1. Op weg naar 2040 en de rol
van de coöperatie
Krijn Poppe

2. Krijn J. Poppe
 Opgegroeid in Flevoland
 (Bedrijfs)econoom EUR-1981
 Research Manager LEI / Wageningen
Economic Research 1981-2020
 Raadslid Raad voor de leefomgeving en
infrastructuur
(foto: Fred Ernst)
 Lid Provinciale Adviescommissie voor de Leefomgeving Zuid-Holland
 Voorzitter Agro-Expert Raad Flevoland
 Bestuurslid SKAL (Certificeringsorganisatie Biologische Landbouw)
 Oud Secretaris-Generaal EAAE, nu secretaris EAAEP Foundation die publicaties van de
EAAE (Europese landbouweconomen) uitgeeft (ERAE, EuroChoices, Q Open)
 Oud Chief Science Officer Ministerie van LNV
 Mede-eigenaar van een familie akkerbouwbedrijf te Zoutelande

3. Inhoud
 Drie opgaven voor het agro-business complex richting 2040:
 Gezonde en duurzame leefstijl voor de consument
 Klimaat
 Biodiversiteit
 Economische mechanismes en functioneren van de keten
 Farm to Fork en Nederlands beleid
 Innovatie is de sleutel: hoe zetten we boeren in hun kracht?
 Rli advies: Boeren met toekomst
 Waar hebben we coöperatie nodig ?

4. Food chain: 2 weak spots – opportunity?
Input industries
Farmer
Food processor
Consumer Retail
• Public health issues –
obesity, Diabetes-2 etc.
• Climate change asks for
changes in diet
• Strong structural change
• Environmental costs
need to be internalised
• Climate change (GHG)
strengthens this
Is it coincidence that these 2 are the weakest groups?
Are these issues business opportunities / market failure?
Or system failure and lack of transformative capacity?

5. 5

6. Institutional economics: regulerende mechanismen
6
Culture (religion,
customs, norms)
Formal rules
(laws)
Governance
(contracts, market
organisation)
Resource
allocation
(incentives, outcomes)
Formal rules
(laws)
Culture (religion,
customs, norms)
Governance
(contracts, market
organisation)
Resource
allocation
(incentives, outcomes)
© Williamson, 2000

7. Relevante beleidsontwikkelingen
Europese Unie
 GLB: afbouw ha-toeslagen en conditionaliteit, vervangen door eco-schema’s en 2e
pijler natuurbeheercontracten
 Farm-to- Fork: Reduce nutrient losses by 50%,Reduce fertilizer use by 20%,
Reduce pesticide use by 50%, Reduce sales of antimicrobials by 50%, Increase
organic farming to 25% of UAA ,Increase high-diversity landscape features to 10%
of UAA
Nederlandse milieuthema’s
 Water: gebruik stikstof, fosfaat (mestbeleid), gewasbeschermingsmiddelen
 Biodiversiteit: ammoniak
 Klimaat: reductie nationaal 60% in 2030, landbouw en landgebruik van 31 Mton
naar 28 Mton; net-zero in 2050 ?
 En aanvullende issues: fijnstof, dierwelzijn, bodem, etc.
Ruimtelijke ordening: woningbouw, bedrijventerreinen, bos, energie, Lelylijn
 decentralisatietendens in NOVI: 1 omgevingsvergunning van gemeente

8. Institutional change and coherent policy package is needed
for a Food System approach
Price
Quantity
Demand
Supply
Current
price
Export to feed
10 bln ??
Less waste
Less (animal)
protein
More sustainable
BioTech, plantbased meat,
vertical farming, insects etc.
(Digital) knowledge / Precision
Agriculture
Less
chemicals
Social policy for food insecure
persons: not a price but an
income problem
Current volume
Create market like
in energy, mobility
Organise platform
economy
True cost

9. 9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Baseline 2017 Baseline 2050 Productivity
intended
Nature inclusive
intended
Productivity stricter Nature inclusive
stricter
Equivalent
value
added
(billion
euro)
Other grazing animals Laying hens Broiler
Sows Fattening pigs Dairy
Forestry Arable farming
Source: Reproduced from Gonzalez-
Martinez et al. (2021).
4 scenarios (klimaattafel studie)
Productivity staat grofweg gelijk
aan scheiding; nature aan meer
verweving.
Adopting strict environmental
goals (e.g. net zero CO2) and
pursuing Nature inclusiveness
stricter could lead to a decline
in ‘equivalent’ value added of
agriculture and related sectors
of around 35% compared to the
current situation = around a 1.2
billion euros loss for the primary
agricultural sector

