jhgvgyf

1. KABANATA 1 Mga Batayan ng Pag-aaral ng Ekonomiks
Ang Ekonomiks
Aralin 1 at Iba pang Agham-panlipunan
1. Bakit itinuturing na isang agham ang ekonomiks?
2. Anu-ano ang mga pamamaraang siyentipiko na ginagamit sa pag-aaral ng agham-panlipunan?
3. Paano nauugnay ang ekonomiks sa ibang agham-panlipunan?
7. pamamaraang siyentipiko – organisadong
hakbang sa paglutas ng suliranin o pagtukoy
1. agham – isang pag-aaral gamit ang sa katotohanan ng isang bagay, pangyayari, o
pamamaraang sistematiko upang subukin penomena
ang katotohanan sa likod ng mga haka-haka o
katanungang kinakailangang tugunan 8. positibong ekonomiks – pananaw na
tumutugon sa tanong na “Ano ang
2. causation – isang pangyayari na siyang sanhi o nangyayari?”
dahilan ng isa pang pangyayari
9. teorya – isang palagay o sistema ng mga
3. controlled variable – alinmang tukoy na bagay na ideyang nagpapaliwanag sa ilang bagay, lalo na
may iba’t ibang tiyak na halaga at nakokontrol; at nakabatay ito sa pangkalahatang prinsipyo
umaasa ito sa independent variable at hindi nakasalig sa mga partikular na bagay
4. correlation – pagkakaugnay ng mga pangyayaring Kapag naririnig mo ang salitang “agham o
hindi magkatulad siyensya,” ano kaagad ang pumapasok sa iyong
isipan?
5. independent variable – alinmang tukoy na bagay
na may halaga at malayang kumikilos Ang agham o siyensya ay isang pag-aaral gamit
ang sistematikong pamamaraan upang subukin ang
6. normatibong ekonomiks – pananaw na katotohanan sa likod ng mga haka-haka (hypothesis)
tumutugon sa tanong na “Ano ang dapat o katanungang kinakailangang matugunan. May
mangyari?” iba’t ibang uri ng agham na pinag-aaralan ang tao.
14 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

2. Kabilang na rito ang natural sciences na tumutukoy Ang Ekonomiks bilang Isang
sa sistematikong paraan ng pag-aaral sa kalikasan Agham
tulad ng biology, chemistry, at physics. Mayroon ding Kailangan ang pamamaraang siyentipiko
tinatawag na exact science na tumutukoy naman sa upang maunawaan ang pag-aaral ng ekonomiks.
tugma at eksaktong pagtugon sa mga abstraktong Una, inaalam muna kung ano ang suliranin.
tanong, lalo na kung ang katanungan ay may Pangalawa, isasagawa ang pagmamasid at
kinalaman sa pagbilang at pagtutuos. pananaliksik tungkol sa suliranin. Pangatlo, bubuo
ng mga pansamantalang haka-haka o hypothesis.
Ang agham na nauukol sa pag-aaral ng tao Pang-apat, magkakaroon ng mga masusing
at lipunan ay tinatawag na agham-panlipunan. pananaliksik, pagsisiyasat, pakikipanayam sa mga
Sa naunang dalawang uri ng agham (natural at eksperto, at iba pang katulad na gawain upang
exact sciences), ang mga pagsubok ay ginagamitan makapangalap ng mga impormasyon na susubok
ng controlled at independent variables sa pag-e- sa katotohanan ng binuong mga haka-haka.
eksperimento upang makabuo ng mga batayang Panlima, kapag nailahad na ang mga nakalap
kaisipan at makamit ang katotohanan. Sa agham- na impormasyon, masusi itong pag-aaralan
panlipunan, hindi kailangan ng laboratoryo o upang makabuo naman ng mga kongklusyon at
eksperimento upang makuha ang sagot sa bawat pansamantalang kaisipan, konsepto, o teorya. Ang
tanong tungkol sa tao at lipunan. Sa halip, mga teoryang pang-ekonomiko, na kaugnay sa mga
nangangailangan ito ng siyentipikong pamamaraan batas, prinsipyo, at modelo, ay isang paglalahat na
upang masusing masiyasat at masuri ang isang batayan para sa mga pag-uugaling pangkabuhayan
teorya bago makabuo ng mahusay na paliwanag sa ng indibidwal o ng institusyon.
mga pangyayari.
Kawawa naman yung mga bata. Bakit sila hinahayaan Sa tingin ko, ilan lamang silang
ng kanilang mga magulang na mamalimos? Halos mahihirap sa ating bansa. Upang
lahat ng nakikita ko sa mga lansangan ay mga batang malaman ang tinatayang dami ng
nagpapalimos. Talaga bang naghihirap na ang mahihirap sa bansa, kailangan ang
nakararaming Pilipino? masusing pag-aaral, pananaliksik,
at paggawa ng estadistika.
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 15

3. Sa pag-aaral ng ekonomiks, hindi tinatanggap ng pamahalaan sa paglalaan ng pambansang
ang mga sagot na walang matibay na batayan at badyet para sa mga pangunahing programang
estadistika. Kailangang malinaw ring nailalahad pangkabuhayan sa bansa.
ang pagbubuo ng mga patakarang pangkabuhayan
para sa bansa. Kaugnay nito, may dalawang uri Isa pa rin sa mga pasubali na nakaaapekto
ng pagtingin sa mga pangyayari sa ekonomiks na sa pagtingin ng mga tao sa ekonomiks ay ang
isinasaalang-alang—ang positibong ekonomiks pag-iisip na ang katotohanan tungkol sa isang
at normatibong ekonomiks. May obhetibong partikular na pangyayari lamang ay itinuturing
pananaw ang positibong ekonomiks samantalang bilang pangkalahatang katotohanan o sa madaling
subhetibo naman ang normatibong ekonomiks. sabi, “Kung ano ang naranasan ng isang tao na
pinaniwalaan niyang totoo ay itinuturing agad
Balikan ang usapan nina Kassy at Eko. Batay bilang katotohanang nararanasan na rin ng lahat.”
sa mga nabanggit, mas siyentipiko ang pananaw Hindi wasto ang kaisipang ito dahil hindi naman
ni Eko dahil hindi niya nilalahat ang katayuan ganap na nangyayari sa isang tao ang nangyayari sa
ng bansa sa kung ano lamang ang nasaksihan o iba o sa isang pangkat sa kabuuan. Halimbawa, si
namasid sa paligid niya. Bagkus ay naghahanap Juan ay nagtitinda ng fishball sa kanilang pamayanan
pa siya ng sapat na katibayan at batayan upang at malakas ang kanyang kita mula rito. Dahil dito,
masabing nasa lugmok ng kahirapan ang bansa. nagtinda rin ang kanyang kapitbahay ng fishball sa
Ang mga sinambit ni Kassy ay mga halimbawa parehong lugar. Mula sa ibinigay na halimbawa,
naman ng pansariling opinyon o pananaw. masasabing inisip ng kapitbahay ni Juan na siya
ay kikita rin nang malaki mula sa pagtitinda ng
Sa isang banda, may mga hindi inaasahang fishball dahil sa nakikita niyang nangyayari sa
pasubali (pitfalls) sa kung paano tinitingnan ng pagtitinda ni Juan. Ngunit sa katotohanan, may
isang ekonomista o estudyante ng ekonomiks ang kompetisyon nang namamagitan sa dalawang
mga pangyayaring pangkabuhayan upang maging tindero ng fishball na nakaapekto sa kita nilang
obhetibo ang kanilang kaisipan sa pagtugon sa mga dalawa. Ibig sabihin, maaaring hindi kumita nang
suliraning pang-ekonomiko. Isa sa mga pasubaling malaki ang kapitbahay ni Juan o maging si Juan ay
ito ay maaaring nagmumula sa impormasyong nabawasan na rin ng kita dahil dalawa silang nag-
nabasa sa mga pahayagan o napakinggan sa ilang aagawan ng mga mamimili.
personalidad. Maaaring ang kanilang sinabi
ay “ang pagpapataw ng dagdag na buwis ng Mayroon ding tinatawag na correlation at
pamahalaan sa kita ng mga mamamayan ay pabigat causation na pananaw pang-ekonomiko. Ang
sa kabuhayan.” Dahil sa impormasyong nalaman correlation ay ang pagkakaugnay ng mga pangyayari
tungkol sa pangyayari, hindi nauunawaan ng mga na hindi magkakatulad, samantalang ang causation
mamamayan na ang dagdag na buwis ay gagamitin ay ang pagpapakita ng dahilan o pinagmulan ng
16 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

