Εκπαιδευτικό σενάριο Αρχαία Ελληνικά Α΄Λυκείου Θουκυδίδου Ιστορίαι, Βιβλίο Γ΄κεφ.82-83

1. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ
Δημιουργός: Μάμαλη Κωνσταντία
ΓΕ.Λ. Καλλιθέας
1. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
Οι μαθητές/τριες θα προσεγγίσουν το κείμενο ως ιστορική πηγή ώστε να
ευαισθητοποιηθούν, να προβληματιστούν και να καταλήξουν σε
συμπεράσματα με τελικό στόχο την παραγωγή προφορικού και γραπτού
λόγου. Τα θέματα που θα τους απασχολήσουν σχετίζονται με τις διαχρονικής
αξίας παρατηρήσεις και διαπιστώσεις του Θουκυδίδη για την επίδραση του
πολέμου στα ήθη των ανθρώπων και της κοινωνίας , με τα χαρακτηριστικά
της ανθρώπινης φύσης και τη σύνδεση της με το ιστορικό γίγνεσθαι, καθώς
και τη μεθοδολογία του ιστορικού. Παράλληλα θα αναπτύξουν δεξιότητες
κριτικού γραμματισμού στις νέες τεχνολογίες και θα αποκτήσουν τις
κατάλληλες αναπαραστάσεις για την κατάκτηση της νέας γνώσης.
1.1. Τίτλος : Στον πόλεμο οι νόμοι σιγούν (Θουκυδίδου
Ιστορίαι, Βιβλίο Γ΄κεφ.82-83)
1.2. Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές:
Αρχαία Ελληνικά Α΄Λυκείου , Έκφραση- Έκθεση( όλων των τάξεων του
Λυκείου), Ιστορία Α΄ και Γ΄Λυκείου, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
Α΄και Β΄Λυκείου, Πληροφορική
1.3. Τάξη στην οποία απευθύνεται : Α΄Λυκείου
1.4 Συμβατότητα με το Α.Π.Σ. και το Δ.Ε.Π.Π.Σ.
Το συγκεκριμένο σενάριο είναι συμβατό με τους στόχους του ΑΠΣ και του
Δ.Ε.Π.Π.Σ επειδή ενδείκνυται για:
 ανθρωπογνωστική σπουδή και μελέτη της ανθρώπινης εμπειρίας η
οποία μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργική σύνδεση αρχαίου με το
σύγχρονο κόσμο
 ευαισθητοποίηση του/της μαθητή/τριας στο θέμα του πολέμου
 πραγμάτευση ενός θέματος από διαφορετικές οπτικές γωνίες και
καλλιέργεια δεξιοτήτων κριτικού γραμματισμού, ώστε οι μαθητές
να τοποθετούνται κριτικά στα κοινωνικά δρώμενα
 ερμηνεία κειμένου με τη συνεξέταση θεματικών, μορφολογικών και
υφολογικών στοιχείων καθώς και συγκριτική εξέταση αποδόσεων
της ΑΕ στη ΝΕ γλώσσα

2.  εφαρμογή ομαδοσυνεργατικής και διερευνητικής μεθόδου καθώς
αποτελεί κατάλληλο πεδίο αξιοποίησης υποστηρικτικών υλικών
των Αρχαίων Ελληνικών αλλά και άλλων μαθημάτων
 εφαρμογή διαθεματικής προσέγγισης καθώς σχετίζεται με
ιστορικά γεγονότα της αρχαίας Ελλάδας (Πελοποννησιακός
πόλεμος) αλλά προσφέρεται και για συγκριτική μελέτη με νεότερα
κείμενα που θίγουν παρόμοια θέματα
1.5. Οργάνωση της διδασκαλίας & απαιτούμενη
υλικοτεχνική υποδομή
Γνωστικά Προαπαιτούμενα
Εμπέδωση της ύλης που έχει ήδη διδαχθεί, γνώση χειρισμού επεξεργαστή
κειμένου, power point, google drive, πλοήγησης στο Διαδίκτυο και
εξοικείωση με την ομαδοσυνεργατική παραγωγή κειμένων. Για την
ανάρτηση των εργασιών τους οι μαθητές θα πρέπει να έχουν τις
απαιτούμενες γνώσεις δημιουργίας ιστολογίου.