10. Bevindingen Bodemdaling
• Omslag nodig van ontwatering naar vernatting
• Boeren op veen blijft mogelijk, wel aanpassingen nodig
• Onvoldoende nationale sturing op aanpak bodemdaling
• Uitvoering: top-down en bottom-up aanpak versterken elkaar niet
• Financiering: kosten en baten van bodemdaling onduidelijk; CO2-
beprijzing kan bijdragen aan oplossing
• Kennis: tekort, versnippering en kennisbehoefte als ‘uitvlucht’

11. Aanbeveling 3 – financiën
Breng kosten en baten in beeld, zet CO2-beprijzing in, stel een
omschakelingspremie beschikbaar en financier herinrichting van
veenweidegebieden.
Grote gevolgen voor agrariërs:
• Vernatting van percelen
• Aanpassingen bedrijfsvoering
Landbouw blijft mogelijk
Randvoorwaarden op orde:
CO2-beprijzing, vergoedingen,
omschakelingspremie

12. Schaalvergroting is goed voor economie en ecologie
Melkveebedrijven 2016-2018
Aantal koeien 49 99 208
Opbr/€100 kosten 78 92 102
Kostprijs kg melk (ct) 45 40 34
Inkomen (€1000/fte) 20 37 61
N overschot (kg/ha) 158 147 132
• Grotere bedrijven kunnen milieu-investeringen / enige extensivering dus
opvangen
• Mechanisme is nu aan de gang via koude sanering omdat bedrijven klem zitten
tussen lage kostprijs-eisen van de markt en kostprijsverhogende maatregelen
van de overheid
• Geen makkelijk mechanisme om dit te bespoedigen anders dan uitkopen of
ontmoedigen bedrijfsovername (structuurbeleid)
• In essentie: “er is een kleineboeren-vraagstuk, met 5.000 ipv 15,000
melkveehouders kan het ook”

13. Inhoud
 Drie opgaven voor het agro-business complex richting 2040:
 Gezonde en duurzame leefstijl voor de consument
 Klimaat
 Biodiversiteit
 Farm to Fork en Nederlands beleid
 Innovatie is de sleutel: hoe zetten we boeren in hun kracht?
 Rli advies: Boeren met toekomst
 Waar hebben we coöperatie nodig ?

14. 1. NL is een uitstekende plek voor landbouw: delta met goede grond, klimaat, logistiek,
agribusiness dicht bij consumenten. Ook al groeien steden en natuur, >= 1,5 mln ha blijft
beschikbaar. Dit zegt niets over aantal boeren.
 Zorg dat goede gronden worden beschermd in RO. Bouw op de slechtste.
 De economie van internationale voedselmarkt dwingt efficiënte productie met 5,000 boeren van 300 ha af
(Scenario A). Er is dus een klassiek kleine boeren-vraagstuk.
2. Het moet wel passen in de delta-metropool: deze steden zorgen voor de strengste milieu-
T.o.v. andere sectoren zwakke concurrentieposite in CO2, NH3, grond.
 Milieuproblemen zijn veelal regionale problemen (per ha, niet per kg) als gevolg van concentratie. Level
playing field is een illusie. Draai het om en concurreer met de duurzaamste producten waarvoor Europese
consument extra betaalt (Scenario B)
3. Landbouw in de metropool is niet alleen voedselproductie, ook diensten (privaat en publiek):
ruimtebeheer, biodiversiteit, CO2 opslag, energiewinning, waterbeheer, zorg, recreatie, korte
keten, etc..In een diensteneconomie zijn daar kansen op extra inkomen.
 Werk aan andere identiteit / missie: niet alleen voedsel, maar: “most innovative metropolitan business
cluster for sustainable and healthy food- and landscape services” (Scenario C)
4. Bepaal emissieruimtes 2040. Breid stelsel verhandelbare emissierechten uit (CO2, NH3).
 Geeft duidelijkheid aan boeren op alle thema’s via milieudoelstellingen per bedrijf en daarmee kunnen ze
investeren (ipv afwachten en vee bijzetten tot draconisch quotum komt)
 Maakt verschillen in strategie tussen boeren mogelijk, waarbij onderling kosten van bijdragen aan
duurzaamheid worden verrekend. Lokale situatie wordt steeds bepalender (ecologie van bodem en water,
diensten)

