1. อรรถกถา ขททกนกาย คาถาธรรมบท มรรควรรคท ๒๐
เรองพระโปฐลเถระ
พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเถระนามวาโปฐละ ตรสพระธรรมเทศนาน#$วา
"โยคา เว" เป&นต'น.
รมากแต#เอาต$วไม#รอด
ดงได'สดบมา พระโปฐละน$นเป&นผ'ทรงพระไตรปฎกในศาสนาของพระพ-ทธเจ'า ๗ พระองค0 บอกธรรมแก
ภกษ- ๕๐๐ รป. พระศาสดาทรงด5ารวา "ภกษ-น$ # ยอมไมม#แม'ความคดวา "เราจกท5าการสลดออกจากท-กข0แกตน” เรา
จกยงเธอให'สงเวช."
จ5าเดมแตน$นมา พระองค0ยอมตรสกะพระเถระน$น ในเวลาท#พระเถระมาสท#บ5าร-งของพระองค0วา "มาเถด
ค-ณใบลานเปลา, นงเถด ค-ณใบลานเปลา, ไปเถด ค-ณใบลานเปลา แม'ในเวลาท#พระเถระล-กไป ก&ตรสวา "ค-ณใบลาน
เปลาไปแล'ว."
พระโปฐละน$นคดวา "เรายอมทรงไว'ซ:งพระไตรปฎกพร'อมท$งอรรถกถา บอกธรรมแกภกษ- ๕๐๐ รป ถ:ง
๑๘ คณะใหญ ก&เมอเป&นเชนน$น พระศาสดายงตรสเร#ยกเราเนองๆ วา "ค-ณใบลานเปลา" พระศาสดาตรสเร#ยกเรา
อยางน#$ เพราะความไมม#ค-ณวเศษ ม#ฌานเป&นต'นแนแท'."
ทานม#ความสงเวชเกดข:$นแล'ว จ:งคดวา "บดน#$ เราจกเข'าไปสปาแล'วท5าสมณธรรม" จดแจงบาตรและจ#วร
เองท#เด#ยว ได'ออกไปพร'อมด'วยภกษ-ผ'เร#ยนธรรม แล'วออกไปภายหลงภกษ-ท$ งหมดในเวลาใกล'ร-ง. พวกภกษ-นง
5
สาธยายอยในบรเวณ ไมได'กาหนดทานวา "อาจารย0." พระเถระไปส$น ๑๒๐ โยชน0แล'ว, เข'าไปหาภกษ- ๓๐ รป ผ'อย
ในอาวาสราวปาแหงหน:ง ไหว'พระสงฆเถระแล'ว กลาววา "ทานผ'เจรญ ขอทานจงเป&นท#พ:งของกระผม."
พระสงฆเถระ. "ผ'ม#อาย- ทานเป&นพระธรรมกถ:ก สงอะไรชอวาอนพวกเราพ:งทราบได' ก&เพราะอาศยทาน,
เหต-ไฉน ทานจ:งพดอยางน#$?"
พระโปฐละ. ทานผ'เจรญ ขอทานจงอยาท5าอยางน#$ ขอทานจงเป&นท#พ:งของกระผม.
วธขจ$ดมานะของพระโปฐละ
ก&พระเถระเหลาน$นท$งหมด ล'วนเป&นพระข#ณาสพท$งน$น. ล5าดบน$น พระมหาเถระสงพระโปฐละน$นไปส
ส5านกพระอน-เถระ ด'วยคดวา "ภกษ-น$ #ม#มานะ เพราะอาศยการเร#ยนแท'." แม'พระอน-เถระน$นก&กลาวกะพระโปฐละ
น$น อยางน$นเหมอนกน. ถ:งพระเถระท$งหมด เมอสงทานไปโดยท5านองน#$ ก&สงไปสส5านกของสามเณรผ'ม#อาย- ๗
ขวบผ'ใหมกวาสามเณรท$งหมด ซ:งนงท5ากรรมคอการเย&บผ'าอยในท#พกกลางวน. พระเถระท$งหลายน5ามานะของทาน
ออกได'ด'วยอ-บายอยางน#$.

2. พระโปฐละหมดมานะ
พระโปฐละน$นม#มานะอนพระเถระท$งหลายน5าออกแล'ว จ:งประคองอญชล#ในส5านกของสามเณรแล'วกลาว
วา "ทานสตบ-ร-ษ ขอทานจงเป&นท#พ:งของผม."
สามเณร. ตายจรง ทานอาจารย0 ทานพดอะไรนน ทานเป&นคนแก เป&นพหสต เหต-อะไรๆ พ:งเป&นกจอนผม
ควรร'ในส5านกของทาน
พระโปฐละ. ทานสตบ-รษ ทานอยาท5าอยางน#$ ขอทานจงเป&นท#พ:งของผมให'ได'.
