Bloque: Táctica-Fútbol

Ciclo Superior de Animación de Actividades Físicas e Deportivas
Módulo: Actividades Físicas de Equipo
__________________________________________________________________________________________________________________

BLOQUE 1:” A TÁCTICA: OS PRINCIPIOS TÁCTICOS OFENSIVOS”

1. A TÁCTICA

1. Concepto
Podríamos definir de forma xeral a táctica como a planificación e organización das accións dos xogadores dun equipo tanto en
defensa coma en ataque para obter algúnn tipo de ventaxe sobre o equipo adversario.
1.1. Definición
Imos tentar de definir o concepto de TÁCTICA:
Definición
Son todas aquelas accións de ataque e defensa que se poden realizar para sorprender (combater) ou contrarrestar (neutralizar)
os adversarios no transcurso do partido co balón en xogo.
-COMBATER cando atacamos.
-NEUTRALIZAR cando defendemos.
PRINCIPIOS FUNDAMENTAIS DA TÁCTICA
En fútbol existen uns aspectos ou fundamentos básicos:
-Principios Ofensivos.
-Principios Defensivos.
-Sistemas de xogo
-Organización do xogo.

1.2. Historia (apuntes do capítulo anterior).

I.E.S. Río Cabe – Monforte
Páxina 1

__________________________________________________________________________________________________________________

1.3. Principios fundamentais da Táctica:
1.3.1. Os Principios ofensivos:
PRINCIPIOS OFENSIVOS :
Son todas aquelas accións tácticas e estratéxicas que pode desenvolver un equipo cando se atopa en posesión do balón.
1. Desmarques. 10. Carga.
2. Ataques. 11. Conservación do balón / Control do xogo.
3. Contraataques. 12. Ritmo de Xogo.
4. Desdobramentos. 13. Cambios de Ritmo.
5. Espazos Libres. 14. Cambios de Orientación.
6. Apoios. 15. Velocidade no Xogo.
7. Axudas Permanentes. 16. Progresión no Xogo.
8. Paredes. 17. Vixilancia.
9. Temporizacións.

1. Desmarques
É escapar da vixilancia dun adversario cando o noso equipo apoderouse do balón.
É dicir, é a acción do xogador de ocupar espazos libres cando un compañeiro entra en posesión do balón.(amplíase mais
adiante)
2. Ataques
Intentar chegar á portería adversaria, co balón, unha vez posto en xogo ou cando se recuperou. Require a acción de todo o
equipo.
-Ataque Directo.
-Ataque Indirecto.
3. Contraataques
Roubar o balón ao adversario e intentar chegar rapidamente a sua portería, sorprendéndoo de forma que non poida
repregarse nin se organizar defensivamente, e explotando os espazos libres que deixou ao adiantarse. Require a acción de
poucos elementos.
4. Desdobramentos
Son unha serie de accións que permiten non perder a ocupación racional do terreo de xogo cando se producen ataques ou
Páxina 2

__________________________________________________________________________________________________________________

contraataques do equipo que posúe o balón, cubrindo ou ocupando as costas do compañeiro ofensivo.
Interveñen varios homes de diferentes liñas.
Acción ofensiva, tendo prevista a defensiva por se existe perdida de balón.
5. Espacios Libres
Son aqueles lugares do campo que se atopan desertos por abandonalos previamente un compañeiro do posuidor do balón
e o adversario que o marca (CREACIÓN).
Os Espazos Libres:
-CRÉANSE (arrastrando ao contrario).
-OCÚPANSE (desprazándose un compañeiro a el).
-APROVÉITANSE (cando o balón chega nas debidas condicións para ser xogado).
6. Apoios
É achegarse ou afastarse do posuidor do balón sen obstáculo ningún.
Os apoios poden ser:
-Laterais.
-Diagonais.
-En profundidade.
-Dende atrás.
-Dende diante.
¿Quenes deben apoiarse?¿E onde deben apoiarse?
7. Axudas Permanentes
Son todas aquelas solucións favorables que se lle presentan ao posuidor do balón, por os seus compañeiros de equipo, en
calquera momento e circunstancia.
A mobilidade dos homes sen balón, é básica neste principio.
-Pasividade = Axuda deficiente
-Mobilidade = Axuda permanente.

8. Paredes
Entrega e devolución rápida do balón entre dous ou máis xogadores dun equipo. O que empeza, finaliza a acción,
e o xogador que recibe o balón, devólveo a un só toque.

Páxina 3

__________________________________________________________________________________________________________________

9. Temporizacións
Son todas aquelas accións lentas feitas con astucia durante o xogo para obter vantaxe o equipo que as realiza.
10. Carga
Acción que realiza un xogador sobre o adversario empurrándoo co ombro cando este se atopa en posesión do balón, ou
intenta apoderarse deste.
11. Conservación do balón / Control do xogo
Maniféstanse polas reiteradas accións que se realizan se perder a
posesión do balón, dispoñendo da iniciativa e do balón.
12. Ritmo de xogo
Maniféstase cando se manteñen, dende principio ata final do partido, uns esforzos e accións que non sofren durante o seu
desenvolvemento ningún cambio aparente en canto a intensidade.
13. Cambios de ritmo
Caracterízanse polos diversos movementos, en canto a lentitude e velocidade, dos homes dun equipo que se atopan en
posesión do balón e das diferentes velocidades e traxectorias deste.
Poden ser Individuais e Colectivos, e maniféstanse por:
-Alternar lentitude e velocidade nas accións.
-Alternarxogo corto-lento con largo-rápido.
-Cambios de velocidade e dirección dos xogadores.
-Accións normais na súa iniciación e rápidas na súa finalización, ou viceversa.
-Alternar varias superficies de contacto, etc.
14. Cambios de orientación
Todos aqueles envíos curtos, medios ou longos do balón que cambian a súa traxectoria. Realízanse para:
-Aproveitar espazos libres.
-Desorientar ao adversario.
-Conseguir amplitude en ataque.
-Buscar as costas do adversario.
15. Velocidade no xogo
Todas as accións rápidas realizadas polos xogadores dun equipo, con golpeos de balón precisos e oportunamente orientados.
Velocidade de execución non quere dicir precipitación na execución.
16. Progresión no xogo
Páxina 4

__________________________________________________________________________________________________________________

Todas as accións realizadas por un equipo, levando ou enviando o balón, en sentido perpendicular á portería adversaria.
-Profundidade en ataque: chegar á área contraria con disposición de remate con varios xogadores.
-Amplitude de ataque: utilizar toda a anchura do terreo de xogo en ataque (xogar polas bandas).
-Mobilidade constante dos xogadores.
17. Vixilancia
Evolucións que realizan os defensores dun equipo sobre os seus adversarios, aínda cando o balón está en poder dun
compañeiro.
-Cando se lanza un saque de esquina e non todos van ao remate.
-Cando se lanza unha falta e non todos colaboran na súa execución.
-Cando ataca un defensa lateral e o home libre quot;vixíaquot; a súa zona.
-Cando ataca un home do centro da defensa e un centrocampista pasa a ocupar as súas costas, etc.