4. isang pangyayari. Ang halimbawa ng correlation ay
kung umangat sa pamumuhay si Manggagawa A,
hindi nangangahulugang aangat din ang buhay
ni Manggagawa B. Hindi rin maaaring sabihin
na kaya umangat si Manggagawa B ay dahil
kay Manggagawa A. Ang halimbawa naman ng
causation ay kapag tumaas ang presyo ng langis sa
pandaigdigang merkado, ang mga produkto nito
tulad ng liquefied petroleum gas (LPG) at gasolina ay
magkakaroon din ng tiyak na pagtaas. Sa puntong
ito, mahalagang mapag-aralan ang ekonomiks
bilang isang agham upang maunawaan at malaman
ang correlation o causation ng mga pangyayari bago
bumuo ng isang matibay na batayang kaisipan.
Sa pag-aaral ng ekonomiya at heograpiya,
pinahahalagahan ang pinagmumulan ng mga produkto
o likas na yaman. Tulad ng mga magsasaka sa larawan
Ang Kaugnayan ng Ekonomiks sa na buhat ang mga ikakalakal na produkto.
Iba pang Agham-Panlipunan
Samantala, mahalaga naman ang kaalaman
Ang ekonomiks ay nauugnay sa iba pang agham-
sa agham-pampulitika upang malaman kung
panlipunan. Ilan sa mga ito ay ang kasaysayan,
paano pinangangasiwaan ng pamahalaan ang
heograpiya, agham-pampulitika, sosyolohiya, at
mga pinagkukunang-yaman nang sa gayon ay
etika at pilosopiya.
matugunan nang maayos ang mga pangangailangan
ng mga mamamayan. Maaaring sa pag-aaral ng
Bilang isang agham ng pag-aaral tungkol sa mga
agham-pampulitika, papasok ang mga batayang
pangyayari sa nakalipas, nauugnay ang ekonomiks
kaisipang pang-ekonomiko tulad ng kakapusan at
sa kasaysayan dahil pinag-aaralan din dito ang mga
populasyon.
gawaing pangkabuhayan ng tao simula pa noong
sinaunang panahon hanggang sa kasalukuyan.
Kaugnay rin ng ekonomiks ang sosyolohiya
na tungkol sa pag-aaral kung paano kumikilos
Sa heograpiya, pinag-aaralan ang kalagayan at
ang mga tao sa kanilang lipunan kaugnay ng
estruktura ng ibabaw ng daigdig at ang epekto nito
kanilang kinagisnang kultura. Pinag-aaralan din
sa tao at kapaligiran. Sa ekonomiks, natatalakay
dito ang ugnayan ng tao, institusyon, at estruktura
ang ilang batayang konsepto ng heograpiya dahil
ng lipunang ginagalawan. Nakapaloob din dito
binibigyang-pansin dito ang pinagmumulan ng
ang pag-aaral sa pag-uugali ng mga mamimili at
mga likas na yaman.
negosyante kung kaya ang agham ng sikolohiya ay
natatalakay rin sa pag-aaral ng ekonomiks.
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 17

5. May mga usaping pang-etika
at pampilosopiya rin na lumilitaw
sa pag-aaral ng ekonomiks kaugnay
sa nararapat na kalutasan sa mga
suliraning pangkabuhayan. Sa
bahaging ito ay nagiging mahalaga
ang mga kaisipan at paninindigang
pang-etika at pampilosopiya sa mga
isyung nakaaapekto sa kabuhayan.
Halimbawa ay ang isyu ng paglaki
ng populasyon na sinasabing may
malaking epekto sa kakulangan
ng pinagkukunang-yaman upang
matugunan ang mga pangangailangan
ng mga tao. Sa isyung ito,
pinagtatalunan sa paggamit ng mga
kontraseptibo laban sa isinusulong
Si Dolly ang unang hayop na nilikha sa tulong ng
na natural method ng Simbahan upang mapigilan cloning, kasama ang maliit nitong tupa na si Bonnie.
ang lumalaking bilang ng populasyon. Isa pa ring
pamamaraang siyentipiko, at maging sa pagtutuos
solusyon upang matugunan ang pangangailangan
o aritmetika upang madali niyang maunawaan ang
sa pagpapalaki ng produksyon sa pagkain ay
pagkuha ng correlation ng mahahalagang datos o
ang cloning kung saan maaaring magamit ang
impormasyon.
teknolohiyang ito upang maparami ang mga
hayop at mapabuti ang mga binhi ng halaman.
Gayunman, ang cloning ay mahigpit na tinututulan
ng simbahan dahil ito ay pagtutulad na ng tao
sa kakayahan ng Poong Maylikha. Sa mga isyung
tulad ng kontraseptibo at cloning ay pumapasok
ang mga kaisipang pang-etika. 1. Bakit itinuturing na isang agham ang
ekonomiks?
Bukod sa mga nauugnay sa agham- 2. Ipaliwanag ang ekonomiks bilang isang agham-
panlipunan na nabanggit, maaari ring isama sa panlipunan.
pag-aaral ng ekonomiks ang natural sciences at 3. Ano ang kaugnayan ng ekonomiks sa iba pang
exact sciences tulad ng matematika at estadistika. agham?
Ito ay dahil sa kailangan ng isang nag-aaral ng 4. Ilahad ang mga usaping pang-etika at
ekonomiks ang kaalaman ukol sa pananaliksik, pampilosopiya na binanggit sa aralin.
18 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

6. 2. Magsagawa ng isang paglalarawan sa pag-
aaral ng ekonomiks kaugnay sa iba pang
agham-panlipunan sa pamamagitan ng concept
mapping. Gawin ito sa malinis na papel at
1. Magpangkat-pangkat. Pumili ng isa sa dalawang lagyan ng paliwanag. Pagkatapos, ibahagi sa
paksa sa ibaba. Magsaliksik ang bawat pangkat klase ang ginawang concept map.
tungkol sa napiling paksa. Gamiting gabay ang
mga natutuhang pamamaraang siyentipiko. 3. Sumulat ng isang sanaysay tungkol sa paggamit
Pagkatapos, iulat ang ginawang pananaliksik ng kontraseptibo ng mga tao. Sa iyong palagay,
sa klase. dapat na bang hayaan ang mga tao, lalo na
a. Lumalaking bilang ng Populasyon: ang kababaihan, na gumamit ng iba’t ibang
Implikasyon sa Pag-unlad ng Bansa kontraseptibo? Pangatwiranan ang sagot sa
b. Mabuti at Di-mabuting Dulot sa Tao gagawing sanaysay. Gawin ito sa malinis na
ng mga Pagkaing may GMO (genetically papel at ibahagi sa klase pagkatapos.
modified organism)
Ang Ekonomiyang Pampulitika
Alam mo bang ang unang pag-aaral ng ekonomiks ay tinawag na ekonomiyang
pampulitika? Noong 1615 sa France, unang ginamit ang terminolohiyang ekonomiyang
pampulitika bilang isang pag-aaral ng ekonomiks sa aklat ni Antoine de Montchrétien na
Traité de l’economie politique. Pormal naman na pinasimulan ang pag-aaral ng ekonomiyang
pampulitika noong ika-18 siglo bilang isang pilosopiyang moral tungkol sa ekonomiya ng
mga estadong bansa. Sa panahong iyon, nagpahayag ng mga kaisipang pangkabuhayan
ang mga ekonomistang sina Francois Quesnay, Adam Smith, David Ricardo, at Karl Marx
upang bigyang-linaw at ipaliwanag ang kalagayang pangkabuhayan ng mga estadong
bansa.
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 19

7. Samantala, nang maitatag ang University
of Vienna sa Austria noong 1763, dito unang
itinuro ang pag-aaral ng ekonomiyang
pampulitika. Si Joseph von Sonnenfels
ang itinuring naman na unang propesor ng
disiplinang ito.
Noong 1784, ginawang batayang aklat
ang akda ni Adam Smith na Wealth of Nations
na tumalakay sa ekonomiyang pampulitika
at ito ay ginamit sa College of William and
Mary sa America. Itinuro rin ang pag-aaral
ng ekonomiyang pampulitika sa Glasgow
University kung saan nagtuturo si Smith. Ang
kanilang departamento ng Logic and Moral
Philosophy ay napalitan ng Department of
Political Economy hanggang sa ito ay naging
Joseph von Sonnenfels
Department of Economics.
Taong 1805 naman nang unang ituro ni Thomas Malthus ang pag-aaral ng ekonomiyang
pampulitika sa England.
Sa huling bahagi ng ika-19 na siglo, ang ekonomiyang pampulitika ay naging Ekonomiks
(Economics) na may kinalaman sa pag-aaral ng mga estruktura ng bansa, produksyon,
pagkonsumo ng mga tao, at mga batayang kaisipan na may kaugnayan sa agham at
matematika.
20 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

8. Aralin 2 Mahalagang Konsepto sa Ekonomiks
1. Anu-ano ang mahahalagang konsepto sa pag-aaral ng ekonomiks?
2. Bakit kailangang maunawaan ang mahahalagang konsepto sa pag-aaral ng ekonomiks?
3. Paano nailalapat ang mahahalagang konsepto ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay ng
mga tao?
6. pangangailangan – mga bagay o serbisyo na
kailangan ng tao upang mabuhay
1. alokasyon – ang paraan ng pangangasiwa at 7. sistemang pangkabuhayan – pamamaraan ng
pamamahagi ng mga produkto at serbisyo pagtugon ng pamahalaan sa tatlong batayang
upang makamit ang kasiyahan sa limitadong katanungan: (1) Ano ang gagawin? (2) Paano
pinagkukunang-yaman isasagawa? at (3) Para kanino ang gagawing
produkto at serbisyo?
2. kagustuhan – ang kailangan ng tao na
maituturing na luho at maaaring ipagpaliban Bawat tao ay nahaharap sa mga suliraning
pang-ekonomiko na nangangailangan ng
3. konsyumer – mamimili o kumukonsumo ng matalinong pagpapasya. Isang suliranin ng
mga produkto at serbisyo pangunahing batayan nang walang hanggang
pangangailangan ng tao ay ang kakapusan nito
4. makroekonomiks – isang sangay ng ekonomiks sa mga limitadong pinagkukunang-yaman. Hindi
na tumutukoy sa galaw ng kabuuang lamang salapi at mga materyal na pangangailangan
ekonomiya at mga kaugnay na pangkalahatang ang naglilimita sa tao upang matugunan ang
gawain, pag-uugaling pang-ekonomiko ng kanyang pangangailangan, kundi kasama na ang
sambahayan, at pag-aaral ng panlipunang panahon. Halimbawa, sa mga paghahanda sa isang
pagpapasya mahabang pagsusulit ay hindi maaaring pagsabayin
ang matematika at physics sa isang pag-aaral lamang.
5. maykroekonomiks – isang sangay ng Isabay rin dito ang pagsusumite ng mga proyektong
ekonomiks na tumutukoy sa galaw ng maliliit itinakda sa isang araw. Ang mga gawaing nabanggit
na bahagi o yunit ng kabuhayan at may ay maaaring magdulot ng kakapusan sa panahon.
kaugnayan sa pag-aaral ng indibidwal na Kung kaya nararapat na magkaroon ng masusing
pagpili pagtitimbang ng mga gawain o bagay ayon sa
halaga ng pag-aaral.
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 21

