κινείται σπειροειδώς γύρω από τις βελόνες, τοποθετώντας τα αυγά του, τα οποία, σκεπάζει ταυτόχρονα με τα λέπια , τα οποία βρίσκονται στη βάση της κοιλιάς του. Βιο-οικολογία (συνέχεια) Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Η ωοτοκία διαρκεί 3 - 4 ώρες και κάθε κύλινδρος έχει 70 μέχρι 300 αυγά. Η ανάπτυξη του εμβρύου διαρκεί 30 - 45 μέρες. Οι προνύμφες αφού φάγουν ένα μέρος από το κέλυφος του αυγού ανοίγουν μια τρύπα ωοειδή 0.8 - 0.7 χιλιοστά από την οποία βγαίνουν γλιστρώντας ανάμεσα από τα λέπια.

66. Οι προνύμφες του πρώτου σταδίου είναι πρασινοκίτρινες με πλάτος κεφαλιού 0.8 χιλιοστά. Ήδη αμέσως μετά την εκκόλαψη δείχνουν μια κοινωνική συμπεριφορά σχηματίζοντας φωλιές με αραιά νήματα κοντά στον κύλινδρο. Στο στάδιο αυτό τρώγουν τις βελόνες κατά μήκος, οι οποίες στη συνέχεις ξεραίνονται και κυρτώνονται. Το στάδιο αυτό διαρκεί 20 περίπου μέρες και κατά τη διάρκειά του μπορούν οι προνύμφες να μετακινηθούν και να φτιάξουν μέχρι και 5 φωλιές σε διαφορετικά σημεία πάνω στο δένδρο. Σε γενικές γραμμές δύο είναι οι λόγοι οι οποίοι μπορούν να αναγκάσουν τις προνύμφες να μετακινηθούν: Βιο-οικολογία (συνέχεια) Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Η έλλειψη τροφής H μέση ημερήσια θερμοκρασία

67. Το δεύτερο στάδιο που ακολουθεί έχει επίσης διάρκεια 20 ημερών. Η μαύρη κεφαλική κάψα έχει πλάτος 1.0 χιλιοστό. Η προνύμφη τότε έχει καστανό χρώμα στη ράχη και κιτρινοπράσινο στα πλευρά. Οι προνύμφες του σταδίου αυτού σχηματίζουν πιο μεγάλες και πιο συνεκτικές φωλιές και αλλάζουν 3 - 4 φωλιές. Βιο-οικολογία (συνέχεια) Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Η κεφαλική κάψα του 3ου σταδίου 1,5 χιλιοστά. Η προνύμφη είναι τριχωτή και σχηματίζει πιο πυκνή φωλιά. Αλλάζουν φωλιά 1 - 2 φορές κατά τη διάρκεια του σταδίου που διαρκεί 30 μέρες. Από το στάδιο αυτό αρχίζει και ο κνησμός. Το 4ο στάδιο διαρκεί περίπου 60 μέρες και η κεφαλική κάψα έχει πλάτος 2,5 χιλιοστά περίπου. Η προνύμφη του σταδίου αυτού κινείται προς την κορυφή καις σχηματίζει την γνωστή τελική φωλιά.

68. Το 5ο στάδιο έχει πλάτος κάψας 4,5 χιλιοστά και διαρκεί 30 μέρες. Οι προνύμφες εγκαταλείπουν τη φωλιά για αναζήτηση τροφής μόνο κατά τη διάρκεια της νύχτας και εφόσον η θερμοκρασία δεν είναι μικρότερη από 0 ο C . Στην τελική φωλιά συγκεντρώνονται προνύμφες από πολλές οικογένειες (κυλίνδρους αυγών) του ίδιου δένδρου. Βιο-οικολογία (συνέχεια) Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Η βιολογία της πιτυοκάμπης χαρακτηρίζεται από τον σχηματισμό μιας λιτανείας από το δένδρο προς το έδαφος. Η πορεία μπορεί να αρχίσει τότε μόνο όταν η θερμοκρασία του εδάφους είναι μεγαλύτερη από 10 ο C , και φυσικά αφού οι προνύμφες έχουν εξασφαλίσει την απαιτούμενη ωριμότητα.

69. Ο τόπος νύμφωσης ο οποίος πρέπει να είναι προσήλιος, αναζητείται από την οδηγό. Κατά κανόνα πρόκειται για ένα διάκενο ή ανάχωμα (πρανές) δρόμου. Το έδαφος πρέπει να είναι χαλαρό , ώστε να διευκολύνει την διείσδυση των προνυμφών. Βιο-οικολογία (συνέχεια) Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Το βομβύκιο σχηματίζεται σε 7 - 8 μέρες μετά τη λιτανεία , και εφόσον η θερμοκρασία του εδάφους είναι περίπου 22 ο C .