Απαιτούμενη Υλικοτεχνική Υποδομή
Σχολικό εργαστήριο πληροφορικής, σύνδεση στο διαδίκτυο, σχολικό
εγχειρίδιο, επεξεργαστής κειμένου, power point , βιντεοπροβολέας
1.6 Διδακτικοί Στόχοι
Α. Ως προς το γνωστικό αντικείμενο
 να συνδέσουν οι μαθητές τα συμπεράσματα που διατυπώνει ο
ιστορικός με τα γεγονότα που προηγήθηκαν και με όσα θα
ακολουθήσουν
 να αντιληφθούν τη νομοτέλεια στο έργο του Θουκυδίδη καθώς και
τον τρόπο με τον οποίο συνδέει τα κίνητρα του πολέμου με την
ανθρώπινη φύση
 να συνειδητοποιήσουν την παθολογική συμπεριφορά την οποία
εκδηλώνει ο άνθρωπος σε καιρό πολεμικών συγκρούσεων
 να αναγνωρίζουν τα στοιχεία του ύφους του ιστορικού
 να προβληματιστούν σχετικά με την ορθότητα της μεθοδολογίας
του Θουκυδίδη: επαγωγική γενίκευση
 να συγκρίνουν τη θέση του ιστορικού στο θέμα του πολέμου με τη
θέση άλλων συγγραφέων

3.  να συνδέουν το παρελθόν με το παρόν εστιάζοντας σε διαχρονικά
θέματα όπως ο πόλεμος , η ανθρώπινη φύση και η συγγραφή της
ιστορίας
Β. Ως προς τη χρήση των νέων τεχνολογιών
 εξοικείωση των μαθητών με τις νέες τεχνολογίες, αναζήτηση και
ταξινόμηση των δεδομένων σε ηλεκτρονικές βάσεις
 ανάπτυξη δεξιοτήτων για την αναζήτηση πληροφοριών στο
Διαδίκτυο
 κριτική τοποθέτηση απέναντι στις πληροφορίες που εντοπίζουν και
προσεκτική επιλογή των στοιχείων που θα χρησιμοποιήσουν στην
εκπόνηση της εργασίας τους
 εξάσκηση στη συνεργατική παραγωγή λόγου
Γ. Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία
 εξοικείωση με τη συνεργατική μάθηση και ανάπτυξη
πρωτοβουλιών εντός της ομάδας
 διερευνητική προσέγγιση , κριτική διαχείριση και σύνθεση
πληροφοριών
 ενεργητική στάση απέναντι στη μάθηση, αφύπνιση
προβληματισμού και δημιουργικότητας των παιδιών
 σύνδεση στοιχείων διαφορετικών διδακτικών αντικειμένων και
συνεξέτασή τους
 ανάπτυξη αιτιολογημένης και τεκμηριωμένης προσωπικής άποψης
 εξάσκηση στην παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου και
προβληματισμός σχετικά με τρόπους παρουσίασης εργασιών
1.7 Εκτιμώμενη διάρκεια
5 διδακτικές ώρες
2. Διδακτική προσέγγιση
Θεωρητική προσέγγιση
Το συγκεκριμένο σενάριο βασίζεται στις γνωστικές θεωρίες σύμφωνα με
τις οποίες η μάθηση αποτελεί μια διαδικασία προσωπικής κατασκευής η
οποία εδράζεται σε προηγούμενες γνώσεις. Ο μαθητής αλληλεπιδρά με
το υλικό περιβάλλον, τους συμμαθητές του και τον εκπαιδευτικό που έχει
ρόλο εμψυχωτή και καθοδηγητή. Επίσης, στηρίζεται και στις
κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες για τη μάθηση οι οποίες υποστηρίζουν

4. πως η γνώση κατακτάται μέσα από επικοινωνιακές περιστάσεις με την
υλοποίηση κοινών δραστηριοτήτων που εφαρμόζονται σε συνεργατικά
περιβάλλοντα