9. Eko, mayroon kaming panonooring concert sa Huwebes ng gabi.
Ang tiket sa concert ay nagkakahalaga ng P50. Mayroon lamang Alin ba ang higit na
akong natitirang P60 sa aking allowance para sa pagpasok ko sa mahalaga para sa iyo, ang
Biyernes. Ano ang dapat kong gawin? manood ng concert o ang
pagpasok sa paaralan?
Upang makamit nang maayos ang isang Walang Hanggang
bagay na hinahangad, kailangang marunong ang Pangangailangang Materyal ng Tao
tao ng wastong pagbabadyet ng kanyang salapi at at Lipunan
panahon. Dapat na naisasaalang-alang nang mabuti Hindi tumitigil sa pagkakamit ng
kung alin ang prayoridad o uunahing gawain. pangangailangang materyal ang tao sapagkat
May ilang bagay rin na dapat ipinagpapaliban o patuloy siyang nabubuhay sa mundo. Mula
isinasakripisyo upang mapunuan ang kagustuhan. pa noong unang panahong natuto ang tao na
maglakad, wala na siyang ibang hinangad kundi
May dalawang mahalagang konsepto sa ang matugunan ang kanyang mga pangangailangan
pag-aaral ng ekonomiks. Ang mga ito ay (1) ang para mabuhay. Sa paglipas ng panahon, ang bawat
walang hanggang pangangailangang materyal ng pagtugon sa mga pangangailangan ay naging
tao, lipunan, at institusyon at (2) limitado o may masalimuot dahil lumilikha muli ang tao ng
hangganan ang pinagkukunang-yaman. Kailangang panibagong pangangailangan.
maunawaan nang mabuti ang dalawang konseptong
ito, tuwiran man o hindi, dahil nakasalalay sa mga May dalawang uri ng pangangailangan
ito ang pag-unawa sa mga susunod na pag-aaral ng ang tao upang mabuhay—ang pangunahin at
ekonomiks. sekundaryang pangangailangan. Kabilang sa mga
22 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

10. pangunahing pangangailangan ng tao ay ang laboratoryo, silid-aklatan, at e-learning facilities,
pagkain, tirahan, at damit. Kabilang naman sa at maging ang faculty development program para sa
mga sekundaryang pangangailangan ng tao ay ang mga guro ay sumasalamin sa mga pangangailangan
mga lumitaw na kaugnay ng mga pangunahing ng mga estudyante. Samantala, ang pagpapatayo
pangangailangan tulad ng mabuting kalusugan, at pagmimintina ng mga estruktura sa lipunan
edukasyon, at seguridad sa pamumuhay. ay nangangailangan ng maayos na pagtugon sa
paglilingkod.
Samantala, may mga kailangan naman ang
tao na maituturing na kagustuhan tulad ng mga Samantala, maaaring ang walang hanggang
alahas o palamuti sa katawan, computer, at compact pangangailangan ng tao at lipunan, sa maikling
disc player. Subalit, maaari ring sabihin na ang mga panahon, ay nagkakaiba dahil nga sa patuloy ang tao
kagustuhan ng tao ay maituturing naman ng iba na sa paghahangad ng mga dagdag na pangangailangan.
pangangailangan. Maaari ring ang mga kagustuhan Ang halimbawa nito ay ang paghahangad ng tao
noon ay mga pangangailangan na ngayon. ng mga makabagong teknolohiya dulot ng mga
Halimbawa, ang paggamit ng cellphone at Internet mapang-akit na promosyon at patalastas ng mga
ay mga kagustuhan lamang ng tao sa simula nang prodyuser. Kabilang dito ang mga bagay na MP3
mauso ang mga ito subalit ang mga ito ngayon ay o MP4 player, cellphone, e-pad o e-notebook, at mga
itinuturing na ring mga pangangailangan. makabagong paraan ng panggagamot tulad ng
interactive image-guided surgeries kung saan kita ng
May mga paglilingkod din na tumutugon mga siruhano ang malinaw na 3D image ng iba’t
sa tuwirang pangangailangan ng tao tulad ng ibang bahagi ng katawan ng pasyente.
pagpapagupit ng buhok, paglilinis ng mga kuko,
pagkonsulta sa doktor, paghingi ng legal na payo sa Kung mapapansin, tila walang katapusan
abogado, pagsakay sa mga pampublikong sasakyan, ang paglitaw at pagdami ng mga kagustuhan ng
at panonood ng mga concert at pelikula. Samantala, tao na maaaring maging pangangailangan na sa
ang ibang paglilingkod naman ay maituturing hinaharap. Kaya naman ang lahat ng gawaing
na luho tulad ng pagpunta sa mga spa, pagpapa- pang-ekonomiko ay umiikot sa pagtugon sa mga
cosmetic surgery, at pagkuha ng personal trainor sa walang hanggang pangangailangang materyal ng
pag-eehersisyo. tao at lipunan.
May mga pangangailangang materyal din ang Ang Kakapusan at ang Kakulangan
mga institusyong panlipunan tulad ng pamahalaan, Nang dahil sa lumalaking bilang ng
paaralan, at simbahan. Ang paglilinang ng mga populasyon at tumataas na bilang ng demand
pasilidad at mga programang pang-akademiko sa mga pinagkukunang-yaman, nagkakaroon ng
sa mga paaralan, tulad ng mga audio-visual room, kakapusan sa mga yaman. Ang kakapusan ay
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 23

11. isang kalagayan at suliraning
dulot ng walang hanggang
pangangailangan at kagustuhan
ng tao sa kabila ng limitadong
pinagkukunang-yaman.
Nagdudulot ang kakapusan ng
kahirapan, lalo na ng kagutuman
kung hindi matugunan.
Mahalaga ang wastong
pangangasiwa sa mga
pinagkukunang-yaman sa bansa
upang matugunan ang mga
pangangailangan ng mga tao.
Subalit maaaring magkaroon Sa Jubail Desalination Plant ng Saudi Arabia, ang tubig-dagat ay idinadaan sa
ng kakapusan sa yaman dahil prosesong desalinasyon o pagtanggal ng alat. Kasabay ng desalinasyon ang
paglikha ng enerhiyang pang-elektrisidad para sa malalapit na pamayanan.
sa laki at dami ng demand
ng mga tao sa kanilang mga
pangangailangan. Maaaring ituring na bahagi Dahil limitado lamang ang mga
ng kakulangan ang kakapusan sapagkat ang pinagkukunang-yaman, kinakailangan ng
huli’y nauuwi sa pagkaubos. Samantala, ang isang bansa na gumawa ng mga pagpapasya na
kakulangan ay isang kalagayan naman na maaari makatutugon sa dumaraming pangangailangan
pang mapunan. Halimbawa, sa mga lupaing may ng mga mamamayan nito. Ang natutuhang
kakulangan sa mga pinagkukunang-yaman tulad mahahalagang konsepto o kaisipan sa ekonomikong
ng Japan at Saudi Arabia, ang mga pamahalaan pagpili at halaga kapalit ng ginawang pagpili ay
nila ay gumagawa ng mga paraan upang tumutukoy rin sa ekonomikong pagpapasya ng
matugunan ang mga pangangailangan ng kanilang isang pamahalaan. Kaya kailangan ng pamahalaan
bansa. Isinasagawa nila ito sa pamamagitan ng pagpaprayoridad at pagsasakripisyo upang
ng pakikipagkalakalan o sa paglikha ng mga matugunan ang pangangailangan ng nakararami
teknolohiya na makatutulong sa paglinang ng sa lipunan.
mga kinakailangang produkto o serbisyo. Ang
kakulangan naman sa suplay ng bigas dulot ng Alokasyon ng mga
kalamidad, halimbawa, ay maaaring solosyunan Pinagkukunang-yaman
sa pamamagitan ng pag-aangkat mula sa ibang Tinatawag na alokasyon ang wastong
lupain o bansa. pangangasiwa at pamamahagi ng mga
pinagkukunang-yaman upang matugunan ang mga
24 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