70. Η νύμφωση γίνεται σε βάθος 5-10 εκατοστά μέσα στο έδαφος. Από το βομβύκιο θα βγει η πεταλούδα η οποία μετά την σύζευξη θα αφήσει αυγά. Έτσι αρχίζει ένας νέος βιολογικός κύκλος, μια νέα γενιά. Βιο-οικολογία (συνέχεια) Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Η παραπέρα εξέλιξη της προνύμφης διακόπτεται από μια διάπαυση , η οποία διαρκεί τόσο περισσότερο , όσο λιγότερο διάρκεσε το προνυμφικό στάδιο, ώστε να εξασφαλιστεί η μονοετής διάρκεια του βιολογικού κύκλου. Υπάρχει όμως περίπτωση η διάπαυση να διαρκέσει 2,3 ή και 4 ακόμα χρόνια. Αυτό συμβαίνει όταν στο τέλος της κανονικής διάπαυσης επικρατήσουν πολύ χαμηλές ή πολύ υψηλές θερμοκρασίες.

71. Εκτός όμως από την σοβαρότατη αυτή απώλεια, η οποία μπορεί να οδηγήσει και στην ξήρανση ακόμα νεαρών δενδρυλλίων, υπάρχει και το πρόβλημα υγείας το οποίο δημιουργείται από τις τρίχες των προνυμφών. Αυτές μπορούν να προκαλέσουν στον άνθρωπο εκζέματα, διάφορα εξανθήματα, αναπνευστικές διαταραχές και προβλήματα στην όρασή του. Οι τρίχες αυτές οι οποίες όπως αναφέρθηκε δημιουργούν προβλήματα από το 3 ο προνυμφικό στάδιο είναι χρυσοκίτρινες συγκεντρωμένες σε ειδικές θυρίδες, σαν βούρτσες, στην ράχη της προνύμφης. Οι θυρίδες αυτές όταν ερεθιστεί η προνύμφη ανοίγουν και αφήνουν τις τρίχες να διασκορπιστούν στο περιβάλλον. Ζημιές Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Η τροφική δραστηριότητα των προνυμφών μπορεί να προκαλέσει απώλεια αυξήσεως της τάξης του 20-45%.

72. Καταπολέμηση Η πιτυοκάμπη είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί με καταπολέμηση : Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Μηχανική Χημική Βιολογική

74. Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Χημική καταπολέμηση Η χημική καταπολέμηση άρχισε να εφαρμόζεται από πολύ νωρίς. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν για ψεκασμό ή επίπαση το D . D . T ., το ENDRIN και το FENTHION με πολύ καλά αποτελέσματα. Τα τελευταία χρόνια εμφανίστηκαν στη διεθνή αγορά νέα εντομοκτόνα κατάλληλα για την καταπολέμηση της πιτυοκάμπης με ένα εντελώς νέο τρόπο δράσης. Τα νέα αυτά φυτοφάρμακα επηρεάζουν την σύνθεση της χιτίνης στο έντομο, με αποτέλεσμα αυτό να μην είναι σε θέση να προχωρήσει στο επόμενο στάδιο της εξέλιξής του. Έτσι τα αποτελέσματα μιας επέμβασης φαίνονται όχι αμέσως, αλλά στην αλλαγή του εξελικτικού σταδίου.

75. Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Βιολογική καταπολέμηση Με την εξέλιξη όμως της φυτοφαρμακευτικής βιομηχανίας φθάσαμε στη χρησιμοποίηση των βιο-παρασκευασμάτων για να μπει έτσι και η καταπολέμηση της πιτυοκάμπης σε μια νέα φάση, την ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ . Ο τρόπος αυτός καταπολέμησης περιλαμβάνει την χρησιμοποίηση ιών και βακτηρίων. Η πραγματοποίηση καταπολέμησης με ιούς παρουσιάζει ιδιαίτερα προβλήματα εξ αιτίας των δυσκολιών στην τεχνική της παραγωγής. Αντίθετα η χρησιμοποίηση του Bacillus thurigiensis βρήκε τεράστια εφαρμογή στην καταπολέμηση της T . pityocampa . Τα παρασκευάσματα αυτά δρουν σαν παθογόνα μόνο σε προνύμφες λεπιδόπτερων.

76. Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Η εφαρμογή χημικής ή βιολογικής καταπολέμησης μπορεί να πραγματοποιηθεί τόσο από τον αέρα, όσο και από το έδαφος.

77. Thaumetopoea pityocampa (Schiff.) (συνέχεια) Τέλος τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται παγίδες φερομονών κατά κύριο λόγο για την παρακολούθηση της εξέλιξης του εντόμου, και σπάνια για την καταπολέμηση του.

78. ΤΕΛΟΣ Το παρόν εκδόθηκε για το Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος της ΣΤΕΓ Δράμας του ΤΕΙ Καβάλας τον Σεπτέμβριο του 2007 με τη χρηματοδότηση του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ. Το ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης) και το Ελληνικό Δημόσιο.