1. Korte inhoud
De onderlegger voor de rol van de bibliotheek ligt nog steeds in het aloude „Kennis is macht‟ dat via
Unesco, etc hedendaagse uitwerkingen heeft gekregen. Vanaf de jaren zestig groeit onderwijs deelname
spectaculair en ontwikkelt de bibliotheek zich inhoudelijk en kwantitatief. Sinds 1975 is er contributievrijdom
voor de jeugd en is er veel aandacht voor jeugd- en schoolbibliotheekwerk en de educatieve
ondersteuningsfunctie. Het succes van de uitleenbibliotheek van boeken bepaalt het beeld van de
bibliotheek. Op opkomst van Internet heeft grote gevolgen voor mediagedrag, distributie en winkelen. Het
gebruik van traditionele media en ook bibliotheken neemt af. Bibliotheken blijven een groot bereik houden
maar verleggen hun focus van warenhuis van bronnen die steeds vaker digitaal worden, naar educatieve
en maatschappelijke activiteiten. Bibliotheken worden veel meer een werkplaats voor mensen die op
achterstand staan en mensen die zich willen ontplooien. Bibliotheken staan voor de opgave om deze
omslag met minder middelen te realiseren. Daarvoor is ondernemerschap en samenwerking nodig.
Bibliotheken hebben een groot bereik, zijn vrij toegankelijk, zijn thuis in de lokale en regionale educatieve
en maatschappelijke netwerken. Bibliotheken hebben een lange traditie om van gezamenlijke landelijke
dienstverlening gebruik te maken. Ook vandaag de dag: preventieve projecten gericht op taalontwikkeling
en leesplezier als Boekstart, VoorleesExpress en de Bibliotheek op School worden grootschalig in het
stelsel van bibliotheken geïmplementeerd. Daarmee laten bibliotheken zien dat ze samen „meters kunnen
maken‟, substantieel van waarde kunnen zijn. Op het gebied van laaggeletterdheid en basisvaardigheden
liggen grote uitdagingen. Bibliotheken worden steeds vaker de thuisbasis voor activiteiten en programma‟s:
taalpunten als timmerwerkplaatsen. De gezamenlijke bibliotheken hebben licenties op digitale methodes en
oefenprogramma‟s: de hamers die nodig zijn om mensen op achterstand „bij te spijkeren‟. Zowel landelijk
als lokaal/regionaal worden bibliotheken als belangrijke partners gezien. Niet als afzonderlijke bibliotheken,
maar als stelsel. Als betrouwbare lokale regionale partners waar meerjarig geïnvesteerd wordt in mensen
en timmerwerkplaatsen. Dit stelsel van timmerwerkplaatsen kan niet zonder de landelijke spelers op het
gebied van laaggeletterdheid en basisvaardigheden. ETV heeft zich tot een onmisbare speler ontwikkeld
die van waarde is voor het lokaal ondernemerschap van bibliotheken. Dat vraagt om meer afspraken en
borging dan jaarlijkse inkoopafspraken rond licenties. Timmerwerkplaatsen moeten structurele afspraken
maken met de leveranciers van hamers.
1

2. ‘Zonder hamer sla je geen
spijker op de kop’
De bibliotheek als timmerwerkplaats voor basisvaardigheden
5 maart 2014
10 jaar ETV
Jos Debeij

3. Inhoud
1. Bibliotheekperspectief - vroeger, nu, straks
2. De hamer, de spijker en de timmerwerkplaats
3

4. Leeszaal Deventer 1916
5 maart 2014
4

5. “Bibliotheken zijn de TomTom van de
kennissamenleving. Ze zijn
wegwijzergids in het uitdijende
informatie-oerwoud, met als
belangrijkste doelgroepen de jeugd,
samen met scholen en mensen die op
een achterstand staan. Bibliotheken
zijn waarborger van de kwaliteit en
onafhankelijkheid van de publieke
informatievoorziening.”
Minister R. Plasterk

6. Jaren van groei ‘70,
•
•
•
•
•
’75, ’80
5 maart 2014
Vestigingen
Gebruik
Collecties
Leden
Uitleningen
Jeugd/school
Contributievrijdom
6

7. De wereld verandert – 1996 - 2005
5 maart 2014
internet
Lezen van gedrukte media, bevolking van 12 jaar en
ouder, 1975-2005 (in uren per week)
1975: 6,4 u pw
2011: 2,5 u pw
2011
7

8. Gevolgen voor de bibliotheek?
2005 in 10 jaar - groei van 20 jaar kwijt
Leden
Uitleningen
Bron: SCP
8

9. terwijl bereik en frequentie hoog blijft
*ruim helft bevolking komt heel frequent in bibliotheek
9

10. Een nieuwe bibliotheek in 4 stappen
1. Warenhuis
2. Werkplaats
3. Ontmoetingsplaats
4. Digitaal / Webshop
10

11. STAP 1
Uitleenbibliotheek wordt warenhuis
fysieke en digitale bronnen
• collectie, inrichting en presentatie
• multifunctionele gebouwen en openingstijden
11

12. 12

13. 5 maart 2014
13

14. STAP 2
Werkplaats:
educatieve – maatschappelijke doelgroepen
zelfredzaamheid (moeten)
Wijkwinkel
Laaggeletterdheid BoSchool
14

15. STAP 3 Ontmoetingsplaats voor:
ontplooiing (willen)
15

16. Stap 4 : Digitale bibliotheek - Webshop
16

17. Catalogus (collectie Nederland)
17

18. Catalogus - bestellen
15%
uitleningen zijn
bestellingen via
internet
18

19. 19

20. Bibliotheek in ontwikkeling
Nederland bibliotheken
uitleningen / leden
20

21. Bibliotheek in ontwikkeling
2007-2013
Aantal
vestigingen
gesloten:
0 (nul)
21

22. Overijssel bibliotheken
uitleningen / leden
Deventer
uitleningen
leden
bezoekers
website
2006
842.000
24.000
404.000
94.000
2013
960.000
29.000
595.000
393.000
22