Páxina 5

__________________________________________________________________________________________________________________

OS DESMARQUES

É escapar da vixilancia dun adversario cando o noso equipo se apoderou do balón. Todos os xogadores deben saber
desmarcarse, e para que é necesario realizalo.
Quen, Cuando, Como e Donde debe realizarse:
Quen?
Todos os xogadores dun equipo, incluídos o porteiro.
Cando?
No momento en que o propio equipo se apoderou do balón.
Como?
Ocupando zonas alcanzables ao xogo e ás posibilidades de golpeo do compañeiro que posúe o balón.
Onde?
En calquera zona do terreo de xogo que sexa útil e eficaz ao desenvolvemento da xogada.
Tipos de Desmarque:
a) Desmarque de Apoio: Cando se ofrece axuda a un compañeiro que se atopa en posesión do balón, facilitándolle a acción. (
Cando non superamos o posuidor do balón e ou aumentamos a distancia con respecto á portería contraria ).
Como ?
-En sentido lateral.
-Detrás do compañeiro con balón.
-Achegamento frontal.
Consideracións:
-Para conservar a posesión do balón.
-Para controlar o xogo.
-Para conservar un resultado favorable.
-Para sorprender ao contrario con cambio de ritmo e de orientación.
-Para sorprender con desmarques de ruptura.
-Para intentar que o contrario saia das súas posicións atrasadas e ofreza espazos por onde intentar as penetracións.
-Para desmoralizar o adversario, se non consegue quot;roubarnosquot; o balón.
b) Desmarque de Ruptura: Cando se supera a posición do compañeiro con balón, ou ben reducindo distancia coa portería
adversaria desbordando ao marcador e buscando progresión. ( Cando superamos o posuidor do balón e ou diminuímos
Páxina 6

__________________________________________________________________________________________________________________

distancia coa portería adversaria ).
Consideracións:
Outorgar progresión e profundidade ao noso xogo ofensivo.
Dotar de maior velocidade ao noso xogo.
Intentar chegar en condicións óptimas á portería adversaria alcanzando boas situacións de remate.
Como obxectivos máis xeneralizados:
-Principio fundamental para ofrecer un bo nivel na nosa organización ofensiva.
-Outorgar o máximo de posibilidades ao posuidor do balón.
-Para non obrigar ningún xogador cando entre en posesión de balón a realizar xogo individual.
Esixencias ao posuidor do balón:
-Visión clara de todo o terreo de xogo.
-Visión instantánea das posicións e carreiras dos seus compañeiros e dos adversarios.
-Non descoñecer que o que corre é máis visible que o que berra.
-Capacidade para decidir no mínimo tempo posible a mellor opción.
-Entregar o balón no momento xusto e oportuno.
-Sincronizar potencia de golpeo coa carreira do compañeiro a quen enviamos o balón.
-Non desanimarse se a entrega non foi todo o boa.
-Non xogar co sacrificio e esforzo dos compañeiros para realizar unha xogada anárquica e individualista.
Esixencias aos solicitantes:
-Preparado para realizar unha carreira para ocupar os espazos libres creados por outros compañeiros.
-Constante movemento.
-Grande concentración no xogo.
-Estar alcanzables ao posuidor do balón.
-Desmarcarse ao lugar idóneo e no momento xusto.
-Grande sentido do xogo sen balón.
-Grande sentido de sacrificio e solidariedade constante como xogador de equipo.
Obxectivos:
-Anular a marcaxe do adversario.
-Situarse en posición favorable ao xogo e ao remate.
-Axudar ao compañeiro posuidor do balón.
Páxina 7

__________________________________________________________________________________________________________________

-Axudar a outros compañeiros do equipo.
Finalidades:
-Para outorgar posibilidades ao posuidor do balón.
-Para conservar a posición do balón e o control do xogo.
-Para conseguir progresión (profundidade).
-Para conseguir amplitude.
-Para cansar fisicamente o adversario.
-Para desorientar e sorprender o opoñente.
-Para impoñer un ritmo de xogo.
Para anticiparse ao xogo e ao remate, etc.

Páxina 8

__________________________________________________________________________________________________________________

Suposto Práctico nº 1:

Elabora unha tarefa para o desenrolo do Principio ofensivo do DESMARQUE e outras 3 para os 3 principios ofensivos que ti elixas.
Utiliza a segunda diapositiva para o desarrollo da tarefa.
Podes elixir a idade e mais o nivel de xogo, e recorda que poderas utilizar xo gos en categorias de futbol base onde o
fundamental e que se divertan xogando ó futbol e e que aprendan/descubran gradualmente(non marcarse obxetivos a moi
curto prazo) os conceptos básicos de ataque.

REQUERIMENTOS:
-O arquivo “suposto 1.ppt”
-Unha conta de correo Gmail.
-Powerpoint/Impress.
-Conexión a internet(no aula ou na biblioteca).

Cada tarefa consta de 3 diapositivas.

Páxina 9

__________________________________________________________________________________________________________________

BLOQUE 2: “A TÁCTICA: OS PRINCIPIOS TÁCTICOS DEFENSIVOS”

1.3. Principios fundamentais da Táctica:
1.3.2. Os Principios Defensivos:

PRINCIPIOS DEFENSIVOS
(Sen posesión do balón)

Son todas aquelas accións tácticas e estratéxicas, que pode desenvolver un equipo cando non se atopa en posesión do balón.