Μεθοδολογική προσέγγιση
Αρχικά οι μαθητές/μαθήτριες ενημερώνονται από την καθηγήτριά τους
σχετικά με τον τρόπο εργασίας μέσα στην ομάδα,
τη μέθοδο αναζήτησης και αξιολόγησης των πληροφοριών καθώς και την
προφορική παρουσίαση της εργασίας τους. Η εκπαιδευτικός οργανώνει
τους μαθητές σε ομάδες 4 ή 5 ατόμων φροντίζοντας να επιλέξουν ρόλους
στα πλαίσια της ομάδας(συντονιστής, χειριστής Η/Υ, καταγραφέας,
παρουσιαστής και διαμεσολαβητής) και μοιράζει τα φύλλα εργασίας. Στη
συνέχεια οι μαθητές, με τη συνεργασία της καθηγήτριας τους,
αναζητούν και επεξεργάζονται πληροφορίες σχετικές με τα ερωτήματα
που υπάρχουν στα φύλλα εργασίας. Τα μέλη των ομάδων συζητούν
μεταξύ τους τις πληροφορίες που συγκεντρώνουν και καταλήγουν σε
συμπεράσματα. Τέλος, συνθέτουν τις απαντήσεις των ερωτημάτων και
δίνουν στην εργασία τους τη μορφή που τους έχει ζητηθεί.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού
Αρχικά, δίνει διευκρινίσεις, συντονίζει και οργανώνει την τάξη σε ομάδες
εργασίας. Στη συνέχεια ο ρόλος του είναι βοηθητικός και ενισχυτικός ενώ
παρεμβαίνει μόνο όταν είναι απαραίτητο.
2.1 Τι προσφέρει το συγκεκριμένο σενάριο
 υποστηρίζει την ομαδοσυνεργατική μάθηση
 κινεί το ενδιαφέρον και προϋποθέτει τη ενεργό συμμετοχή των
μαθητών
 συνδέει τη μάθηση με θέματα που αντιμετωπίζουν εντός και εκτός
σχολικού περιβάλλοντος και καταδεικνύει την αξία της γνώσης που
έχει ήδη αποκτηθεί
 υποστηρίζει τη διαθεματική προσέγγιση καθώς συνδέει τα
διδακτικά αντικείμενα μεταξύ τους
 δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες για την προσέγγιση της Αρχαίας
Ελληνικής Γραμματείας μέσα από τη σύγκριση με το παρόν
 ωθεί σε προβληματισμό και ανάπτυξη κριτικής ικανότητας
 οδηγεί στην κατάκτηση γραμματισμών στις νέες τεχνολογίες
Οργάνωση της Διδασκαλίας
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1η
διδακτική ώρα

5. Η εκπαιδευτικός ενημερώνει τους μαθητές σχετικά με τη συγκεκριμένη
διδακτική πρακτική, το χρονοδιάγραμμα που θα πρέπει να τηρηθεί , τη
μέθοδο υλοποίησής της και τα κριτήρια αξιολόγησης των μαθητών.
Επισημαίνει στους μαθητές τον καθοριστικό τους ρόλο για την
πραγματοποίησή της , δημιουργεί κίνητρα τονίζοντας ότι η τελική εργασία
τους θα αναρτηθεί στο ιστολόγιο που θα δημιουργήσουν και διευκρινίζει
το δικό της ρόλο. Στη συνέχεια, η καθηγήτρια διαβάζει στους μαθητές την
επιλεγμένη ενότητα. Ακολουθεί σύντομη ερμηνευτική προσέγγιση του
κειμένου, συγκρότηση των ομάδων και διανομή των φύλλων εργασίας.
2η και 3η διδακτική ώρα
Στο χώρο του σχολικού εργαστηρίου οι μαθητές συγκεντρώνουν και
επεξεργάζονται πληροφορίες, σχολιάζουν, προβληματίζονται και
καταγράφουν τα συμπεράσματά τους.