12. pangangailangan ng tao at lipunan. Dahil limitado kawalan ng trabaho, at pagkukunan ng pondo.
lamang ang pinagkukunang-yaman, mahalagang Samakatuwid, kailangang suriin at pag-aralan
malinang nang husto ang anumang limitadong nang mabuti ng pamahalaan ang gagawing pagpili
mapagkukunan nito nang sa gayon ay makamit batay sa alokasyon sa pinagkukunang-yaman bago
ang lubos na kasiyahan o utilidad mula rito. magsagawa ng isang pasya.
May dalawang uri ng pagpili sa lipunan upang Upang maging episyente at epektibo sa
higit na maunawaan ang konsepto ng alokasyon. pangangasiwa ng alokasyon sa pinagkukunang-
Ito ay ang indibidwal na pagpili at ang panlipunang yaman, narito ang mga sumusunod na gabay na
pagpili. tanong:
1. Ano ang gagawin o lilikhaing produkto at
Sa indibidwal na pagpili, nakatutulong serbisyo?
ang kaalaman sa maykroekonomiks upang 2. Paano isasagawa ang produkto at serbisyo?
makapaglapat ng wastong alokasyon ang tao sa 3. Para kanino ang gagawing produkto at
panahon at pananalapi sa pang-araw-araw na serbisyo?
pamumuhay. Ibig sabihin, ang indibidwal na
pagpili sa maykroekonomiks ay tumutukoy sa Upang matugunan ang tatlong nabanggit
pagsusuri ng ginagawang pagpapasya ng indibidwal na katanungan, kailangan ang pagpapasyang
o isang tao at kumpanya o industriya. Kung mataas nagmumula sa indibidwal at panlipunang pagpili.
ang halaga ng mga produkto, kailangang magpasya Dapat na tumugon dito ang mga salik ng sistemang
ang tao ng kanyang bibilhin. Ikokonsidera niya pangkabuhayan: tradisyunal na ekonomiya,
kung ito’y pangangailangan o kagustuhan lamang. ekonomiyang pampamilihan, pinag-uutos na
Kung limitado naman ang kanyang salapi, ekonomiya, at pinaghalong ekonomiya.
kailangan niyang magbadyet upang maiwasan
ang kakapusan. At kung mataas naman ang halaga Ang katugunan sa tatlong katanungan sa
ng produksyon, ang isang industriya o kumpanya isang tradisyunal na ekonomiya ay nakasalalay
ay kailangang magpasya sa kung ano ang sa kaugalian ng mamamayan at pamahalaan. Sa
kailangan at hindi kailangan upang makatugon sa ekonomiyang pampamilihan, ang pagtugon sa
pangangailangan ng panahon. tatlong katanungan ay kalimitang nakabatay sa
pagpapasyang indibidwal. Samantala, sa pinag-
Samantala, ang panlipunang pagpili naman ay uutos na ekonomiya, ang pagpapasya ay nakasalalay
ang pagpapasyang tumutugon sa pangangailangan lamang sa pamahalaan. Ang pinaghalong
ng lipunan. Sa bahaging ito, nakatutulong ang ekonomiya ay kombinasyon ng ekonomiyang
pag-aaral ng makroekonomiks. Ang halimbawa pampamilihan na may pagpapasyang nagmumula
nito ay kung paano tutugunan ng pamahalaan sa pamahalaan. (Tingnan ang talahanayan sa
ang mga suliranin ng bansa tulad ng implasyon, susunod na pahina.)
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 25

13. Talahanayan 1 Mga Batayang Katanungan at Sistemang Pangkabuhayan
Tradisyunal Pinag-
Ekonomiyang Pinaghalong
Mga Tanong na uutos na
Pampamilihan Ekonomiya
Ekonomiya Ekonomiya
1. Ano ang
gagawin o
lilikhaing
produkto at
serbisyo?
2. Paano isasagawa kaugalian pagpapasyang pamahalaan kombinasyon
ang produkto indibidwal ang ng ekonomiyang
at serbisyo? nagpapasya pampamilihan na
3. Para kanino may pagpapasyang
ang gagawing nagmumula sa
produkto at pamahalaan
serbisyo?
Sa unang tanong, kailangan ng pamahalaan produkto at kailangang serbisyo ay ilalaan para sa
na magpasya kung alin ang higit na bibigyang- pag-angat ng kabuhayan ng mga mamamayan at
pansin o prayoridad sa mga pangangailangan ng lipunan. Kung kaya mahalaga ang pagtutulungan
mga tao at lipunan. Kung limitado naman ang ng pamahalaan at mamamayan upang magkaroon
pinansyal na pinagkukunang-yaman, dapat na ng katuparan ang mabuting pagpili sa kalagayang
may isakripisyong pangangailangan ng mga tao pang-ekonomiko ng bansa. Sa bawat pagpili,
at lipunan. Upang matustusan ng pamahalaan kailangang suriin ng pamahalaan ang opportunity
ang kabuuang kailangan ng tao at lipunan, cost at opportunity benefit sa gagawing pagpili.
dapat na maingat na paghandaan ang ilalabas na
pambansang badyet.
Sa ikalawang tanong, makatutulong ang
lakas paggawa dahil sila ang lumilinang ng mga
pinagkukunang-yaman ng bansa. Makatutulong 1. Bakit walang hanggan ang pangangailangang
din ang paggamit ng teknolohiya sa paglinang at materyal ng tao at lipunan?
pagpaparami ng produksyon. 2. Bakit nagkakaroon ng kakapusan o limitasyon
sa mga pinagkukunang-yaman ang tao at
Sa ikatlong tanong, ang paglikha ng mga lipunan?
26 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

14. 3. Paano natutugunan ng tao ang kanyang mga Pangkat 1 — Ano ang gagawing produkto at
pangangailangan kung may kakapusan o serbisyo?
limitasyon sa pagkukunang-yaman nito? Pangkat 2 — Paano gagawin ang produkto at
4. Paano natutugunan ng pamahalaan ang serbisyo?
pangangailangan ng lipunan kung may Pangkat 3 — Para kanino ang gagawing
kakapusan o limitasyon sa pinagkukunang- produkto at serbisyo?
yaman ng bansa? 2. Humanap ng kapareha. Magtulungan sa
paghahanap ng limang mahalagang kaisipan
o konsepto mula sa tinalakay na aralin. Isulat
ang mga nahanap na kaisipan sa cartolina na
may pagpapakahulugan. Pagkatapos, ipaskil sa
harap ng klase at talakayin.
1. Bumuo ng tatlong pangkat. Sasagutin ng 3. Gumawa ng sariling konsepto ng tungkol sa
bawat pangkat ang nakaatas na tanong sa walang hanggang pangangailangang materyal
ibaba. Magbibigay ang bawat pangkat ng mga ng tao at lipunan sa pamamagitan ng poster.
halimbawa at maaaring lagyan ng nararapat Gawin ang poster sa Oslo paper. Pagkatapos,
na larawan o representasyon. Pagkatapos, ipakita ito sa klase sa isang mini eksibit.
maghanda ng pag-uulat sa klase.
Bala o Buhay
Sa pagtatapos ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig, nagkaroon ng Cold War sa pagitan
ng America at Soviet Union dulot ng magkaibang
ideolohiyang ipinaglalaban. Ang America ay
kumakatawan at namumuno sa mga bansang
demokratiko, samantalang ang Soviet Union
naman ay sa mga bansang komunista.
Sinikap na pag-ibayuhin ng America ang
paggawa ng mga makabagong armas. Tinapatan
naman ito ng Soviet Union sa pamamagitan ng Ang mga makabagong armas ang naging
pangunahing bentahe sa Cold War.
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 27

15. pananaliksik at pagsasagawa
ng mga makabagong armas.
Bunsod nito, nagkaroon ng
paligsahan ukol sa pagpaparami
at pagpapalakas ng kanilang mga
armas. Ang naging kapalit nito ay
ang kalagayang pangkabuhayan
ng bawat bansa.
Nang ianunsyo ng
pangasiwaan ni Ronald Reagan
ng America noong 1980 ang
paglikha nila ng Star Wars,
isang programang progresibo
at masalimuot na sistemang
pandepensa, pinag-ibayo naman Pinalakas ng America ang paggawa ng mga makabagong
ng Soviet Union ang pagsasagawa armas nito.
ng mga kagamitang militar sa halip na paglikha ng mga kalakal na kailangan ng mga tao sa
pang-araw-araw na pamumuhay. Dahil dito, unti-unting bumaba ang bilang ng mga kalakal
at serbisyong tumutugon sa pangangailangan ng mga Sobyet. Dahil sa pagbaba ng antas ng
pamumuhay sa Soviet Union, nagsagawa ng mga protesta ang mga mamamayan nito upang
alisin at baguhin ang kanilang pamahalaang komunista at ang sistemang pang-ekonomiya
ng kanilang bansa.
28 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

