Αγία Σοφία, ιστορία, μύθοι και θρύλοι γι' αυτήν

1. Αγιά Σοφιά

2. Πληροφορίες
Από το 360 μέχρι το 1453 λειτουργούσε ως ορθόδοξος
καθεδρικός ναός της πόλης, με εξαίρεση την περίοδο 1204–1261,
κατά την οποία ήταν ρωμαιοκαθολικός ναός.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης μετατράπηκε σε
ισλαμικό τέμενος, ενώ το 1934 μετατράπηκε σε μουσειακό χώρο.
Στο σημείο όπου ανεγέρθηκε η Αγία Σοφία υπήρχε εκκλησία
χτισμένη επί Κωνσταντίνου Α΄ και Κωνσταντίνου Β΄, η οποία
όμως καταστράφηκε κατά την Στάση του Νίκα (532 μ.Χ.).
Η Αγία Σοφία ή Αγια-Σοφιά (τουρκικά: Ayasofya,
λατινικά: Sancta Sophia ή Sancta Sapientia), γνωστή
και ως ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας ή απλά η
Μεγάλη Εκκλησία, είναι ναός που βρίσκεται στην
Κωνσταντινούπολη.

3. • Ανήκει στις κορυφαίες δημιουργίες της βυζαντινής
ναοδομίας, πρωτοποριακού σχεδιασμού, και υπήρξε
σύμβολο της πόλης, τόσο κατά τη βυζαντινή όσο και κατά
την οθωμανική περίοδο. Το παρόν κτίσμα ανεγέρθηκε τον
6ο αιώνα, επί βασιλείας του Ιουστινιανού Α΄, από τους
μηχανικούς Ανθέμιο από τις Τράλλεις και Ισίδωρο από τη
Μίλητο. Στο ίδιο σημείο, επί του πρώτου λόφου της
Κωνσταντινούπολης και σε κοντινή απόσταση από το
Μέγα Παλάτιον και τον Ιππόδρομο της πόλης, είχαν χτιστεί
παλαιότερα δύο ακόμα ναοί που καταστράφηκαν από
πυρκαγιά.

4. Το οικοδόμημα ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό ρυθμό της τρουλαίας βασιλικής και
συνδυάζει στοιχεία της πρώιμης βυζαντινής ναοδομίας, σε πολύ μεγάλη
κλίμακα. Αρχιτεκτονικές επιρροές της Αγίας Σοφίας εντοπίζονται σε αρκετούς
μεταγενέστερους ορθόδοξους ναούς αλλά και σε οθωμανικά τζαμιά, όπως στο
τέμενος του Σουλεϊμάν και στο Σουλταναχμέτ τζαμί. Εκτός από τον αρχιτεκτονικό
σχεδιασμό της, η Αγία Σοφία ξεχωρίζει επίσης για τον πλούσιο εσωτερικό
διάκοσμό της, που ωστόσο υπέστη σοβαρές καταστροφές κυρίως από τους
Τούρκους κατακτητές κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας.

5. Ιστορία
Μετά τα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης στις 11 Μαΐου
330μ.Χ. , η ανέγερση ενός ναού της Αγίας Σοφίας υπήρξε
τμήμα ενός ευρύτερου προγράμματος οικοδόμησης γύρω
από το Μέγα Παλάτι. Η πρώτη Αγία Σοφία εγκαινιάστηκε
το 360 επί της αυτοκρατορίας του Κωνσταντίου Β΄ και μαζί
με το ναό της Αγίας Ειρήνης αποτελούσε τον κύριο
καθεδρικό ναό της πρωτεύουσας και έδρα του
Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης. Εικάζεται ότι
επρόκειτο για ξυλόστεγη βασιλική, τρίκλιτη ή πεντάκλιτη.
Καταστράφηκε από πυρκαγιά το 404 και χτίστηκε εξαρχής τα
επόμενα χρόνια. Ο νέος ναός εγκαινιάστηκε το 415 επί
βασιλείας του Θεοδοσίου Β΄ και καταστράφηκε από τους
οπαδούς του πατριάρχη επειδή ο Θεοδόσιος είχε μια διαμάχη
με τον Πατριάρχη

6. • Αν και λίγα συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν ως προς την
αρχιτεκτονική αξία του οικοδομήματος, οι ιστορικές πηγές μαρτυρούν
πως στο εσωτερικό του φυλάσσονταν ιερά κειμήλια μεγάλης αξίας, από
χρυσό ή ασήμι. Σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατες προσπάθειες
αναπαράστασης του ναού, υποθέτουμε πως είχε εύρος 52 μ.
αποτελούμενη από ένα κεντρικό κλίτος και τέσσερις διακριτούς
διαδρόμους. Κατά τη Στάση του Νίκα το 532, υπέστη μεγάλη φθορά και
το κτίσιμο του ναού που διατηρείται ως σήμερα δρομολογήθηκε από
τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α'. Αρχιτέκτονες του ναού ήταν οι
γεωμέτρες Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο. Η
κατασκευή του ολοκληρώθηκε σε μικρό χρονικό διάστημα και τα
εγκαίνιά του τελέστηκαν στις 27 Δεκεμβρίου του 537.