1. Marcaxe
2. Repregamentos
3. Coberturas
4. Permutas
5. Vixilancia
6. Temporizacións
7. Entrada
8. Carga
9. Anticipación
10. Interceptación
11. Pressing

1 Marcaxes:
Son todas aquelas accións que realizan os xogadores dun equipo respecto aos seus adversarios cando estes se atopan en
posesión do balón.

Páxina 10

__________________________________________________________________________________________________________________

2 Repregamentos:
Movementos de retroceso que realizan os xogadores dun equipo que perdeu a posesión do balón na súa acción ofensiva, co
fin primordial de organizar a súa defensa da forma máis axeitada.
Poden ser individuais ou colectivos:
-Repregamento do Porteiro.
-Repregamento de defensas.
-Repregamento de centrocampistas.
-Repregamento dos puntas.
Segundo o desenvolvemento do xogo, pódese realizar das seguintes formas:
-Repregamento a zonas de partida.
-Repregamento a posicións defensivas.
-Repregamento cara ao adversario asignado a marcar.
-Repregamento intensivo: cede todo o campo contrario.
-Repregamento da liña de defensas e pressing con puntas e centrocampistas..
3 Coberturas:
É estar en situación de axudar a un compañeiro que pode ser desbordado polo adversario.
4 Permutas:
É cando un xogador desbordado procura, o máis rapidamente posible, ocupar o lugar deixado polo compañeiro que, na súa
axuda, sae ao encontro do adversario.
5 Vixilancia:
Evolucións que realizan os xogadores dun equipo cando non están en posesión do balón, sobre os seus adversarios, non
manifestando ningún tipo de marcaxe.
6 Temporizaciónes:
Aquelas accións lentas feitas con astucia durante o xogo para obter algún tipo de vantaxe, tacticamente falando, o equipo
que as realiza. Neste caso, o balón está en poder do adversario e trátase de impedir a súa cómoda progresión e elaboración
da xogada.
7 Entrada:
Acción que realiza un xogador para apoderarse do balón cando este está en posesión do adversario.

Páxina 11

__________________________________________________________________________________________________________________

8 Carga:
Acción que realiza un xogador sobre o adversario empurrando ombro con ombro cando este se atopa en posesión do balón ou
intenta apoderarse deste.
9 Anticipación:
Acción fisicomental que realiza o defensor sobre o atacante que espera recibir o balón, modificando a súa posición respecto a
el e impedindo que o reciba. Non ten porque tocar o balón.
10 Interceptación:
Acción que realiza o xogador que defende, impedindo que o balón lanzado polo adversario chegue ao seu destino, cortando
ou desviando a súa traxectoria. Debe tocar o balón.
11 Pressing:
Acción que se realiza unha vez perdida a posesión do balón, sobre un, varios ou a totalidade dos adversarios
coa finalidade de non lles deixar ningunha liberdade de acción e, polo tanto, romper na súa orixe o xogo do opoñente.
Tentaremos repostar as seguintes cuestións:Cando, como onde e a quen facer o “pressing”:
Cando?
-Cando o contrario dubida
-Cando está de costas ao xogo
-Cando está en dificultade
Onde?
-Sempre polas bandas, nunca polo centro.
Como?
-Perfecta sincronización de liñas.
-Un xogador marcando a acción.
Sobre?
-Posuidor do balón e posibles saídas.

Páxina 12

__________________________________________________________________________________________________________________

AS MARCAXES
Son todas aquelas accións que realizan os xogadores dun equipo respecto aos seus adversarios cando estes se atopan en
posesión do balón.
O fin primordial da marcaxe, é evitar que o atacante reciba o balón, e, en caso de recibilo, facelo nas peores condicións
posibles para que non lle sexa doado enlazar a xogada ou finalizala. A distancia entre o atacante e defensor que o marca ha
de ser máis curta canto máis preto está da nosa portería.
Aspecto Individual.
-Marcaxe ao home (un contra un).
- Marcaxe por zoas
- Marcaxe Mixto.
Aspecto Colectivo.
-Marcaxe combinado
-Coberturas (a compañeiros)
-Permutas (con compañeiros)
-Pressing.
-Repregamento.

TIPOS DE MARCAXE

a) Marcaxe ao Home:
Cada defensor marca a ao xogador adversario determinado polo adestrador. Imprescindible actuación dun home libre para
cubrir posibles erros.vSignifica seguir ao contrario moi de preto co fin de:
-Evitar que o atacante reciba o balón dos seus compañeiros.
-Lograr chegar ao balón no momento que o recibe.
-Arrebatar o balón antes de que o atacante marcado reciba o pase.
-Crear o contraataque.
Vantaxes:
-Os adversarios non se ven libres do seu opoñente.
-Os atacantes son obstaculizados no momento de recibir o balón.
-Hai unha simplicidade de accións.
Páxina 13

__________________________________________________________________________________________________________________

-Permite ao defensor unha concentración de atención e esforzo.
Inconvenientes:
-O fallo individual entraña moito risco, xa que a cobertura é moi difícil de realizar.
-O espírito de solidariedade non existe.
-A anticipación é moi perigosa.
-Se necesita un condición física óptima.
-Frea a iniciativa do xogo.
-O defensor ten que xogar moitas veces fóra do seu posto.
-O xogo ofensivo dos defensores queda moi limitado.

b) Marcaxe por Zoas:
Un xogador ten delimitada unha parte do campo e marca o xogador que entra nela nese momento o defensor marca
individualmente.
Vantaxes:
O defensor non abandona, ao marcar, o seu posto habitual.
Marca de preto en canto un atacante invade a súa zona.
Existe unha gran cobertura.
Dá grande sentido de anticipación
Unha vez lograda a posesión do balón, prodúcese con gran rapidez o contraataque, debido a que os espazos deixados pola
contra son amplos.
Establece unha grande solidariedade entre os defensores.
Inconvenientes:
-Existe a posibilidade de que 2 ou máis atacantes invadan a zoa dun defensor á vez.
-A iniciativa do xogo déixase ao adversario.
-A eficacia non chega a ser boa se non se reducen as zonas a espazos pequenos.
-Dificultade de controlar a totalmente a metade do noso campo con cinco ou seis xogadores.
-Certa pasividade nos xogadores afastados do balón, que entraña unha falta de quot;agresividade“.

