Σημειώσεις για το μάθημα ιστορίας της Γ' Γυμνασίου

1. Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον 19ο αι.
 Παρά τις δύο επεκτάσεις του ελληνικού κράτους
(1864-1881) η έκταση της Ελλάδας ήταν
σχετικά μικρή
 Ο πληθυσμός (750.000) γνώριζε σταθερή
αύξηση κατά τον 19ο αι.
 Διπλάσιος περίπου αριθμός Ελλήνων ζούσε
έξω από τα σύνορα της χώρας
 Σημαντικότερες πόλεις ήταν η Αθήνα, η Πάτρα,
η Σύρος και αργότερα ο Πειραιάς

3. Αγροτικός τομέας
 Ο Αγροτικός τομέας δέσποζε στην ελληνική
οικονομία
 Μεγάλο τμήμα των καλλιεργούμενων εκτάσεων
(5.000.000) αποτελούσαν οι εθνικές γαίες
 Το ελληνικό κράτος δεν τολμούσε ούτε να τις
πουλήσει ούτε να τις μοιράσει δωρεάν.
Αποτέλεσμα:
μεγάλο μέρος τους καταπατήθηκε και μετατράπηκε
σε ιδιοκτησίες
 Τελικά το 1871 ο Αλ. Κουμουνδούρος διένειμε
όσες εθνικές γαίες είχαν απομείνει

4.  Με την προσάρτηση της Θεσσαλίας προέκυψε
το πρόβλημα των τσιφλικιών που τα
καλλιεργούσαν Έλληνες κολίγοι.
 Οι κολίγοι πίστευαν ότι η γη θα μοιραζόταν σε
αυτούς αλλά η Ελλάδα, με διεθνή Συνθήκη,
δεσμεύονταν να σεβαστεί τα περιουσιακά
δικαιώματα των Τούρκων
 Έτσι τα τσιφλίκια πουλήθηκαν από τους
Τούρκους ιδιοκτήτες σε Έλληνες
κεφαλαιούχους
Αγροτικός τομέας

5.  Με εξαίρεση τη Θεσσαλία η ελληνική γεωργία
βασίζονταν στους μικρούς κλήρους που
καλλιεργούνταν από τους αγρότες με τις
οικογένειές τους
 Κυριότερα προϊόντα ήταν η σταφίδα, η ελιά, τα
καπνά και τα σιτηρά.
 Ιδιαίτερα η σταφίδα λόγω της μεγάλης ζήτησης
στην Ευρώπη είχα εξελιχθεί σε
μονοκαλλιέργεια, έφερε συσσώρευση πλούτου
αλλά έκανε τις τοπικές κοινωνίες ευάλωτες στις
διεθνείς κρίσεις
Αγροτικός τομέας

6. Το εμπόριο
 Εξάγονταν κυρίως σταφίδες, λάδι και άλλα
αγροτικά προϊόντα
 Εισάγονταν δημητριακά, υφάσματα, νήματα και
αργότερα άνθρακας, ξυλεία και μηχανήματα

7. Η Ναυτιλία
 Υπήρξε ο κύριος μοχλός οικονομικής
ανάπτυξης
 Η Πάτρα ήταν το κύριο λιμάνι εξαγωγών
(κυρίως σταφίδας)
 Η Σύρος εξελίχθηκε σε ένα από τα
σημαντικότερα εμπορικά κέντρα της Μεσογείου
 Στο τέλος του αιώνα άρχισε η γρήγορη
ανάπτυξη του Πειραιά (Διώρυγα της Κορίνθου –
Σιδηροδρομικό δίκτυο)

8. Το λιμάνι της Σύρου τον 19ο αι.