7.  Τότε, σύμφωνα με το θρύλο, ο Ιουστινιανός αναφώνησε «Δόξα τω Θεώ τω
καταξιώσαντί με τοιούτον έργον επιτελέσαι. Νενίκηκά σε, Σολομών!», θέλοντας έτσι
να εκφράσει το θαυμασμό του για το μνημείο το οποίο ήταν πιο θαυμαστό από τον
Ναό του Σολομώντα στα Ιεροσόλυμα. Τριακόσια και πλέον εκατομμύρια χρυσών
δραχμών, κατ' αντιστοιχία, είχαν δαπανηθεί για την ανέγερση αυτού του Ναού. Τα
"θυρανοίξια" της Αγιάς Σοφιάς ακολούθησαν διανομές χιλιάδων ελαφιών, βοών,
προβάτων και ορνίθων και χιλιάδων μοδίων σίτου στους φτωχούς καθώς και
πολυήμερη πανήγυρη. Στο προαύλιο του ναού λέγεται πως υπήρχε κρήνη, στην
οποία ανεγράφετο η καρκινική φράση «ΝΙΨΟΝΑΝΟΜΗΜΑΤΑΜΗΜΟΝΑΝΟΨΙΝ»
(δηλ. ξέπλυνε τις αμαρτίες σου και όχι μόνο το πρόσωπό σου). Η φράση αυτή, αν
αναγνωσθεί ανάποδα αποδίδει τις ίδιες λέξεις και επομένως και το αυτό νόημα. Την
εποχή του Ιουστινιανού, η Αγία Σοφία είχε χίλιους κληρικούς. Η νεαρά του
Ηρακλείου, που βασίλεψε τον έβδομο αιώνα μας αναφέρει: Πρεσβυτέρους ... 80
 Διακόνους ... 150
 Διακόνισσες ... 40
 Υποδιάκονους ... 70
 Αναγνώστες ... 160
 Ψάλτες ... 25
 Θυρωρούς ... 75
Σύνολο: 600

8. Ο αριθμός των κληρικών είχε ελαττωθεί κατά τα τελευταία έτη του κράτους,
όταν τα εισοδήματα της εκκλησίας αρκούσαν μόλις για την φωταψία του ναού.
Είκοσι χρόνια μετά τα πρώτα εγκαίνια, εξαιτίας των σεισμών του 557, ο
τολμηρότατος στη σύλληψη και κατασκευή, για την εποχή του, θόλος κατέπεσε
και συνέτριψε την αψίδα παρά τον ιερό άμβωνα, τον ίδιο τον άμβωνα, το
κιβώριο και την Αγία Τράπεζα. O ανιψιός του Ισιδώρου, ο Ισίδωρος ο νεότερος,
ανέλαβε και έκτισε το νέο θόλο που υφίσταται μέχρι σήμερα. Μια περιγραφή
του παραδίδεται από τον ιστορικό Αγαθία, από την οποία συμπεραίνεται πως ο
αρχικός τρούλος ήταν μάλλον ευρύτερος και χαμηλότερος από το δεύτερο[2].
Στις 24 Δεκεμβρίου του 563 υπό τον Πατριάρχη Ευτύχιο τελέστηκαν τα δεύτερα
εγκαίνια παρουσία του Αυτοκράτορα και του λαού της Κωνσταντινούπολης.

9. Ο ναός αποτέλεσε σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
την έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και
υπήρξε ο σημαντικότερος ναός της Ορθόδοξης εκκλησίας. Κατά την
περίοδο των Σταυροφοριών και συγκεκριμένα κατά την περίοδο 1204-
1261 ο ναός έγινε Ρωμαιοκαθολικός και μετά την Άλωση της
Κωνσταντινούπολης το 1453 μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος.
Ειδικότερα και κατά την διάρκεια της άλωσης από τους Φράγκους, η
Αγία Σοφία υπέστη τεράστιες ζημιές.
Επίσης κατά την περίοδο την Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγιναν στο
ναό σημαντικές καταστροφές στις τοιχογραφίες του ναού
(ασβεστώθηκαν), αφού η απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος
θεωρείται βλασφημία για το Ισλάμ. Ο ναός με την σπουδαία
αρχιτεκτονική του αποτέλεσε πρότυπο για την κατασκευή και άλλων
τεμενών, όπως το Μπλε Τζαμί.
To 1934 o Μουσταφά Κεμάλ, στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού της
Τουρκίας, μετέτρεψε το τέμενος σε μουσείο. Σήμερα ο ναός
εξακολουθεί να είναι μουσείο, ενώ πραγματοποιούνται σε αυτόν
πολιτιστικές εκδηλώσεις, αλλά και εκδηλώσεις που θεωρούνται από
ορισμένους ότι δεν αρμόζουν στο χώρο, όπως επιδείξεις μόδας.
Παράλληλα γίνονται προσπάθειες για τη διάσωση των ψηφιδωτών του
ναού.

10. Αρχιτεκτονική
Ο ναός είναι κτισμένος σε αρχιτεκτονικό ρυθμό βασιλικής
με τρούλο. Ο κυρίως χώρος του κτίσματος έχει σχήμα
περίπου κύβου. Τέσσερις τεράστιοι πεσσοί, (κτιστοί
τετράγωνοι στύλοι), που απέχουν μεταξύ τους ο ένας
από τον άλλο 30 μ., στηρίζουν τα τέσσερα μεγάλα τόξα
πάνω στα οποία εδράζεται ο τρούλος, με διάμετρο 31
μέτρων. Ο τρούλος δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται
εξαιτίας των παραθύρων που βρίσκονται γύρω στη βάση
του (ο σύγχρονος ιστορικός Προκόπιος λέει: ...δίνει την
εντύπωση ότι είναι ένα κομμάτι ουρανού που κρέμεται
στη γη...).
Γενικά ο ναός είναι ορθογώνιο οικοδόμημα μήκους 78,16
μ. και πλάτους 71,82 μ. κτισμένο στη ΝΔ. πλευρά του
πρώτου λόφου της Πόλης με κατεύθυνση ΝΑ.
Περιβάλλεται από δύο αυλές την βόρεια και την δυτική
καλούμενη και αίθριο. Συνορεύει Ν με τα Πατριαρχικά
κτίρια τα οποία συνδέονταν με το Αυγουσταίο, τη μεγάλη
δηλαδή πλατεία που βρίσκοταν το λαμπρό από πορφυρό
μάρμαρο άγαλμα της Αυγούστας Ελένης.

11. Εσωτερικά ο Ναός διαιρείται από δύο κιονοστοιχίες εξαρτώμενες από τους πεσσούς
σε τρία κλίτη. Ο όλος Ναός αποτελείται από τα εξής μέρη:
• Το αίθριο,
• ο έξω και ο κυρίως νάρθηκας,
• ο κύριος Ναός.