-
สามเณร. ทานขอรบ หากทานจกเป&นผ'อดทนตอโอวาทได'ไซร' ผมจกเป&นท#พ:งของทาน.
พระโปฐละ. ผมเป&นได' ทานสตบ-รษ, เมอทานกลาววา "จงเข'าไปสไฟ" ผมจกเข'าไปแม'สไฟได'ท#เด#ยว.
-
พระโปฐละปฏบ$ตตามค+าส$งสอนของสามเณร
ล5าดบน$น สามเณรจ:งแสดงสระๆ หน:งในท#ไมไกล แล'วกลาวกะทานวา "ทานขอรบ ทานน-งหมตามเดม
นนแหละ จงลงไปสสระน#$."
จรงอย สามเณรน$น แม'รความท#จ#วรสองช$นซ:งม#ราคามาก อนพระเถระน$นน-งหมแล'ว เมอจะทดลองวา
'
"พระเถระจกเป&นผ'อดทนตอโอวาทได'หรอไม" จ:งกลาวอยางน$น.
แม'พระเถระก&ลงไปด'วยค5าๆ เด#ยวเทาน$น.
ล5าดบน$น ในเวลาท#ชายจ#วรเป#ยก สามเณรจ:งกลาวกะทานวา "มาเถด ทานขอรบ" แล'วกลาวกะทานผ'มา
ยนอยด'วยค5าๆ เด#ยวเทาน$นวา "ทานผ'เจรญ ในจอมปลวกแหงหน:ง ม#ชองอย ๖ ชอง, ในชองเหลาน$น เห#$ยเข'าไป
ภายในโดยชองๆ หน:ง บ-คคลประสงค0จะจบมน จ:งอ-ดชองท$ง ๕ นอกน#$ ท5าลายชองท# ๖ แล'ว จ:งจบเอาโดยชองท#มน
เข'าไปนนเอง, บรรดาทวารท$งหก แม'ทานจงปดทวารท$ง ๕ อยางน$นแล'ว จงเรมต$งกรรม1น#$ไว'ในมโนทวาร."
ด'วยนยม#ประมาณเทาน#$ ความแจมแจ'งได'ม#แกภกษ-ผ'เป&นพหสต ด-จการล-กโพลงข:$นแหงดวงประท#ป
ฉะน$น.
พระโปฐละน$นกลาววา "ทานสตบ-ร-ษ ค5าม#ประมาณเทาน#$แหละพอละ" แล'วจ:งหยงลงในกรชกาย2ปรารภ
สมณธรรม.
ทางเจรญและทางเสอมแห#งป$ญญา
พระศาสดาประทบนงในท#ส-ดประมาณ ๑๒๐ โยชน0เท#ยว ทอดพระเนตรดภกษ-น$ นแล'วด5ารวา "ภกษ-น$ น
เป&นผ'ม#ปญญา (กว'างขวาง) ด-จแผนดนด'วยประการใดแล, การท#เธอต$งตนไว'ด'วยประการน$นนนแล ยอมสมควร."
แล'วทรงเปลงพระรศม#ไป ประหน:งตรสอยกบภกษ-น$ น
ตรสพระคาถาน#$วา
1 ค5าวา กรรม ในท#น#$ ได'แก บรกรรม หรอกมมฏฐาน.
2 แปลวา ในกายบงเกดด'วยธ-ล# ม#ในสร#ระ.

3. โยคา เว ชายต# ภร อโยคา ภรสงGขโย
เอต5 เทGวธา ปถ5 ญตGวา ภวาย วภวาย จ
ตถตGตาน5 นเวเสยGย ยถา ภร ปวฑGฒต.
ปญญายอมเกดเพราะการประกอบแล, ความส$นไปแหงปญญาเพราะการไมประกอบ,
บณฑตร'ทาง ๒ แพรงแหงความเจรญและความเสอมนนแล'ว พ:งต$งตนไว'โดยประการท#
ปญญาจะเจรญข:$นได'.
แกอรรถ
บรรดาบทเหลาน$น บทวา โยคา ความวา เพราะการกระท5าไว'ในใจโดยอ-บายอนแยบคายในอารมณ0 ๓๘.
ค5าวา "ภร" นน เป&นชอแหงปญญาอนกว'างขวาง เสมอด'วยแผนดน. ความพนาศ ชอวา ความส$นไป.
สองบทวา เอต5 เทวGธา ปถ5 คอ ซ:งการประกอบและการไมประกอบนน.
บาทพระคาถาวา ภวาย วภวาย จ คอ แหงความเจรญและความไมเจรญ.
บทวา ตถตGตาน5 ความวา บณฑตพ:งต$งตนไว' โดยประการท#ปญญา กลาวคอภรน#$จะเจรญข:$นได'.
ในกาลจบพระคาถา พระโปฐลเถระต$0งอย#ในพระอรห$ตแลว ด$งน0 .
เรองพระโปฐลเถระ จบ.