4η
διδακτική ώρα
Οι μαθητές συνθέτουν την εργασία τους δίνοντας σε αυτήν την τελική
μορφή της.
5η
διδακτική ώρα
Παρουσίαση εργασίας. Στη συνέχεια οι μαθητές δημιουργούν με τη
βοήθεια της καθηγήτριάς τους το ιστολόγιο στο οποίο αναρτούν τις
εργασίες τους.
ΦΥΛΛΟΕΡΓΑΣΙΑΣ 1
Τα γεγονότα - Τοποθέτηση στο χώρο και το χρόνο
1. Επισκεφτείτε τιςιστοσελίδες:
Ι.Μ.Ε.→Κλασικήεποχή→Πελοποννησιακός πόλεμος
Wikipaideia →Πελοποννησιακόςπόλεμος
Εκηβόλος→Θουκυδίδης →Παθολογία πολέμου →Ταγεγονότα
Συγκεντρώστε πληροφορίες για τον εμφύλιο πόλεμο στην Κέρκυρα ( πότε έγινε, ποια ήταν
τααίτια)καθώςκαι τις πόλειςπουενεπλάκησαν σεαυτόν.
2. Επισκεφτείτε τον Άτλαντα Μείζονος Ελληνισμού ή το Google Earth και εντοπίστε
τις πόλεις που ενεπλάκησαν . Καταγράψτε τα αποτελέσματα των δύο πρώτων
εργασιών στο Σημειωματάριο του υπολογιστή σας.
3. Επισκεφτείτε την Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα → Αρχαιογνωσία → Ελληνική
Αρχαιότητα → Πόλεμος → Την ημέρα εκείνη άρχισαν οι συμφορές για την Ελλάδα.

6. Προσπαθήστε να κατανοήσετε τα αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου καθώς και τον
τρόπο με τον οποίο τα γεγονότα στην Κέρκυρα εξυπηρέτησαν τις επιδιώξεις των
πρωταγωνιστριών πόλεων. Κρατήστε σημειώσεις στο ίδιο Σημειωματάριο.
4. Με βάση τις πληροφορίες που συγκεντρώσατε καθώς και την αφήγηση του
Θουκυδίδη (κεφ. 82-83) να παρουσιάσετε σύντομα, με τη βοήθεια του λογισμικού
power point, την κατάσταση στην Κέρκυρα τοποθετώντας τη στην αντίστοιχη φάση του
Πελοποννησιακού πολέμου και καταδεικνύοντας τη σχέση του εμφυλίου πολέμου στην
ΚέρκυραμετονΠελοποννησιακό πόλεμο.
ΦΥΛΛΟΕΡΓΑΣΙΑΣ 2
Ηγλώσσατουαποσπάσματος
1. Να διαβάσετε προσεκτικά το κεφάλαιο 82 από το τρίτο βιβλίο των Ιστοριών του
Θουκυδίδη και να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα δουλεύοντας σε ένα έγγραφο
word . Στην πρώτη στήλη καταγράψτε τις λέξεις των οποίων η σημασία μεταβλήθηκε
κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στην Κέρκυρα και στη δεύτερη τη σημασία που
πήραν σύμφωναμετο παράδειγμα.
σωφροσύνη ανανδρία
2. Με τη βοήθεια του λεξικού της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα αναζητήστε
και καταγράψτε τη σημασία των λέξεων αυτών.

7. 3. Επισκεφτείτε την Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα → Αρχαία Ελληνικά →
Εργαλεία→ Σώματα κειμένων → Κατάλογος κειμένων → Θουκυδίδης και διαβάστε
τις μεταφράσεις του Βενιζέλου και της Λαμπρίδη. Χρησιμοποιούνται οι ίδιοι όροι
για να αποδώσουν τις παραπάνω έννοιες; Είναι ίδιο το αποτέλεσμα;
4. Αξιοποιώντας τι πληροφορίες που δίνει ο Θουκυδίδης για τη χρήση της
γλώσσας από την εξουσία και τα στοιχεία από τις προηγούμενες εργασίες, να
παρουσιάσετε σε μία παράγραφο τους λόγους εξαιτίας των οποίων οι λέξεις
αλλοιώνονται σε περίπτωση πολέμου. Η παρουσίαση να γίνει με τη βοήθεια του
power point.