12. Το αίθριο
Υπαίθρια μαρμαρόστρωτη και περίστυλη αυλή στο μέσον της οποίας ήταν η
"κομψή φιάλη" η μαρμάρινη κρήνη που έφερε την ονομαστή καρκινική επιγραφή
«ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ» (δηλ. πλύνε τις αμαρτίες, όχι μόνο το
πρόσωπo ). Στο αίθριο επίσης φέρονται κάποια ίχνη οικοδομήματος.

13. Ο έξω και ο κυρίως νάρθηκας
Πέντε πύλες από το αίθριο οδηγούν στον έξω νάρθηκα και από αυτόν άλλες πέντε πύλες οδηγούν
στον εσωτερικό νάρθηκα, από τις οποίες η μεσαία πύλη λέγεται και Μεγάλη ή Ωραία Πύλη. Από τον
έσω νάρθηκα εννέα πύλες, τρεις ανά κλίτος οδηγούν στον κυρίως Ναό. Οι τρεις μεσαίες εξ αυτών
καλούνται Βασιλικές πύλες επειδή εξ αυτών εισήρχετο ο Αυτοκράτορας στις επίσημες τελετές. Και οι
δύο νάρθηκες καταλάμβάνουν περίπου το ίδιο πλάτος του Ναού με μικρό μήκος εισόδου ο καθένας.
Εκατέρωθεν του νάρθηκα διασώζονται προσαρτήματα μεγάλης ιστορικής σημασίας. Το προς Ν.
εκαλείτο Προπύλαιο του Νάρθηκα ή Ωραία Πύλη που από τον 10ο αιώνα ήταν η κύρια είσοδος στον
Ναό. Δεξιά αυτού του προπυλαίου ήταν το αποδυτήριον (μητατώριον) όπου ο Αυτοκράτορας κατά
την είσοδό του άλλαζε το τζιτζάκιο και φορούσε το σαγίο. Πάνω από τον έσω νάρθηκα είναι ο
γυναικωνίτης, εξ ου και το όνομα « νάρθηξ γυναικωνίτιδος " η είσοδος στον οποίο οδηγούσε άλλο
προαύλιο της Β. πλευράς.

14. Ο κύριος Ναός
Η είσοδος στον κυρίως Ναό, όπως προαναφέρθηκε, ήταν οι τρεις Βασιλικές πύλες και οι έξι, ανά τρεις
εκατέρωθεν, του έσω νάρθηκα. Ο κυρίως Ναός χωρίζεται σε τρία κλίτη (στοές θα λέγαμε σήμερα), των
οποίων το μεσαίο είναι διπλάσιου πλάτους των εκατέρωθεν. Το εσωτερικό σχέδιο είναι απλούν.
Τέσσερις πεσσοί, κτιστοί στύλοι, συνδέονται μεταξύ τους με υπερώα τόξα στα οποία και φέρονται
επιθόλια τόξα συναποτελώντας έτσι μια περιμετρική βάση επί της οποίας και εδράζει ο τεράστιος
θόλος. Η περιμετρική βάση φέρει πλήθος στυλιδίων υπό μορφή παραθύρων από τα οποία και
ολόκληρος ο Ναός καταυγάζεται από το φως. Η όλη κατασκευή παρουσιάζει πράγματι την εντύπωση
μια αρμονίας φωτός και αρχιτεκτονικής. Τα 100 αυτά παράθυρα, 40 επί της στεφάνης του θόλου και τα
υπόλοιπα στα ημιθόλια,τις κόγχες και τους τοίχους προσδίδουν την εικόνα της ανακρέμασης του θόλου
από τον ουρανό, οι δε ακτίνες του Ήλιου που εισέρχονται στο χώρο δίνουν την εντύπωση να άγονται
από τους ουρανούς. Γενικά τα τόξα, τα ημιθόλια και ο εκπληκτικός θόλος στηρίζονται στους τέσσερις
πεσσούς οι λίθοι των οποίων φέρονται στερεομένοι με χυτό μόλυβδο και σιδερένιους μοχλούς. Στη δε
κατασκευή του θόλου έχουν χρησιμοποιηθεί ελαφρόπετρες από τη Ρόδο που φέρουν την επιγραφή
"Μεγάλης Εκκλησσίας του Κωνσταντίνου". Εξωτερικά και επί της κορυφής του θόλου φέροταν ο μέγας
"ερυσίπτολις σταυρός" (=έρεισμα της πόλης), που έχει αντικατασταθεί με την ημισέληνο.

15. Τα μυστήρια
• Αν κάποια εκκλησιά ειχε λόγους να συμβολίζει τον κόσμο.αυτή ηταν η Αγία Σοφία.Συνδέονταν με το παλάτι
του αρχηγού του Βυζαντινού κράτους.Θα αναφερθώ στην σημασία της καινοτομίας του τρούλου που εχει
μια μυστική κοσμολογική σημασία που προήλθε απο τον ταφικό συμβολισμό των Ρωμαίων και διαφορες
δοξασίες του Ιράν και της Ινδίας.Στον τρούλο της Αγίας Σοφιάς υπάρχουντα σχήματα σφαίρας και κύβου.Στα
αρχαία Ελληνικά μυστήρια η σφαίρα συμβόλιζε τον Ουρανό και με τα λεγόμενα του Πλάτωνα ο κύβος ειναι
η γεωμετρική αναπαράσταση της Γης.Πολλά τα ενδιαφέροντα σημεία μέσα στον Ναό που ολοι οσοι πήγαμε
τα θαυμάσαμε,ομως θα σταθώ σε δύο απο τα πιο ασυνήθιστα και πιο αγνοημένα τον ομφαλό και την
δακρύζουσα κολώνα.Ο ομφαλός θεωρείτο το ιερότερο σημείο του ναού που γινόταν η στέψη του
Αυτοκράτορα.Η δακρύζουσα κολώνα ειναι ενας τετράγωνος μαρμάρινος κίονας στην ΒΔ γωνία ,ο οποιος
ιδρώνει εδω και πολλούς αιώνες.Το μέταλλο με το οποίο ειναι επενδεδυμένος,εχει λειανθεί απο τα χέρια
των τουριστών , ολοι ακουμπούν και θαυμάζουν το περίεργο αυτό συμβάν.