Páxina 14

__________________________________________________________________________________________________________________

c)Marcaxe Mixto: Marcaxe relacionado cos dous anteriores o marcador sae da súa zona de acción para perseguir o adversario
que
paso por ela, ata finalizar a xogada
Vantaxes:
-Nos axudará cando o equipo contrario entra por medio dun contraataque.
-Dámoslle a iniciativa ao xogador para que nun momento determinado elixa o mellor para o seu equipo.
-Permitiranos que o contrario non nos atope en inferioridade numérica.
-Aumenta a creatividade nos nosos xogadores.
Inconvenientes:
-Require un forte esforzo físico.
-Ao defensor obrígao a traballar en zonas non habituais.
-Diminúe a capacidade ofensiva.
-Confiar esa misión a home non sacrificados e intelixentes.
-Que non exista reprocidad na axuda por compañeiros.
-Que non exista reprocidad na axuda por compañeiros.
-Marcaxe combinada: cando todos os compoñentes dun equipo non realizan o mesmo tipo de marcaxe.

Páxina 15

__________________________________________________________________________________________________________________

1.5. AS ACCIÓNS TÁCTICAS
1. Conceptos
AS DIFERENTES ACCIÓN TÁCTICAS
-Movementos: Explicación dada polo adestrador do tema a ensaiar e
posterior movemento dos xogadores sobre o terreo de xogo sen balón nin
oposición, para demostrar o asimilado.
-Evolucións: utilizando os xogadores o balón, pero sen oposición.
-Accións reais: movementos e evolucións con balón e oposición.

1.6. TRABALLO ESPECÍFICO DO PORTEIRO
Sobre o plan táctico pódense diferenciar catro importantes
dominios:
-A organización da defensa.
-A situación.
-A autoridade na área.
-O sentido para comezar unha acción ofensiva.
AS ACCIÓN TÁCTICAS DO PORTEIRO
a) Accións con balón:
Todas aquelas accións co porteiro realice co balón (ver apartado técnica).
b) Accións sen balon:
-Posición Base do porteiro.
-Distancia e orientación respeto os diferentes ángulos de tiro.
-Dirección e colocación dos defensas.
c) Accións estratéxicas:
Todo aquello `co porteiro pode organizar en ataque e en defensa co balón parado:
EN ATAQUE
-Saque de meta.
-Saque de falta.
-Organizar su equipo y su defensa.
-Axudar con certas accións tácticas (Reina:súmase coma 1 xogador mais)
Páxina 16

__________________________________________________________________________________________________________________

EN DEFENSA
-Ordear o equipo nunha falta.
-Ordear o equipo nun corner.
-Formación de barreiras.
1.7. OS SISTEMAS
1. Conceptos
1. Lugar que elixe ou impónselle a un xogador no terreo de xogo.
2. Definición de sistema de xogo:
É a posición dun equipo, dentro do terreo de xogo, unha vez definida a posición de partida dos xogadores e antes dos seus
movementos ofensivos e defensivos.
Esta disposición dos xogadores obsérvase normalmente despois dun repregamento, un saque de meta, unha ocupación
racional, ao inicio do partido e noutras situacións similares.
3. Fundamentos:
Un bo sistema estará sempre ben se está fundamentado, entre outros aspectos, no seguinte:
. Unha correcta ocupación do terreo.
. Un correcto equilibrio entre liñas.
. Unha transformación rápida e racional da relación ataque - defensa.
. A atención e concentración de todos.
. Un eficiente labor en posición de partida e de chegada.
4. Aprendizaxe:
Haberá de terse moi en conta a idade dos xogadores e a evolución a de ser gradual e con paciencia.
5. Obxectivos:
Deben ser moi concretos aprendendo algo novo en cada sesión. Debemos preparar as sesións e ter resoltos exercicios para
todos os xogadores de campo, porteiros e lesionados.
6. Esquemas:
Gama variada de accións que realiza un adestrador co seu equipo durante os adestramentos, para despois escoller e realizar
as máis convenientes en cada partido tratando de ser superior ao contrario.
Son opcións ou variantes dentro do mesmo sistema.

Páxina 17

__________________________________________________________________________________________________________________

1.8. OS SISTEMAS TÁCTICOS
1. Colocación dos xogadores
Dentro dun equipo consideraremos as liñas que dilimitan outras tantas zoas do terreo de xogo perfetamente definidas:
- LIÑA DE DEFENSAS: Zoa de Iniciación.
- LIÑA DE CENTRO DO CAMPO: Zoa de creación.
- LIÑA DE DIANTEIROS: Zoa de finalización.
Así según o número de xogadores cun equipo presente en cada unha das suas liñas poderemos decir que sistema de xogo
utilliza.
Por exemplo: no sistema 1-4-4-2 temos o porteiro, 4 xogadores na liña de defensa, 4 na liña de centrais, e 2 xogadores na liña de
dianteiros
2. Ocupacion do terreo de xogo
Os sistemas de xogo deben de seguir uns principios lóxicos, que responden a un reparto correcto e proporcional do terreo de
xogo:
- A OCUPACIÓN RACIONAL DO TERREO DE XOGO
Tendo en conta sempre os principios tanto de ataque coma de defensa e que teñen que ver ca ocupación-desocupación de
espazos, creación de espazos, hocos defensivos,… como por exemplo:as permutas, os desdobramentos, os contraataques,…

Páxina 18

__________________________________________________________________________________________________________________

1.8. OS SISTEMAS TÁCTICOS
3. Variantes do sistema de xogo
Definición de Variante do sistema de xogo
Enténdese variante cando un xogador partindo dunha posición inicial adianta ou retrasa dita posición sen chegar a
incorporarse a outra liña, desenvolvendo un traballo táctico co fin de desequilibrar ou contrarestar ó adversario.
Hai variantes nas duas fases de xogo:
- VARIANTES OFENSIVAS, cando ó xogador se lle asigna unha posición adiantada modificando a sua posición de partida.
- VARIANTES DEFENSIVAS, cando retrasamos a sua posición de partida.

Páxina 19

__________________________________________________________________________________________________________________

1.8.1. A EVOLUCIÓN DOS SISTEMAS TÁCTICOS
Introdución
O día 26 de outubro do ano 1863 reuníronse en Londres os delegados dos 7 Clubs que entón existían en aquela cidade e en
aquela reunión formouse a quot;Football Associationquot;, redactándose o primeiro regulamento de Fútbol.
Dende ese entón, e a nivel mundial, aplícanse diversos sistemas de xogo para lograr a vitoria. O Sistema Primitivo, O Sistema
Piramidal e os dispositivos tácticos da actualidade evidencian a calidade do pensamento táctico de cada época. A
mentalidade ofensiva ou a concepción ultra defensiva foron conviccións que impuxeron o seu selo a través dos anos.