16. Kalagayang Pang-ekonomiya ng Pilipinas
Aralin 3 sa Iba’t Ibang Panahon
1. Ano ang kalagayang pang-ekonomiya ng Pilipinas sa iba’t ibang panahon?
2. Paano nakaaapekto ang kalagayang pisikal ng bansa sa kalagayang pang-ekonomiya nito?
3. Bakit nananatiling agrikultural ang kalagayang pangkabuhayan ng bansa?
8. timawa – pangkaraniwang mamamayan na
malaya at maaaring magmay-ari ng lupa
1. basalyo – isang taong naninilbihan sa
9. Torrens Title – isang sistema ng pagtititulo
panginoong maylupa
ng lupa na naggagarantiya ng pagmamay-
2. datu – pinuno ng isang tribu o barangay ari nito; unang lumitaw ang sistemang ito
sa Timog Australia noong 1858 at isinagawa
3. sistemang encomienda – pinangangasiwaan
ni Sir Robert Torrens na nang lumaon ay
ng mga encomendero ang mga lupain;
lumaganap sa buong mundo
nangongolekta ng buwis sa pamamagitan ng
tributo mula sa mga sakop; ipinatutupad ang
Tulad ng ibang kasaysayan, dumanas ang
mga patakarang nagmumula sa hari ng Spain
Pilipinas ng maraming pagsubok ngunit makulay
4. sistemang hacienda – pangangasiwa sa mga na kalagayang pangkabuhayan sa iba’t ibang
lupain na ang layunin ay ang pagtatanim ng panahon. Tunghayan ang mga pagbabagong
mga produktong panluwas lamang naganap sa kalagayang pang-ekonomiya ng bansa
mula noon hanggang sa kasalukuyan.
5. maharlika – nabibilang sa mataas na angkan
6. pyudalismo – sistemang nakabatay sa ugnayan Sinaunang Lipunan
ng panginoong maylupa at kasama Ang ating mga ninuno ay nabubuhay noon
sa pamamagitan ng pangangalap ng mga butil
7. reduccion – pinag-iisa ang magkakahiwalay at bungangkahoy sa gubat. Kalaunan, natuto
at magkakalayong pamayanan upang ang ating mga ninuno na mangaso at mangisda.
makapagtatag ng isang bayan (pueblo) at Natutuhan din nilang magtanim ng mga halamang
pamamahalaan ng mga Espanyol, samantalang namumunga at mag-alaga ng mga hayop sa kanilang
pinaghihiwalay naman ang mga magkakamag- kapaligiran. Sa mga bagay na ito nila kinukuha
anak sa pamamagitan ng pagpapadala sa mga ang kanilang mga pangangailangan sa pang-araw-
ito sa ibang lupain araw na pamumuhay. Dito sinimulan ng ating
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 29

17. Alam mo ba, Eko, na dumaan sa iba’t
ibang panahon ang ating ekonomiya?
mga ninuno ang pagbuo ng mga pamayanan sa kanilang sakop na lupain, kundi isang pinunong
kapuluan. pinagkakatiwalaan ng barangay. Ang datu rin ang
nangangasiwa sa kanilang kabuhayan.
Lipunang Barangay
Ang pamayanang binuo ng ating mga ninuno Ang pinakamababang antas naman sa
na dumating sa kapuluan lulan ng balangay ay lipunang barangay noon ay ang mga alipin. Ang
tinatawag na lipunang barangay. Binubuo ito ng mga alipin ay mauuri sa dalawa—ang aliping
30 hanggang 100 katao at pinamumunuan ng namamahay at aliping saguiguilid. Naglilingkod
isang datu. Nagtayo rin sila ng mga pamayanan sa ang mga aliping namamahay sa nakatataas sa
tabi ng mga ilog o dagat. lipunan ngunit maaari silang magkaroon ng sariling
tirahan. Samantala, ang mga aliping saguiguilid
Noong ika-15 siglo, dumating sa kapuluan naman ay naglilingkod sa kanilang panginoong
ang mga Kanluranin at namasid ng mga ito maylupa ngunit wala silang karapatang magkaroon
ang lipunang barangay. Inihalintulad ng mga ng sariling tirahan. Ang pagbibigay ng kalayaan sa
Kanluranin ang lipunang barangay sa sistemang kanila ay nakabatay sa kagustuhan ng kanilang
pyudal na kanilang naranasan sa Europe. Sa panginoong maylupa. Ang mga nagiging alipin ay
sistemang pyudal, nakabatay ang estruktura ng yaong mga taong natalo o nabihag sa digmaan ng
lipunan sa ugnayan ng panginoong maylupa at ng mga tribu. Maaari ring ipinanganak na silang alipin
kanyang basalyo. dahil sa pagiging alipin ng kanilang magulang.
Maaari ring maging alipin ang isang tao kung siya
Sa paglalarawan ng mga Kanluranin sa ay naparusahan dahil sa nagawang krimen o hindi
lipunang barangay, ang datu ang may hawak ng pagbayad ng utang.
pinakamataas na kapangyarihan, sinusundan
ito ng maharlika, at timawa. Ang datu ay hindi Sa paglipas ng panahon, lumawak ang mga
lamang pinaniniwalaang nagmamay-ari ng pamayanan dahil sa paglaki ng populasyon kaya
30 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

18. kinailangang kumilala ng makapangyarihang pinangasiwaan ng mga encomendero. Sa panahong
pinuno na gagabay sa bawat barangay. Magkakalayo ito, sapilitang pinagtrabaho ang mga ninuno. Ang
ang mga barangay noon dulot ng kalagayang mga nakukuhang produkto o kalakal ay dinadala
pisikal ng kapaligiran subalit nakapag-uugnayan sa Spain. Sapilitan ding pinagbabayad ang ating
pa rin ang mga katutubo. May iba’t ibang tawag mga ninuno ng buwis o tributo.
sa mga barangay noon tulad ng Sa-Ilud (malapit
sa bukana ng mga ilog) at Sa-raya o Ilaya (nasa Napalitan ang encomienda ng sistemang
gawing itaas ng bundok at looban ng ilog o look). hacienda dahil sa mga pang-aabusong ginawa ng
Samantala, barter naman ang sistema o paraan ng mga encomendero sa mga katutubo. Nalipat sa
pakikipagkalakalan ng ating mga ninuno sa bawat mga lalawigan ang pangangasiwa ng mga lupaing
barangay. agrikultural kung saan ipinatupad ang sistemang
ito. Layon dito ng Spain na makabawi sa paghina
Nakipagkalakalan din ang ating mga ninuno ng kanilang kabuhayan.
sa mga dayuhang Asyano na dumating sa kapuluan
tulad ng mga Arabe, Tsino, at Hapones. Ang Sa sistemang hacienda, naabuso rin ang
pakikipagkalakalan ay kadalasang nangyayari sa kalagayan ng ating mga ninuno. Hindi sila
mga pamayanang malapit sa bukana ng ilog o nakakain nang maayos at kalupitan din lamang
look. ang kanilang naranasan sa mga Espanyol. Sa
halip na palay ang itinatanim sa mga lupaing
Panahon ng mga Pananakop agrikultural ng mga katutubo, mga produktong
Panahon ng mga Espanyol tulad ng tabako, niyog, at tubo ang ipinalit ng mga
(1570–1898) Espanyol. Ang mga produktong ito ay gagamitin
Nang dumating ang mga mananakop na ng mga Espanyol para sa pandaigdigang kalakalan
Espanyol sa Pilipinas, sinikap nilang alisin ang upang sila ay kumita. Bawat sakop na lalawigan
katapatan ng ating mga ninuno sa kanilang pinuno ay tinakdaan sa kung anong uri ng produktong
sa pamamagitan ng patakarang divide and conquer. panluwas ang kailangang itanim.
Umiral sa panahong ito ang sistemang reduccion
kung saan pinaghihiwalay ng mga Espanyol ang Samantala, nagkaroon ng Kalakalang Galyon
magkakamag-anak sa pamamagitan ng pagpapadala sa pagitan ng Maynila at Acapulco sa Mexico. Ang
sa mga ito sa ibang lupain. Lumaganap din sa kalakalang ito ay monopolyo ng mga Espanyol
panahong ito ang taggutom at pangangamkam ng na naging daan upang magkaroon ang kanilang
mga Espanyol sa lupain ng mga katutubo. bansa ng dagdag na yaman. Subalit, nalugi ang
kalakalang ito dulot ng mga digmaang nilahukan
Isinailalim ng pamahalaan ng Spain sa ng mga Espanyol na naging sanhi rin ng paghina
sistemang encomienda ang mga nasakop na lupain ng kanilang bansa.
ng ating mga ninuno. Ang mga lupaing ito ay
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 31

19. Isang halimbawa ng Torrens Title
Naging malaya rin ang mga Amerikano sa
Isang galyon na ginamit ng mga Espanyol sa kalakalan pagpapasok ng kanilang mga kalakal o produkto
sa bansa. Dahil dito, tumindi ang pagkiling
Panahon ng mga Amerikano ng mga Pilipino sa mga produktong imported
(1898–1946) kaya hindi nila napaunlad ang mga lokal na
Bago pa man sakupin ng mga Amerikano ang produkto. Lumawig pa ang ganitong pangyayari
Pilipinas, may mga kumpanya na silang naitatag sa nang maisabatas ang Payne-Aldrich Act ng 1909.
bansa. Ito ay upang pangasiwaan ng mga Amerikano Dahil nais ng mga Amerikano na pangasiwaan
ang iba’t ibang kabuhayan ng mga katutubong ang mga pinagkukunang-yaman ng mga Pilipino,
Pilipino. Sa pamamagitan ng Homestead Act ng ipinagtibay ang parity rights. Sa pamamagitan nito,
1924, naging lehitimo ang pagkamkam ng mga nagkaroon noon ng pantay na karapatan ang mga
Amerikano sa mga lupain ng mga katutubong Pilipino at Amerikano sa paglinang at pagmamay-
Pilipino. Ang batas ding ito ang nagbigay-daan ari ng mga likas na yaman ng bansa.
upang mapadali ang transaksyon ng paglilipat ng
pangalan ng mga Espanyol sa mga titulo ng lupa Bagama’t sa panahong ito ay nalinang
na pag-aari ng mga katutubo. Tinawag ang paraang ang mga pinagkukunang-yaman ng bansa at
ito na Torrens Title. Dahil dito, hindi naibalik sa nagkaroon ng mga pagbabagong pangkabuhayan
mga katutubo ang mga nakamkam na lupain sa na mababakas sa mga naipatayong imprastruktura,
kanila. telekomunikasyon, at transportasyon, ang lahat ng
32 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