16. Η Αγιά Σοφιά στην εκκλησιαστική παράδοση
Ότι είναι ο Παρθενώνας για τους Αρχαίους Έλληνες, είναι και η Αγία Σοφία για
το Βυζάντιο και για τον Ελληνισμό. Υπήρξαν φορές που οι Έλληνες ξεχνούσαν
τον Παρθενώνα, ποτέ όμως την Αγία Σοφία. Πάντα είχαν και έχουν κάτι στο
στόμα και στην ψυχή τους γι’ αυτήν, όχι μόνο Έλληνες, αλλά και Σλάβοι. Οι
σημερινοί, αλλά περισσότερο οι πιο παλιοί Έλληνες, μεγάλωσαν ακούγοντας
για παραμύθια τα μυστήρια και τους θρύλους της Αγίας Σοφίας. Ένας από τους
ισχυρότερους είναι ότι θα ξαναγίνει δικιά μας(πάλι με χρόνους με καιρούς,
πάλι δικιά μας θα ‘σαι). Πολλές γενιές ανατράφηκαν μ’ αυτό το όνειρο.
Τι είναι όμως εκκλησιαστική παράδοση και τι θέση έχει η Αγία Σοφία σ’ αυτήν;
Εκκλησιαστική παράδοση είναι η συνεχιζόμενη πορεία της εκκλησίας και τα
σημαντικά γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή της. Η βυζαντινή αυτοκρατορία
και η πρωτεύουσά της Κωνσταντινούπολη, ήταν η πρωτεύουσα όλου του τότε
γνωστού κόσμου (οικουμενική πρωτεύουσα) και κέντρο όλης της ζωής της είχε
την Αγία Σοφία ή αλλιώς, λόγω του μεγέθους της την Μεγάλη Εκκλησία. Γιατί
είχε κέντρο την Αγία Σοφία; Επειδή το κράτος θεωρούνταν το κράτος του
Χριστού, έτσι το ήθελαν αυτοκράτορες και λαός. Ήταν και η κατασκευή της
τέτοια, που προσέλκυε όλους τους ανθρώπους, άρχοντες και απλό λαό. Δεν
υπήρχε περίπτωση να γίνει κάτι μεγάλο και τρανό που να σημαδέψει την
αυτοκρατορία, και να μην τελεσθεί με εκκλησιαστικό τρόπο στην Αγία Σοφία.

17. Από τους χρόνους του Μέγα Κωνσταντίνου που πρώτος έχτισε το ναό αφιερωμένο στη σοφία του Θεού, οι διάδοχοί
του τον ξαναέχτισαν, τον μεγάλωσαν, τον στόλισαν και τελικά ο Ιουστινιανός τον μετέβαλε σ’ ένα αρχιτεκτονικό
θαύμα των αιώνων. Ήταν λοιπόν φυσιολογικό να επηρεάσει και να σημαδεύει τη ζωή της αυτοκρατορίας. Άλλωστε,
στο μεγαλείο της αυτοκρατορίας, άρμοζε ένας τέτοιος ναός.
Όλες οι κρατικές μεγάλες τελετές γινόταν στην Αγία Σοφία:
α)στέψη αυτοκρατόρων
β)βάφτιση πορφυρογέννητων
γ)γάμοι αυτοκρατόρων
δ)κηδείες των ίδιων προσώπων
ε)χειροτονίες Πατριαρχών
στ)υποδοχές αρχηγών ορθοδόξων κρατών και αρχηγών ορθοδόξων εκκλησιών .
Δοξολογίες και επίσημες προς τον Θεό ευχαριστίες και άλλες άπειρες πατριαρχικές και αυτοκρατορικές γιορτές.
Στην Αγία Σοφία υπήρχε ειδική εξέδρα(θρόνος), όπου στεκόταν ο αυτοκράτορας. Η χορωδία της έψαλλε ειδικό
ύμνο προς τιμήν του, τον πολυχρονισμό και το ‘Τον Δεσπότην’. Αυτό είναι εκκλησιαστική παράδοση και μια
συνήθεια που την τηρούσαν απόλυτα οι άνθρωποι της τάξης. Αυτό ονομάζεται και πατριαρχική τάξη(αφού
πατριαρχικός ναός ήταν Αγία Σοφία). Να μην ξεχάσω να σημειώσω ότι η Αγία Σοφία ήταν ναός του Οικουμενικού
Πατριαρχείου, όπως σήμερα είναι ο Άγιος Γεώργιος στο Φανάρι της Κωνσταντινούπολης. Ότι γινόταν εκεί, όπως
γινόταν, ότι λεγόταν και όπως λεγόταν, ότι ψάλλονταν και ότι ψάλλονταν, όλα αυτά, από τα μικρότερα έως τα
μεγαλύτερα, αντιγράφονταν απ’ όλο τον κόσμο και γινόταν ακριβώς τα ίδια. Όχι μόνο μέσα στην αυτοκρατορία,
αλλά και έξω απ’ αυτή. Π.Χ. την τελετή στέψης του αυτοκράτορα στην Αγία Σοφία, την πήραν, την αντέγραψαν οι
Ευρωπαίοι Βασιλιάδες, μα και οι Σλάβοι, Βούλγαροι, Σέρβοι και Ρώσοι.