23. De toekomst?
23

24. ‘Nieuwe’ bibliotheekwet
‘Memorie van toelichting’
Ondersteuning van onderwijs en educatie
Bibliotheken vervullen hun functies voor de individuele leden,
maar ook voor maatschappelijke organisaties. Bijvoorbeeld op
het terrein van onderwijs en cultuur. Op deze manier worden in
samenwerking met het onderwijs programma‟s voor
leesbevordering, bestrijding van laaggeletterdheid en
mediawijsheid uitgevoerd. De samenwerking krijgt in de
praktijk vooral vorm op lokaal en regionaal niveau.
24

25. Deventer 2014 / 2017
• Ambitie – groeien tijdens de financiële krimp
• Werkplaats - zelfredzaamheid
• Ontmoetingsplaats – ontplooiing
• Bezuinigen: 20% - € 700.000
• Formatie: van 42 naar 32 FTE
• Meer open met minder mensen
• Gebruik maken van provinciale en landelijke
backoffice en formats /
• Co creatie met gebruikers en partners
• Gekwalificeerde vrijwilligers (oa taalmaatjes)
25

26. Ondernemend op pad
de bibliotheek als (timmer)werkplaats
voor zelfredzaamheid
26

27. (Laag)geletterdheid
27

28. 4de jaar
consultatieburo
20 weken
Wijkwerk
2 seizoenen
VVE-netwerk
70 gezinnen
Basisscholen
35 vrijwilligers
Taalmaatjes
Kwalificeren
Prv Overijssel
28

29. Babies
consultatieburo
individueel
Peuterspeelzalen
40% 0-4 jaar
VVE-netwerk
50% 0-4 jaar
Kinderdagverblijven
Vrijwilligers
Leidsters
Kwalificeren
Kwalificeren
29

30. 30

31. 31

32. 32

33. 33

34. 34

35. Afdeling – met aanbod …
Lees &Schrijf
•
•
•
•
•
Woordenboeken verschillende talen versus Nederlands
Beeldwoordenboeken
Cursussen/methodes
Grammatica boeken
Leesboeken, meerdere niveaus, veel komt van uitgever
“Eenvoudig Communiceren”
• Meerdere exemplaren van één titel voor klassikaal lezen
• Taalpc‟s hierop staan 10 geselecteerde taal oefen
programma‟s. Het zijn vrij toegankelijke internet programma‟s.
• Werkplekken
35

36. Netwerken netwerken
•
•
•
•
•
•
•
•
Gemeente (aanvalsplan laaggeletterdheid)
Consultatiebureau
ROC / Capabel taal
SW bedrijf
Netwerk laaggeletterdheid
Stedelijk overleg basisvaardigheden
Ambassadeurs
Etc etc
36

37. 37

38. 38

39. Activiteiten - partners
• Programma in de week van de alfabetisering,
• in samenwerking met ROC Aventus en Sallcon Werktalent
(SW bedrijf)
• Schrijversbezoeken / theater voorstelling
• Naar buiten: informatiemarkten etc met informatie
over Laaggeletterdheid
• Etc
39

40. Renate Dorrestein
40

41. Van Taal naar Basisvaardigheden
• Stedelijk overleg basisvaardigheden
• 2011 gestart als pilot bibliotheek met Klik en Tik
• Nieuwe partners door Klik en Tik zoals
• gemeente afdeling werk en inkomen,
• Werkbedrijf UWV
• Scholengemeenschap Etty Hilversum locatie Boerhaave
voor inzet Maatschappelijke stage.
41

42. Klik en Tik
42

43. Wereldwijs in de samenleving
• Project Deventer + Zutphen, Sociale werkvoorziening en
Bibliotheek.
• Projectsubsidie - door SBCM het A&O fonds sociale
werkvoorziening.
• Subsidie is max. 50%, de andere 50% is inzet van SW bedrijf
en bibliotheek.
• Deventer 1e helft schooljaar 2012- 2013 op locatie bij Sallcon
werktalent ,
• Per januari 2013, 2e helft schooljaar lessen wekelijks in de
bibliotheek.
• Vrijwilligers zijn/ worden geworven voor het wekelijks samen
lezen in kleine groepen. (taalmaatjes)
• Leeservaring, leesbeleving en begrijpend lezen zijn belangrijk
(plezier).
43

44. Open Leesclub
•
•
•
•
•
•
•
belangstellende laaggeletterden
„in eigen tijd‟
Locatie bibliotheek centrum / Keizerslanden
eenmalige gemeentelijke subsidie
10 bijeenkomsten onder leiding van een ROC docent
daarna voortzetting door de bibliotheek
met gekwalificeerde vrijwilligers
44

45. 80 taalmaatjes
45

46. Taalpunt
46

47. 47

48. 48

49. Jaarlijkse inkoop en afspraken

50. Naar een sterk structureel stelsel!
5 maart 2014
• Elke gemeente een of meer bibliotheken
• Warenhuis van fysieke en digitale bronnen, werkplaats voor
zelfredzaamheid, ontmoetingsplaats voor ontplooiing
• Timmerwerkplaats voor basisvaardigheden
• Taalpunt, Lees en Schrijf etc
• Ondernemer en Partner in lokale regionale maatschappelijke en
educatieve netwerken
• Landelijke formules en instrumentarium
50

51. De hamers om te timmeren
51

52. 52

53. 53

54. 54

55. 55

56. Samen structureel op pad!
56