1. Określenie słowa „język” można definiować na różne sposoby. Z tego względu, iż
każda dyscyplina naukowa posiada podobną lub też odrębną od siebie definicję- chciałabym
przytoczyć kilka znaczeń tegoż słowa.
Pod względem psychologicznym, lingwistycznym, neurologicznym, socjologicznym- różnie
można je zdefiniować.
Należałoby również zwrócić uwagę na zdefiniowanie części składowych języka. Otóż znak,
symbol, słowo.
Dzięki znakom możemy wskazać na to, o czym myślimy, posługujemy się skrótami,
skojarzeniami, wskaźnikami pewnych skomplikowanych stanów czy zjawisk. 1
Znak daje
ludziom wyobrażenie czegoś konkretnego. Dzięki nim można się komunikować,
porozumiewać.
Związek między znakiem, a tym, co oznacza, jest naturalny w tym sensie, że wynika z jakichś
obiektywnych prawidłowości: meteorologicznych, zoologicznych, fizycznych, biologicznych.
Pod warunkiem znajomości tych prawidłowości, znak ma dla wszystkich to samo znaczenie.2
W zależności od danej grupy społecznej można zauważyć zróżnicowanie znaczeń jakichś
znaków.
Inne bardziej skomplikowane, nienaturalne znaczenie posiada symbol. Ludzie utworzyli
symbole, czyli system znaków, które można nazwać językiem. Również dane symbole i
umiejętność odczytania ich prawidłowo zależy od społeczności, w której się znajdujemy.
Ze względu na róże rodzaje symboli można wyróżnić różne rodzaje języków: język gestów,
język obrazkowy, język ciała. Jednakże najważniejsze symbole to słowa czyli znaki mówione
i pisane, dzięki którym ludzie mogą się porozumieć. Słowo zawiera w sobie znaczenie i
zarazem własną formę dźwiękową.
Zbiór takich symboli i schematów wytwarza złożone treści, zdania, wypowiedzi- co uściśla
to, czym jest język.
Język określamy jako otwarty zbiór znaków, zbudowanych z fonemów: morfemów, wyrazów
stałych zwrotów i wyrażeń. Reguły łączenia i tworzenia znaków: fonologia, morfologia
składnia.
Z punktu widzenia socjologicznego język dzielimy na różne rodzaje:
- język naturalny (związany z grupami etnicznymi; jest to język wytworzony w sposób
spontaniczny w długiej historii wielkiej, terytorialnej wspólnoty i używanym przez jej
członków)
- języki grup zawodowych: prawniczy, naukowy, kościelny, polityczny, wojskowy, sportowy,
dziennikarski
-odrębny język młodzieżowy czy więzienny
- język komputerowy- konstruowany celowo dla pewnych celów technicznych czy
zawodowych.3
Z punktu widzenia lingwistycznego: język stanowi dwuklasowy system składający się z
jednej strony ze zbioru symboli, a z drugiej strony z zasad, według których z tych symboli
budujemy wypowiedzi.4
Bez składowych języka nie jesteśmy w stanie ułożyć wypowiedzi, co
jest jednoznacznie z utrudnioną komunikacją międzyludzką.
Kolejną ważną rzeczą jest to, jakie funkcje spełnia język. Lingwiści zwracają uwagę na dwie
z nich:
1. język umożliwia rejestrację spostrzeżeń i doświadczeń, zapis wiedzy i informacji oraz
ich przekazywanie kolejnym pokoleniom
1
P. Sztompka „Socjologia”, wyd. Znak Kraków 2002, s.288
2
ibidem, s. 289
3
ibidem, s. 290
4
B. Karczmarek, „Mózg, język, zachowanie”, wyd. Uniwersytet Marii Skłodowskiej- Curie, Lublin 1995, s.11

2. 2. komunikacja miedzyludzka, która pozwala na porozumiewanie się ludzi miedzy sobą.5
Język stanowi również bardzo ważną funkcję- komunikacyjnej, bez niego ludzie i inne istoty
nie mogłyby się porozumieć.