18. Όπως τελούνταν η Θεία Λειτουργία στην Αγία Σοφία, έτσι γίνεται και τώρα σ’ όλες τις Ορθόδοξες εκκλησίες στη γη.
Αν μπούμε μέσα σε μια Βουλγαρική εκκλησία, θα εκπλαγούμε: όλα γίνονται όπως σ’ εμάς, που κι εμείς τα κάνουμε
όπως γινόταν στην Αγία Σοφία. Μόνο η γλώσσα αλλάζει. Το ίδιο και η μουσική. Το μεγαλύτερο και εκπληκτικότερο
είναι ότι όπου υπάρχουν Χριστιανοί, θα δούμε αντίγραφα της Αγίας Σοφίας: στο Κίεβο, στην Αχρίδα, στη
Θεσσαλονίκη, στη Βοιωτία, στην Αθήνα, στη Ρουμανία, στη Σερβία αλλά και σε σύγχρονα κράτη που οι Χριστιανοί
τους έχουν καύχημα μια δικιά τους Αγία Σοφία. Όλα αυτά είναι εκκλησιαστική παράδοση και οι πηγές της βρίσκονται
στην Αγία Σοφία. Και αυτό μέχρι σήμερα. Να τι θα πει εκκλησιαστική παράδοση. Είναι αυτό που λένε οι ιερείς μας’’
έτσι το βρήκαμε και έτσι το τηρούμε. Έτσι λέει η πατριαρχική τάξη’’, δηλαδή η τάξη της Αγίας Σοφίας.
Ένα άλλο είδος εκκλησιαστικής παράδοσης είναι οι θρύλοι που γεννήθηκαν μετά την άλωση της αυτοκρατορίας από
τους Τούρκους. Θα γράψω έναν από αυτούς που έχουν σχέση με το ναό. Είναι ο θρύλος που μιλά για τη λειτουργία
που διακόπηκε όταν οι Τούρκοι μπήκαν στην Πόλη. Άγγελος Κυρίου διέκοψε τη λειτουργία, οδήγησε τους ιερείς πίσω
από ένα παραπόρτι, ΑΓΝΩΣΤΟ ΠΟΥ, και η πορτίτσα ως εκ θαύματος έκλεισε. Πίσω από εκεί περιμένουν οι ιερείς να
έρθει η ευλογημένη στιγμή που με εντολή του Θεού θα τους ξυπνήσει για να αποτελειώσουν την μισοαφημένη
λειτουργία .Κι εγώ ο Θανάσης λέω με όλη μου την καρδιά, μακάρι να έρθει αυτή η ώρα!

19. ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΙ ΘΡΥΛΟΙ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

20. ΤΟ ΧΤΙΣΙΜΟ ΤΗΑ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ
(ΘΡΑΚΙΚΟΣ ΘΡΥΛΟΣ)
Υπάρχει ένας νεοελληνικός θρύλος από την περιοχή της Θράκης που μας πληροφορεί
για τον τρόπο που με τον οποίο ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός βρήκε το σχέδιο για το
χτίσιμο της Αγίας Σοφίας μετά το 530 π.χ. .
Ο θρύλος λοιπόν αυτός μας περιγράφει και μας εξηγεί ότι το σχέδιο για να κτισθεί η
Αγία Σοφία, έγινε γνωστό στον αυτοκράτορα με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο
απ΄αυτόν που μάθαμε από το μάθημα της Ιστορίας. Αξίζει ιδιαίτερης προσοχής αυτή η
παράδοση γιατί δεν είναι γνωστή από άλλους τόπους παρά μόνο από τη Θράκη. Τη
διηγιόντουσαν στη Βιζύη της Θράκης κατά τον 20 αιώνα, και εκεί, στην ιδιαίτερη στην
ιδιαίτερη του πατρίδα την έμαθε μικρό παιδί ο ποιητής Γεώργιος Βιζυηνός. Μάλιστα
θέλοντας να σώσει από την λησμονιά αυτή την παράδοση-θρύλο την περιέγραψε
έμμετρα μέσα στην ποιητική του συλλογή «Ατθίδες αύραι».
Ας δούμε λοιπόν τι λέει αυτός ο θρακικός θρύλος.

21. -Ήταν ο καιρός που ο αυτοκράτορας στην Πόλη είχε αποφασίσει να χτίσει την
Αγία Σοφία. Είχε καλέσει τον πρωτομάστορα, και ο τελευταίος είχε κάνει ένα
σχέδιο και ύστερα και άλλο και ύστερα και άλλα σχέδια, πώς να χτιστεί η
μεγάλη εκκλησία . Κανένα όμως από αυτά τα σχέδια δεν ευχαριστούσε το
βασιλιά. Ήθελε κάτι άλλο, πολύ πιο σπουδαίο. Και ο πρωτομάστορας κάθε μέρα
προβληματιζόταν και πιο πολύ και σκεφτόταν τι νέο σχέδιο να φτιάξει.
Μια Κυριακή, την ώρα που τελείωνε η λειτουργία, ζύγωσε πρώτος ο
αυτοκράτορας να πάρει το αντίδωρο, εκείνο όμως του ξεφεύγει από το χέρι και
πέφτει κάτω. Μια στιγμή αργότερα παρουσιάζεται μια μέλισσα που
φτεροκοπούσε προς το ανοιχτό παράθυρο, κρατώντας το πεσμένο αντίδωρο του
αυτοκράτορα. Βγάζει αμέσως διαταγή ο βασιλιάς ότι όσοι έχουνε μελίσσια να τ
ανοίξουνε και να ψάξουν, για να βρεθεί το αντίδωρο. Ψάχνει και ο
πρωτομάστορας στα δικά του μελίσσια και τι βλέπει; Είχανε κάτσει οι μέλισσες
μέρες πριν και είχανε φτιάξει με το κερί μέσα στην κυψέλη μίαν εκκλησία
πανέμορφη και σκαλιστή και μεγαλοπρεπή, που δεν είχε όμοιά της σ ολόκληρη
την Οικουμένη. Όλες οι λεπτομέρειες είχανε γίνει στην εντέλεια μέσα κι έξω στην
εκκλησία. Η πόρτα της ανοιχτή, ο τρούλος έτοιμος οι κολώνες στη θέση τους, ως
και η Αγία Τράπεζα τελειωμένη. Την είχαν αποτελειώσει σ΄ όλα της την
εκκλησία, και επάνω στην Αγία Τράπεζα της είχε φέρει εκείνη η μέλισσα και είχε
αποθέσει το αντίδωρο του βασιλιά.
Είδε την εκκλησιά ο πρωτομάστορας και θαύμασε το τέλειο σχέδιό της. Την είδε
κατόπιν και ο αυτοκράτορας και ήταν όλος χαρά. Το σχέδιο που είχανε φτιάξει οι
μέλισσες, έγινε το σχέδιο που χτίστηκε η Αγία Σοφία!!!-