9. Τραπεζικό σύστημα
 Το 1841 ιδρύθηκε η Εθνική τράπεζα της
Ελλάδος
 Της παραχωρήθηκε και το δικαίωμα να εκδίδει
χαρτονόμισμα
 Μέχρι τότε όσοι χρειάζονταν χρήματα
κατέφευγαν σε ιδιωτικό δανεισμό (τοκογλυφία)

10. Βασιλικό Διάταγμα
-Ίδρυση Εθνικής Τράπεζας
1841

11. Οικονομία
 Ο ρόλος του κράτους στην ανάπτυξη της
οικονομίας υπήρξε σημαντικός: κάνοντας
επενδύσεις και δημιουργώντας το κατάλληλο
πλαίσιο επιδίωξε (Τρικούπης) τον
εκσυγχρονισμό
 Το εξωελλαδικό ελληνικό κεφάλαιο στράφηκε
προς την Ελλάδα μετά το 1870 κυρίως
παρακινημένο από το ευνοϊκό (λόγω Τρικούπη)
κλίμα της εποχής, κάνοντας όμως ευκαιριακές
επενδύσεις

12. Κοινωνία
Χαρακτηρίζεται από αργή αλλά σταθερή
μεταβολή (αστικοποίηση)
 Αγρότες: η συντριπτική πλειοψηφία.
Μικροϊδιοκτήτες οι περισσότεροι, δούλευαν οι
ίδιοι τα χωράφια τους
 Αστοί: ενίσχυαν συνεχώς την παρουσία τους
κατά τον 19ο αι.
 Εργάτες: εμφανίστηκαν αργά στην ελληνική
κοινωνία λόγω της καθυστερημένης
εκβιομηχάνισης. Ζούσαν σε άθλιες συνθήκες

14. Στο παρακάτω απόσπασμα η Καλλιρρόη Παρρέν μιλάει για τις
εργάτριες σε μια κλωστοϋφαντουργία στον Πειραιά.
Το χειμώνα δουλεύουν αδιάκοπα από τις έξι το πρωί μέχρι τις έξι και
μισή το βράδυ, με μόνο μισή ώρα ανάπαυση για να φάνε. Το καλοκαίρι
από τις πέντε το πρωί μέχρι τις έξι και μισή και αναπαύονται μόνο
μιάμιση ώρα. Έτσι η δεκάχρονη ή εντεκάχρονη παιδούλα που βρίσκεται
στην ανάπτυξη ή η νέα γυναίκα που [βρίσκεται σε ηλικία να] κάνει
παιδιά στέκεται όρθια στη θέση της σχεδόν χωρίς να κινείται για
δώδεκα ολόκληρες ώρες.
«Αι γυναίκες εν τη ελληνική βιομηχανία», Εφημερίς των Κυριών, έτος 1887
Απόδοση στη σύγχρονη γλώσσα
Από το βιβλίο “Λίγη ακόμα Ιστορία”

15. Κοινωνικοί μετασχηματισμοί
1. Μετανάστευση: Συνηθισμένο φαινόμενο στον
φτωχό Ελλαδικό χώρο:
 Το 19ο αι. προορισμός ήταν κυρίως οι πλούσιες
ελληνικές παροικίες του εξωτερικού (π.χ.
Αλεξάνδρεια, Οδησσός, Σμύρνη)
 Στα τέλη του αιώνα η σταφιδική κρίση και η
ζήτηση χεριών στις Η.Π.Α. δημιούργησαν
μεγάλο μεταναστευτικό κύμα προς την Αμερική

16. Γαλλική Υπερωκεάνιος Ατμοπλοΐα Φαβρ Λάιν
Πειραιάς – Νέα Υόρκη (μέσω της Νάπολης)
Διάρκεια ταξιδιού ημέρες 14 με [...][τα] ατμόπλοια «Ρόμα» και
«Γερμανία». Ναυπηγήθηκαν το έτος 1903 αποκλειστικά για
μετανάστες, η ταχύτητα [τους είναι] 30 μίλια την ώρα. [...] Τα
πρακτορεία Χρ. Χριστοφή και Σία δηλώνουν στους μετανάστες ότι η
επιθεώρηση γίνεται στα πρακτορεία των παραπάνω εταιριών στην
Ελλάδα. Έτσι όσοι έχουν προβλήματα υγείας και, σύμφωνα με τον
αμερικανικό νόμο, δε γίνονται δεκτοί στην Αμερική, θα ειδοποιούνται
έγκαιρα και θα παίρνουν πίσω τα ναύλα τους.
Εφημερίδα Ακρόπολις, 30 Απριλίου 1903
Απόδοση στη σύγχρονη γλώσσα
Από το βιβλίο “Λίγη ακόμα Ιστορία”