1. Evolución do xogo
O habitual entón era dispoñer a formación dos xogadores cun arqueiro e dez atacantes (Sistema Primitivo).
Aínda que algúns equipos alternaban esta disposición, restando un atacante e colocando un defensor (Sistema de Dúas Liñas).

Sistema Primitivo Sistema de 2 liñas

2. A mentalidade ofensiva (1870)
Ao inicio desta década, a concepción ideolóxica do fútbol experimenta un cambio beneficioso. A dinámica do xogo nos inicios
caracterizábase fundamentalmente por accións individuais. Os xogadores percorrían grandes distancias co balón, coa única
intención de anotar goles. Desta caracterización infírese o pouco sentido de cooperación nos equipos. En principio os sistemas
de xogo estaban constituídos por dez atacantes e, alternativamente, con nove atacantes e un defensor.
Pero debido á grande distancia existente entre o único defensa e os dianteiros, vaise atrasar a un dianteiro á zona media (1-1-1-
8).

Páxina 20

__________________________________________________________________________________________________________________

Esta foi a primeira grande innovación táctica debido ao feito de que os sistemas empezaban a estar constituídos por tres liñas
de xogo: a defensiva, a intermedia e a atacante.

Sistema de 3 liñas

3. O Xogo asociado (1875)
Cando ao redor de 1875 o xogo pasou de ser un xogo de penetracións solitarias, transformándose nun xogo de pases. Isto creo
grande confusión dende o punto de vista defensivo, xa que as defensas que perseguían o posuidor do balón, non ocupaban os
espazos opostos a el, e logo dun pase deste atacante, a defensa quedaba desairada lonxe da posible recuperación. Sen
debilitar a liña de ataque e como apoio ao defensa, se sumaron 2 defensas medios, que se situaban na fronte do ultimo
defensa. (1-1-2-7)
Posteriormente, a iniciativa do desenvolvemento do sistema de xogo no fútbol protagonizárona os holandeses. Con eles
relacionábase un tipo de distribución quedistínguese da inglesa por colocar entre o porteiro e os 6 atacantes, 2 defensas e 2
medios (1-2-2-6)
O Sistema Piramidal (1-2-3-5)
Nos anos 80 do século pasado os ingleses volveron ser os reis da táctica. Dous equipos comezaron a introducir un xogador máis
na zona media.
Pola forma de distribución dos atacantes o sistema chámolleso quot;5 en liñaquot;.
(1-2 -3-5)
Este sistema de xogo denominado quot;Piramidalquot;, sobreviviu como formación dominante por case 50 anos.
Páxina 21

__________________________________________________________________________________________________________________

Sistema Piramidal

4. A época da WM (1925) quot;DOBRE UVEquot;
No desexo de manter e aumentar o interese no xogo, en 1925 a Lei do fora de xogo foi modificada e reducía de 3 a 2 os
adversarios que o atacante deberá ter entre el e a liña de gol, para considerarse en posición regular. Esta novidade abriu
mellores posibilidades aos atacantes, os cales agora, podían achegarse mais ao arco rival. A consecuencia diso os atacantes,
aínda que por pouco tempo, adquiriron certa superioridade numérica con respecto aos defensores. E requiriuse unha
modificación radical na distribución defensiva.
Entón atrasouse un mediocampista a posición defensiva e este non participaba do proceso ofensivo do equipo(de
centrocampista a defensa central), debía estar a vixiar e marcando o centrodelantero rival.
Páxina 22

__________________________________________________________________________________________________________________

Os dous defensas desprazáronse cara aos extremos para marcar aos dianteiros laterais, e os dous medios que marcaban aos
extremos desprazáronse cara a o centro coa función de coordinar e marcar aos interiores do equipo rival. Os interiores
atrasáronse para contribuír no funcionamento defensivo e creativo conxuntamente. A zona central do terreo era vixiada por 4
xogadores. E a paso dun sistema de marcaxe baseada na marca zonal a un sistema de marca ao home.
Estes 4 xogadores que se apoiaban mutuamente formaban un cadrado ou un rombo no centro de campo, o cal os italianos o
denominaron o quot;Cadrado máxicoquot; pois estimaban que o éxito ou o fracaso dun equipo radicaba no rendemento dos
xogadores que conformaban esta misteriosa figura. Aínda que este quot;cadrado máxicoquot; rara vez se dispuxese formando un
cadrado, senón máis ben, e segundo requirían as circunstancias, adoptaban todas as formas xeométricas de os polígonos de
catro lados.
En ataque, o centro atacante era o director de liña, os extremos eran centradores dende as bandas, e os interiores eran
perforadores.
Nacera o sistema táctico WM (1-3-4-3).

Sistema WM

O mesmo Herbert Chapman (creadror do WM e adestrador do Arsenal)conformou a chamada quot;A WM quebradaquot;, onde un dos
interiores atrasábase máis que o outro con funcións máis defensivas. Tamén a táctica do quot;dobre centroforwardquot; ou a formación
Páxina 23

__________________________________________________________________________________________________________________

en quot;Vquot; foron evolucións do mesmo sistema.
Pero outras tácticas comezaron a aparecer para contrarrestar o sistema implementar por Chapman. Unha deles foi a
denominada quot;punta de lanzaquot;.
Un xogador (interior) situábase como punta de lanza sobre a posición do xogador defensor central, mentres que os extremos se
mantiñan abertos e o
centrodelantero atrasábase uns metros. Desta forma o defensor central era superado por inferioridade numérica no corredor
central do campo.
Outra dos movementos tácticos que poñían en perigo á defensa da WM (343)
eran os desequilibrios e penetracións puntais que realizaban algúns de
os interiores da época, valéndose dun grande virtuosismo técnico ou unha importante dinámica para burlar ao seu marcador e
internarse en zona de remate.