22. Η ΑΓΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ
Την μέρα που πάρθηκε η Πόλη, έβαλαν σ΄ένα καράβι την Αγία
Τράπεζα της Αγιας-Σοφιάς, να την πάνε στην Φραγκιά, για να μην
πέσει στα χέρια των Τούρκων.
Εκεί όμως στη θάλασσα του Μαρμαρά άνοιξε το καράβι και η Αγία
Τράπεζα εβούλιαξε στον πάτο. Στο μέρος εκείνο η θάλασσα είναι
λάδι, όση θαλασσοταραχή και κύματα κι αν είναι γύρω. Και το
γνωρίζουν το μέρος αυτό οι ναυτικοί από τη γαλήνη, που είναι
πάντα εκεί, και από την ευωδία που βγαίνει. Πολλοί μάλιστα
αξιώθηκαν να την ιδούν στα βάθη της θάλασσας.

23. Ο ΙΕΡΕΑΣ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΣΕ ΣΤΗΝ
ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ
Μια λαϊκή παράδοση αναφέρει, ότι τη στιγμή που διέρρηξαν οι
Τούρκοι την πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν θεία λειτουργία και ο
ιερέας τη στιγμή που είδε τους μουσουλμάνους να ορμούν στο
πλήθος των πιστών, εισήλθε και εξαφανίστηκε μέσα στον τοίχο,
πίσω από το Άγιο Βήμα που άνοιξε μπροστά του κατά τρόπο μαγικό.
Λέγεται ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα επανέλθει στα χέρια των
Χριστιανών, ο ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να συνεχίσει την
λειτουργία. Ένας άλλος θρύλος λέει ότι ο αυτοκράτορας
Κωνσταντίνος στο ένα του χέρι είχε έξι δάκτυλα και αν βρεθεί
κάποιος Έλληνας που έχει έξι δάχτυλα τότε θα ανακτήσει ( ο
Κωνσταντίνος) την Πόλη και την αυτοκρατορία του.

24. ΤΑ ΔΙΣΚΟΠΟΤΗΡΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑ –ΣΟΦΙΑΣ
Την ώρα που ακουγόταν έξω από την Αγία Σοφία φωνές «οι Τούρκοι! –οι Τούρκοι!», ο πρωτόπαππας βγαίνει
από την στοά της εξομολογήσεως. Αποβραδίς κοινώνησε τον Αυτοκράτορα κι ως το πρωι εξομολογούσε.
΄Όπως βγήκε ψηλός , ηλιοκαμένος μ΄άσπρα γένια και φρύδια παχιά, νόμιζες πως ένας άγιος ξεκόλλησε από
τον τοίχο. Και για μια στιγμή, όταν είδε το πλήθος γονατιστό ν α τρέμει, κιτρίνησε σαν το φλουρί.
Κοντοστάθηκε, σφόγγισε τα δάκρυά του και προχώρησε στην εκκλησία. Ο νάος, ο άμβωνας, ο σωλέας και τα
περιστύλια ήταν γεμάτα κόσμο. Τα φώτα, οι πολυέλαιοι, οι κανδήλες ήταν ανναμμένα….
Ο πρωτόπαππας έκαμε τρεις σταυρούς και μπήκε στο ιερό. Επάνω στην Αγία Τράπεζα, σα να ήταν κρεμαστός
ουράνιος θόλος, το Κιβώτιο. Στήριζε τα τέσσερα χρυσά του πόδια στις τέσσερις γωνίες και απ΄εμπρός πρόβαλε
ένα ωραίο τόξο. Ένας σταυρός χρύσιζε στην κορυφή του και μ έσα από τον θόλο του κατέβαινε άσπρο
περιστέρι, η Περιστερά του Αγίου Πνεύματος. Ο πρωτόπαππας βγάζει από τα σπλάχνα της Περιστεράς τα
Δισκοπότηρα, τα σκέπασε με μεταξωτό, που λέγεται Αέρας, τα πήρε κι έφυγε. «Μη δότε τα Άγια τοις κυσίν»,
σκέφτηκε…
Σκοτείνιασε. Το σκοτάδι σκέπασε τον ουρανό, την Πόλη. Κι από τη θάλασσα μακριά ανέβαινε αιμοσταγμένος
του φεγγαριού ο δίσκος. Κόκκινος, σαν τα μάτια του φονιά. Ολόρθος ο πρωτόπαππας κάρφωσε στον ουρανό
τα μάτια του και είδε –ω φρίκη! – το φονικό φεγγάρι να στέκεται ακίνητο στον τρούλο της Αγίας Σοφίας. Και
είδε να μαυρίζει, να μαυρίζει ο μισός δίσκος. Αρχαία προφητεία έλεγε: «θα είναι Πανσέληνος. Εκλειψη θα
γίνει. Και η Πόλη θα πέσει!»…
Αμέσως άνοιξαν τα μεσουράνια. Ένα φως γλυκύτατο απλώθηκε. Αγγελος Κυρίου φάνηκε κι άρπαξε τα
Δισκοπότηρα.
Μην ήταν θαύμα; Η θάλασσα άνοιξε στόμια και κατάπιε τον πρωτόπαππα. Γαλήνη! Το τρομερό στοιχείο
ησύχασε. Και σαν να ήταν Φώτα κι άγιασε την θάλασσα σταυρός…

25. ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΝΤΑΝ
Όταν οι Τούρκοι μπήκαν στην Πόλη ξεκίνησαν να καταστρέφουν τις εκκλησίες και τα
μοναστήρια. Στην Αγία Σοφία είχε καταφύγει πολύς λαός, κυρίως γυναικόπαιδα, για να
αποφύγουν τον θάνατο. Όμως η παρουσία τους εκεί δεν τους έσωσε, καθώς
φανατισμένοι από τους δερβίσηδες μωαμεθανοί μπήκαν στην εκκλησία και άρχισαν να
σφάζουν αδιακρίτως όποιον έβρισκαν κοντά τους. Ο σωρός των πρωμάτων έφτασε τα
δέκα μέτρα. Όταν μάλιστα ο Σουλτάνος Μωάμεθ προσπάθησε να μπει στο ναό το άλογο
του σκόνταψε πάνω στα πτώματα. Με την οπλή του το άλογο άφησε ένα σημάδι στην
κορυφή του στύλου, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα. Τις πιο πολλές εικόνες και
τοιχογραφίες της Αγίας Σοφίας τις κατέστρεψαν οι Τούρκοι. ΄Όταν όμως οι άπιστοι
εισβολείς έφτασαν στον εξώστη-γυναικωνίτη και ένας τσαούσης (Τούρκος αξιωματικός)
προσπάθησε με έναν πέλεκυ να καταστρέψει μια τοιχογραφία της Παναγίας που κρατά
στα χέρια της τον Ιησού μωρό, έγινε θαύμα! Τη στιγμή που ο Τούρκος προσπάθησε να
καταφέρει το πρώτο χτύπημα στην τοιχογραφία κεραυνοβολήθηκε κι έπεσε νεκρός. Τη
θέση του πήρε ένας άλλος Τούρκος, αλλά την ίδια στιγμή κι έκείνος είχε την ίδια τύχη. Οι
υπόλοιποι βάρβαροι πανικοβλήθηκαν από το πρωτόγνωρο γι' αυτούς θαύμα και γεμάτοι
τρόμο αλλά και σεβασμό εγκατέλειψαν την ανόσια προσπάθειά τους. Η συγκεκριμένη
τοιχογραφία σώζεται μέχρι σήμερα στον δεξιό εξώστη της Αγίας Σοφίας.

26. Μυστικά Αγίας Σφίας
Τούρκοι δύτες και σπηλαιολόγοι μπήκαν στα έγκατα της Αγίας Σοφίας, κινηματογραφώντας
μυστικά αιώνων.
Εντυπωσιακές σκηνές με δύτες και σπηλαιολόγους να βρίσκονται στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας
και να εισέρχονται στα έγκατά της, μπορεί κανείς να αντικρύσει σε τουρκικό ντοκιμαντέρ του
οποίου τα γυρίσματα μόλις ολοκληρώθηκαν.
«Τα υπόγεια μέρη της Αγίας Σοφίας είναι ακόμη πιο συναρπαστικά από το επίγειο κομμάτι της»,
είπε εντυπωσιασμένος στην εφημερίδα «Χουριέτ» ο Τούρκος σκηνοθέτης Γκιοκσέλ Γκιουένσεϊ που
πραγματοποίησε ένα ταξίδι διαφορετικό από τα άλλα. Ένα ταξίδι στις υπόγειες στοές και στέρνες
της Αγίας Σοφίας που είναι δαιδαλώδεις και ανεξερεύνητες.
Κρύβουν ακόμη μεγάλες εκπλήξεις, όπως έδειξε η τυχαία ανεύρεση, κατά τη διάρκεια του
εγχειρήματος, θαλάμου με δύο τάφους μεγάλης σημασίας για τους ορθόδοξους χριστιανούς: ο
ένας εικάζεται ότι είναι του 15ου αιώνα και ανήκει στον Πατριάρχη Αθανάσιο, ο άλλος είναι ακόμη
παλιότερος, κατά δύο αιώνες, και θεωρείται ότι ανήκει στον αγιοποιηθέντα παίδα Αντινέγενο.

27. «Ξέραμε ότι υπήρχαν και τους ψάχναμε, αλλά δεν τους βρίσκαμε», είπε ο Γκιουένσεϊ.
Βραβευμένος ήδη το 1992 για το ντοκιμαντέρ του με τίτλο «Αγία Σοφία»- είχε προβληθεί στα φεστιβάλ
του Σαν Σεμπάστιαν, του Τάμπερε της Φινλανδίας και της Άγκυρας- ο Τούρκος σκηνοθέτης αποφάσισε
να μη σταματήσει εκεί: «Ήθελα να αποκαλύψω τις στοές και τις στέρνες.
Αργότερα, σε τρίτο ντοκιμαντέρ, θα επιχειρήσω να ερευνήσω τους θαλάμους κάτω από την αψίδα. Λένε
ότι ο ένας συνδέεται με το ανάκτορο του Τοπ Καπί με στοά. Αλλά αυτό δεν έχει ερευνηθεί ακόμα».
Είναι η πρώτη φορά που κατεβαίνει άνθρωπος στις συγκεκριμένες στοές. Την κάθοδο επιχείρησαν, μέσα
από στόμιο μικρής διαμέτρου, ένας κάμεραμαν και ένας δύτης-φωτογράφος.
Το άνοιγμα ήταν τόσο στενό που δεν μπορούσε να περάσει ο σωλήνας του δύτη και χρειάστηκε
αργότερα να του παρέχουν οξυγόνο από μεγάλη απόσταση. «Είναι σαν να βυθίζεσαι στην Ιστορία», είπε
συγκινημένος ο δύτης Οζάν Τσοκντεγιέρ, που διήνυσε 283 μέτρα μέσα σε στοές.
Όταν κατέβηκε σε βάθος 12 μέτρων, αντίκρυσε δύο μεγάλα ρόπαλα σε πολύ καλή κατάσταση, αλλά
μόλις τα άγγιξε έγιναν σκόνη.
Το ίδιο συνέβη με ένα δοχείο. Γι΄ αυτό και προτίμησε, όταν επεσήμανε και έναν σκελετό ζώου, να μην
τον πειράξει για να μην του κάνει ζημιά. «Σε ένα σημείο βρήκαμε και μία αλυσίδα την οποία
ακολουθήσαμε και οδηγούσε σε έναν τοίχο με δύο κρίκους. Εκεί πρέπει να φυλάκιζαν τους
ανεπιθύμητους», είπε.
Την παρακινδυνευμένη κάθοδο επέτρεψε- αλλά μόνο για οκτώ ώρες- και επέβλεψε προσωπικά ο
αρχαιολόγος Χαλούκ Τουρσούν, πρόεδρος του Ιδρύματος Μουσείου Αγίας Σοφίας.
Στο παρελθόν έχουν γίνει σκέψεις εξερεύνησης των υπόγειων στοών ακόμη και από ξένους
αρχαιολόγους, κανείς όμως δεν παίρνει αυτό το ρίσκο λόγω της πιθανότητας υπόσκαψης των θεμελίων
της Αγίας Σοφίας.