20. ito ay naisakatuparan hindi para sa kapakanan ng Panahon ng Paglaya
mga Pilipino, kundi sa kapakinabangan lamang ng (1946–kasalukuyan)
mga Amerikano. Nang matapos ang Ikalawang Digmaang
Pandaigdig, tuluyang nahumaling ang mga Pilipino
Panahon ng mga Hapones sa mga produktong gawa sa America. Higit na
(1941–1945) tinangkilik ang mga produktong stateside kaysa sa
Sa maikling panahon ng pananakop ng mga lokal na produkto. Noong 1953, dumanas ang
mga Hapones sa Pilipinas, dulot ng naganap na Pilipinas ng malaking kakulangan sa balanse ng
Ikalawang Digmaang Pandaigdig, may dalawang mga bayarin. Ang kakulangang ito ay kailangang
magkatunggaling pananaw ang lumitaw kaugnay mapunan upang makabawi sa kalagayang
sa pangangasiwa ng kabuhayan sa bansa. Una, pangkabuhayan ng bansa. Kaya ang pamahalaan ay
pinaigting ng mga Hapones ang pagiging nanghiram ng salapi sa pandaigdigang institusyong
makabayan ng mga Pilipino. Ang lahat ng may pinansyal tulad ng International Monetary Fund
kinalaman sa Amerikano ay inalis at pinatindi (IMF) ng halagang $10 milyon. Ang pagkakautang
ang pagtangkilik sa mga produktong lokal ng na ito ay isinailalim sa programang Structural
mga Pilipino. Pangalawa, higit na pinagtuunan ng Adjustment Program (SAP). Sa pamamagitan ng SAP,
panahon ng mga Hapones ang paggawa ng mga may mga kondisyon ang IMF na dapat sundin ng
armas para sa kanilang pakikidigma, sa halip na pamahalaang Pilipinas upang maipagpatuloy ang
isipin ang pagpapalaki ng produksyon ng pagkain. pangungutang nito.
Mula sa pangasiwaan ni
Manuel Roxas hanggang sa
kasalukuyang pamahalaan, sinisikap
nilang maiangat ang kalagayang
pangkabuhayan ng bansa sa
pamamagitan ng mga programang
pangkabuhayan lalo na sa larangan
ng repormang agraryo. Ninais din
ng ilang nagdaang pamahalaan ng
Pilipinas na gawing industriyalisado
ang bansa, subalit may kakapusan at
kakulangan sa mga kinakailangang
teknolohiya at pondong gugugulin
para maisakatuparan ito.
Nakikinig ang mga mamamayan habang nagtatalumpati si Jose Laurel sa
isang pagtitipon noong panahon ng pananakop ng mga Hapones.
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 33

21. 1. Ilarawan ang kalagayang pang-ekonomiya o pangkabuhayan ng mga Pilipino batay sa mga sumusunod
na panahon:
a. Sinaunang Lipunan
b. Panahon ng Pananakop
c. Panahon ng Paglaya
2. Paano naaapektuhan ang kalagayang pisikal ng bansa sa uri ng kabuhayang lumitaw sa bawat
panahon?
3. Anong programang pangkabuhayan ang isinusulong ng lahat ng naging pangulo ng Pilipinas? Bakit
hindi ito ganap na maisakatuparan?
1. Gumawa ng matrix tulad ng sa ibaba na naglalaman ng mga sumusunod na batayan:
Panahon Panahon Panahon
Sinaunang Panahon ng
Batayan ng mga ng mga ng mga
Lipunan Paglaya
Espanyol Amerikano Hapones
a. Kalagayang pang-
ekonomiya ng
Pilipinas sa paglipas
ng panahon
b. Mga positibo o
mahalagang ambag sa
ekonomiya
c. Mga negatibong
patakarang nagpabagal
sa ekonomiya ng bansa
d. Prediksyon sa
hinaharap
34 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

22. 2. Sumulat ng reaksyon tungkol sa tanong na: “Sumasang-ayon ka ba na gawing industriyalisado ang
Pilipinas kahit na ito ay isang agrikultural na bansa?” Pangatwiranan ang sagot at magbigay ng mga
halimbawang sitwasyon. Gawin ito sa malinis na papel at ibahagi sa klase pagkatapos.
Amerikanisasyon at Haponisasyon sa Pilipinas: Reloaded
Marahil batid mo na ang karamihan sa mga restawran at iba pang tindahan sa mga mall
o iba pang establisyimento sa ating bansa ay mga pag-aari ng mga dayuhang kumpanya na
nakabase sa mga bansang tulad ng America at Japan. Kabilang dito ang McDonalds, Coca-
Cola, Kentucky Fried Chicken, Toyota, Mitsubishi, Toshiba, Levi’s, Shakey’s, Sony, at Nike.
Alin kaya sa mga kumpanyang ito ang nakabase sa America? sa Japan?
Ang America at Japan ay mga bansang
maituturing na may malalaking ekonomiya
sa daigdig. Ang mga bansang ito ay may
panibagong pananakop, hindi man tuwiran,
sa mga bansa sa daigdig na tumatangkilik
ng kanilang mga produkto o kalakal at
serbisyo. Ang makabagong kaisipang
kolonyal na pumapasok dito ay tinatawag na
neokolonyalismo o ang impluwensya sa kultura
at kabuhayan ng mga Pilipino.
Sa loob halos ng limang dekada, mabilis
na nakuha ng mga Pilipino ang kulturang
Amerikano mula sa pagkain, pananamit, wika,
at musika. Natanim sa isipan ng maraming Ang ham sandwich at fries ay mga pagkaing Amerikano
na katanggap-tanggap na rin sa kasalukuyan sa
Pilipino ang kagandahan at kahusayan ng mga panlasang Pilipino.
produktong Amerikano, at ang pangarap nilang
marating ang America. Dahil dito, masasabing
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 35

23. ang konseptong materyalismo mula sa mga Amerikano ay bumalot na sa kaisipan ng mga
Pilipino.
Samantala, may mga impluwensyang Hapones sa Pilipinas bago pa man nila sinakop ang
ating bansa. Natutuhan ng mga Pilipino sa mga Hapones ang ilang gawaing pangkabuhayan
tulad ng pagpaparami ng isda. Sa kasalukuyan naman, kinagigiliwang panoorin ng mga
Isa ang pagpaparami ng isda (fish culture) sa mga gawaing pangkabuhayan na natutuhan ng
mga Pilipino sa mga Hapones.
Pilipino ang mga animé at telenobelang Hapones. Marami ring Pilipino ang nagnanais
makarating ng Japan upang mamasyal, maghanapbuhay, at manirahan doon.
Bukod sa America at Japan, may iba pang bansa sa kasalukuyan na nakaiimpluwensya
sa pangkabuhayan o pang-ekonomiyang kalagayan ng Pilipinas bunsod na rin ng tinatawag
na globalisasyon. Sa pamamagitan nito, patuloy ang pamahalaan sa paglahok sa mga
pandaigdigang kumperensya na may kinalaman sa usaping global.
Kailangan ba talaga ang globalisasyon? Maaari ba natin itong iwasan? Paano naman
ang kulturang Pilipino na kailangan nating pangalagaan at pahalagahan? Malaking hamon
ito sa ating bansa. Kailangan natin ang malalim na pag-iisip at maayos na pagpaplano para
makamit ang pambansang kaunlaran.
36 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

24. Aralin 4 Mga Kagamitan sa Pag-aaral ng Ekonomiks
1. Anu-ano ang mga kagamitan sa pag-aaral ng ekonomiks?
2. Bakit kailangang gamitan ng mga grapikong representasyon ang pag-aaral ng ekonomiks?
3. Paano nakatutulong sa pag-unawa ng ekonomiks ang mga kagamitan sa pag-aaral nito?
1. ceiling price – pinakamataas na presyo sa Isa sa malalaking ipinagkaiba ng tao sa hayop
pamilihan na itinakda ng pamahalaan ay ang kakayahan ng tao na lumikha ng kagamitan.
Ang mga kagamitan o kasangkapan ay patunay
2. dependent variable – ang variable na umaasa o lamang ng lawak ng kaisipan ng tao. Ang simpleng
epekto ng independent variable gamit ay nalilinang sa mas kapaki-pakinabang na
kagamitan. Maging ang mga paraan ng paglutas
3. floor price – pinakamababang presyo sa ng isang suliranin tulad halimbawa ng pagtutuos
pamilihan na itinakda ng pamahalaan at sa Matematika ay nalilinang mula sa manwal na
pabor sa mga prodyuser paraan hanggang sa paggamit ng mga calculator at
mini-computer.
4. independent variable – ang variable na sanhi o
dahilan ng dependent variable May mga kagamitang kinakailangan sa
pag-aaral ng ekonomiks upang higit itong
5. kakulangan – bunga ng higit na maraming maunawaan. Kabilang dito ang paggamit ng
demand sa produkto o serbisyo kaysa suplay mga grap, talahanayan o tsart, at dayagram. May
ng mga ito dahil ang presyo ay mababa sa mga talahanayan namang naglalaman ng mga
ekilibriyong presyo kinakailangang kaalaman tungkol sa pag-aaral
ng ekonomiks at iba pang kaugnay rito. Hindi
6. kalabisan – bunga ng higit na maraming sapat ang mga pagpapaliwanag sa ugnayan ng
suplay ng produkto at serbisyo kaysa sa mga konsepto sa pamamagitan lamang ng mga
demand ng mga ito dahil ang presyo ay mataas tsart o talahanayan. Wala ring katapusan ang
sa ekilibriyong presyo pag-uusap sa isang usapin kung hindi lalakipan
ng mga ugnayang makikita sa isang grapikong
representasyon at matematika.
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 37