Páxina 24

__________________________________________________________________________________________________________________

Sistema en punta de Lanza para
contrarestap o Sistema WM

Penetracións dun interior para
contrarestap o Sistema WM

Páxina 25

__________________________________________________________________________________________________________________

5. Principios da liña de catro defensas (1939)
O ferrollo (Década dos 40')
Os sistemas de xogo formado por 4 defensas foron fundados, nos inicios da súa implantación, por 2 sistemas fundamentais: O
ferrollo suízo (1-3-2-1-3) e o ferrollo(“cerrojo”).
Algúns autores adxudícanlle a paternidade do sistema a Alejandro Scopelli, adestrador do Belenense de Portugal no ano 1939,
pero outros sen negar queScopelli aplicárao, atribúenlle a súa sistematización ao técnico austriaco Karl Rappan. O ferrollo suízo
foi utilizado nos anos trinta pola selección suíza e obtivo excelentes resultados debido á elevada protección da propia portería,
a pesar das polémicas debido ao seu carácter eminentemente defensivo. Así como o sistema WM tiña a intención de aumentar
a protección das zonas próximas á portería, o ferrollo suízo reforza o sector defensivo a través da mobilización dun elemento que
se coloca nas costas dos outros 3 defensas garantindo unha cobertura eficaz e axeitada ás situacións de xogo.O sistema ferrollo
esta ligado tamén aos clubs e á selección italiana. Este sistema esta baseado na marcaxe individual, e na utilización dun libre
situado ás costas de os defensas, tendo como función a recuperación do balón mediante a cobertura defensiva e a
interceptación dos dianteiros cando estes superaban ás súas marcas.
6. O sistema 4-2-4
(Década do 50')
Nos seus inicios, o xogo tendía á marcación de moitos goles. Nesta nova etapa imponse un novo criterio, non importa se moitos
ou poucos, o importante é
facer mais goles que o contrario, aínda que sexa un só. Ata que este sistema empeza a usarse sempre xogárase con extremos
puros. A partir de aquí, a mobilidade dos dianteiros fai que xa non sexan ríxidas as posicións, e as súas funcións empezan a ser
realizadas por calquera deles e por outros xogadores que comezan a ocupar as zonas ofensivas laterais do campo.
A flexibilidade dos roles, implica que os xogadores que forman parte dunha liña determinada, pasen a outra, adoptando a súa
función.
Con relativa frecuencia comézase a abandonar o sistema de Tres Liñas, para crear liñas intermedias entre unhas e outras.
No mundial de 1958 en Suecia, Os Brasileños impuxeron o sistema da defensa de 4 xogadores aínda que os intentos de
utilización dos seus compoñentes se
viron xa no xogo da selección de Hungría a principio dos anos 50. (4-2-4)
Tratábase de catro defensas, catro atacantes e dous mediocampistas encargados de construír os ataques.

Páxina 26

__________________________________________________________________________________________________________________

“Cerrojo” Clásico

Páxina 27

__________________________________________________________________________________________________________________

O Catenaccio
(Década do 60')
Algúns países deron un paso máis, a mediados da década dos anos 60, co Catenaccio (en realidade, un 1-4-3-2), que foi
compendiado polo ínter de Milán baixo a dirección de Helenio Herrera. A notable caída no número de goles marcados nos
partidos de club ilustra o influxo que tivo no continente este sistema caracterizado por o defensa «vasoira» detrás dos demais
defensas.
Pero ademais desta modificación, tamén se restou outro atacante para engadir un mediocampista central. As características
principais deste sistema era a grande colocación de xogadores en defensa e o férreo método de marcaxe ao home asistidos
por o defensa quot;vasoiraquot;. Dende o punto de vista ofensivo era un equipo onde predomina o método do contraataque rápido.
Véxanse os resultados do Inter ata a final da Copa de Europa 1966-67.

“O Catenaccio”

Páxina 28

__________________________________________________________________________________________________________________

7. A loita polo medio campo (1962)
O sistema 1-4-3-3
O sistema de 4 defensores, 3 medios e 3 atacantes ten as súas primeiras aparicións nos inicios dos anos 50', cando se empeza a
contrarrestar defensivamente, o sistema WM.
Distintas tácticas foron poñendo en problemas a WM.As penetracións dun dos interiores que practicamente se convertía en
atacante ou a aparición do quot;punta lanzaquot; foron algunhas das máis comúns. Os equipos en ataque, convertíanse nun 3-3-4. Por
conseguinte, e para adecuarse ás necesidades defensivas, algúns equipos equilibrábanse situando na defensa un xogador
máis.
En aquela época o sistema 4-3-3 aparecía no funcionamento do equipo (dimensión dinámica) pero non no seu dispositivo
táctico (dimensión estática).
O sistema de xogo 4-3-3, fai a súa aparición na Copa do Mundo de Chile en 1962. Os brasileiros implementalo convertendo os
seus 4-2-4 nun 433, ao baixar Zagalo a medio campo. O centro do campo é reforzado.

O Sistema 1-4-3-3

Páxina 29

__________________________________________________________________________________________________________________

8. Equilibrio e Dinámica (1970)
O sistema 1-4-4-2
Dentro deste contexto, algúns equipos comezaban a atrasar un dianteiro a unha zona intermedia entre os medios e a liña de
ataque.
Empezábase a constituír o dispositivo táctico: 4-4-2
(en rombo 4-3-1-2, en liña 442, e en cadrado 42-2-2)
Era unha variante do 4-3-3.
Este sistema de xogo é moi utilizado na actualidade debido, por un lado, ao elevado grao de racionalización do espazo e por
outro á distribución equilibrada e de doada comprensión das diferentes misións tácticas establecidas entre os xogadores
pertencentes aos diferentes sectores do equipo.
Tomando o sistema 4-3-3, como punto de partida, moitos dos sistemas que na actualidade se establecen, son dispositivos
tácticos que modifican algunhas posicións e funcións, pero que conservan certos criterios e fundamentos comúns ao sistema 4-
3-3.
9. Fútbol Total e superpoboación de medio campistas (1974)
O Fútbol Total
Aínda que se conservaban os sistemas 4-3-3 ou variacións deste, tamén se establecía e fortalecía o principio de FUTBOLTOTAL..
FÚTBOL TOTAL que comezou a eliminar a concepción e a colocación estática do futbolista.
En 1974. Rinus Michel conseguiu o que foi talvez o seu éxito máis resoante en termos de categoría futbolística co equipo
nacional de Holanda cando a poucas
semanas antes do campionato mundial de 1974, fíxose cargo de equipo con breve tempo de aviso, conducíndoo á final e
promovendo o propio tempo un
calidade de fútbol da que aínda se fala.
quot;Fútbol de pressingquot; é o nome co que Rinus Michel bautiza o estilo de xogo que desenvolvo mentres actuou como preparador
do Ajax de Ámsterdam.
A expresión quot;Fútbol Totalquot; é un termo da prensa acuñado por un xornalista.