ΦΥΛΛΟΕΡΓΑΣΙΑΣ 3
Οι επιλογές του Θουκυδίδη για την παρουσίαση των γεγονότων και
των σκέψεων του
1. Η ειρωνεία , η επαγωγική μέθοδος, ο ρεαλισμός της αφήγησης και ο
πεσιμισμός αποτελούν χαρακτηριστικά του ύφους και της μεθόδου που
χρησιμοποιεί ο Θουκυδίδης στη συγγραφή των Ιστοριών του. Αναζητήστε
στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα , τα Λεξικό λογοτεχνικών όρων από το
Ψηφιακό σχολείο ή την Ιστοσελίδα του Εκηβόλος τη σημασία και τα
χαρακτηριστικά των παραπάνω όρων και καταγράψτε τα αποτελέσματα σε
ένα έγγραφο του word .
2. Να εντοπίσετε τα σημεία του κειμένου που επιβεβαιώνουν την παραπάνω
διαπίστωση και να τα εισάγετε ως σχόλιο στο ίδιο έγγραφο.
3. Επισκεφτείτε τον Εκηβόλο → Παθολογία πολέμου και διαβάστε τo κείμενo του
Perez Zagorin «ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ», (σελ. 167-178)
Στη συνέχεια, συζητήστε μεταξύ σας αν η γενίκευση του παραδείγματος
( επαγωγική μέθοδος ) είναι ασφαλής για την ιστορική έρευνα.
4. Αξιοποιώντας όσα μάθατε στην Έκφραση – Έκθεση για την ανάπτυξη
παραγράφου με αιτιολόγηση να τεκμηριώσετε σε μία παράγραφο το συμπέρασμα
το οποίο κατέληξε η συζήτησή σας. Εργαστείτε σε ένα έγγραφο word.
ΦΥΛΛΟΕΡΓΑΣΙΑΣ 4
Μοτίβα και εκφραστικά μέσα στο Θουκυδίδη και τη λογοτεχνία
1. Διαβάστε:
 το ποίημα του Νεκρού αδελφού στην ιστοσελίδα
http://www.odyssey.com.cy

8.  τον όρκο του Ιπποκράτη στην ιστοσελίδα
http://school.med.uoa.gr/2011-12-03-21-28-49.html και
 τον όρκο των Αθηναίων εφήβων στην ιστοσελίδα http://www.greek-
language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/cont
ent.html?t=312&m=1
στη συνέχεια επισκεφτείτε την ιστοσελίδα
www.greeklaws.com/pubs/uploads/word/2832.doc και διαβάστε σχετικά με
τη σημασία του όρκου την παράγραφο 3.2 ΟΡΚΟΣ & ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ. Με
βάση τις πληροφορίες που συγκεντρώσατε να συντάξετε με τη βοήθεια του
επεξεργαστή κειμένου, ένα κείμενο δύο παραγράφων. Στην πρώτη να
παρουσιάσετε το ρόλο του όρκου και στη δεύτερη τα αίτια που οδηγούν στην
αθέτησή του σε περίοδο εμφυλίου πολέμου.