15. 5. Maak dedicated supply chains met concepten (als uitwerking van punt 2). Maak gebruik
van de data-revolutie, biedt transparantie.
 Boer wordt afhankelijker van keten, van discussie over prijzen / marge naar een relationele
samenwerking (“wat kunnen we voor/met elkaar doen: net-zero CO2?’). Leidt ook tot zorgplicht
ketenpartijen. (Op EU niveau wellicht bijmengen van duurzaam verplichten)
 Lukt dat met Duitse en Britse supers en maaltijdbezorgers als JustEatTakeaway, Sodexo ??
6. Volledige transparantie en bedrijfsdoelstellingen vragen om digitaal dashboard met KPI.
Bedrijfscertificering, Eco-score van bedrijven en producten.
 Weg met papier, we beginnen hier echt achter te lopen, verspillen miljoenen, doen aan data science
zonder data. Iedereen bouwt eigen website waar boer mag invullen. Robotic accounting komt niet van
de grond.
 Let op de governance van de data. Die hoort bij LTO, niet bij John Deere, Lely of RFC.
7. Geef boeren rol in publieke taken met 25-jarige eco-systeemcontracten.
 Als in USA, anders zijn ze geen prikkel voor investeren en financieren. (Scenario D)
 Zet er een autoriteit tussen zodat boeren minder bang zijn van openbreken door politiek
 Geef een prikkel om boeren weer te leren samenwerken in gebieden.
 Financieren kan uit 3 a 5 % BTW (consument betaalt geen true price). Armoede vraagt om
inkomenspolitiek niet om lage voedselprijzen, die zijn maar klein deel van uitgavepatroon.

16. 8. Gebiedsprocessen om ruimtelijke ordening te regelen met landinrichting 3.0 Regio’s
verschillen in problematiek en kansen (ook buiten de landbouw). Neem de tijd.
 Maak kaarten met emissieruimte per perceel. Waar nodig: graslandplicht
 Erken dat het een herstructurering is: snij diep. Er is nu een overproductie van overheidsbeleid dat
steeds geitenpaadjes zoekt, slecht gehandhaafd wordt, na incidenten weer aangepast. Boeren
worden daar tureluurs van. Bouw en overheid wil nu betalen.
 Zorg dat de bouw, natuuraanleg (bossenstrategie), energie meebetaalt aan stranded assets. Laat
toe in VAB, duurzame boeren hebben immers geen last van buren.
9. Investeer in de toekomst van gezonde duurzame voeding door als topsectoren Agri,
Health, Logistiek met ICT allemaal 30% in een gezamenlijke pot te stoppen.
 Profiteer van de gezondheidscrisis. Personal nutrition is de toekomst. Zet een gezamenlijke food-
nutrition-health onderzoeksinfrastructuur op. Waarom hebben de supers met hun loyalty cards,
credit card companies, Google en Apple (en China) wel al die data ?
10. Agribusiness: zet in op verdere internationalisering.
 Proces is al gaande, net als 75 jaar fusies voor schaalgrootte. Of kies niche (“Cono”)
 Belang bij metropolitaan landschap voor hoofdkantoor / research lab bij Schiphol, met goed
ondernemersklimaat (fiscaal, kennis), hoogwaardige werkgelegenheid (partners kenniswerkers!)
paar duizend innovatieve boeren in NW Europa. Dat is belangrijker dan laatste 25% volume
 Er is een goed draaiende arbeidsmarkt voor uitvoerende arbeid (voor zover Nederlands).