Mówiąc o języku trzeba wiedzieć, iż jest to bardzo obszerny temat. Można mówić o systemie
językowym, który jest związany z innymi systemami, na podstawie książki Frydrychowicza
„Proces mówienia” wyróżnia się następujące systemy:
-system fonologiczny- układ dźwięków danego języka,
-system leksykalny- złożony z ogółu wyrazów występujących w danym języku, które jako
znaki są podporządkowane określonym pojęciom,
-system gramatyczny- wskazujący na poprawność użycia znaków danego języka.6
Trzeba zaznaczyć, iż każda odrębna grupa, w której używany jest dany język- różni się od
innych grup. Otóż wymienione systemy będą inaczej zbudowane.
Według Chomsky’ego (1980): ”Język nie jest strukturą zwyczajów. Charakterystyczną cechą
normalnego zachowania językowego jest innowacja, formowanie nowych zdań i nowych
układów słownych według wysoce abstrakcyjnych i skomplikowanych reguł”.7
Dzięki
innowacją i tym, co nowe, język jest czymś nieskończonym, można go ciągle tworzyć. Można
wprowadzać neologizmy, nowe znaczenie- a to daje językowi swoją odrębność.
Mówiąc o języku, trzeba wspomnieć również o mowie- jej znaczeniu, zastosowaniu.
Mowa stanowi akt w procesie słownego porozumiewania się, w którym mówiący przekazuje
słuchaczowi określone treści, a rozmówca je odbiera.8
Tak więc bez mowy nie ma
komunikacji, poprzez ten proces ludzie przekazują sobie swoje myśli, informacje.
Mowa jest zjawiskiem zróżnicowanym- z jednej strony ma charakter społeczny wynikający z
języka, jako społecznego środka porozumiewania się, a z drugiej strony jest indywidualna
poprzez proces mówienia.9
Może ona być charakterystyczna dla danej społeczności, ale
również dla danej jednostki.
Mowa jest aktywnym użyciem zasobów językowych, jest częścią języka, gdzie język jest
częścią mowy. Tak więc, język jest zależny od mowy, a mowa od języka.
Trzeba zaznaczyć, jak mowa jest skonstruowana, jakimi procesami się kieruje.
Mowa składa się z czterech faz: mówienia, rozumienia, tekstu i języka.
-Mówienie- łączenie strony treściowej i dźwiękowej.
-Rozumienie- „odczytywanie” tych treści indywidualnych, które zostały przekazane przez
mówcę.
-Tekst- to, co układa się w głowie odbiorcy w pewną całość.
-Język- społeczny, abstrakcyjny twór mowy.10
Mowa ściśle łączy się z językiem. Użycie mowy możliwe jest dzięki mówieniu, które można
zdefiniować następująco: „mówienie jest to budowanie tekstów słownych zgodnie z
prawidłami danego języka. Polega więc ono na budowaniu tekstu w umyśle nadawcy oraz na
jego substancjalizacji (dodanie odpowiedniej myśli, tekstu pomyślanego, w stosunku do
tekstu mówionego). Tekst słowny stanowi wytwór procesu mówienia.”11
Mówiąc o mówieniu, jako aktywne zastosowanie języka w mowie, nasuwa się schemat Łurii,
znaczącego w dziedzinie logopedii i neuropsychologii. W jego teorii wyróżnione zostają
istotne zagadnienia, które należałoby kojarzyć z mową i językiem.