2. Αξιοποιώντας στοιχεία από τα πορίσματα της παραπάνω έρευνας να
ερμηνεύετε την προσωποποίηση που χρησιμοποιεί ο Θουκυδίδης : «ο
πόλεμος γίνεται δάσκαλος της βίας»
3. Ποια είναι ο λειτουργικός ρόλος της χρήσης του μοτίβου του όρκου και
της προσωποποίησης στην παρουσίαση των συνεπειών του πολέμου;
4. Να παρουσιάσετε σε power point τις συνέπειες αυτές. Μπορείτε να
αξιοποιήσετε από το Εκηβόλος → Θουκυδίδης →Παθολογία πολέμου , τα
κείμενα :
John Finley, «ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ», (σελ. 191-192) και
Simon Hornblower, «ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ο ιστορικός και το έργο του»(σελ. 229)
ΦΥΛΛΟΕΡΓΑΣΙΑΣ 5
Η ανθρωπολογία του Θουκυδίδη
1. Επισκεφτείτε την Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα και βρείτε το ποίημα του
Γιώργου Σεφέρη Ο Τελευταίος σταθμός . Να διαβάσετε το ποίημα και να
εντοπίσετε κοινά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης τα οποία
παρουσιάζει και ο Θουκυδίδης στα κεφάλαια 82-83.
2. Συγκεντρώστε πληροφορίες για το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το
έργο του Σεφέρη από την ιστοσελίδα του Ι.Μ.Ε. → Β΄παγκόσμιος πόλεμος →
Απελευθέρωση → Τα Δεκεμβριανά και συνθήκη της Βάρκιζας. Διακρίνετε
κάποιες αναλογίες ανάμεσα στην πολιτική κατάσταση στην Κέρκυρα και την
κατάσταση στην Ελλάδα το 1944 οι οποίες συνιστούν και τα αίτια ενός
εμφυλίου πολέμου;
3. Με βάση τις αναλογίες αυτές μπορείτε να υποστηρίξετε σε μια παράγραφο
τη φράση του Θουκυδίδη « θα γίνονται πάντα, όσο δεν αλλάζει η φύση του

9. ανθρώπου, συμφορές που μπορεί να είναι βαρύτατες ή ελαφρότερες κι
έχουν διαφορετική μορφή ανάλογα με τις περιστάσεις».
4. Ξαναδιαβάστε τα Ελληνικά του Ξενοφώντα βιβλίο 2, κεφάλαιο 4,
παράγραφοι 12-17. Εκφράζουν την ίδια άποψη για τον πόλεμο οι δύο
ιστορικοί; Η απάντησή σας να δοθεί σε μία παράγραφο που θα αναπτύσσεται
με τη μέθοδο της σύγκρισης-αντίθεσης.
Να παρουσιάσετε την εργασία σας με τη βοήθεια του λογισμικού power point.
Εργασία για όλες τις ομάδες:
Δημιουργήστε ένα ιστολόγιο και αναρτήστε τις τελικές εργασίες σας σε αυτό .
2.3 Αξιολόγηση
Βασικό κριτήριο για την αξιολόγηση των μαθητών αποτελεί η επίτευξη
των στόχων οι οποίοι αναφέρονται στο παρόν σενάριο. Συνεκτιμούνται η
συμμετοχή και η συνεργασία των μελών των ομάδων κατά τη διάρκεια της
έρευνας, οι απαντήσεις τους στα φύλλα εργασίας, καθώς και η
παρουσίαση των εργασιών τους.
2.4 Επέκταση
Το παρόν σενάριο μπορεί να επεκταθεί για τη διδασκαλία τρόπων
ανάπτυξης στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας αλλά κατά τη
διάρκεια της υλοποίησής του να αποτελέσει αφορμή για επανάληψη στην
ενότητα Πελοποννησιακός πόλεμος ( Α΄Λυκείου). Επιπρόσθετα μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για την υλοποίηση ερευνητικής εργασίας με θέμα Όρια
και κανόνες στον πόλεμο.
3. Βιβλιογραφία
ΤΠΕ και γραμματισμός στο Ε.Π. Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση, ΕΣΠΑ
(2007 – 2013) επιμόρφωση για την αξιοποίηση και εφαρμογή των ΤΠΕ στην
διδακτική πράξη,
Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα
Στήριξης Επιμόρφωσης, τεύχος: 3 κλάδος ΠΕ02, Ά έκδοση. ΙΤΥ, Πάτρα
Πρόγραμμα σπουδών για τη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών της
Α΄Λυκείου,
Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων (Σχολικό έτος 2009 – 2010),
Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Λύκειο.
Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση, Ματσαγγούρας Ηλίας