25. Alam mo, Eko, nakalilito talagang Hindi naman, Kassy. Mas nakatutulong
pag-aralan ang ekonomiks batay rito nga ang mga grap, talahayanan, at
sa binabasa kong aklat. ekwasyon sa pag-unawa ng mga aralin sa
ekonomiks.
ay koordineyt ng dependent variable (bilang o dami).
Ang Grap Hindi maaaring umasa ang presyo o kita sa bilang
Ang grap ay isang biswal na representasyong o dami ng pagkonsumo ng tao. Ito ay dahil sa
nagpapakita ng ugnayan ng dalawang variables— nakabatay sa presyo ng kalakal o kita ng tao ang
ang dependent variable at independent variable. bilang o dami ng bibilhing kalakal o serbisyo.
Ang dependent variable ay umaasa sa anumang
pagbabago o epekto ng paggalaw ng independent Iba’t iba ang uri ng grap na maaaring gamitin
variable. Ang independent variable naman ay sa paglalarawan ng ugnayan ng dalawang pang-
malayang nakagagalaw sa linya nito. Tumutukoy ekonomikong variables. Ang mga ito ay ang bar graph,
ito sa dahilan o sanhi ng pinag-aaralang kaso. pie graph, at line graph. Nagpakikita o naglalarawan
Ibig sabihin, ang galaw ng presyo sa pamilihan ang mga ito ng ugnayan ng mga variable. Sa mga
(independent variable) ay nakaaapekto sa dami ng grap na ito, ang line graph ang madalas na ginagamit
demand o suplay (dependent variable). at nakabatay sa sistemang Cartesian. Ipinakikita sa
sistemang Cartesian ang ugnayan ng mga galaw ng
Sa matematika, ang linyang patayo (vertical dependent at independent variables sa pamamagitan
line) o ang y-axis ang ginagamit na koordineyt ng ng una at positibong quadrant sa x at y axis.
dependent variable. Ang linyang pahalang (horizontal
line) o x-axis naman ang ginagamit na koordineyt Paggamit ng Iskedyul at Kurba
ng independent variable. Ngunit kabaligtaran naman Bago maipakita sa grap ang ugnayan ng
ito sa pag-aaral ng ekonomiks lalo na kung ang dalawang variables, kailangang maisaayos ang mga
pinag-uusapan ay tungkol sa presyo, kita, o gastos. bagay na pag-uugnayin o iskedyul ng nais ilarawan
Sa ekonomiks, ginagamit ang linyang patayo bilang sa talahanayan o tsart. Tunghayan at suriin ang
koordineyt ng independent variable (presyo, kita, mga sumusunod na Talahanayan 2 at Grap 1
gastos), samantalang ang linyang pahalang naman tungkol sa kaugnayan ng presyo ng pandesal sa
38 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

26. pagkonsumo ng isang pamilya na may limang ang dami (Q) ng pagkonsumo ng isang pamilya.
kasapi. Ito ang tinatawag na kurba ng demand (D) o
Talahanayan 2 Iskedyul ng Demand sa ang pababang kurba ng linya na nagpapakita ng
Pandesal di-tuwiran o negatibong ugnayan sa presyo ng
pandesal at dami ng pagkonsumo.
Presyo Pagkonsumo
Punto (bawat (isang pamilya na Sa isang banda, iba naman ang kurba ng
piraso) may limang kasapi) suplay (S) sa kurba ng demand. Pansinin ang
A 50¢ 35 sumusunod na iskedyul ng suplay ng harina at ang
B P1.00 30 malilikhang kurba ng suplay nito.
C P1.50 25
Talahanayan 3 Iskedyul ng Suplay ng
D P2.00 20
Harina
E P2.50 15
Presyo ng
F P3.00 10 Punto Harina Dami ng Harina
(kada kilo)
P
A P80 600 kilo
B P70 500 kilo
C P60 400 kilo
3.00
D P50 300 kilo
F
2.50 E P40 200 kilo
E
2.00 F P30 100 kilo
D
1.50
P
C
1.00
B
0.50 A
80 S
A
0 Q B
5 10 15 20 25 30 35 70
C
60
Grap 1 Kurba ng Demand D
50
E
40
Batay sa Talahanayan 2 at sa Grap 1, F
30
mapupuna sa punto A na mas maraming
20
mabibiling pandesal ang isang pamilya kung
10
ang halaga nito ay 50¢ bawat piraso. Samantala,
0 Q
kapansin-pansin naman na habang tumataas ang 100 200 300 400 500 600
presyo (P) ng pandesal kada piraso ay nababawasan Grap 2 Kurba ng Suplay
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 39

27. Mapupuna sa Talahanayan 3 at Grap 2 ang
P
ugnayan ng presyo ng harina (kada kilo) at ang E
20 000
dami ng harina na lilikhain. Tuwiran o positibo
ang relasyon ng mga ito dahil habang bumababa
D
ang halaga ng harina (sa pamilihan) ay bumababa 15 000
Kita ng Tao
rin ang bilang o dami na handang itustos dito (ng
prodyuser). Maaari ring sabihin na kapag mataas
C
10 000
ang presyo ng harina ay malaki rin ang dami nito.
Ito ang tinatawag na kurba ng suplay. B
7 000
A
5 000
Ang paggamit ng mga iskedyul at kurba ng
Q
demand ay mahalaga rin sa pagpapakita ng ugnayan
5 000
10 000
20 000
15 000
ng kita ng tao sa kanyang pagkonsumo. Pag-aralan
ang mga sumusunod na halimbawa tungkol dito. Pagkonsumo ng Tao
Grap 3 Kaugnayan ng Kita ng Tao sa Kanyang
Pagkonsumo
Talahanayan 4 Kaugnayan ng Kita ng Tao Narito naman ang ekilibriyo (E) na kung
sa Kanyang Pagkonsumo saan makikita ang epekto nang pagsamahin ang
Kita Pagkonsumo ng tao dalawang kurba (demand at suplay).
Punto (neto kada (sa loob ng isang
buwan) buwan)
P
H
A 5 000 5 000
B 7 000 6 000
C 10 000 8 000
D 15 000 12 000
E 20 000 17 000 Pe E
D
Sa Talahanayan 4, makikita ang iskedyul ng Q
Qe
suplay batay sa tuwirang relasyon ng kita ng tao sa
pagkonsumo nito. Habang tumataas ang kita ng Grap 4 Ekilibriyo ng Demand at Suplay
tao, tumataas din ang pagkonsumo nito. Anu-ano
pa ang mapapansin sa talahanayan at grap?
40 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

28. Batay sa Grap 4, makikita ang pagsasama ng prodyuser sa halagang P1 ay may dami lamang na
kurba ng demand at kurba ng suplay. Kung saan Q1, kaya ang magiging bunga nito ay kakulangan
nagtagpo ang dalawang linya, iyon ang punto mula sa Q1 hanggang Q3. Sa madaling salita,
ng ekilibriyo. Ang halimbawa nito ay kapag sa mababang presyo ng produkto o serbisyo,
nagkasundo ang mamimili at nagtitinda sa presyo maraming bibili nito, ngunit dahil mababa ang
(ekilibriyong presyo–Pe ) at dami (ekilibriyong presyo ay mababa rin ang handang ipagbili ng
dami–Qe ) ng produkto o serbisyo. Ibig sabihin, prodyuser.
walang paggalaw o pagkilos na nagaganap sa presyo
at dami ng kalakal o serbisyo. Magkakaroon lamang ng pagkakasundo ang
mamimili at prodyuser sa halagang Pe at sa daming
Samantala, kung ang presyo sa pamilihan Q2. At ito ang tinatawag nating ekilibriyo.
naman ay mababa sa ekilibriyong presyo,
nagkakaroon ng “kakulangan” na kung saan mas Nagkakaroon naman ng “kalabisan” kapag
marami ang demand sa produkto o serbisyo kaysa ang presyo ay higit na mataas kaysa sa ekilibriyong
suplay. Tingnan ito sa Grap 5. presyo. Sa presyong P1, handang mag-suplay ang
prodyuser ng kalakal sa daming Q3 ngunit dahil
P S sa mataas na presyo mula Pe, ang kayang bilhin
lamang ng mamimili ay nasa daming Q1 kaya
ito ay magbubunga ng kalabisan. Ibig sabihin,
nagkakaroon ng tunggalian ang mga mamimili at
mga prodyuser sa presyo hanggang marating ang
ekilibriyong presyo. Tingnan ang Grap 6.
E
Pe
P S
P1
D
kakulangan
Q
QD1 QD2 QD3 kalabisan
Grap 5 Ang Kakulangan
Grap 5 Ang Kakulangan P1
Sanggunian:
P1 – presyong mababa sa ekilibriyo
Pe
QD1 – unang dami
QD2 – ekilibriyong dami o ikalawang dami
QD3 – ikatlong dami D
Q
Batay sa Grap 5, sa P1 ng kurba ng demand, Q1 Q2 Q3
may mabibiling produkto o dami ng produkto Grap 6 Ang Kalabisan
na makikita sa Q3, ngunit ang kayang isuplay ng
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 41