5
ibidem
6
S. Frydrychowicz - "Proces mówienia", Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1999 , s.10
7
ibidem, s.13
8
B. Karczmarek, „Mózg, język, zachowanie”, wyd. Uniwersytet Marii Skłodowskiej- Curie, Lublin 1995, s.11
9
S. Frydrychowicz…, s.14
10
ibidem, s.15
11
B. Karczmarek…, s.11

3. Za przebieg zachowań językowych człowieka odpowiedzialne są następujące ogniwa
“łańcucha mowy” wg koncepcji A. Łurii:
•gnozja somestetyczna, czyli czucie ułożenia poszczególnych części aparatu
artykulacyjnego, oparta jest na przetwarzaniu w korowych okolicach wieczka
ciemieniowego zwrotnej informacji czuciowej, wytwarzanej podczas wypowiadania tekstu;
•synteza sekwencyjna, czyli organizacja w czasie ruchów aparatu artykulacyjnego, która
warunkuje płynne wypowiadanie słów i zdań, jej organizację reguluje okolica Broca, leżąca
w dolnej części lewej okolicy przedruchowej;
•mowa wewnętrzna, czynnik najmniej rozpoznany, związany ze zdolnością do
programowania rozwiniętych wypowiedzi i przypisany okolicom lewego płata czołowego,
położonym do przodu od okolicy Broca;
•słuch fonematyczny, czyli zdolność różnicowania cech diakrytycznych dźwięków mowy
zgodnie z zasadami systemu fonologicznego, która jest realizowana przez okolicę
Wernickego, zlokalizowaną w tylnej części górnego zawoju skroniowego w dominującej
półkuli mózgu;
•słuchowa pamięć słowna, czyli zdolność utrzymywania w pamięci usłyszanych słów i zdań,
związana jest z funkcjonowaniem tylnej części płata skroniowego, leżącej poniżej okolicy
Wernickego;
•synteza symultatywna, czyli jednoczesna analiza napływającej informacji językowej pod
względem logiczno-gramatyczno-semantycznym, realizowana przez okolice kory mózgowej
leżące na pograniczu płatów: ciemieniowego, potylicznego i skroniowego [Łuria 1967].
Pragnę zaznaczyć, iż zostało przez Łurie uwzględniona mowa pod względem neurologicznym
oraz psychologicznym. Autor ”łańcucha mowy” podkreśla, iż prawidłowa realizacja języka-
mowa i zarazem mówienie, łączy się również ze słuchem. Możnaby opisywać tą kwestię w
szerokiej analizie.
Dzięki czemu można poznać, jak to wyglada od strony technicznej. Należałoby zaznaczyć, że
ważną kwestię poruszył Lasera, który określił etapy budowania tekstów, czyli to co jest
wytwarzane w mowie za pomocą języka i za pomocą aktu słownego- mówienia. Są to
następujące etapy:
1. Etap ideacji (uświadomienie treści komunikatu)
2. Etap planowania językowego (związany z dokonaniem wyboru i odpowiednim
strukturalizowaniem wyrazów tworzących wypowiedź)
3. Etap regulacji motorycznej (program językowy zostaje przekształcony w sekwencję
bodźców ruchowych)
4. Etap wykonawczy (ruchy aparatu fonacyjnego, artykulacyjnego, oddechowego)
5. Etap kontroli formowania wypowiedzi (kontrola przebiegu poszczególnych
czynności).12
Tutaj również zostało uwzględnione to, co dzieje się przed mówieniem. W jaki sposób mowa
zostaje realizowana. W momencie kiedy chcemy przekazać dany tekst, w głowie naszej
tworzy się to, co chcemy powiedzieć i dochodzi do kilku aktywności aby daną treść przekazać
w momencie wypowiedzi- mówienia.
Przejście od języka i mowy do mówienia i komunikacji jest możliwe, gdyż język, mowa i
mówienie są wzajemnie zrelacjonowanie i uwarunkowane.13
12
ibidem, s.13
13
Frydrychowicz…., s. 23

4. Mówiąc o języku i mowie, trzeba pamiętać o ich składowych i o tym, że oba te twory
człowieka silnie na siebie oddziałują i są od siebie uzależnione. Jedno bez drugiego nie może
prawidłowo funkcjonować.
Język, jak i mowę można ująć z różnych stron:
- lingwistyczną, gdzie język jest czymś abstrakcyjnym, jest zbiorem danych znaków-
fonemów i nadających dane znaczenie różnym rzeczą. Mowa natomiast jest umiejętnością
zastosowania języka,
- neurologiczna- nasz mózg dzieli się na dwie półkule, język i mowa mieszczą się lewej
części półkuli; natomiast w tej części ośrodek mowy znajduje się w okolicy Broca,
- psychologiczna- zaznacza się tutaj, że jezyk i mowa pozwalają na komunikację
miedzyludzką, na porozumiewanie się, na wyrażenie własnych myśli i emocji,
- socjologiczna- język, jako wytwór danej społeczności, grupy; jako charakterystyczny dla
danej grupy społecznej.
Podsumowując pragnie się zaznaczyć, iż mowa i język to dwa terminy, które pozwalają
nam na prawidłowe funkcjonowanie. Znaczenie tych wyrazów można rozwijać bez końca,
można je ująć w każdej dziedzinie naukowej.