17. 2. Αγώνες των αγροτών της Θεσσαλίας: έφτασαν
μέχρι την ένοπλη σύγκρουση (Κιλελέρ 1910) που
οδήγησαν αργότερα στη διανομή των τσιφλικιών
Κοινωνικοί μετασχηματισμοί

18. Οι Κολίγοι
Δύστυχοι [...], πολίτες ανελεύθεροι σε ελεύθερη χώρα [...].
Αυτός ο επιστάτης, αφού έκανε τον εαυτό του αφεντικό και
συγκέντρωσε στα χέρια του όλες τις εξουσίες [...], παρεμβαίνει
στη δημόσια και την ιδιωτική ζωή των χωρικών εκβιάζοντάς τους
να εργάζονται τις Κυριακές, να μην κάνουν γάμους που δεν του
αρέσουν, να αρνούνται τη φιλοξενία, να μη βρίσκονται στους
δρόμους μετά τη δύση του ήλιου, να μη μιλάνε μεταξύ τους
ιδιαιτέρως, να μην εξουσιάζουν όπως θέλουν αυτοί το
νοικοκυριό τους, να μην τολμούν να έχουν δική τους γνώμη ή
σκέψη.
Σπυρίδων Παγανέλης, Οδοιπόροι και σημειώσεις, έτος 1882
Απόδοση στη σύγχρονη γλώσσα
Από το βιβλίο “Λίγη ακόμα Ιστορία”

19. Τάσσος – Μαρίνος Αντύπας Κιλελέρ 1910

20. 3. Εργατικό κίνημα: Από τη δεκαετία του 1870
άρχισαν οι πρώτες απεργίες και η διάδοση
σοσιαλιστικών ιδεών. Το 1891 γιορτάστηκε πρώτη
φορά η εργατική πρωτομαγιά
Κοινωνικοί μετασχηματισμοί

21. Η κοινωνία χωρίζεται σε πλούσιους και φτωχούς. Όλα όσα
απολαμβάνουν οι πλούσιοι τα παράγουν οι φτωχοί με τη συνεχή
εργασία τους [...]. Οι φτωχοί λοιπόν είναι δούλοι των πλούσιων και,
όσο δε ζητούν οι ίδιοι την ελευθερία τους, κανείς δεν πρόκειται να
τους τη δώσει. Η ελευθερία δε δίνεται ποτέ ως δώρο, αλλά
κατακτιέται ως δικαίωμα [...]. Κάποιος είναι πραγματικά ελεύθερος
όταν προσφέρει τη χρήσιμη εργασία του και παίρνει για αμοιβή
ολόκληρο το προϊόν της εργασίας του, με την εγγύηση της πολιτείας.
Τότε είναι πλούσιος και ανεξάρτητος. Τότε κανείς
δεν είναι φτωχός ή δούλος.
Πλάτων Δρακούλης, Το εγχειρίδιον του εργάτου, έτος 1893
Απόδοση στη σύγχρονη γλώσσα
Από το βιβλίο “Λίγη ακόμα Ιστορία”

22. 4. Γυναικείο ζήτημα: κύριο αίτημα η εκπαίδευση των
γυναικών
Κοινωνικοί μετασχηματισμοί

23. Η Ελληνίδα [...] μπορεί να βγει από το αδιέξοδο που την περιβάλλει και
την κάνει να μαραίνεται και να λιώνει, να μπει ορμητικά στη δράση και
να αναλάβει μόνη της τον αγώνα για την ανάπτυξή της, χωρίς να
περιμένει [...] καμία βοήθεια από τον άντρα, γιατί [...] αυτός [=ο άντρας]
αδιαφορεί για τη δική της μόρφωση και ανάπτυξη, και στον εγωισμό
που τον διακρίνει ένα μόνο βλέπει, ένα επιθυμεί και θέλει: τη δουλική
υποταγή της γυναίκας στα νεύματά του.
«Πρόγραμμα», Εφημερίς των Κυριών, 8 Μαρτίου 1887
Απόδοση στη σύγχρονη γλώσσα
Από το βιβλίο “Λίγη ακόμα Ιστορία”