17. Boeren knallen op een rotonde af
Increase
in scale
Sustainable
product with
volume
Niche products
Eco-
system
services
Multi-
functionality

18. Advies Boeren met Toekomst
Aanbevelingen
Geef de boeren de ruimte om hun eigen
toekomstperspectief te ontwikkelen, binnen duidelijke
duurzaamheidseisen via de volgende acties:
1. Rijk, provincies, waterschappen en gemeenten: zorg
voor maximale duidelijkheid over bedrijfsspecifieke
duurzaamheidsnormen
• zicht op normen 2030, 2040, 2050 ontbreekt
2. Biedt binnen de gestelde normen zo veel mogelijk
vrijheid aan de ondernemer

19. Aanbevelingen
3. Bevorder de totstandkoming van een zo veel mogelijk
geïntegreerd certificeringssysteem en richt een
onafhankelijke autoriteit op die het certificeringssysteem
opzet en monitort
4. Zet in op adequate handhaving op bedrijfsniveau
5. Rijk en provincie: wees actief betrokken bij gebiedsprocessen en ondersteun deze
6. Zet in op verduurzaming van keten en gedragsverandering consument
• als blijkt ketenpartijen te weinig meebewegen, moet de rijksoverheid
maatregelen treffen

20. EU
Certificering
Instandhoudingsdoelen (of
klimaatakkoord)
Meetbare eisen voor doelgebied:
bv. KDW of waterkwaliteit
Emissie-eis voor de boerderij als
bron
Overwegingen van
controleerbaarheid en fraude
Middelvoorschrift (“oogsten voor
1 oktober, 3 m. uit sloot”)
Controle boerderij. Liefst vanuit
satelliet.
LNV
NVWA RVO
Sda,
NAK
etc.
Provin-
cie
Ge-
meen
-te
Water-
schap
Indus-
trie
Certificering
Certificatie Autoriteit Landbouw
Certificering van geboden en prestaties
decertificering
Strenger,
niet
alles
kan
overal
Stimulerender,
leerproces

21. Aanbevelingen
3. Bevorder de totstandkoming van een zo veel mogelijk
geïntegreerd certificeringssysteem en richt een
onafhankelijke autoriteit op die het certificeringssysteem
opzet en monitort
4. Zet in op adequate handhaving op bedrijfsniveau
5. Rijk en provincie: wees actief betrokken bij gebiedsprocessen en ondersteun deze
6. Zet in op verduurzaming van keten en gedragsverandering consument
• als blijkt ketenpartijen te weinig meebewegen, moet de rijksoverheid
maatregelen treffen

22. Inhoud
 Drie opgaven voor het agro-business complex richting 2040:
 Gezonde en duurzame leefstijl voor de consument
 Klimaat
 Biodiversiteit
 Farm to Fork en Nederlands beleid
 Innovatie is de sleutel: hoe zetten we boeren in hun kracht?
 Rli advies: Boeren met toekomst
 Waar hebben we coöperatie nodig ?

23. Cooperatives add value in different ways:
 Realise efficiency of scale (if owners don’t want to merge): joint machines,
cheese factory
 Create a market / realise access to the market that is at a distance
 Increase market efficiency by competition with traders with a high mark-up
 Reduce transaction costs for the food industry by standardising contracts,
organising farmers and their quality control.
 Manage risk for farmers (pooling)
 Organise innovation e.g. in niche products
Cooperatie is een oplossing tussen
markt en centraal gezag uit
‘welbegrepen eigenbelang’.
EU project: Support for Farmers’
Cooperatives (2010)

24. Rol van cooperatie(bestuurders)
1. Accepteer en deal met wat niet te beïnvloeden is: Nederland als metropool met
klimaatverandering. Draag dat uit. >> Leiderschap
2. Sluit In de coöperatie-strategie aan op het welbegrepen eigenbelang van boeren,
daar waar de markt faalt:
1. Ontwerp gebiedsinrichting 2040 (collectieven?)
2. Ontwikkel afzetmarkten voor duurzame producten en diensten (ook CO2, korte ketens,
collectief natuurbeheer, internationaal boer-boer advies etc)
3. Ontwikkel samen kennis
4. Organiseer het poolen van data, voor collectief gebiedsbeheer, benchmarking en
certificering
3. Lukt dat in huidige coöperaties of zijn er nieuwe nodig om de huidige aan te vullen
? Als huidige grote coöperaties bepaalde zaken niet kunnen (streekproducten, data
?), geef dan vooral ruimte aan nieuwe initiatieven

25. krijn.poppe@wur.nl
www.wur.nl
kjpoppe@hccnet.nl
Dank voor
uw aandacht