29. Upang maiwasan ang pagkakaroon ng na ginawa sa mga variable sa grap ay pandalawahan
kalabisan o kakulangan sa produkto o (two-dimensional) lamang. Kapag nadaragdagan na
serbisyo, kailangang magkaroon ng ekilibriyo ang mga salik o kasong pang-ekonomiko na pag-
o pagkakasundo ang mamimili at nagtitinda o uugnayin at pag-aaralan, hindi na sapat gamitin
prodyuser. Kapag ginamit naman ang ekilibriyong ang two-dimensional na grap dahil magdudulot na
presyo bilang ceiling price, hindi na maaaring ito ng kalituhan. Sa puntong ito, masasabing mas
magtaas pa ng presyo ng kalakal o serbisyo ang mabisang gamitin ang equations at mga simbolo
mga nagtitinda o prodyuser. Gayunman, ang upang makita nang malinaw ang ugnayan ng lahat
anumang pagbaba sa presyo mula sa itinakdang ng variable.
ceiling price ay maaaring magbunga ng kakulangan
sa produkto o serbisyo. Pag-aralan ang sumusunod na halimbawa.
Ang pagtungo ng mga nars palabas ng ating
Samantala, kapag ginawa namang floor price bansa ay dulot ng sahod na tatanggapin nila sa
ang ekilibriyong presyo o presyong pinakamababa ibang bansa. Maaari nating isulat ang equation sa
na itinakda ng pamahalaan, walang ibang pamamagitan ng:
patutunguhan ang presyo kundi ang pagtaas
nito. Hindi na maaaring magbaba pa ng presyo X = f (Y)
sa itinakdang floor price ang mga nagtitinda o kung saan ang:
prodyuser. Dahil dito, mahihikayat ang mga X - bilang ng mga nars na nagtatrabaho sa ibang
prodyuser na magsuplay ng mga produkto o bansa
magbigay ng kaukulang serbisyo dahil maaaring f - ugnayan ng bilang ng nars na nagtatrabaho
itaas pa ang presyo mula sa floor price. Ngunit ang sa ibang bansa sa mga salik na
ganitong sitwasyon ay nagdudulot ng kalabisan nakaiimpluwensya sa kanila
sa pamilihan dahil mababa ang demand sa mga Y - sahod na ipinagkakaloob ng mga bansang
produkto at mataas naman ang presyo. tumatanggap ng mga nars
Ang Kaugnayan ng Grap at Dahil naaapektuhan ang bilang o dami ng
Matematika mga nars na naghahangad na makapagtrabaho sa
Bahagi ng kagamitang kailangan sa pag-aaral ibang bansa, ang dependent variable dito ay ang X,
ng ekonomiks ay ang matematika tulad ng geometry samantalang ang Y o sahod na ipinagkakaloob ng
at estadistika (statistics). Kaugnay ng grap na pinag- mga bansang tumatanggap ng mga nars ang siyang
aaralan ay ang pagtutuos ng mga ugnayan ng mga independent variable. Subalit, ang X ay naaapektuhan
variable sa pamamagitan ng equations. Ang equations ng iba pang variable na V, P, at D. Kaya, maaaring
ay nakatutulong upang madaling maipahayag ang isulat ang equation na ganito:
ugnayan ng mga variable kaysa ipaliwanag ito nang
pasalita lamang. Pakatandaan na ang pag-uugnay X = f (V, P, Y, D)
42 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

30. kung saan ang: 2. Bakit kailangang gumamit ng mga grapikong
V – kabuuang dami ng mga nars sa bansa representasyon at matematika sa pag-aaral ng
P – pamantayang sahod ng mga Pilipinong nars sa ekonomiks?
ibang bansa 3. Paano nakatutulong sa pag-unawa ng
D – sahod na tinatanggap ng mga nars sa bansa ekonomiks ang grap at matematika? Magbigay
ng mga halimbawa.
Ipinakikita lamang ng equation ang ugnayan
(f ) ng bilang ng mga nars na nagtatrabaho sa
ibang bansa sa mga salik na nakaiimpluwensya
sa kanila upang mamasukan sa ibayong dagat
tulad ng kabuuang dami nilang nars sa bansa; sa
pamantayang sahod ng mga Pilipinong nars sa 1. Magpangkat-pangkat. Pag-usapan kung ilang
ibang bansa; at ng sahod panlokal. Sa paggamit bilang o dami ng banana cue ang mabibili sa
ng equation o simbolo, madaling mapagsabay ang halagang badyet na P200. Gamiting gabay
pagkuha ng sagot sa kabila ng maraming variable ang nakalaang presyo ng babana cue sa ibaba.
na pag-uugnayin. Matapos nito ay punan ng iskedyul ang
talahanayan at gumawa ng grap nito. Iulat sa
Samantala, nagagamit naman ang estadistika klase ang inyong ginawa.
sa ekonomiks sa pagsusuri ng bilang ng populasyon;
sa pagtutuos ng implasyon; o sa pagtutuos halaga
ng bilihin sa iba’t ibang panahon. Ang kakayahang Presyo ng
Bilang o Dami
Punto Banana Cue
nakukuha sa paggamit ng matematika ay ang Nito
(kada piraso)
pagtukoy sa wasto o katotohanan sa likod ng mga A P2
kaganapan. Hindi sapat, halimbawa, na sabihing B P2.50
tumaas ang bilang ng ating Gross National Product
C P3
(GNP) sa kasalukuyan. Kailangang makita at
D P4
mapaghambing natin ang ating GNP mula sa
E P5
nakalipas na sampung taon o higit pa. Dito papasok
F P6
ang pangangailangan natin ng estadistika.
G P7
H P8
I P9
J P10
1. Anu-anong mga kagamitan ang nakatutulong
sa pag-aaral ng ekonomiks?
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 43

31. 2. Magpangkat-pangkat. Halimbawang nais ninyong magtinda ng sago’t gulaman sa darating na
intramurals sa inyong paaralan. Ilan ang handa ninyong ipagbili kung ang pagbabatayan ay ang mga
presyo sa kasunod na talahanayan? Gumawa rin ng grap nito. Pagkatapos, iulat sa klase ang inyong
ginawa.
Presyo ng Sago’t Gulaman Dami ng Handang
Punto
(kada baso) Ipagbili
A 50¢
B P1
C P2
D P3
E P5
F P6
G P7
H P8
I P10
J P12
44 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito

32. 3. Punan ang huling hanay ng magiging kakulangan (–) o kalabisan (+) sa sumusunod na iskedyul.
Matapos nito ay ilapat sa grap ang mga datos. Gawin ang grap sa isang graphing paper. Lagyan ito ng
wastong leybel at ipakita sa klase.
Demand sa
Suplay ng Bunga
Punto Presyo Lapis
Lapis (–)o(+)
(Bawat Piraso)
A P2 100 5
B P5 40 20
C P8 20 50
D P10 10 100
E P15 6 200
Paglutas ng mga suliranin sa pamamagitan ng pagsusuring lohikal
Mga Kasanayan sa Ekonomiks
May tatlong kasanayan na nalilinang kapag pinag-aaralan ang ekonomiks. Una, ang
kasanayan sa paglutas ng mga suliranin sa pamamagitan ng pagsusuring lohikal. Pangalawa,
ang kasanayan sa pagbibigay-interpretasyon sa mga datos. Pangatlo, ang kasanayan
sa pagpapahayag ng sariling kaisipan. Nakatutulong ang mga ito sa pag-aaral ng ibang
asignatura at gayundin ay maaaring gamitin ang mga ito sa pang-araw-araw na pamumuhay
ng tao.
Pagtanaw at Pag-unawa: Ekonomiks 45

33. Paglutas ng mga suliranin sa pamamagitan ng pagsusuring lohikal
Sa pamamagitan ng lohikal na pagsusuri sa pag-aaral ng ekonomiks, mauunawaan ng
isang estudyante ang kalagayan ng kanyang paligid, lalo na at ito ay may kinalaman din sa
kanyang pang-araw-araw na pamumuhay. Iniuugnay ang pagsusuring lohikal sa kaalamang
pang-matematika na kung saan magkakaroon ng wastong pagtutuos ang tao sa paglutas ng
mga suliranin sa buhay. Higit sa lahat, sa tulong ng pagsusuring lohikal, matatamo ng isang
estudyante ang kritikal na pag-iisip upang maisulong ang kanyang pag-aaral nang mabuti.
Pagbibigay-interpretasyon sa mga datos
Upang maunawaan ang pag-aaral ng ekonomiks, mahalagang marunong ang isang
estudyante sa pagbibigay-interpretasyon sa mga datos na tulad sa mga nakalapat sa
talahanayan at sa grap. Sa pamamagitan ng mga ito, maiiwasan ang pagbibigay ng mga
interpretasyon o palagay na walang batayan. Gayundin, matututo ang isang estudyante na
magpaliwanag sa pamamaraang siyentipiko.
Pagpapahayag ng sariling kaisipan
Mahalaga na marunong ang isang estudyante na magpahayag ng kanyang sariling
kaisipan. Sa pag-aaral ng ekonomiks, ang pagpapahayag ng sariling kaisipan ay mahalaga
upang masuri ang anumang suliranin at makapagbigay ng mabuting interpretasyon sa mga
datos. Gayundin, magkakaroon ng ganap na kaisipang pang-ekonomiko at organisadong
paraan ng pagsusulong ng pamumuhay ang tao.
46 Ang Ekonomiks at ang Pamamaraan Nito