Páxina 30

__________________________________________________________________________________________________________________

Variantes do sistema 1-4-4-2

O Sistema 1-4-4-2 co medio campo “en rombo”

O Sistema 1-4-4-2 co medio campo “en liña”

Páxina 31

__________________________________________________________________________________________________________________

O Sistema 1-4-4-2 co medio campo “cadrado”

10. Compensación Ofensiva e Defensa de tres xogadores (1986)
quot;Os equipos ármanse dende atrás para adiantequot; repiten os adestradores unha e outra vez. Por conseguinte entendemos que
existe unha xerarquizacion
sobre do valor asignado á defensa do propio arco antes que o ataque sobre arco rival. A maior cantidade de xogadores
posicionábanse como defensas e
centrocampistas. Dentro dos dispositivos tácticos da época existen máis xogadores con características defensivas e menos
xogadores de características ofensivas.
Neste contexto comezamos a ver, como se acentúa a tendencia por protexer o arco propio e gobernar o centro do campo.

O Sistema 3-5-2
Páxina 32

__________________________________________________________________________________________________________________

A animación dos equipos co esquema 3-5-2 pon de manifesto tres puntos
importantes:
- A creación de xogo no medio campo.
- Forte dispositivo defensivo.
- Excelente distribución racional do espazo

O Sistema 1-3-5-2

Páxina 33

__________________________________________________________________________________________________________________

1.9. OS SISTEMAS TÁCTICOS ACONSELLABLES NESTE NIVEL
Páxina 34

__________________________________________________________________________________________________________________

Os sistemas de xogo aplicables na iniciación
Á hora de elixir un sistema de xogo o máis importante é coñecer as características dos xogadores. Por esta razón hai sistemas
que son máis axeitados que outros a determinada idades. A continuación veremos cuales son estes, os motivos da súa
aplicación e outros aspectos que dun modo xeral debemos ter en conta ao elixir un sistema.
OBXETIVOS:
En idades de iniciación (8 a 12/14 anos) aconséllase fundamentalmente 2 sistemas: o 1-4-3-3 e o 1-4-4-2.
Benxamíns (8-9 anos)
. Concepto de quot;ataquequot;
. Concepto de quot;defensaquot;
. Posicionamento
. Repartición proporcional do espazo
. Sistemas fútbol 7 (1-3-1-2 ;1-3-2-1 cerca do ideal 1-3-3)
Alevíns (10-11 anos)
. adecuada distribución sobre o terreo de xogo dos xogadores
. repartición homoxénea do espazo
. repartición proporcional das esixencias físicas
No aspecto defensivo cobra importancia o ensino da marcaxe home a home por:
. a sinxeleza á hora de que o comprenda o xogador
. o xogador adáptase a xogar en diversas zonas
. esta variabilidade leva consigo un enriquecemento técnico-táctico
. formación polivalente evitando unha especialización prematura
No plano ofensivo os ataques deben ser simples, orientando á resolución de situacións 1 x 1, 2 x 1, 2 x 2. Os contraataques serán
intuitivos e creativos, non nos esquezamos que habemos de fomentar a creatividade do neno.
Mención á parte tería a, cada vez máis usual, proliferación de competicións de Fútbol 7.
Infantís (12-13 anos)
Utilizaremos é 1-4-3-3 introducindo variantes ou o 1-4-4-2.
No plano defensivo perfeccionaremos a marcaxe home a home iniciando o
aprendizaxe do mixto, ensino do traballo de repregamento (pressing, intensivo). En ataque utilizaremos esquemas simples pero
xa moito máis ordenados e equilibrados eliminando no posible a anarquía da etapa anterior.

Páxina 35

__________________________________________________________________________________________________________________

. Principios ofensivos: engádese aos anteriores as paredes e cambios de
orientación
. Principios defensivos: coberturas e permutas (accións de axuda en defensa,
basculacións defensivas
. Inicio do adestramento da estratexia
Cadetes ( 14-15 anos)
O traballo táctico é o contido máis importante a desenvolver por isto debemos
iniciar o neno na utilización de varios sistemas.
. No plano defensivo comezaremos o traballo de marcaxe zonal
. Prevalece o uso fundamental do sistema 1-4-4-2
. Iniciación a sistemas tácticos complexos
. Principios ofensivos e defensivos todos
. Maior especialización en estratexias
Xuvenís (16-17-18 anos)
. Etapa de perfeccionamento do principios ofensivos e defensivos
. Aplicación sen limite de sistemas e esquemas tácticos
. Perfeccionamento de estratexias

Páxina 36

__________________________________________________________________________________________________________________

OS SISTEMAS DE XOGO APLICABLES NA INICIACIÓN

1-4-3-3

Páxina 37

__________________________________________________________________________________________________________________

1.9. OS SISTEMAS TÁCTICOS ACONSELLABLES NESTE NIVEL

a) O Sistema 1- 4- 3- 3.
b) O Sistema 1- 4- 4- 2.

Páxina 38

__________________________________________________________________________________________________________________

a) O Sistema 1- 4- 3- 3:
Orixe do Sistema
Ten a súa orixe no Sistema 1 4 2 4, ao atrasar a un dos dianteiros á liña de centro campistas, ao non poder contar a maioría de
equipos con dous medio campistas con tanta capacidade como a que se require para que sexa eficaz o 1 4 2 4.