28. Το 50λεπτο ντοκιμαντέρ του Γκιοκσέλ Γκιουένσεϊ θα συμμετάσχει το φθινόπωρο σε διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ.
Νερό που δεν στερεύει ποτέ
Κάτω από την Αγία Σοφία υπάρχουν δύο στοές με νερό που οπωσδήποτε συνδέονται με το Βυζαντινό Υδραγωγείο, το
οποίο βρίσκεται κοντά στον ναό. Το 1945 είχε γίνει μια προσπάθεια να αντληθεί το νερό, αλλά αυτό δεν στέρευε ποτέ,
γεγονός που υποχρέωσε τη διακοπή των εργασιών.
Οι δύτες πιστεύουν, από αυτά που αντίκρυσαν, ότι επαλήθευσαν κάποιες εικασίες: ότι η Αγία Σοφία συνδεόταν
υπόγεια με το παλάτι του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου και βέβαια με το Βυζαντινό Υδραγωγείο.
Θρύλοι αναφέρουν ότι οι Οθωμανοί επεξέτειναν τις στοές ώστε να μπορούν μέσω αυτών να πηγαίνουν οι Σουλτάνοι
στην Αγία Σοφία, που είχαν μετατρέψει σε τζαμί, για να προσευχηθούν.
Κάποιοι ακόμη πιο ευφάνταστοι πιστεύουν ότι οι στοές μπορεί να οδηγούν ακόμη και στα Πριγκιπόνησα, κάτι που θα
σήμαινε ότι περνούν κάτω από τη Θάλασσα του Μαρμαρά!
Στον χρόνο
360: Εγκαίνια της Μεγάλης Εκκλησίας επί βασιλείας του Κωνσταντίου Β΄ 404: Ο ναός καταστρέφεται από πυρκαγιά
κατά τη διάρκεια της Στάσης που ακολούθησε την καθαίρεση του πατριάρχη Ιωάννου Χρυσοστόμου 415: Εγκαίνια της
Αγίας Σοφίας από τον Θεοδόσιο Β΄ 532: Ο ναός καίγεται κατά τη διάρκεια της Στάσης του Νίκα
537: Εγκαίνια της καινούργιας τρουλαίας βασιλικής του Ιουστινιανού Α΄ 1204: Ο μητροπολιτικός ναός λεηλατείται από
τους σταυροφόρους. 1453: Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς.
Η Αγία Σοφία μετατρέπεται σε τζαμί από τον σουλτάνο Μωάμεθ Β΄ 1717: Το μεγαλύτερο μέρος των σωζόμενων
ψηφιδωτών στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας καλύπτεται.
1931: Το Αμερικανικό Βυζαντινό Ινστιτούτο αρχίζει συστηματικές εργασίες αποκάλυψης και αποκατάστασης των
ψηφιδωτών 1934-1935: Το Αγία Σοφία τζαμί μετατρέπεται σε μουσείο.

29. ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ
ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ
Το εκπληκτικό με την Αγία Σοφία είναι ότι παραμένει όρθια εδώ και 1500 περίπου
χρόνια, παρά τους μεγάλους σεισμούς που έγιναν στην περιοχή. <Μυστήριο>
αποτελεί ο τρόπος κατασκευής του ναού αλλά και οι τεχνικές που εφαρμόστηκαν.
Τα δομικά υλικά που χρησιμοποιήθηκαν είχαν χαμηλής αξίας μη-χανικές ιδιότητες
και οι μηχανικοί και τεχνίτες αναγκάστηκαν να αναπτύξουν έξυπνες μεθόδους κατα-
νομής των φορτίων και σύνδεσης της κατασκευής.Ο σχεδιασμός του τρούλου από
τοιχοποιία είναι ένα θαύμα μηχανικής, για τον έξυπνο τρόπο στήριξής του σε
τέσσερα τόξα αλλά και τον τρόπο που μοιρά-
ζονται τα φορτία και τις συνδέσεις. Τα υλικά (τούβλα, πέτρες, μάρμαρα) είχαν
αντοχή στη θλίψη αλλά όχι στον εφελκυσμό. Έπρεπε λοιπόν τα σημεία που
δέχονται φορτία να σχεδιαστούν με τρόπο που να δέχονται θλιπτικές τάσεις. Για την
στήριξη του τρούλου χρησιμοποιήθηκαν τόξα και τοξωτά παράθυρα που δέχονται
θλιπτικές τάσεις. Το φορτίο από τον τρούλο μεταφέρεται στα τόξα, στις κολόνες, στα
θεμέλια και τελικά στο έδαφος. Τα ροδίτικα τούβλα ήταν πιο ελαφριά, το 1/6 του
κανονικού τούβλου και ο ασβέστης ζυμώθηκε με λάδι αντί για νερό. Η Αγία Σοφία
άντεξε 64 σεισμούς μέχρι 7,4 Ρίχτερ.

34. ΙΣΤΟΣΕΛΊΔΕΣ
• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B3%CE%AF%CE%B1_%CE
%A3%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%B1_(%CE%9A%CF%89%CE%BD%C
F%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%BF%C
F%8D%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7)
• http://miraclesofagiasofia.blogspot.gr/p/blog-page_9926.html

35. ΜΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ:
Τσαΐρη Άννας
Ρουσιά Μαρίας