1-4-3-3

Ocupación e desenvolvemento.
A composición máis habitual deste Sistema corresponde á de 1 porteiro, 4 defensas, 3 centro campistas e 3 dianteiros.
-Os defensores son dous laterais, con ou sen percorrido ofensivo-defensivo,
dependendo do nivel físico-técnico-táctico dos futbolistas, e dúas defensas centrais caracterizados polo seu contundencia,
dominio do xogo aéreo e velocidade.
-O centro do campo está composto por 3 medios que xogan por diante dos catro defensores. Un dos tres xoga máis atrasado,
realizando coberturas aos outros dous, os que deben xerar ataque e chegadas á área contraria. Son os futbolistas con maior
desgaste físico do equipo, pois deben aplicarse nas tarefas defensivas e ofrecer solucións ofensivas.
-Os dianteiros son 3, dous deles en banda e un no centro. Os de banda son os xenuínos extremos, futbolistas de gran
velocidade, excelente caneo, bos pasadores e con remate. Posiciónanse moi pegados ás liñas de banda, para darlle

Páxina 39

__________________________________________________________________________________________________________________

amplitude ao ataque do seu equipo. A penas colaboran no xogo defensivo, unha vez desbórdalles o balón. O dianteiro centro
é un xogador alto, forte, bo rematador no interior da área, que domina o xogo aéreo e con pouca mobilidade. Tampouco
colabora en tarefas defensivas.
Vantaxes do Sistema
-Aumenta a eficacia do xogo defensivo en zona central ao xuntar máis as liñas, respecto ao 1 4 2 4.
-Mellora a repartición de esforzos no centro do campo, respecto ao 1 4 2 4, ademais de distribuír con mellor criterio as posicións
no terreo de xogo.
-Mellora o xogo ofensivo, ao graduar os futbolistas e permitir explotar con máis eficacia a amplitude do xogo por bandas.
-Trata de aproveitar a calidade e o talento dos xogadores ofensivos en zonas perigosas da área adversaria.
Inconvenientes do Sistema
-É un Sistema que deixa moitas distancias entre liñas, xa que os tres dianteiros quedan liberados da recuperación do balón.
-Para ter éxito defensivo, precisa repregar os xogadores coa intención de evitar os espazos entre liñas ou que sexan
desbordados por pases longos detrás de os defensas, polo que a recuperación de balón adoita producirse moi preto da área
que se defende.
-Na súa concepción orixinal non estaba pensado o 1 4 3 3 para premer o rival preto da súa área. Actualmente, o seu
funcionamento aseméllase moito ao 1 4 5 1,
onde a diferenza queda establecida na posición dos extremos, que se atrasan ata o centro do campo para defender (1 4 5 1) e
se adiantan para atacar(1 4 3 3).
-En ataque as posicións son moi fixas, con pouca mobilidade, poucos cruzamentos, facilitando moito o xogo defensivo do
adversario. Depéndese excesivamente do 1x1 en ataque.
b) O Sistema 1- 4- 4- 2:
Orixe do Sistema
Ten a súa orixe no Sistema 1 4 3 3. Como é habitual na aparición das novas formacións, xorden ao atrasar a un dianteiro cara á
zona do centro do campo,
por un lado coa intención de repartir mellor o espazo e os esforzos, equilibrando as accións defensivas e ofensivas do equipo, e
por outro lado, para poder competir
ante rivais que xogan, neste caso, 1 4 3 3 con xogadores máis idóneos que os nosos para desenvolver ese Sistema.

Páxina 40

__________________________________________________________________________________________________________________

Ocupación e desenvolvemento.
A composición máis habitual deste Sistema corresponde á de 1 porteiro, 4 defensas, 4 centro campistas - dous no centro e dous
en banda - e 2 dianteiros.
-Os defensores, son dous laterais, con ou sen percorrido ofensivo-defensivo, dependendo do nivel físico-técnico-táctico dos
futbolistas, e dúas defensas centrais caracterizados polo sua contundencia, dominio do xogo aéreo e velocidade.
-O centro do campo, no seu modo máis habitual, conta con dous xogadores centrais e dous nas bandas. Os centrais adoitan
ser un máis defensivo e outro mixto, que defende e ataca a bo nivel. Os de banda son dous extremos.
-Os dianteiros son dous, con capacidade para colaborar defensivamente, graduarse en ataque e defensa, bos desmarques,
remate, e que complementan os suas
calidades perfectamente. Un pode ser rápido e habilidoso ,e o outro alto, bo no xogo aéreo, con calidade para manter o
balón.
Vantaxes do Sistema
-Permite unha ocupación máis racional do terreo de xogo que o 1- 4- 3- 3.
-Aumenta a eficacia do xogo defensivo ao xuntar máis as liñas.
-Mellor repartición dos esforzos.
- Establece asociacións de xogadores por parellas, do entendemento táctico das cales pode saír beneficiado o grupo.
Contamos con dúas centrais, dous medios centros, dous laterais, dous extremos e dúas puntas.

Páxina 41

__________________________________________________________________________________________________________________

Inconvenientes do Sistema.
-Se pode deixar moi sós aos dianteiros, se non acompañan ofensivamente os centro campistas.
-A distancia entre liñas é ampla, restando eficacia ao Sistema, se non se traballa o escalonamento de postos, tanto en ataque
coma en defensa. É dicir, que os dianteiros, por exemplo, gradúan as súas posicións para ofrecer coberturas un ao outro
defensivamente, ademais de estar máis avalados por os centro campistas. No caso ofensivo, os dianteiros han de graduarse
para permitir máis fluidez e facilitar o ataque.
-A idea do escalonamento é extensible a todos os postos do equipo.
-A rixidez nas posicións dun Sistema leva consigo unha perda de rendemento no grupo.

BIBLIOGRAFÍA:
-Manual do Curso de Adestrador de Fútbol Nivel 1.RFEF.
-Manual do Curso de Adestrador de Fútbol Nivel 2.RFEF.
-Apuntes da materia: “Fútbol e a sua Didáctica”- INEF(Galicia).1995
- Apuntes da Escola Andaluza de Fútbol(2005).
-Artigo: “Análisis de la evolución de los sistemas de juego en el fútbol”. Christian Lovrincevich. Revista Digital - Buenos Aires - Año 8 - N° 53 -
Octubre de 2002 (http://www.efdeportes.com/ ).

• Páxinas web:
http://es.fifa.com/
http://www.rfef.es/
http://www.efdeportes.com/efd53/futbol.htm
http://es.wikipedia.org/wiki/Copa_Mundial_de_F%C3%BAtbol
http://es.wikipedia.org/wiki/Balompi%C3%A9
http://es.wikipedia.org/wiki/Historia_del_f%C3%BAtbol

Páxina 42

Bloque: Táctica-Fútbol

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Bloque: Táctica-Fútbol